С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кілт сөздер: жоғарғы оқу орны, білім беру сапасы, сапа менеджмент жүйесі, сапаны басқару үлгілері,
SWOT – талдау, жалпы сапа менеджменті (ТQM), ИСО стандарттары. Білім беру деңгейі ғылыми-техникалық прогресс ж`не экономиканың ең негізгі көрсеткіші екені белгілі. Ол – мемлекет пен қоғамның табысты дамуының кепілі. Білім деңгейі төмен мамандар мем- лекеттің б`секелестік қабілеті мен ұлттың болашағына ықпалын тигізеді. Сол себептен білім берудің дамуы – үлкен ұлттық м`ні бар міндет. ЖОО бiлiм беру, ғылым ж`не м`дениеттiң орталығы ретiнде басты мiндеттерi мыналар: − жеке адамның м`дени ж`не рухани дамуы, жоғары бiлiм мен таңдаған к`сiби қызметiне сай мамандығын алу қажеттiлiгiн қанағаттандыру; − қоғамның жоғары бiлiмдi мамандарының `леуметтiк-экономикалық қажеттiлiгiн қамтамасыз ету; − к`сiби ж`не жоғары бiлiмдi ғылыми-педагогикалық мамандар дайындау; − iргелi, iзденгiш, қолданбалы ғылыми ж`не т`жiрибе құрастырушылық жұмыстарды, сондай-ақ `дiстемелiк зерттеулердi ұйымдастыру; − басқарушы қызметкерлермен `ртүрлi бағытты мамандардың бiлiмiн жетiлдiру мен көтеру; − қоғамның iзгiлiк, м`дени ж`не ғылыми құндылықтарын жинау, сақтау ж`не көбейту; − жұртшылық арасында бiлiм тарату, оның бiлiмдiк ж`не м`дени деңгейiн арттыру. dрине, осы міндеттерді орындау негізінде н`тижелі қызмет ұсынам деуші жоғарғы оқу орны өзінің қызметін сапалы атқару мақсатында белгілі бір бақылау, басқарудың жүйесін, стратегиясын құруға тырысатыны анық [1]. Қазіргі таңда заманауи жоғарғы оқу орындарында ұйым қызметінің барлық түрінің: білім беруді ұйымдастыру, оқу-`дістемелік, ғылыми-зеттеу ж`не т`рбиелік қызметінде сапа көрсеткіштерін жоғарылату мақсатында қалыптасқан тиімді сапа менеджмент жүйесінсіз елестету қиын. Сапа менеджемент жүйесі (СМК) – ұйымның сапа аумағындағы мақсаттары мен стратегиясын қалыптастыру ж`не жоғары н`тижеге жету үшін қалыптастырылған жүйе. СМЖ басқа жүйе секілді өзінің міндетімен, құрылымымен, элементтер құрамымен ж`не өзара байланысымен сипатталады. ЖОО-ның СМЖ-сы – жоспарлау, басқару, қамтамасыз ету ж`не сапаны жоғарылату арқылы сапа аумағындағы саясатты жүзеге асыру үшін керекті ұйымдастыру құрылымының, `дістемелердің, процестер мен ресурстардың жиынтығы. Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 177 Қазіргі таңда жоғарғы оқу орнын бағалауда - білім беру үрдісінің сапасын сырттай бақылау, оқу орнының қызмет н`тижесін бағалау ж`не ішкі өзін-өзі бағалау процедуралары жүзе асырылады. dлемде жоғарғы оқу орнындағы сапа менеджмент жүйесінің оннан астам үлгісі бар. Соның ішінен ұлттық ж`не аймақтық сапаны марапаттау үлгілерін ерекше атауға болады. Осының негізінде Қазақ- стан ж`не Ресей жоғарғы оқу орындарында мамандар даярлаудың келесі `діс-т`сілдерге негізделген сапаны басқарудың үш негізгі үлгісі қолданылады: − жоғарғы оқу орны қызметінің сапасын басқарудың бағалау `дісі (SWOT – талдау); − сапаны басқарудың жалпыға бірдей принциптеріне негізделген концепция (TQM); − халықаралық ISO 9000:2000 стандарттарының талаптарына негізделген т`сіл. Басқарудың бағалау `дісіне негізделген үлгісі (SWOT – талдау) -жоғарғы оқу орны қызметінің күшті ж`не `лсіз жақтарын, сонымен қатар оның дамуына `сер етуші жағымды ж`не жағымсыз факторларды анықтаудың жүйелі өзін-өзі бағалау `дісі. Бұл `діс негізінде жоғарғы мектеп қызметін жақсарту ж`не проблемалық ахуалдарды шешу шаралары ұсынылады. Бағалау `дісінің талаптарына с`йкес, қызметті бағалау ЖОО-ның орталықтандырылған қызмет- терден (жоспарлы-қаржылық бөлім, есеп бөлімі, ғылыми-зеттеу бөлімі, кадр бөлімі ж`не т.б.) келіп түскен статистикалық м`ліметтер, факультет декандарының ұсынған кафедралардың жылдық есеп- тері мен ақпараттары. Осы м`ліметтерден қатысты көрсеткіштер (бір мұғалімге, ғылыми қызмет- керге, студентке) есептеледі[2]. Алынған м`ліметтер негізінде ішкі бақылау есебі дайындалады. Ішкі бақылау есебінің мақсаты - ЖОО қызметінің білім беру ж`не ғылыми-зерттеулер сапасына `сер ететін барлық аспектілерін талдау. Оқу орнының өзін-өзі бағалау үрдісін жүргізуде SWOT-талдау қолданылады. Бұл талдауда оқу орны қызметінің күшті ж`не `лсіз жақтары, сонымен қатар оның дамуына `сер ететін жағымды немесе жағымсыз факторлар анықталады. Үлгінің ерекшелігі болып, оның параметрлері мен сипаттамалары ұлттық ж`не аймақтық ерекшеліктеріне қарай `ртүрлі болып келуі. Соңғы он жылда басқарудың осы үлгісі Қазақстанның көптеген жоғарғы оқу орындарында қолданылып келеді. TQM (сапаны басқарудың жалпы үлгісі) принциптеріне негізделген басқару үлгісі, сонымен қатар бағалау `дістері қолданылады. Алайда, бұл үлгі ЖОО-ның күрделі талдаулары негізінде, өнім ж`не қызмет өндіруші ретінде, жасалады. TQM концепциясы, ЖОО-ның негізгі қызметіне с`йкес сыртқы орта қажеттілігін ескере отырып, жан-жақты зерттеулері н`тижесінде жасалған оқу орнының анық тұжырымдалған миссиясы, стратегиялық мақсатын болжайды. Сапаны басқарудың жалпылама үлгісі ЖОО-ның қызметіне сапаны басқарудың спецификалық, күрделі өте тиімді `дістері мен құралдар қатарын қолданудың жүйелі т`сілі. Бұл үлгіні қалыптастыру ж`не қолданудың көшбасшысы Ивановский мемлекеттік энергетикалық университеті, өз қызметінде білім беру сапасын басқарудың көпжақты концепциясын жүзе асырған [3]. ISO 9000: 2000 халықаралық стандарттары талаптарына негізделген басқару үлгісі – мүдделі тараптарды құру, олардың қызмет сапа талаптарына `сері, оқу орны қызметінің ажырамас жүйесін құруды жетілдіруді тұжырымдайды. Бұл үлгі сапа менеджментінің негізгі принциптеріне сонымен қатар жүйелік т`сілдер негізделген. TQM үлгісіне қарағанда, бұл үлгі менеджменттің құрал-жабдығы ретінде басқарудың сапаға бағытталған құжаттандырылған жүйесі болып табылады [4]. Негізінде «сапа бойынша басшылық», «құжаттандыруды басқару», «персоналды басқару», «ауди- терлік қорды басқару», «материалды-техникалық жабдықтауды басқару», «кітапхана ақпараттық ресурстарын басқару», «талапкерді іріктеу үрдісін басқару» ж`не т.б. Бұл құжаттарды қолдануды оңтайландыру үшін қызығушылығы бар аудиторияларға қол жетімді сапаны басқару жүйесінің ақпараттық үлгісі. ISO негізінде жасалған үлгінің ерекшелігі болып, сапа менеджмент жүйесі мен құжаттанрудың құрылымын бірегейлендіруді емес, ЖОО-дың сапа менеджмент жүйесінің ерекше үлгісін ұсынады[5]. Жоғарғы оқу орнында білім беру сапасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге ISO 9001:2000 сериялы стандарттарын енгізу мүмкіндік береді. ISO 9000 стандарттарының маңызды ерекшелігі болып, оның – `мбебаптылығы, `ртүрлі ұйымдар, компаниялар немесе жоғарғы оқу орындары үшін де ортақтығы. Еліміз, сапаның халықаралық ISO 9000:2000 сериялы стандарттары талаптарына негізделген сапа- ны басқару үлгісінің үшінші түрін таңдағаны белгілі. Бұл үлгіні таңдау келесідей мүмкіншілік-терге қол жеткізуге болатынымен түсіндіруге болады: |