С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
172 
Abstract 
After October revolution number of street children grew in the Kazakh steppe. This problem is considered in the article A. 
Bukeykhan  "Protection  of  Homeless  Children  —  Our  Task"  published  in  the  Zhana  Mektep  magazine.  He  tells  about  the 
value of education and training of these children for their future, that they can grew up peaceful country. 
Key words: orphan children, homeless children, upbringing of citizen 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
173 
ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП 
ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА 
 
УДК 37.01 
$
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ТАНЫМЫ –  
ҚҰНДЫЛЫҚ ТҰРҒЫСЫНДА 
$
С.Т. Иманбаева – Абай атындағы ҚазҰПУ нің профессоры, п.ғ.д. 
Ш.И. Джанзақова – Х.Досмухамедов атындағы Атырау мемлекеттік  
университетінің профессоры, п.ғ.д. 
Б.К.Мустафина – Х.Досмухамедов атындағы Атырау мемлекеттік  
университетінің магистранты 
 
Түйіндеме.  Мақалада  бастауыш  мектеп  оқушыларының  өзіндік  танымының  қалыптасуын  құндылық  тұрғы-
сында қарастыру көзделеді.  
 
Қазақстан Республикасы Президенті Н.J. Назарбаевтың «Қазақ елі- м5ңгілік ел» идеясы қоғам алдына 
рухы биік азаматтарды, өз- өзіне сенімі мықты патриот - азаматтардықалыптастыруды көздейді[1]. 
Үздіксіз  білім  беру  жүйесіне«Өзін  -  өзі  тану»  п5нін  енгізу  арқылы  тұлғаның“өзін-өзі  тану”,“өзін-өзі 
бағалау”,“өзін-өзі  жетілдіру”,“өзіне-өзі  сену”,  “өзін-өзі  дамыту”  сынды  қасиеттердіменгерту,  бойына 
сіңіру  баса  назар  аударылуда.Қазіргі  таңда  үздіксіз  білім  беру  жүйесінде  оқытылып  жатқан«Өзін-өзі 
тану» п5нінің тұлғаның рухани - адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда маңызы ерекше. «Өзін - 
өзі  тану»  п5ні  Қазақстан  Республикасы  Білім  ж5не  ғылым  министрлігінің  2010  жылы15  қаңтарда  №  6 
бұйрығымен1-11сыныптарға  енгізілді.  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  Қаулысымен  2012  жылы  29 
маусымында № 873 бұйрығымен «Өзін - өзі тану» п5нінің кешенді типтік бағдарламасы оқу-5дістемелік 
құралдар  білім  беру  жүйесіне  енгізілді.  Сонымен  қатар,  Қазақстан  Республикасы  Білім  ж5не  ғылым 
министрлігінің  2013 жылы15 қаңтарда  №11  бұйрығымен  «Өзін  -  өзі тану»  бойынша  рухани –  адамгер-
шілік білім берудің республикалық кеңесі құрылды.  
«Өзін  -  өзі  тану»п5нітұлғаның  бойындағы  рухани-адамгершілік  құндылықтарды  қалыптастыруға 
бағытталады.  Тұлға  –  бұл  5леуметтік  байланыстардағы  ж5не  5леуметтік  қатынасқа  түсетін  адам,  қоғам 
мүшесі,  оған  қоршаған  орта  5сер  етеді,  ол  саналы  түрде  адамдармен  ж5не  5леуметтік  құбылыстармен 
қарым – қатынас орнатады.Қабылдау қабілеті 5р адамда 5р түрлі, бірақ жеке тұлға 5леуметтік ортада өзін 
дара ұстайды ж5не өз қарым – қатынастары үшін есеп бере алады.  
Мықты  ж5не  Қуатты  Қазақстанмемлекетін  қалыптастырып  дамытудаұрпақтың  бойында  ұлттық 
сананы, тарихи сананы қалыптастыруда үздіксіз білім беру жүйесініңбасты орын алатыны белгілі.  
Н.J.  Назарбаев «Біз  өзіміздің  тілімізді,  дінімізді,  жеке  бас  ерекшелігімізбен  сақтай  аламыз,  ж5не  біз 
осы  рухпен  біздің  жастарды  т5рбиелеуіміз  тиіс",-деген  тұжырымыбілім  беру  жүйесінің  негізгі  идеясы 
болып табылады.  
Тұжырымдамада  «Өзін-өзі  тану  мен  өзін-өзі  дамыту  қажеттілігін  қалыптастыру-  өзін-өзі  тану 
жастарға  қоршаған  ортаны  түсінуге,  оған  өзінің  қатыстылығын  саналы  сезінуге,  қоршаған  ортаға 
өзінің  көзқарасын  жалпы  адамзаттық  құндылық  ұстанымында  жүйелеу,өзінің  өмірлік  ұстанымын 
анықтауға көмек беру үшін қажет. Өз өзін-өзі тануөзін дамытудың, жеке тұлғаның дербес белсенділік 
көрсетуінің, өзінің қабілеті мен [леуеттік мүмкіндігін ашудың қажетті шарты болып табылады. Адам 
–  адам,  адам  -  қоғам,  адам  -  техника,  адам  -  табиғат  жүйесіне  терең  білім  қалыптастыру;  Өзін-өзі 
танун[тижесінде  адам  өзінің  дербес  өсу  ж[не  өзін-өзі  жетілу  қабілетіне  ие  болады.  Сөйтіп,  адам 
толысуын,  өмір  рахаты  меноның  м[нін  жете  түсінеді»,  -  деген  бағыт  өзіндік  танымы  құндылық 
тұрғысында негізгі ұстаным болып табылады[2]. 
Бастауыш мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық 
негіздері қазақ халқы рухани құндылықтарға аса м5н бергені, ұлттық м5дениетімізді дамытуға, рухы биік 
ел болуға ұмтылғаны туралы ғылыми деректері аса құнды құжат болып табылады. Бүгінгі таңдағы “Қазақ 
елі  –  М5ңгілік  ел”,  “Нұрлы  жол”идеяларынанда  кезіндегі  бабаларымыз  негізін  салған  “Қасым  ханның 
қасқа  жолы”,  “Есім  ханның  ескі  жолы”,  “Т5уке  ханның  Жеті  жарғысы”  идеяларының  сабақтастығын 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
174 
көреміз.  Бүгінгі  бізге  жеткен  ауызша  ж5не  жазба  мұралардан  қазақ  елінің  рухы  биік  халық  болғанын 
аңғаруға  болады.  Рух  дегеніміз  адамның  ішкі  жан  дүниесі  арқылы  көрініс  бере  отырып,  бүкіл  ұлттың 
бойына  сіңісті  болатын  асыл  қасиет  (туған  жерге,  елге,  Отанға  деген  сүйіспеншілік,  ұлы  бабаң  аманат-
таған  жерді  көзіңнің  қарашығындай  сақтау,  тілге  деген  құрмет,  ұлттық  м5дениет  пен  д5стүрлерді  білу, 
оның аманатретінде ұрпақтан - ұрпаққа жалғастыру, т.б.) тұрғысынан бағалауға болады.  
Белгілі  тарихшы  М.Қозыбаев  “Рух  –  туған  жер,  туған  ел,  ана  тілі,  ата  тарихы,  ұлт  менталитеті 
ұғымдарымен,  түйіндеп  айтқанда,  Отанмен  тағдырлас.  Рухты  жан  қара  басын  күйттемейді,  олар,  Отан, 
халық,  ұлт  деп  толғанады.  …Рух  адам  баласының  жан  дүниесінің  арқауы”[3,254].  Ғалым  рухты  Отан- 
анамен, туған жер, туған ел, ана тілі, ата тарихы, ұлттық ділмен, тұлғаныңжандүниесімен байланыстырып 
беріп отыр. 
Психолог  О.С.Сангилбаевтың  «Адамның  өзінің  құндылығы  неден  тұрады?»  -деген  сұрақ  қоятын 
болсақ,  онда  жауаптар  осыншама  біржақты  бола  қоймайды  дейді.  Біреу  талантқа,  өзге  біреулер  басқа 
адамдармен  қатынас  орната  білетініне  үміт  артатын  болады,  ал  енді  біреу  өмірдегі  ж5не  еңбектегі 
табыстарды қолайлы қалыптаса қалған жағдайлармен түсіндірер. 
Отбасының, білім беру мекемелерінің міндеті ниет етілген н5тижелерге қол жеткізу мақсатында өсіп 
келе жатқан адамның тұлғасына тікелей 5сер етуден емес, өзін-өзі құру, өзін қалыптастыру ж5не өзін-өзі 
т5рбиелеуі үшін жағдай жасаудан, механизмдерін өзектендіруден тұрады», - деп атап көрсетулері тұлға-
ның өзінің мүмкіндіктерін күн өткен сайын тереңірек танып-білуі, өз өмірі мен қызметінде максималды 
пайдалануа білуінен тұратының көреміз[4]. 
П.И. Пидкасистый құнды қатынастардыт5рбие үрдісінің мазмұны ретінде ұсынады. Қарым - қатынас- 
кез келген ұстаздыңоқу - т5рбие үдерісінің негізгі ұстанымы болуы қажет екені белгілі.  
П.И.  Пидкасистый  құндылықтарды  жетіге  бөліп  қарастырады:  құнды  қатынастар-  т5рбие  үрдісінің 
мазмұны;  адам  құндылық  ретінде;  өмір  құндылық  ретінде;қоғам  құндылық  ретінде;  еңбек  құндылық 
ретінде; табиғат құндылық ретінде қарастырады (Кесте 1 ) 
 
Кесте 1- Құнды қатынастар- т@рбие үрдісінің мазмұны (П.И. Пидкасистый бойынша
) 
 
№ 
Тақырыбы 
Мазмұны 
1 
Құнды 
қатынастар- 
т5рбие  үрдісінің  маз-
мұны 
Қоршаған  ортаның  субъектілері  мен  объектілерінің  санасында  таңдалып 
жасалады.Объективтік  шыңайылықтағы  өзінің  менін  сезіну,  түсіну.  Қарым 
қатынасты  құру,  бағалау,  өміріне  «мен»  қаншалықты  қажет  екеніе  түсіну. 
Адамөміріне бағалы қарым қатынас. 
2 
Адам  -  құндылық  ре-
тінде 
Адамең  жоғары  құндылық.  Балалардыңадамдарға  деген  құнды  қарым  – 
қатынастарының қалыптасуын т5рбиелеу бағдарламасының негізін құрайды. 
3 
Өмір  -құндылық  ре-
тінде 
Өміргедеген бағалы қарым- қатынастар: 5р адамның өмір сүруге құқығы бар; 
өмір  көріністерінедеген  қамқорлық  қатынастарды  сақтауға  ұмтылу;  өмірді 
оның  5ртүрлігімен  қабылдау;  өмірге  қабілетіне  қарай  5серетуі;  адамның 
м5ртебесіне сайкелетінөмір сүру салты; ойластырылған өмірлік көзқарас; өз 
өмірінің субъектісі ретінде оны саналы құру.  
4 
Қоғам  -құндылық  ре-
тінде 
Қоғам  бала  үшін  құнды  қатынастардың  қалыптасуы.  Отанға  деген  құнды 
қатынас.  Адамға,  табиғатқа,  тілге,  5дебиетке,  өнерге,  өз  елінің  тарихына, 
р5міздерге,  қайраткер  адамдарға,  ғылыми  жетістіктерге,  барлық  оқиғаларға, 
отандағы қайғылы, қуанышты, ұмтылыс тудыра-тын құбылыстарға қатынас. 
5 
Еңбек  -құндылық  ре-
тінде 
Еңбекке  құндылық  қатынас  жоғарыда  айтылған  құнды  қатынастарды 
жандандырады.  Еңбекті  бағалай  білуі  баланы  жастайынан  денелік  ж5не 
рухани істерге үйрете білуі кіреді. 
6 
Табиғат 
-құндылық 
ретінде 
Білімнің  маңызды  бөлігі  табиғатқа  қатынас  жүйесі  болып  табылады. 
Тұлғатабиғаттың бір бөлігі ретінде табиғатқа құнды қатынас ретінде, табиғат 
үйіндегі  м5дениет  жасампазы,  саналы  ж5не  шығармашыл,  табиғатты  сақтау 
ж5не көбейту жауапкершілігін өзіне алады. 
 
Жоғарыда  П.И.Пидкасистыйдың  айқындаған  құндылық  қатынастарынан  тұлға  бойындағы  Отанға 
деген сүйіспеншіліктен бастап, адамға, табиғатқа, еңбекке, қуаныш пен қайғығадеген қатынастар арқылы 
олардың бойындағы рухты қалыптастыруға жағдай жасаудыңкепілі екенін көреміз[5]. 
Белгілі  ғалым  Н.Е.Щуркова  адам  мен  адамзат  үшін  жасалатын  құндылықтар  жүйесіне;  Адам,  өмір, 
табиғат, қоғам, жақсылық, ақиқат, сұлулық, еңбек, таным, қарым-қатынас, ойын, еркіндік, бақыт, ар- ұят, 
теңдік, 5ділеттілік, бауырластықты, кеңпейілділікті жатқызады [6]. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
175 
Ш.А.  Амонашвили  мұғалім  нұр  таратушы  ж5не  сыйлаушы  жан,оқушы  нұр  іздеуші  жан,5рбір  бала 
ақкөңілділік,  кеңпейілділік,  т5рбиелі,  рухани  -адамгершелігі  дамыған,  санасы  жоғары,  шығармашыл, 
игілікті іс- 5рекет, білімдерді менгеруге, өз ойын еркін жеткізе алатын, ерік-жігері мықты, елін сүйетін, 
адамзат  тарихының  сан  ғасырлық  м5дениетін  қастерлейтін  тұлға  ретінде  қалыптасуы  керек»,  -дейді. 
Баланы  өзін-өзі  жасап  шығаруға  қатыстыратын  педагогика  -  нағыз  гуманистік  педагогика  деп  атап 
көрсетеді [7]. 
Ал,  «Ұлттық  т5рбие»  атты  оқу  құралында  тұлғаның  қалыптасуында  қоғамдағы  рухани  қарым  - 
қатынастың көріну формасының бірі ретінде басым құндылықтарды төмендегідей бөліп көрсетеді: 
Жалпыадамзаттық құндылықтар- адам өмірі, бостандық, отбасы, қарым - қатынас, адам бақыты, ұрпақ 
жалғастыру,  еңбек  ету,  табыс,  ынтымақтастық,  белсенділік,  т5уелсіздік,  махаббат,  заңдылық,  еркіндік, 
м5дениет, бейбітшілік, денсаулық ж5не т.б. 
Жоғары  сапа  деңгейіндегіХХІ  ғасырдағынемесе5лемдік  жүйедегі  құндылықтар  -  адам  құқықтары, 
демократия, азаматтық қоғам, өркениет, 5лемдік м5дениет ж5не т.б. 
Jлеуметтік  құндылықтар  -5леуметтік  орта,  статус,  бедел,  намыс,  абырой,  парыз,  қарыз,  тұрмыс, 
теңдік, еркіндік ж5не т.б. 
Рухани адамгершілік м5дени құндылықтар – өнер, м5дениет, 5дебиет, тарих, тіл, діл, ар, ұят, д5стүр, 
5дет- ғұрып, салт, ұлттық дүниетаным, туыстық қатынастар, Отан, Ана, Жер ж5не т.б.[8]. 
Рухы күшті халық тұрғандажер де, ел де бар, халық бар, сенің тілің мен м5дениетін дамиды, рухын 
биіктеп, 5лемдік өркениет көшіне ілесе алатынм5ңгілік елге айналады. 
Рухани-адамгершілік  құндылық  адамның  күнделікті  өзінің  табиғи  жаратылысы  мен  өзін-өзі  тану, 
қабылдауы,  түсінуі,  сезінуі  арқылыішкі  жан  дүниемен,  ішкі  5лемменсыртқы  ортаның  ықпалы  н5тиже-
сінде дамып, қалыптасқантұлғаның т5рбиелік деңгейін, жеке -даралық қасиеттерінің сипатын айқындайды. 
Бастауыш  сынып  оқушыларының  рухани  -  адамгершілік  құндылықтарын  қалыптастыруда  алдына 
қойылған  негізгі  ұстанымдар:  бірінші,  оқушы  өзінің  іс  –  5рекетін  бақылау,  яғни  өзін-өзі  бақылау,  5р 
жасаған  іс-қимылын,  яғни,  өзін-өзі  талдау,  тұлғасын  үлгілеу,  өз  басындағы  қасиетте,  жүріс-тұрысында 
динамикалық өсуін анықтап, өз тарапынан ж5не мұғалім тарапынан бағалау негізгі орын алды. 
Қазіргі  педагогика  ғылымында  оқушынысубъект  тұрғысынан  қарастыру  м5селесі  алға  қойылғаны 
белгілі.  Өзін  -өзі  тану–кез  келген  тұлға  өзің  субъекті  тұрғысынан  қарастыра  отырып,  ішкі  кедергілерді 
жеңу,  өмірде  өзінің  нақты  орнын  табуы,  қабілеттілігін  дамыту  негізгі  құндылық  тұрғысынан  қарасты-
рамыз.  Оқушы  бойындағы  сүйіспеншілік,  мейірімділік,  қайырымдылық,  қамқорлық,  сыйластық  секілді 
рухани  құндылықтарды  қалыптастыруға  бағыттай  отырып,  көзделген  н5тиже-  оқушының  шығармашы-
лық  дамуы,  өз  бойындағы  жағымды  қасиеттерді  аша  білуі,  мінез-  құлық  м5дениетініңқалыптасуы  ж5не 
қоғамдық 5леуметтік ортада өзін –өзі ұстауында рухани құнды қасиеттердің нақты көрініс беруі. 
Бастауыш сынып оқушыларының рухани - адамгершілік құндылықтарын өзін-өзі тану арқылы қалып-
тастыру дегеніміз – рухы биік, қайырымдылықты, ізгілікті, тазалық пен арлылықты өз бойына сіңірген, 
елі мен жерін сүйетін, білімді менгерген тұлға деп қарастырамыз. 
 
1.  Қазақстан Республикасының Президенті Н.K.Назарбаевтың «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, 
бір болашақ» жолдауы. – Астана, 2013. 
2.  Қазақстан  Республикасы  үздіксіз  білім  беру  жүйесіндегі  т[рбиетұжырымдамасы.Білім  ж[не  ғылым 
Министрінің 2009 жылғы 16 қарашадағы № 521 бұйрық.Астана. -2009. – 29 б. 
3.  Қозыбаев М.Қ. Жауды шаптым ту байлап. – Алматы: Қазақстан, 1994. – 192 б. 
4.  Пір[лиев С.Ж., Саңғылбаев О.С., т.б.Өзін тану ж[не дамыту (оқу құралы) – Алматы: Абай атындағы Қазақ 
Ұлттық педагогикалық университеті, 2011. -250 бет. 
5.  Пидкасистый  П.И.  Педагогика.  Аударғандар:  Г.К.Ахметова,  Ш.Т.Таубаева.  Алматы:  Қазақ  университеті, 
2006. – 336 бет. 
6.  Шуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии. –М.: 1998. 
7.  Амонашвили Ш.А.Основыгуманной педагогики.Школа жизни. Книга 3. Грузия. 2011. 
8.  Пір[лиев С., Иманбаева С.Т., Төлеубекова Р.К., Шолпанқұлова Г., Нұрғалиева Д. Ұлттық т[рбие. Оқу құралы. 
Алматы: Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті. 2014. – 229 б. 
 
Резюме.В статье рассматриваетсяформирование самопознанииучащихся начальных школкакосновы 
личностнойценности. 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
176 
УДК:373.016:81 
 
ОҚУШЫЛАРДЫҢКОММУНИКАТИВТІКТАНЫМДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН 
ТЫҢДАЛЫМЖ.НЕСӨЙЛЕСІМАРҚЫЛЫ ДАМЫТУ  
 
Ж.М Ргаева – 2- курс магистр, екі шет тілі.,  
С.А Аскарова – ф.ғ.к доцент, ғылыми жетекші Абай атындағы ҚазҰПУ, Алматы 
 
Аңдатпа:  Қазіргі  таңда  шетел  тілін  оқытуда  оқушылардың  танымдық,  коммуникативтік  дағдыларын  сөйлесім 
арқылы  дамыту  м5селесі  өзекті  м5селелердің  бірі  болып  саналады.  Сөйлеу  5рекеті  оқу  5рекетімен  тікелей  байла-
нысты,  коммуникативті  оқыту  үдерісінде  білім  беру  ауызша  (тыңдалым,  сөйлесім)  жасауға  тарту,  қарым−қатынас 
жасай  білу  дағдысын  қалыптастыру  ж5не  дамытумен  тығыз  байланыста  болады.Сондай−ақ,шетел  тілін  оқытудың 
жаңарту м5селесіне ерекше м5н беріліп, инновациялық т5сілдерімен жаңаша оқыту технологиясын енгізіп оқушы-
лардың  қазіргі  қоғамға  сай  білімді,  кез-келген  жағдаятта  жоғарғы  деңгейдегі  м5дени  қарым-қатынасты  меңгер-
ген,өзін-өзі басқара алатын, шығармашылық ізденістегі құзіретті тұлғаны қалыптастыру. 
Шет  тілін  оқыту  барысында  сөйлесім,  тыңдалым  арқылы  коммуникативті  танымдық  құзыреттілігін  қалыптас-
тыруда оқушылардың тілі оқытылатын елдің м5дени құндылықтарымен, оның тарихымен, географиясымен, 5дебие-
тімен, ғылымымен, өнерімен танысуына мүмкіндік береді ж5не сөйлеу этикасын орынды пайдалануды талап етеді. 
Мақалада шетел тілі сабақтарында коммуникативті танымдық, құзіреттілікті дамыту м5селесі коммуникативті сабақ 
түрлері  берілді  ж5не  оны  сабақ  барысында  қолдану  жолдары  саралап  қарастырылады.Қазіргі  таңдағы  үздіксіз 
жаңарып  жатқан  қоғамда  өзге  басқа  дамыған  елдермен  қатар  тұрып,өзге  шетел  мамандарына  тең  сөйлесе  алатын 
іргелі ел болуымыз –білікті мамандарды даярлау қажеттілігінің д5лелдемесі. 
Тірек сөздер: коммуникативті құзіреттілік, танымдық құзіреттілік, м5дени құндылықтар,когнитивті лингвистика, 
сөйлеу этикасы, грамматикалық құрылым, тілдік бірліктер, фразалық тұтастық, сөйлеу 5рекеті, оқыту технологиясы. 
 
Қазіргі  таңда  шетел  тілін  оқытуда  оқушылардың  танымдық,  коммуникативтік  дағдыларын  сөйлесім 
арқылы дамыту м5селесі өзекті м5селелердің бірі болып саналады. Сөйлеу 5рекеті оқу 5рекетімен тікелей 
байланысты,  коммуникативті  оқыту  үдерісінде  білім  беру  ауызша  (тыңдалым,  сөйлесім)  жасауға  тарту, 
қарым-қатынас  жасай  білу  дағдысын  қалыптастыру  ж5не  дамытумен  тығыз  байланыста  болады.  Соны-
мен  бірге  шетел  тілін  оқытудың  жаңарту  м5селесіне  ерекше  м5н  беріліп,  инновациялық  т5сілдерімен 
жаңаша  оқыту  технологиясын  енгізіп  оқуышылардың  қазіргі  қоғамға  сай  білімді,  кез-келген  жағдаятта 
жоғарғы деңгейден м5дени қарым- қатынасты меңгерген өзін-өзі басқара алатын шығармашылық ізденіс-
тегі құзіретті тұлғаны қалыптастыру. Қазіргі таңдағы үздіксіз жаңарып жатқан қоғамда өзге басқа дамы-
ған  елдермен  қатар  тұрып,  батыспен  байыпты  сұхбат  құрып,  шығыспен  шынайы  қатынас  орнатып, 
түстіктегі жұрттармен тең сөйлесе алатын іргелі ел болуымыз – білікті мамандарға т5уелді екендігін тағы 
да  да  көрсетті.  Осыған  орай,«Жаңа  5лемдегі  жаңа  Қазақстанды»  құру  біздің  алдымызға  үлкен  мақсат 
қойып отыр.Ол – жеке тұлғаның ж5не қоғамның, «парасатты экономиканың» қажеттіліктерінің қанағат-
тандыру үшін б5секелестікке қабілетті білім беру жүйесін қалыптастыру. Елбасымыз Н.J.Назарбаевтың 
«Жаңа  онжылдық  –  жаңа  экономикалық  өрлеу  –  Қазақстанның  жаңа  мүмкүндіктері»  атты  Қазақстан 
халқына 29 қаңтар 2010 жылғы жарияланған жаңа Жолдауында білім беру туралы «Жоғары білім сапасы 
ең жоғары халықаралық талаптарға жауап беруі тиіс. Елдегі ЖОО – лар 5лемнің жетекші университет-
терінің рейтингіне енуге ұмтылулары керек.2015 жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды 
жұмыс  істеп,  2020  жылға  қарай  елде  енгізетін  талдаулар,патенттер  мен  дайын  технологиялар  түрінде 
н5тижелерін беруге тиіс» - деп арнайы атап көрсетілген.[1] 
Қазіргі кезеңде шетел тілін оқытуда студентттердің коммуникативті- когнитивті 5рекетін ж5не сөйлеу 
дағдысын дамыту ең маңызды. Ол - жоғарыда атап өткендей,сөйлеу 5рекетін туғызу мен қалыптастыру 
үрдісін  жоғары  деңгейде  ұйымдастыра  білу.  Шетел  тілінде  сөз  5рекетінің  жоғары  деңгейде  болуы 
коммуникативті – когнитивті 5рекет элементтерінің оқушылардың бойында толық қалыптасуынан көрініс 
табады. Олар: коммуникативті – когнитивті 5рекет,когнитивті коммуникативтік дағды. Аталған элемент-
терді шетел тілдерін оқып үйренудіңсөйлесім 5рекетінде қалыптастыруж5не оны студенттердіңбойында 
толық көрініс табуына мүмкіндік жасап,басқара білу де оқытушының шеберлігіне байланысты екендігін 
көруге  болады.  Яғни,  оқытушының  коммуникативтік  т5ртіп  аймағында  білім  (қажетті  тілдерді  білу, 
педагогика  ж5не  психология,  логика,  риторика,  м5дениет  ж5не  сөйлеу  аймағындағы  білімі)  ж5не 
коммуни-кативтілік ж5не ұйымдастырушылық қабілеті (іскерлік қатынастарды нақты ж5не жедел орнату, 
белсенділік  таныту,  тұлғаны  дұрыс  қабылдау  ж5не  түсінунегізінде  психологиялық  5сер  ету,  қоршаған 
ортамен  ж5не  оқшауланған  адамдармен  біріккен  іс-5рекет  кезінде  белсенді  5рекет  жасау)  болуы  қажет. 
Сонымен қатар, оқытушы вербальды ж5не вервальды емес қарым-қатынас м5дениетін (сөйлеу техникасы, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
177 
риторикалық  амалдар,  аргументация  техникасын  ж5не  шарттасуды  жүргізу,  к5сіби  педагогикалық  5деп 
ережелерін  сақтау,  ұғымдық  категориялық  ақпаратты  мақсатты  түрде  қолдану,  сөйлеу  м5дениетін 
меңгеру, вербальды емес құралдарды қолдану) меңгеруі тиіс. 
Коммуникативті  5рекет-шетел  тілінің  грамматикалық  құрлымы  мен  тілдік  бірліктердің  қызметін 
толық білетін, лингвистикалық білімі сөз 5рекетінен сөйлеу түрі жоғары деңгейде көрінетін, шетел тілінде 
еркін қарым -қатынас жасай алатын адамның тілге деген қабілеттілігі болса, коммуникативті – когнитивті 
дағды белгілі- бір тілдік ортада немесе арнайы ұйымдастырылған оқу үрдісінде қалыптасады. Студент-
тердің  коммуникативтік-  когнитивті  дағдысын  дамытуда  м5тінмен  жұмыс  жасау  аса  маңызды  орын 
алады.  М5тін  лингвистикасы–өзінің  теориясы  мен  практикасы  бар  салыстырмалы  түрде  алғанда  жас 
(XXғасырдың  ортасы)  дербес  ғылым  ж5не  оқу  п5ні.  М5тін  лингвистикасында  м5тіннің  негізгі  екі 
объектісі айқындалады: 
- тұтас сөйлеу шығармасы– сөйлеудің кең мағнасындағы м5тін,макром5тін; 
- күрделі фразалық тұтастық немесе күрделі синтаксистік тұтастық сөйлеудің тар мағнасындағы м5тін, 
микром5тін. 
Қазіргі педагогика ғылымында негізгі базалық ілімдердің бірі «құзіреттілік» болып отыр.Құзіреттілік 
ұғымыбілімбілік ж5не дағды ББД сияқты ұғымдарды қамтиды.Құзіреттілік оқыту н5тижесін білім ж5не 
білік  ғана  емес  сонымен  бірге  ол  оқушылардың  шығармашылық  ізденіс  н5тижесі  т5жірибесі  мен 
құндылық бағдарларының жүйесін де көрсетеді. .Құзіреттілік дегеніміз – тұлғаның бойында білім, дағды, 
іскерлік, ерік күш – жігердің болуы.Ол,ең 5уелі мектептегі оқыту үрдісінде қалыптасады[2].Құзіреттілік – 
оқушының алған білімі мен дағдыларын т5жірибеде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық ж5не 
теориялық м5селелерді шешу үшін қолдана алу қабілеттілігі. Сонымен, оқытудағы құзіреттілік білім беру 
н5тижесі  ретінде  оқыту  сапасын  қаматамасыз  етеді  ж5не  кешенді  5діс-т5сілдерді  жүзеге  асыруды, 
мектептегі оқыту сапасын бағалаудың біртұтас жүйесін құруды талап етеді. Құзіреттілік,нақты құбылыс-
тарды танып білу мен түсіндіруде қазіргі заманғы техника мен технологияны игеруде практикаға ұштас-
тырунда  өзінің  к5сіби  білім  алуға  дайындығын  бағалауда  өмірден  өз  орнын  таба  білуге,өмірдегі 
кездесетін жағдайаттарды шешуге байланысты м5селелерді шешу біліктілігінің болуы. 
Шетел  тілі  сабақтарында  оқушылардың  танымдық  коммуникативтік  құзіреттіліктерін  қалыптастыру 
мен  дамытудың  маңызы  зор.Ол  үшін  оқушылар  қарым  –қатынас  моделдерін  м5дениеттік  стереотип-
терді,м5дениет  образдары  мен  символдарын  білулері  тиіс.  Оқушылардың  шетел  тілінде  емін  еркін 
сөйлесуін  қамтамасыз  ете  алады.«Коммуникативтік  құзіреттілік»  (латынның  «COMPETERE»-  қол 
жеткізу,  с5йкес  келу,  сөзінен  шыққан)-  қажетті  тілдерді,қоршаған  адамдармен  ж5не  оқиғалармен 
5рекеттестікте  болу  т5сілдерін  білуді,топта  жұмыс  жасау  дағдыларын,ұжымдағы  5р  түрлі  5леуметтік 
рөлдерді меңгеруді қамтиды. 
Коммуникативтік  құзіреттілік-  екінші  тілді  үйренуші  оқушыларға  тілдің  заңдылықтарын  жаттанды 
үйретпей,сол тілді тілдік ж5не қатысымдық т5сілдерді орынды қолданумен байланыстыру. Коммуника-
тивтік құзіреттілік жеке тұлғаның рухани өсуін қалыптастырады, адамдарды түсіне білуіне көмектеседі 

жүктеу/скачать 7,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: