С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
334 
Фольклор  – халық м`дениеті мен өнерінің көркем көрінісі. Екінші жағынан, фольклор- халқымыз-
дың  салт-д`стүрлерімен  сабақтас  құбылыс.  Оның  осы  екі  қанаты  да  халықтық  т`рбие  жүйесімен 
тығыз  байланысты.  Фольклор–синкретті,  көпфункциялы  руханият.  Ол  `рі  танымдық,  `рі  эстети-
калық   сонымен,   рулық замандағы м`дениет – ұзақ уақыт бойы қалыптасқан руханият.  Оның  сала-
лары  мен  түрлері  көп. Олар бір бірімен тығыз   байланыста,  біртұтас,  синкретті  жүйе  қалыбында 
дамып,  қоғамның,ой-сананың жетілуіне с`йкес  қарапайымдылықтан  көркемділікке  қарай  күрделі  де 
қиын жолдан өтті.  
 Балалар  фольклоры  термині    ХХ  ғасырда  пайда  болған,  д`стүрлі  халық    өнеріне  жол  ашылды. 
ХХ ғасырдың  70-  жылдарынан  бастап  фольклор  көркемөнерпаздар  үйірмелері,  отбасылар  ансамблі, 
халықтық  театрлар  түрінде  де көрініс  бергені.Олардың  репертуарында  д`стүрлі  фольклормен  қатар, 
`деби шығармалар да, `уесқой сазгерлер шығарған `н-күйлер де орын алды. 
90-ж ХХғ. «фольклорлық толқын» деп атауға болады: мектептерде музыканттардың,педагог, этно-
педагог, өнертанушы, м`дениеттанушылардың қазақ халық музыкасы, ұлттық аспаптарды насихаттау 
м`селелерін көтеріп бастаған. Белгілі  педагог-фольклорист Л.Л. Куприянова балаларға халық музы-
касын бастапқы сатысымен таныстыру, оқушылардың орындаушылық т`сілдерін менгеру бағытында, 
факультативті бағдарлама құрастырған. ХХIғ. Д.А. Рытованың оқу-`дістемелік құралы жарияланған, 
оқушылардың оркесрде халық аспапта ойнау т`сілдері жайында ж`не балалардың эмоциялық дамуы-
на мына авторлар пікір жазған: С.Х. Раппопорт "Искусство и эмоции" (1968), П.М. Якобсон "Эмоцио-
нальная  жизнь  школьника"  (1966),  Г.М.  Бреслав  "Эмоциональные  особенности  формирования 
личности в детстве: норма и отклонения" (1990). 
 Музыкалық  фольклор  үлгілерінің  көркемдік  сипатын  мектеп  оқушыларының  ұлттық  танымын 
қалыптастыруға ықпал етудің маңызы өте зор. Бұл тұтастығы танымның мақсаты-оқушы санасында 
фольклорлық  музыка  үлгілері  жинақталған  обьективтік  шындықтын  бейнеленуі  болып  шығады. 
Халқымыз  танымдық-тағылымдық,  т`рбиелік-т`жірибелік  м`ні  бар  өнегенің,  өсиеттің  көбін  ауызша 
таратты.  Ұрпақ  қамын  ойлағанда,  ең  `уелі  бала  т`рбиесіне  ерекше  көңіл  бөлді.Өмірге  жаңа  келген 
с`бидің бойына қарапайым `уені бар бесік жырынан бастап өлең, `н, жыр, ойын арқылы азаматтық, 
адамгершілік  қасиеттердің  сынығын  ер  жеткенге  дейін  сыналап  ендіре  берді.  Жас  жеткіншектерге 
өнеге ұйретіп, фолклорлық  музыкалық  ансамблі бағытының  бірі, ата-бабамыздан мұра боп қалған 
қазақ халқының ұлттық аспаптары.  
Қазіргі  таңда  ескі  халық  `ндері  мен  күйлері  де,  қолөнер  бұйымдар  жаңа  сапада  көрінуде,  сөйтіп 
олар  елдің  бүгінгі м`дени   қажеттігін өтеп  отыр.  dндер  мен  күйлер  жаңаша  аранжировкаға  түсіп, 
ұлттық  музықалық  аспаптар  мен  техникалық  құралдардың  қосындысы  арқылы  соны  саздық  `уенге, 
ырғаққа, эстетикалық м`нге ие болды. Бізге жеткен фольклор жанр жағынан бай, көркемдігі жағынан 
кемелденген, `р алуан қызмет атқаратын рухани мұрамыз ж`не күнделікті тіршілігімізде қолданыста 
болып,  м`дени  қажеттігімізді  атқарып  жүрген  ұлттық  өнеріміз.  Бүгінгі  заманға  ол  көп  түрлі,  көп 
сатылы  руханият  ретінде  жетіп  отыр.  Оның  біраз  түрі  есте  жоқ  ескі  заманда  туса,  ендігі  бір  тобы 
кейінгі  д`уірлерде  пайда  болған.  Олар  ұзақ  тарихи  даму  жолында  бір  бірімен  араласып,  тоғысып, 
сіңісіп кеткен, сондықтан, олардың `рқайсысын жеке бөліп алып, тек соған ғана т`н белгілерді анық-
тау  оңай  емес.  Сол  себепті,  ғылымда  фольклордың  тарихы,  оның  жанрлық  құрамы  дегенде  басты 
критерий  етіп  фольклорлық  шығармада  белгілі  бір  д`уірдің  шындығымен  қатар,  санасы,  ұғым-
түсінігі,  наным-сенімі  қандай  д`режеде  көрсетілетінін,  қаншалықты  сақталғанын,  шығарманың  көр-
кемдігі қай д`режеде екендігін ж`не оның қандай мақсатпен орындалатынын айтады. Халқымыздың 
д`стүрі  бойынша  `нді  домбыраның  сүйемелімен  ж`не  сүйемелсіз  жеке  де  немесе  бірнеше  кісі 
қосылып  та  орындаған.  dсіресе  домбырамен  жеке  `н  салу  д`стүрі  мол  тарап,  ғасырдан-ғасырға, 
атадан-балаға жалғасып тауып, дамып келеді.  
фольклорлық ансамбль үйірмелерін ұйымдастыру мақсатында: 
- балалардың ұлттық аспаптарда ойнау арқылы рухани м`дениетін байытады. 
- патриоттық сезімін оятып, халқының тарихына м`дениетіне қызығушылығын арттырып, қастер-
леуге т`рбиелейді. 
-  музыкалық  қабілетінің  дамуына,  аспапта  шебер  ойнап  жеке  дара  тұлға  болып  қалыптасуына 
жағдай жасайды. 
Халық  аспаптарында  ойнағанда  аспаптың  үні  сапалы,  таза  шығуын  қадағалау  тиіс  яғни  техника-
лық шығармаларды орындағанда үнінің сапасын сақтау. Мектепте ансамбль үйірмелерін жүргізгенде, 
ұстаз олардың репертуарына халық күйлері мен `ндерін, халық композиторларының шығармаларын 
аспапқа  лайықтап,  сол  өндеген  шығармаларды  көбірек  кіргізуі  тиіс.  Оқыту  кезінде  танымдық, 

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: