С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г.
360 ақыл – ой т`рбиесі, өлең, жыр-дастандарда - `семдік (эстетикалық) т`рбиесінің негізгі принциптері, ал ертегілер халықтық т`рбиенің сан алуан м`селелерін қозғайтын т`лімдік материал ретінде пайдаланылған. Демек, халықтық педагогика – т`лім-т`рбиелік ой – пікірдің ілкі бастауы, халықтың рухани мұрасы. Бұл жердегі еске алатын негізгі жайт: осындай халықтық мұралардың б`рі бірдей к`деге жарай бермейді, олардың озығы мен қатар тозығы да бар. Ең негізгі м`селе – бұларды бүгінгі күннің талап тілегімен байланыстыра пайдалана білу болмақ. Егеменді еліміздің пердесі ашылмай, шіркеуленіп келген ұлттық т`рбиесі жиырмасыншы ғасырдың тоқсаныншы жылдарынан бастап, еркін қолға алынды да, көптеген оқыту бағдарламалары мен оқу құралдары пайда болды. Ғалым К. Оразбекова «Иман ж`не инабат» (1993) деген кітабында имандылық–ұлттық т`рбиенің негізі деп көрсетіп, қазақ этнопедагогикасының бір қайнар көзін ашты. М.Оразаев, М.Смаилова сияқты педагогтар «Қазақ халқының салт-д`стүлері» деген кітап жазып, қазақ этнопедагогикасының салт- д`стүрге байланысты саласын айқындады. Профессорлар Қ. Жарықбаев пен d. Табылдиев «dдеп ж`не жантану» (1994) оқулығын жазып, қазақ этнопсихологиясы мен этнопедагогикасы ғылымының негіздерін айқындады. Ғалым С.Ғаппасов «Ізгілік `ліппесі» (1995) «Халық педагогикасының негіз- дері» (1996) деген еңбектерінде қазақ этнопедагогикасының ғылыми-медициналық ж`не танымдық ерекшеліктерін д`лелдеді. d. Табылдиев «Қазақтың халық педагогикасы ж`не т`рбие» атты еңбегі арқылы қазақтың ауыз `дебиеті мен салт-д`стүрлерінің т`рбиелік м`нін ашып берді. Профессор С. Қалиев «Қазақ этнопедагогикасының негіздері ж`не тарихы» (1998) деген оқу құралы арқылы қазақ этнопедагогикасының қайнар-бастауы біздің заманаымыздан бұрын белгілі бола бастағандығын д`лелдеп, бұл ғылымның теориялық негіздерін айқындап берді. Зерттеушілер Ұ.Асылов пен Ж.Нұсқабаев «dдеп» атты оқулығында (1999) қазақтың салт-д`стүрлеріндегі т`лім-т`рбиелік мақсат- тарды жеткізе д`лелдеді. Қазақ халқының т`лімдік м`ні зор ой толғаныстары бесік жыры мен батырлық эпостарда, ертегі- лер мен аңыздарда, шешендік сөздер мен айтыс термелерде, мақал-м`телдерде көптеп кездеседі. Мұндағы ұрпақ т`рбиесінің негізгі түйіні – адамгершілік-имандылық, ақыл-ой, еңбек, эстетика, дене, отбасы т`рбиесіне байланысты м`селелерге келіп тіреледі. Этнопедагогика ғылымы екі саладан тұрады: халықтың ауыз `дебиеті мен салт-д`стүрлерінен құралған ауыз `дебиеті ж`не ұлттық т`лім-т`рбиенің жазу м`дениетіндегі көрінісі. Халықтың игі `деттері дағдылана келе `дет-ғұрыпқа, `серлі `дет-ғұрыптар салт-д`стүрлерге айналып, халықтың өмірінде қалыптасқан салт-д`стүрлер салт-сана болып қалыптасқан. Халықтың салт-д`стүрлері р`сім- дер мен жөн жоралғылар, р`міздер, ырымдар мен тыйымдар, түрлі сенімдер арқылы өмірде қолданыс тауып келеді. Оның б`рі толысып, дамып, жаңарып отырады [3]. Халықтық эстетикалық т`рбие жүйесінде лирикалық, үйелмендік, тұрмыстық, `дет-ғұрыптық, еңбектік ж`не т.б. `ндер мен өлеңдер ерекше орын алады. Бұлар да эстетикалық т`рбие құралдары ретінде қызмет етті. Халқымыздың `ндері, жанры ж`не тақырыбы жағынан өте бай. Көптеген `ндер би қимылдарымен байытылды. Қазақхалқыныңмузыкалықаспаптарыныңтүрлілігітаңқаларлықтай (домбыра, шертер, аса таяқ, шаңқобыз, ұран, жетіген, үскірік, қамыссырнай, дабылт.т.). Олар бос уақытта пайдаланылып жас ұрпаққа эстетикалық т`рбие беру ісіне қызмет етті. Халқымыздыңтұрмысынаенгенқолданбалықолөнербұйымдар, олардың `шекейленіп жасалуы эстетикалық т`рбие де өз алдына бір сала. Эстетикалық т`рбиеде халық ауыз `дебиетінің маңызы өте зор болды. Оның мазмұны халқы- мыздың бүкіл өмір т`жірибесін қамти отырып, жас ұрпақ санасын `семдік сезімін, талғамын, қажетті- лігін билейді. Эстетикалық т`рбиенің күрделі м`селелерін айқындауда біз халықтың жинақтаған педагогикалық білімімен т`рбие т`жірибесіне сүйенуіміз қажет. Т`рбие жүргізу ісінде үйрету, пайымдату, сендіру, `серлендіру т`сілдері қолданылады. Ұлттық т`рбие үлгілерін көрсетіп, үйрету үшін сахналық т`сілдерді қолданудың м`ні зор. Сөзді жаттау, оны сахнада м`ніне жеткізіп, м`нерлеп айта білу, өмір құбылыстарын `серлендіре көрсету, кейіпкер бейнесін айнытпай көрсету `рбір т`рбиеленушінің санасына сан қырымен `сер ететін құбылыс. Оқушы түсінігінің эстетикалық жақтан қалыптасуы халықтық педагогика ж`не тағы сол сияқты көптеген факторлардың ықпал ету н`тижесінде болады. Сондықтан мектеп мұғалімдері оқушылар- дың эстетикалық талғамын іс-жүзінде, теория жүзінде де арттыра отырып, көрген білгендерімен сұлулықты қабылдауға көмектесуі керек. Оқушылардың эстетикалық сезімін дамыту оларға мынау жақсы, `демі, ал мынау жаман, көріксіз деп ауызша айтуда ғана жүзеге аспайды, сонымен бірге бала күнделікті тұрмыста да, мектепте де |