Канем жəне Борну мемлекеттері. Чад көлінің маңы Африканың
ежелгі өркениетінің ошағы болды. Ол өркениетті жасауда канембу
мен канури халықтары басты рөл атқарды.
Канембу көлдің шығыс жағасында, ал канури ― батыс жағасында
тұрды. Канембу халқы құрған Канем мемлекеті VІІІ ғасырда еске
алынады. Бұл мемлекеттің астанасы Нджими қаласы болды. ХІ
ғасырдың аяғында Канемнің басшылары ислам дінін қабылдады.
Осы ғасырда Канем патшаларының жаулап алушылық саясаты
басталды. Олар күшті армия құрды. Жаяу əскермен қатар атты
əскер құрылды. Чад көлінің маңындағы басқа этникалық топтарды
жаулап алу Канем мемлекетінің аумағын ұлғайтты.
ХІІІ ғасырда Канем саяси қуатының ең жоғарғы шегіне жетті.
Канемнің 30 мыңдық атты əскері көрші тайпалар үшін алып-
жойқын күш болды. Канемнің аумағы солтүстікте Феццанаға /
Ливия/, оңтүстікте Дикоаға, шығыста Ваданга, батыста ― Нигерге
дейін созылды.
Канемнің басқыншылық саясаты бағындырылған халықтардың
қарсылығын туғызып отырды. Канур жəне Теда тайпалары
көтеріліс жасады. Булала тайпасы Канемнің шығыс шекарасына
шабуыл жасап отырды. ХІV ғасырдың аяғында олар тіпті Канемнің
астанасы Нджимиді де басып алды. Онар патша /1394―1398/ Канем
аумағын тастап, Чад көлінің батысына барып орналасуға мəжбүр
болды. Мемлекеттің орталығы Борну провинциясы болды. Оның
аты мемлекеттің атына айналды.
