С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж.
207 dдет-ғұрыптық `ндерге үйлену `дет-ғұрпы «Тойбастар», «Жар-жар», «Беташар», «Сыңсу» немесе «Қыз қоштасу» сияқты д`стүрлі `ндерді жатқызуға болады. Егер, «Той бастар» `нінде үйлену тойының басталғаны жарияланса, «Жар-жар», «Беташар» күйеу жігітті, қалыңдықты, ата-аналар мен туған-туысқандарды мадақтай отырып, жас жұбайларға игі тілектер тілеп, ақыл-кеңестер берген. «Сыңсу», «Қыз қоштасу» `ндерінде қалыңдық ата-ана, туған-туыстарымен, ел-жұртымен, дос-жаран- дарымен, туып-өскен жерімен жастық-балалық өмірімен қоштасқан. «Сыңсу» мен «Қыз қоштасудың» өлеңдерін көп жағдайда ақындар шығарып беріп отырған. Жоқтау `ндерінің де тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруда рөлі ерекше болған. «...Жоқтаудың үш түрі бар. Біріншісі – өлген азаматтың балалары (көбінесе қыздары) шығарған, солар айтқан жоқтаулар. Екіншісі – азаматтың анасы не жұбайы шығарған жоқтаулар. Үшіншісі – белгілі бір ақын-жыраулар шығарғанжоқтаулар. Шығарушысы белгісіз бірнеше жоқтауларбар. Бірақ олардың баяндалу, жырлану шеберлігіне қарап, белгілі бір ақын шығарған деп қарауға болады» [7, 9 б.]. Жоқтауларда қайтқан адамның адамгершілік қасиеттері (ізеттілігі, инабаттылығы, кішіпейілділі- гі), батырлығы, батылдығы, Отансүйгіштігі, қайсарлығы, дарқан мінезі, ақылдылығы шынайы түрде баяндалады. Тарихи деректер, тағлымды оқиғалар мен тартымды ойлар көрініс алған бірқатар жоқ- таулар тіпті ел аузынан түспей айтылып жүрген. «Жоқтау өлеңдері өлген адамға жасалған ескерткіш есебінде» қабылданып қойған жоқ, оны халық адами-патриоттық т`рбиенің құралы ретінде пайда- ланған. Қайтыс болған адамдардың өмірін, Отансүйгіштік қасиеттерін, сан қилы өнерін, ақыл-параса- тын балалар мен жастарға үлгі-өнеге етіп отырған. Жасынан отбасылық-тұрмыстық ж`не `дет-ғұрыптық `ндердің ортасында өскен балалар мен жас- тар бірте-бірте өздерінің шығармашылық туындыларын қалыптастырады, айшықты сөйлеуге, айта- йындеген ойын бейнелі жеткізе білуге үйренеді [6]. Қазақтардың осындай алғыр қасиетін кезінде көптеген зерттеушілер ұйқастырып айтуға, туа біткен қабілеттілігін атап көрсеткен. Оны П.Тиховтың: «Қырғыздар `н шығарудың үлкен шеберлері `рі өз `ншілерін құрметтейді... Қырғыздарға `нге деген сүйіспеншілік ана сүтімен енген т`різді, `йгілі өнерпаздардың мейілінше сүйікті `уендерін `деттегідей тез үйреніп алады. Бұл `ндер ұрпақтан ұрпаққа аса қымбат сияқты сақталып, рудан руға аса қастерлі н`рсе ретінде беріліп отырады» [8] – деген сөздері, ж`не А.Янушкевичтің: «...мереке кезінде мен ең алғаш рет өлеңшілерді тыңдауға мүмкіндік алдым. Бұлар қазақтың трубадурлары, даланың бардтары – ұлы ақындары. Қазақтардың өлең шығаруы мен орындау дарыны осы халықтың ақыл-ой қабілетін тамаша айқындайды» [9, 78 б.]. «Бұдан бірнеше күн бұрын өзара жауласқан екі партияның арасындағы қақтығыстың ку`сі болған едім. Сонда Демосфен мен Цицерон туралы ғұмыры естімеген шешендердің сөз сайысына таң қалып қол соққанмын. Ал бүгін оқи да, жаза да білмейтін ақындар менің алдымда өнерлерін жайып салды. Олардың жыры жаныма жылы тиіп, жүрегімнің қылын қозғады. Сонымен өзімді т`нті етті» – деген сөзі д`лелдейді. Балалар мен жастардың т`рбиесі патриотизмін қалыптастыруда еңбек eндерінің м`ні ерекше болды. Олардың мазмұны балаларды еңбектің түрлерімен, `рекеттерімен таныстырды, халықтың ауыр тұрмысын суреттеді, «Еңбек түбі зейнет» – деп оның адам өміріндегі қажеттілігін ашып көрсете білді. Қазақ халқының еңбегі мал шаруашылығымен байланысты болғандықтан, еңбектің пайдалы жақтары да көп болды. Біріншіден бала мал бағып жүріп көптеген уақтысы табиғат аясында өткізеді, оның `семдігінен л`ззат алады, екіншіден, аң-құстардың сан қилы дыбысын бір-бірінен айыра білуге, табиғат құбылыстарын бақылауға үйренді, үшіншіден, эстетикалық сезімі мен талғамын қалыптас- тырды, төртіншіден, Отанын, туған жерін қадірлеуге, батылдыққа, төзімділікке баулыды. А.И.Левшин қазақтардың табиғат қаталдығына төзімділігін, күн-көріс к`сібін төрт түлік малмен байланыстыра былайша сөз етеді: «...табиғатпен етене өмір сүрген, қарапайым тамақ ішіп, жайба- жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|