Пассивті  (селқос)    әдіс-тәсіл

 

 

 

10 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 - сурет. Пассивті әдіс 

 

Медициналық  ЖОО-да оқытудың пассивті әдісіне мыналар жатады: 

 

монолог-дәріс 

 

бақылау 

 

баяндау 

 

түсіндіру 

 

сұхбат 

 

кӛрсету (демонстрация) 

 

оқулықпен жұмыс. 

 

Белсенді әдіс – сабақ барысында оқытушы мен студент ӛзара бірлесе әрекет ететін және бұл 

жерде  студент  пассив  (селқос)  тыңдаушы  болып  қалмай,  белсенді  түрде  қатысып  отыратын, 

оқытушы мен студенттің ӛзара әрекеттесу формасы. Егер пассивті әдісте негізгі әрекет етуші және 

сабақ менеджері оқытушы болса, бұл жерде оқытушы мен студент тең құқыққа ие. Егер оқытудың 

пассивті әдісінде ӛзара әрекеттесудің беделге бағытталған стилі ұсынылатын болса, белсенді әдісте 

демократиялық стиль басымырақ. Кӛптеген зерттеушілер белсенді және интербелсенді әдіс арасына 

теңдік  белгісін  қояды,  алайда,  ортақ  жақтары  кӛп  болғанына  қарамастан,  олардың 

айырмашылықтары  да  кӛп.  Интербелсенді  әдісті,  қазіргі  белсенді  әдістердің  неғұрлым  жаңашыл 

формасы ретінде қарауға болады (2 кесте). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          

2 - сурет. Белсенді әдіс 

 

Медициналық ЖОО-дағы оқытудың белсенді әдістеріне мыналар жатады: 

 

зертханалық  практикумдар  (материалдық  нысандарды,  препараттарды,  муляждарды, 

құралдарды, макеттерді зерттеу, зертханалық жұмыстарды орындау); 

 

клиникалық тапсырмаларды шешу, моделдерге немесе науқастарға мануалдық әрекеттерді 

орындау (пальпация, перкуссия, аускультация, қанды тоқтату, жасанды тыныс алғызу және т.б.); 

 

оқу-рӛлдік, иммитациялық, оталық әрекеттер; 

 

іскерлік ойындар; 

 

ой түрткі (миға шабуыл); 

оқытушы 

студент

 

студент 

 

студент

 

 

оқытушы

 

студент

 

 

студент

 

 

студент

 

 

 

 

 

11 

 

 

студенттің оқу және зерттеу жұмысы; 

 

студенттің ғылыми-зерттеу жұмысы. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                    

3 - сурет. Интерактивті әдіс 

 

  Интерактивті  әдіс.  Интерактивті  («Inter»  -  ӛзара,  «act»  -  әрекет  ету)  -  ӛзара  әрекет  ету, 

сұхбаттасу  режимінде  болу,  біреумен  әңгімелесу  дегенді  білдіреді.  Басқаша  айтқанда,  белсенді 

әдістерден айырмашылығы сол, интербелсенді әдіс  студенттің оқытушымен ғана емес, бір-бірімен 

де  ӛзара  кеңірек  қарым-қатынасқа  түсуіне  бағытталған  және  студенттің  оқу  үрдісіндегі 

белсенділігін  арттыруға  негізделген.  Интерактивті  оқытуда  оқытушының  орны  студенттің  іс-

әрекетін  сабақтың  мақсатына  жетуге  бағыттауға  арналады.  Оқытушы  сонымен  қатар  сабақтың 

жоспарын (әдетте, бұл оны орындау барысында студент материалдарды оқып игеретін интерактивті 

жаттығулар  мен  тапсырмалар)  жасайды  (3-кесте).  Бұдан  шығатын  қорытынды,  интерактивті 

сабақтың  құрамдас  бӛлігі  студент  орындайтын  интерактивті  жаттығулар  мен  тапсырмалар  болып 

табылады.  Интерактивті  жаттығулар  мен  тапсырмалардың  әдеттегі  тапсырмалардан  маңызды 

ерекшелігі  сол,  студент  оны  орындай  отырып  оқыған  материалды  бекіткеннен  гӛрі  жаңа 

материалды кӛбірек игереді. 

Сондай-ақ оқыту әдістері соған сәйкес оқыту әдістерімен үйлесетін: ақпараттық-жинақтаушы 

және  орындаушы,  түсіндіруші  және  репродуктивті,  құралдық-практикалық,  ӛнімді-практикалық, 

түсіндірмелі-қозғаушы, бӛлшектік-ізденушілік, қозғауыштық және ізденістік жіктеулер ұсынылады 

(М.И.  Махмутов).  Білім  бастаулары  мен  логикалық  негізде  оқыту  (Н.М.  Верзилин),  білім 

бастаулары  мен  оқушының  оқу  үрдісіндегі  ӛз  бетінше  дайындалу  деңгейі  (А.Н.  Алексин,  И.Д. 

Зверев  және  т.б.)  жіктеулері  тұрғысынан  келу  кӛбірек  қолданылуда.  В.Ф.  Паламарчук  пен                      

В.И.  Паламарчук  білім  бастауы,  танымдық  белсенділік  деңгейі  мен  білім  алушының  еркіндігі, 

сондай-ақ білімдік танымның логикалық жолы бірге түйісетін оқыту әдістемесінің үлгісін ұсынды.  

Әдістердің  тӛрт  жағы:  логикалық-мазмұндық,  бастаулық,  процессуалдық  және  ұйымдастыру-

басқарушылық  жіктемені  С.Г.  Шаповаленко  ұсынды.  Әдістерді  жіктеу  мәселесінде  әр  түрлі 

кӛзқарастардың  болуы  –  ол  туралы  білімдердің  дифференцациясы  мен  интеграциясының  табиғи 

үрдістерін кӛрсетеді. Олардың табиғатына  кӛпқырлылық және кешендік тұрғыдан келу керектігін 

айқындай түседі. 

 

 

1.1.1. МЕДИЦИНАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ДӘСТҤРЛІК  

ЖҤЙЕСІНЕ ШОЛУ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ 

 

 Қазіргі  кезде  қолданылып  жүрген  болашақ  дәрігерді  дипломға  дейін  дайындау  кезеңдерінің 

негізгі  ұстанымдарының  түп  тамыры  неміс  университеттерінің  дәстүрлерінен  шығады,  сонымен 

оқытушы 

студент

 

 

студент

 

 

студент

 

 

 

 

 

12 

 

қатар  дипломға  дейін  білім  беруге  әр  түрлі  кафедралар  ӛткізетін  теориялық  та,  клиникалық  та 

кӛптеген пәндер кіреді. 

Білім  беру  бағдарламасының  кӛлемі  мен  қажетті  материалдарының  мазмұны,  пән  бойынша 

дәрісханалық  және  дәрісханадан  тыс  сағаттар  саны,  бақылау  түрлері  жоғары  кәсіби  білім  берудің 

мемлекеттік  білім  беру  стандарттарына  сәйкес  белгіленеді  (МЖБС).  Тәуелсіз  Қазақстан 

Республикасы  пайда  болғаннан  бері  МЖБС  2003,  МЖБС  2005  және  МЖБС  2006  жасалып,  мына 

мамандықтар белгіленді: 

-

 

«Стоматология» 

-

 

«Емдеу ісі» 

-

 

«Педиатрия» 

-

 

«Медициналық-биологиялық іс» 

-

 

«Санитарлық-гигиеналық іс» 

-

 

«Фармация» 

Медицина  университетіндегі  білім  беру  үрдісі  дәрігер-студенттердің МЖБС  аясында  қажетті 

мазмұнда  білім  алуға,  сондай-ақ  маманның  біліктілік  сипатына  негізделген  білім  беру  мақсатына 

жетуге бағытталған. 

Типтік  МЖБС-ға  сәйкес  оқу  кезінде  студент  тӛмендегідей  пәндерді  оқып-игереді: 

гуманитарлық,  әлеуметтік-экономикалық,  математикалық,  ғылыми-жаратылыстану,  медициналық-

биологиялық, кәсіби пәндер және мамандықтар. Басқалары тәрізді оқу жоспарын құрудың дәстүрлі 

үлгісінің  де  артықшылығымен  қатар,  кемшіліктері  де  бар.  Медициналық  білім  берудің  дәстүрлі 

үлгісінің күмәнсіз артықшылығына: 

 

студенттердің  жалпы  білім  беретін  және  мамандандырылған  кафедраларда  әр  түрлі 

пәндерді жүйелі оқитындығын; 

 

білім  берудегі  сабақтастық  –  оқу  үрдісінде  түрлі  пәндерді  белгілі  бір  анық  жүйелі 

бірізділікпен:  базалық  білімнен  қолданбалы,  теориялық  және  іргелі  білімнен  клиникалық,  жалпы 

пәндерден жеке пәндерге қарай бағыттталуы арқылы жүзеге асуын; 

 

ӛздері  беретін  пәндері  бойынша  терең  білімді,  ғылыми  және  практикалық  жұмыстармен 

айналысатын,  яғни  ӛз  саласы  бойынша  маман  болып  табылатын  жоғары  білікті  педагогикалық 

кадрлардың болуын; 

 

«бір саланың мамандары» болып табылатын оқытушылардың басын қосатын, яғни олардың 

ары қарай жетілуілеріне және шығармашылық ӛсулеріне ықпал ететін кафедралардың болуын; 

 

болашақ  ғылым  мамандары  болатын  студенттердің  жекелеген  пәндерді  тереңірек  оқу 

мүмкіндігінің болуын; 

 

жекелеген пәндер бойынша іргелі білім алуды, аса маңызды пәндерді  «жаттап алуға» күш 

салуды, тәжірибелі дәріскерлердің оқылатын материалдарының негізі болып табылатын дәрістерін 

(

http://www.mma.ru/article/id27140?print=1

) жатқызуға болады. 

Дәстүрлі  медициналық  жоғары  мектептердің  нақты  артықшылығы  әр  уақытта  студенттердің 

териялық  та,  клиникалық  та  пәндер  бойынша  терең  білім  алуына  бағытталуы  болатын.  Дәстүрлі 

білім  беруде  бұрын  да,  қазір  де  студенттердің  клиникалық  ойлау  негізін  қалыптастыруға  негіз 

болатын,  оларды  «науқастың  тӛсегінің  жанында»  оқытуға,  клиникалық  бақылауды  талдау  мен 

кӛрсетуге, практикалық дағдыларды меңгертуге кӛп кӛңіл бӛлінетін және әлі де кӛп бӛлінуде. 

Алайда,  теориялық  және  клиникалық  терең  танымы  болса  да,  медициналық  жоғары  білім 

берудің  шешуді  қажет  ететін  кемшіліктері  де  бар  (Н.О.  Бартош,  Н.С.  Подчерняева 

http://www.mma.ru/article/id27140?print=1

): 

 

тӛменгі курс студенттерінің іргелі пәндердің болашақ дәрігердің практикалық іс-әрекетіне 

деген  маңызын  толық  түсіне  алмайтынын  ескерместен,  студенттерге  базалық  пәндерді  оқытуға 

шамадан тыс уәж айту; 

 

білікті  маман  қалыптастыруға  қажетті  білім  кӛлемін  ұлғайтуға  негізделген  және 

оқытушылардың  әрбір  пән  бойынша  неғұрлым  терең  білім  беруге  ұмтылуына  байланысты,    оқу 

жүктемелерінің кӛп болуы; 

 

 

 

13 

 

 

медицина ғылымы мен тәжірибесінің «түйіскен» жерлерінде қалыптасатын жаңа курстарды 

оқу үрдісіне енгізудің қиындығы; 

 

адамды  –  оның  физиологиялық  және  патологиялық  ерекешеліктерімен  қоса  оқытатын  ең 

соңғы  қорытынды  пән  туралы  студенттерде  жалпы  әрі  тұтас  (үйлесімді)  түсініктің  жеткілікті 

дәрежеде қалыптаспауы. 

 

1.1.2.  ОҚЫТУДЫҢ  БЕЛСЕНДІ  ӘДІСТЕРІН  ЖІКТЕУ 

 

Қазіргі  кезде  оқытудың  белсенді  әдістерін  жіктеуге  әркім  әр  түрлі  тұрғыдан  келеді.  Оларды 

бір-бірінен  ажырататын  белгілер  ретінде:  тыңдаушылардың  белсенділік  деңгейі,  оқу-танымдық 

және ойындық іс-әрекеттердің сипаты, ойындық ӛзара әрекеттерді ұйымдастыру тәсілдері, сабақтың 

ӛту  орны,  олардың  мақсаттары,  қолданылатын  иммитациялық  үлгілердің  түрлері  және  басқалар 

жатады.  

Белсенді оқытудың ең кӛбірек қолданылатын әдістеріне оқу-танымдық іс-әрекеттер сипатына 

негізделген әдістер жатады. Оларға:  кәсіби іс-әрекетті иммитациялауға негізделген иммитациялық 

әдістер  және  иммитациялық  емес  әдістер  жатады.  Ӛз  кезегінде  иммитациялар  ойын  түрінде  және 

ойын түріндегі емес болып бӛлінеді. Сонымен қатар ойындық еместерге нақты жағдайларға талдау 

(НЖТ), нұсқау бойынша әрекет ету т.б. жатады. Ойын түріндегі әдістерге: 

 

іскерлік ойындар; 

 

дидактикалық және оқу ойындары; 

 

ойын түріндегі жағдайлар; 

 

ойын түріндегі әдіс-тәсілдер мен шаралар; 

 

белсенді тренингтер. 

Сонымен  қатар,  ойын  шаралары  мен  тәсілдерге  жекеленген,  бірлі-жарымды  ұстанымдарды 

жүзеге  асыру  жатады.  Бірінші  кезекте  дәрістер  мен  оқытудың  басқа  түрлерін  белсендірудің  түрлі 

үлгілері,  ойын  түріндегі  педагогикалық  тәсілдер,  белсендірудің  әр  түрлі  құралдары  жатады. 

Мысалы, оқытушы жүзеге асыратын кӛрнекі құрал ретіндегі нақты жағдайға талдау жасау тәсілі бар 

дәрісті,  жоспарланған  қатесі  бар  дәрісті,  проблемалық  дәрісті,    проблемалық  ұстанымды  жүзеге 

асыратын –  шығармашылық тапсырманы, пресс-конференциялық дәрістерді, пікірталас-дәрістерді, 

сұхбат-дәрістерді, диалогтық қарым-қатынас ұстанымдарын айтуға болады. 

Ойын түріндегі жағдаяттар іскерлік ойындарға элементтер құрамы мен формалды құрылымы, 

ойын  алаңындағы  тәртіп  ережесі    (саны  жағынан)  сәйкес  келмейтін  екі  немесе  одан  да  кӛп 

ұстанымдар жатады. Ойындық жағдайға мысал ретінде ашық түрде ұсынылатын, талқылауға кімнің, 

қашан,  кім  болып  (баяндамашы,  сыншы,  арандатушы)  сӛйлейтіні,  қарсы  пікір  айтатыны 

жоспарланбаған  пікірталас  сабақтарды  жатқызуға  болады.  Сонымен  қатар  рӛлдік  ойындарға, 

театрланған ойындарға, қарапайымдалған басқару тренингтеріне негізделген жағдаяттар да жатады. 

Егер  ойын  түріндегі  жағдай  негіз  ретінде  қолданылған,  бірақ  қатысушылардың  әрекеттері 

формалды,  яғни  бағалаудың  қатаң  жүйесі,  ережесі,  іс-әрекеттердің  реті,  регламенті  болса,  оны 

дидактикалық ойын деп есептеген жӛн. 

Іскерлік ойындарға элементтердің барлық жиынтығын жүзеге асыратын, яғни белсенді оқыту 

әдістеріне тән белсендендіру ұстанымдарының барлық кешендері кіреді. 

Иммитациялық  емес  әдіс  ретінде  –  жұмыс  орнында  тәжірибеден  ӛту,  бағдарламалық  оқыту, 

проблемалық дәрістерді, оқуды бітіру жұмыстарын түсінеміз. Бағыты бойынша олар: танымдық іс-

әрекеттердің  уәжділігі,  оқу  ақпараттарын  хабарлау;  кәсіби  шеберлік  пен  дағдыны  қалыптастыру, 

үздік тәжірибелерді игеру, оқыту нәтижелерін бақылау болып ажыратылады. 

Тапсырманың шешімін іздестіруде қатысушылардың әрекеттерінің түрі бойынша мына әдістер 

ажыратылады:  пәндердің  немесе  әрекеттердің  белгілері  бойынша  дәрежелеу;  үрдістер  мен 

құрылымдарды  оңтайландыру;  әрекет  ету  тактикасын  таңдау,  ұрыс-керіс  жағдайында  тіл  табысу; 

зерттеу, басқару немесе әлеуметтік-психологиялық тапсырмаларды шешу; назар аудару, ойлап табу, 

 

 

 

14 

 

ойлау мен басқа қабілеттердің ерекшелігі мен жылдамдығын және басқаларын кӛрсететін дағдылар 

тренингі мен кӛрсетілімдері.  

Білім  беру  үрдісіне  қатысушылар  саны  бойынша  оқыту  әдістерін  даралық,  топтық  және 

ұжымдық деп жіктеуге болады. 

Сондай-ақ  оқыту  әдістерін  олардың  ӛтетін  орындарына  байланысты:  дәрісханалық  және 

дәрісханалық  емес,  кӛшпелі,  экскурсиялық  деп,  ал  техникалық  құралдарды  қолдану  бойынша: 

копьютермен қамтамасыз етілген ойындар, дистанциялық оқыту деп бӛлуге болады. 

 

 

1.1.3.  ИНТЕРАКТИВТІ  ОҚЫТУ 

 

Интерактивті  оқыту  формасын  енгізу  –  медициналық  ЖОО-да  студенденттерді  даярлауды 

жетілдірудің  маңызды  жолдарының  бірі.  Негізгі  әдістемелік  инновация  бұл  күндері  интерактивті 

оқыту  әдістемелерімен  тікелей  байланысты.  Оқытудың  интерактивті  әдістемелерін  пайдалану  – 

«сәнге айналған» үрдістерге бой ұру емес, бұл – уақыт туғызған қажеттілік. 

Білім  беру  қызметі  нарығында  кӛшбасшы  елдердің  тәжірибелеріне  жасалған  талдаулар 

(негізінен  АҚШ  пен  Еуропа)  жаңа  технологияның  тиімділігін  дәлелдеп  шықты.  Бұл  күндері 

отандық  білім  беру  жүйесінің  алдында  ӛте  маңызды  міндет  –  білім  берудегі  әлемдік 

кӛшбасшылардың  алдыңғы  қатарлы  тәжірибелерінің  негізінде  нарықтық  экономика  жағдайында 

қажетті болашақ маманды – ЖОО- түлегін даярлау, алынған білімінің тиімділігі және қазіргі заман 

жағдайындағы  оның  кәсіби  біліктілігінің  ұтымдылығы  мәселелерін  шешуге  бағытталған  ӛзіндік, 

ұлттық, қазақстандық білім беру үлгісін жасау.  

Қазіргі жағдайда дәрігерді дайындау денсаулық сақтаудың да, сондай-ақ жалпы қоғамның да 

сұраныстарына сәйкес болуы керек, сонымен қатар дәрігер тар кӛлемдегі кәсіби міндеттеріне ғана 

құзырлы  емес,  қоғамдық  денсаулық  сақтау,  нақтама  қою  мен  емдеудің  жаңа  әдістемелері,  дәлелді 

медицина негіздері мәселелеріне оңай бағыт ұстай алуы тиіс, айналада болып жатқан ӛзгерістерге 

еркін  бейімделе  алуы  керек.  Елімізде  кӛрсетілетін  медициналық  кӛмектің  сапасы  медициналық 

білім берудің сапасына тікелей қатысты.  

Қазір  медициналық  ЖОО-дағы  білім  беру  үрдісінде  дәстүрлі  білім  беру  мен  инновация 

арасындағы  сабақтастық  ӛзекті  болып  табылады.  «Кеңестік»  медицина  мен  медициналық  білім 

берудің жақсы жақтарын сақтау және дамыту қажет. Бұлар – гуманизм, мейірімділік, кәсібіне деген 

сүйіспеншілік, аянбай еңбек ету, белсенді ӛмірлік ұстаным және жоғары кәсіби шеберлік.  

Кәсіби  шеберлік  дегеніміз  –  науқастар  мен  қоғам  кәсіби  міндеттерін  орындау  барысында 

маманнан  талап  ететін  білім,  дағдылар,  ұстанымдар  мен  ӛзін-ӛзі  ұстау  ережелері;  бұл  ұғымға 

сондай-ақ  ӛзінің  білімін  үнемі  толықтырып  отыру  мен    қажетті  кәсіби  деңгейден  тӛмендемеу  де 

жатады.  

ЖОО-дағы  дәстүрлі  білім  беру  үрдісінде  оқытушы  мен  студент  кӛп  қарым-қатынасқа  түседі, 

оқытушы  студенттің  оқу  барысын,  оқу  материалдарын  игеруін  үнемі  бақылап  отырады.  Басқаша 

айтқанда, бұл  диалогтың жемістілігі оқытушының мына мәселелерді дұрыс шешуіне байланысты: 

 

Оқу мақсатын анықтау және студент үшін осыдан шығатын уәжділік; 

 

Белгілі-бір мазмұнды материалды (дәріс) беруді жүзеге асыру және студентке оны түсіндіру 

(семинар). Мұнымен қоса  оқытушы оқу материалдарының әдістемелік қызметін де қоса шешеді; 

 

Студенттің білімін бақылау. 

Оқытудың  бұл  үлгісі  директивті  сипатта  болады.  Оқытудың  директивті  үлгісінде  оқыту 

нәтижелері  оқу  үрдісі  мазмұнын  ұтымды  ұйымдастыру  есебінен,  яғни  белсенді,  бастамашыл 

ақпарат ағыны оқытушы жағынан болады біржақты ғана диалог жүзеге асады. Алынған ақпаратты 

қайта  тыңдау  бұл  жағдайда  механикалық  түрде  болады:  студенттің  белсенділігін,  оқу  үрдісінде 

оның  қызығушылығы  қаншалықты  екенін  анықтау  біршама  қиын.  Оқытудың  директивті  үлгісінің 

негізгі  ұстанымдары:  дәлдік,  даусыздық,  ұсынылғандардың  анықтығы  (кӛп  мӛлшердегі  дәрістер); 

 

 

 

15 

 

қорытынды бақылау, сабақтан тыс уақытта берілетін ӛзіндік жұмыстарға кӛбірек кӛңіл бӛлу болып 

табылады, ал мұнда жазбаша жұмыстар қарастырылмаған (

http://www.unesco.kz

.). 

Оқыту  әдістерінің  ақпараттық,  педагогикалық  жаңа  технологияларын  қолдана  отырып,  істің 

қазіргі  күйін,  білімді  тасымалдаушы  ретіндегі  оқытушының  рӛлін  жай  ғана  ӛзгертіп  қоймай, 

оқытушыны  менторға,  тәлімгерге,  әріптеске,  басшыға,  студенттің  ӛз  бетінше  жасайтын 

шығармашылық  жұмысының  бастамашысына  айналдырып,  медициналық  ЖОО-дағы  білім  беру 

жүйесін жетілдіруге болады.  

Қазақстандағы  білім  беру  қызметтері  нарығының  дамуы  және  ақпараттық  технологиялар 

талабы жағдайында, сабақ оқытудың директивті практикасы мен қазіргі, инновациялық  сипаттағы 

интерактивті оқыту үлгілерімен үйлесіп отыруы тиіс.  

Интерактивті  оқыту  әдісінің  артықшылығы  сол,  ол  білім,  шеберлік,  дағды  мен  бағдар  беріп 

қана қоймайды, мәселелерді шешуге жағдай жасап, жан-жақты, шығармашылық тұрғыдан дамыған, 

креативті  және  коммуникативті  дағдыларды  меңгерген,  халықаралық  деңгейдегі  маманның 

қалыптасуына  ықпал  етеді.  Интерактивті  оқыту  әдісі  алынған  теориялық  білімді  де,  сондай-ақ 

практикалық  дағдыларды  да  орындауды  жүзеге  асыруы  тиіс.  Дәрігер  студенттер  оқу  және 

әдістемелік  әдебиеттермен,  оның  ішінде  қазіргі  компьютерлік  технологиялармен  (электронды 

оқулықтар,  кітаптар,  дәрістер  презентацияларын,  фильмдер,  тестілер  т.б.)  белсенді  жұмыс  істеуі 

қажет,  муляждарды  пайдалана  отырып,  рӛлдік  ойындар  арқылы  практикалық  дағдыларды 

қалыптастыруы,  кейс-стади  кезінде  клиникалық  ойлау  мен  талдау  жасау  қабілетін  дамытуы, 

топтармен  жұмыс  істеуде,  пікірталастарда,  коммуникативті  дағдылар  мен  деонтолгия  негіздерін 

қолдануды  үйренуі  тиіс.  Интерактивті  оқыту  әдісі  дәрігер  студенттерге  мәселелерді  шешу 

дағдылары  мен  шешім  қабылдауды  үйренуге  кӛмектеседі,  ең  бастысы,  клиникада  жұмыс  істеу 

жағдайында тиімді әрекет етуге сенім пайда болуына жәрдемдеседі. Яғни, интерактивті оқыту әдісін 

қолдану  дәрістер  мен  семинар  сабақтарында  алынатын  теорияны  практикамен  байланыстыруға 

кӛмектеседі.  Интерактивті  оқыту  әдісінің  тағы  бір  артықшылығы  –  оқу  ұстанымын  білім 

алушылардың белсенді араласуы нәтижесінде бір сағаттық сабаққа сыйғызуға болады. Интерактивті 

оқыту  әдісі  кезінде  оқытудың  әртүрлі  әдістерін  қолданумен  қатар,  оқытушы  студенттер  рӛлдік 

ойындарда («емдеуші дәрігерлер», «пікір айтушылар», «қарсыластар») жағдайяттық тапсырмаларды 

шешуге  белсене  араласуға  жағдай  туғызуға  тырысады,  бұл  студенттер  арасында  коммуникативтік 

дағдылардың, корпоративтік рухтың, дұрыс бәсекелестіктің дамуына алып келеді.   

Интерактивті оқыту әдісінің табиғаты мен түрлеріне және олардың медициналық білім беруде 

қолданылуына  нақты  тоқталайық.  «Интерактивті»  ұғымы    ағылшынның  «interact»  («Inter»  -  ӛзара, 

«act»  -  әрекет  ету)  сӛзінен  шыққан.  Интерактивті  оқыту  –  танымдық  іс-әрекеттерді 

ұйымдастырудың  арнайы  формасы.  Ол  нақты  және  болжамды  мақсаттарға  негізделген.  Осындай 

мақсаттардың бірі  студент немесе тыңдаушы  ӛзінің табыстылығын, ақыл-ой жағынан толыққанды 

екенін, сезінетін жағдай туғызу, сол арқылы оқу үрдісін ӛнімді ету.  

Интерактивті  оқыту  –  білім  беру  үрдісіне  қатысушылардың  ӛзара  диалогтық  формасына 

негізделген  таным  тәсілі;  нәтижесінде  білім  алушыларда  ӛзара  әрекет  ету  қалыптасатын,  қарым-

қатынасқа  толы  оқыту.  Бұл  –    «барлығы  біреуін,  біреуі  барлығын  оқытатын»  әдіс  (В.С.  Дьяченко 

бойынша 

http://www

.).   

Интерактивті  оқыту әдістеріне: 

 

Проблемалық мазмұндамалар; 

 

Презентациялар; 

 

Пікірталастар; 

 

Кейс-стадилер; 

 

Топпен жұмыс; 

 

Ой түркі (миға шабуыл); 

 

Сыни тұрғыда ойлау; 

 

Викториналар; 

 

Шағын зерттеулер; 

 

 

 

16 

 

 

Іскерлік ойындар; 

 

Рӛлдік ойындар; 

 

Insert әдісі; 

 

Шұғыл сауал; 

 

Сауалнамалар. 

 

Әрбір әдіске мұқият тоқталамыз. 

Ой  түрткі  (миға  шабуыл,  ағыл.  brainstorming)  –талқылауға  қатысушыға  шешімнің  неғұрлым 

кӛп  нұсқасын  айтуға  мүмкіндік  туатын,  шығармашылық  белсенділікті  ынталандыруға  негізделген 

проблемаларды шешудің шұғыл әдісі. Сонан соң, айтылған барлық пікірлердің  ішінен практикада 

қолданылуы мүмкін сәтті иедеяларды іріктеп алады. 

XX ғасырдың 40-жылдары Алекс Осборн құрастырған, кейін кең тарап кеткен атақты ой түрткі 

(миға  шабуыл)  (ол  дегеніміз  –  мимен  шабуылдау,  ол  дегеніміз  –  брэинсторминг)  идея  іздеудің 

бірінші тарихи әдісі болды. Дұрыс ұйымдастырылған ой түрткі міндетті үш кезеңнен тұрады: 

1. Мәселенің қойылуы. Бастапқы кезең. 

2. Басты идеялар. 

3. Шешім қабылдау. 

Кейс-стади. Бұл әдістің «отаны» Америка Құрама Штаттары, Гарвард университетінің бизнес 

мектебі  болып  табылады.  Алғаш  рет  ол  1924  жылы  қолданылған.  Кейс-әдістің  пайда  болуы  мен 

дамуының  мәдени  негізі  «түрткіден»  немесе  «оқыстан»  болған.  Кейс-әдіс  академиялық  теорияны 

нақты  оқиғаларға  кӛзқарас  тұрғысынан  кӛрсетіп  беруге  мүмкіндік  береді.  Ол  «оқып  жатқан  пәнге 

студенттің  қызығуына  мүмкіндік  береді,  әр  түрлі  жағдайларды  сипаттайтын  ақпараттарды  жинау, 

ӛңдеу  және  талдау»  дағдылары  мен  білімдерді  белсенді  игеруге  мүмкіндік  береді  (О.Г. 

Смолянинова). Кейс-стади әдісі әртүрлі практикалық дағдылардың дамуына ықпал етеді. «Олар бір 

ғана  сӛйлеммен  –  проблеманы  шығармашылық  тұрғыдан  шешу  және  жағдайға  талдау  жасай  алу 

және  шешім  қабылдай  алуды  қалыптастыру»  (О.Г.  Смолянинова).  Кейс-стади  әдісі  тӛмендегі 

дағдыларды дамытады: 

1.  Талдау  жасау  дағдылары.  Оларға:  мәліметтерді  ақпараттардан  ажырата  алу,  шынайы  және 

жалған  ақпараттарды  ашып  кӛрсету,  жіктеу,  оларды  талдау,  ұсыну  және  табу,  қалыс  қалған 

ақпараттарды  табу  және  оны  қалпына  келтіре  алу  жатады.  Анық  және  нақты  ойлау.  Бұл,  әсіресе, 

ақпарат жоғары сапалы болмаған жағдайда маңызды. 

2.  Практикалық  дағдылар.  Кейсте  берілген  нақты  жағдаятпен  салыстырғанда  күрделілік 

деңгейі  тӛменірек  мәселелер,  экономикалық  теорияларды,  әдістер  мен  ұстанымдарды  практикада 

қолдану дағдыларының қалыптасуына ықпал етеді. 

3.  Шығармашылық  дағдылар.  Бір  ғана  логикамен  case-жағдаятты  шешу  мүмкін  емес. 

Логикалық  жолмен  табу  мүмкін  болмағандықтан,  шығармашылық  дағдылар  мен  баламалы 

шешімдер ӛте маңызды. 

4.  Коммуникативтік  дағдылар.  Олардың  ішінен  пікірталас  жүргізе  алу,  айналадағыларды 

сендіре  алу  сияқтыларды  бӛліп  кӛрсетуге  болады.  Кӛрнекі  құралдар  мен  басқа  медиа-құралдарды 

қолдану, топ болып ұйымдасу, ӛзінің кӛзқарасын қорғау, қарсыластарды сендіру, қысқа әрі сенімді 

есеп жасау. 

5.  Әлеуметтік  дағдылар.  Кейс-стадиді  талдау  барысында  белгілі-бір  әлеуметтік  дағдылар 

қалыптасады: адамдардың мініз-құлқын бағалай алу, басқаны тыңдай білу, пікірталасты жалғастыра 

білу немесе қарсы пікірін дәлелдей алу, ӛзін-ӛзі бақылай алу т.б. 

6.  Ӛзін  бағалай  білу.  Пікірталаста  келіспеу  басқалардың  да,  ӛзінің  де  пікірін  түсінуге  және 

талдай  алуға  мүмкіндік  береді.  Бұдан  пайда  болатын  моральдық  және  этикалық  проблемалар 

әдеуметтік дағдылардың қалыптасуын және олардың шешілуін талап етеді (О.Г. Смолянинова).  

 Нақты  ӛмірден  алынған  фактілер  негізінде  мәселелер  жағдай  туғызу  кейс-стади  әдісінің 

ерекшелігі болып табылады. Осылайша, медициналық білім беруде нақты және ойдан шығарылған 

сырқатнама,  анамнез,  клиникалық  мәліметтер  қолданылады.  Оқу  үрдісінде  кейспен  жұмыс  істеу 

 

 

 

17 

 

технологиясы  келесі  кезеңдерден  тұрады:  1)  білім  алушының  кейс  материалдарымен  дара,  ӛз 

бетінше жұмыс істеуі (проблемаларды біртектендіру, негізгі баламаларды жинақтау, шешім ұсыну 

немесе  ұсынатын  іс-әрекеті);  2)  басты  проблемалар  бойынша  келісу  немесе  оны  шешуде  шағын 

топтарда  жұмыс  істеу;  3)  жалпы  пікірталас  нәтижелері  бойынша  шағын  топтарда  презентациялар 

және тәжірибелер (оқу топтары аясында). 

Кейс-стадиді білім беруде қолдану мүмкіндіктері. Кез келген кейс-стади оқытушыға оны білім 

беру үрдісінің әртүрлі кезеңдерінде, яғни білім беру сатысында және білім беру нәтижесін тексеру 

сатысында қолдануға мүмкіндік береді. Соңғы кездері кейс-стадиді студентті оқыту сатысында ғана 

емес,  оқыту  нәтижелерін  тексеру  барысында,  яғни,  емтихан  алуда  да  қолдану  кең  етек  жаюда. 

Студенттер  кейс-стадиді  емтиханның  алдында  алады,  олар  оны  талдауы  қажет  және  ондағы 

сұрақтарға  жауап  беріп,  жауабын  емтихан  алушыға  әкеп  беруі  тиіс.  Әрине,  кейс-стадиді  тура 

емтихан  кезінде  де  беруге  болады,  онда  шектеулі  уақытта  жауап  беру  үшін  сұрақтар  қарапайым 

және  әлдеқайда  қысқа  болуы  керек.  Кейс-стадиді  білім  беру  үрдісінде  қолдану  екі  әдіске 

негізделеді. Олардың біріншісі дәстүрлі Гарвард әдісі деп аталады – ашық пікірталасқа негізделген. 

Оның  баламалы  әдісі  дара  және  топтық  сұрақтармен  байланысты,  оның  барысында  студенттер 

жағдятқа  шартты,  ауызша  жауап  береді  және  ұсынылған  кейс-стадиге  талдау  жасап,  ӛздерінің 

шешімдері  мен  ұсыныстарын  айтады.  Бұл  әдіс  кейбір  студенттердің  оқуда  кӛп  күш  жұмсамауына 

әкеп  соқса  да  (сабақ  барысында  әр  студентке  сабақта  бір-екі  рет  қана  сұрақ  қойылады), 

оқытушының  бақылау  жасауын  жеңілдетеді.  Бұл  әдіс  студенттердің  коммуникативтік  дағдыларын 

дамытады, ӛздерінің ойларын анық айтуға үйретеді. Алайда, бұл әдіс Гарвард әдісіне қарағанда баяу 

қимылды болып келеді. Ашық пікірталас кезінде қатысушыларды бақылау және ұйымдастыру ӛте 

қиын.  Еркін  пікірталас  кезінде  оқытушы:  «Қалай  ойлайсыздар,  бұл  жердегі  негізгі  мәселе 

қайсысы»?–деген сұрақ қояды. Сонан соң ол пікірталасты басқара отырып, олардың жақтаған және 

қарсы  шыққан  пікірлерін  тыңдайды,  бірақ  мазмұнын  айтпайды,  себебі  аяғына  қарай  жеке 

қатысушылардан  немесе  топтан  сұраққа  жазбаша  жауап  алады.  Бұл  есеп  пікірталастың  аяғында 

немесе  біраз  уақыт  ӛткен  соң  берілетіндіктен,  студенттердің  пікірталас  барысында  алған 

ақпараттарды толығырақ талдауларына мүмкіндік береді  (О.Г. Смолянинова).       

Кейс-стадидің  тапсырмалар  мен  жаттығуларға  ұқсайтын  жерлері  бар,  алайда  оның  кӛптеген 

айрықша ерекшеліктері бар: студенттің бірнеше практикалық дағдыларды меңгеруіне кӛмектеседі, 

құрылымданбаған күрделі мәселелерді шешуге үйретеді. «Бір қарағанда ойдан шығарылған жағдаят 

сипатталған  тапсырма  кейс-стадиге  ұқсайтын  сияқты,  алайда  білім  беруде  тапсырма  мен  кейс-

стадиді  қолдану  мақсаттары  әртүрлі.  Тапсырма  студенттің  жекеленген  теорияларды,  әдістер  мен 

ұстанымдарды оқып үйренуіне мүмкіндік беретін материалдармен қамтамасыз етеді. Кейс-стадидің 

кӛмегімен  оқыту  студенттің  әртүрлі  дағдыларды  кеңінен  меңгеруіне  жәрдемдеседі.  Тапсырманың 

осы  шешімге  әкелетін  бір  ғана  жолы  және  бір  ғана  шешімі  болады.  Кейс-стадидің  осы  шешімге 

әкелетін кӛптеген шешімдері және кӛптеген баламалы жолдары бар. Кейс-стадидің негізгі қызметі – 

аналитикалық  жолмен  шешу  мүмкін  емес  және  құрылымды  емес  күрделі  мәселелерді  шешуге 

үйрету» (О.Г. Смолянинова).  

Кейс-стади  әдісін  қолданудың  жалпы  технологиясы  жасалған.  Сабақ  басталғанға  дейін 

оқытушы: 

а) кейсті таңдайды 

б) негізгі және кӛмекші материалдарды анықтайды 

в) сценариін даярлайды. 

Студенттің міндеті – кейс пен ұсынылатын әдебиеттер тізімін алып, сабаққа дайындалу.  

Сабақ кезінде оқытушы: 

а) кейісті алдын ала талқылауды ұйымдастырады 

б) топтарды шағын топтарға бӛледі 

в) кейсті талқылауды басқарады. 

Студент: 

а) сұрақ қояды 

б) шешімнің нұсқаларын ұсынады 

 

 

 

18 

 

в) шешім қабылдайды 

г) жұмыс туралы жазбаша есеп береді. 

Медицина  университетіндегі  кейс-стади  әдісі  дегеніміз  –  нақты  клиникалық  жағдаят,  «ойдан 

шығарылған» науқастар, күрделі клиникалық жағдаяттар т.б.  Батыстың университеттерінде кейсті 

талдауға оқу уақытының 30-40 % бӛледі.  («Case studi» әдісі дегеніміз не және ол не үшін керек? // 

www.e-graduate.ru

).  «Онда  типтік  жағдаятты  талдауға  орта  есеппен  оқу  уақытының  35-40  %-ын 

жібереді. Чикаго  университетінде  «кейстің» үлесіне  уақыттың 25 %-ы, Колумбия  университетінде 

30  %-ы,  атақты  Уортонда  40  %-ы  кетеді,  сабақта  бұл  әдіске  уақыт  бӛлу  жағынан  оның  «алғашқы 

бастамашысы»  Гарвард  ең  алда  келеді.  HBS-тің  қатардағы  студенті  оқу  кезінде  700  «кейсті» 

талдайды» (Е. Маргелашвили). «Кейсті» қолдану шекарасы: оқытудың бұл әдісі кӛп уақытты талап 

етеді, оны кӛп адамдық аудиторияда қолдану мүмкін емес (Т.И. Краснов). 

Жобалар  әдісі.  «Жобалар  әдісі»  осы  жүзжылдықтың  басталарынан  бұрын  АҚШ-та  пайда 

болды.  Оның  бастаулары  америка  философы  және  педагогы  Дж.  Дьюи  мен  оның  шәкірті  В.Х. 

Килпатриктің білім беру мен философиядағы гуманистік идеяларымен тығыз байланысты. Авторлар 

негізін қалаған бұл әдістің негізгі идеялары: оқушының мақсатты іс-әрекеті арқылы, нақ осы білімді 

алуға оның жеке басының мүдделілігі арқылы белсенді негізде оқыту. Дж. Дьюи ұсынған  жобалар 

әдістері  ӛзінің  негізіне  оқушының  белгілі  бір  пәнге  жеке  мүдделілігін  ескере  отырып  оқытуға 

бағытталған. Жобалар әдісінің оқу мақсаттырының аумағы: оқушының танымдық, шығармашылық 

дағдыларын дамыту, ӛзінің білімін ӛз бетінше құрастыра алуға,  ақпаратық кеңістікте бағытын таба 

білуге,  сыни  ойлауды  дамытуға  бағытталған.  Жобалар  әдісінің  мазмұны  –  «белгілі  бір  білімдер 

жинағын  алғысы  келген  және  осы  мәселелерді  шешетін  жобалық  іс-әрекеттер  арқылы  оқушының 

белгілі бір мәселелерге қызығушылығын ынталандыру, алған білімін практикалық тұрғыда қолдана 

білу, рефлекторлы даму  (Дж. Дьюидің термині  бойынша сыни ойлау)». Жобалар  әдісі әр  уақытта, 

біріншіден, қандай да бір мәселені шешуге, екіншіден нәтиже алуға бағытталған. 

«Жобалар әдісі  үшін  болжанған нәтиженің практикалық, теориялық және танымдық маңызы 

ӛте  жоғары  болып  саналады  (мысалы,  берілген  ауданның  демографиялық  жағдайы  туралы 

баяндама,  бірлескен  ғылыми  мақалалар  және  т.б.)».  Жобалық  оқыту  бойынша  кең  кӛлемде 

тәжірибесі  бар елдердің мамандары оны тікелей және жанамалай оқытатын басқа да оқыту түріне 

қосымша  ретінде,  жеке  бастың,  оның  ішінде  академиялық  тұрғыдан  да  ӛсу  құралына  қосымша 

ретінде қолданған жӛн деп санайды (В.В. Гузеев).  «Жобамен жұмыс жоғары білім беру жүйесінде 

ерекше  орын  алып,  студентке  дәстүрлі  оқыту  әдістерінде  қол  жеткізе  алмайтын  білімді  алуға 

мүмкіндік  береді.  Мұның  мүмкін  болатын  себебі,  студенттер  ӛздері  таңдау  жасайды  және 

бастамашылық  кӛрсетеді.  Бұл  тұрғыдан  келгенде  жобаның  практикалық  құндылығы  болуы  тиіс; 

студенттердің  ӛз  бетінше  зерттеу  жүргізуіне  әсер  етуі  тиіс,  олармен  жұмыс  істеу  үрдісінде  де, 

жұмысты аяқтарда да нәтиже қандай болатыны нақтыланбаған болуы тиіс; жұмысқа бағыттау мен 

оның жылдамдығы жағынан икемді болуы керек; ӛзекті мәселелердің шешілу мүмкіндігін ұсынуы 

тиіс;  студентке  ӛзінің  қабілетіне  лайық  оқуға  мүмкіндік  беруі  тиіс;  студенттің  бұдан  да  кеңірек 

кӛлемдегі  тапсырмаларды  шешуде  ӛздерінің  қабілеттерін  кӛрсетуіне  ықпал  ету;  студенттер 

арасында ӛзара қарым-қатынас қалыптасуына ықпал ету» (Д. Жак). 

Бұл күндері жобалар әдісі теориялық білім мен оның нақты мәселелерді шешуде практикалық 

тұрғыдан  қолданылуын  тиімді  үйлестіретіндіктен,  әлемдегі  ең  кең  тараған  әдістердің  бірі  болып 

саналады.  Ол  АҚШ,  Ұлыбритания,  Бельгия,  Израил,  Финляндия,  Германия,  Италия,  Бразилия, 

Нидерландияда  және  басқа  да  кӛптеген  елдердің  жоғары  оқу  орындарында  сәтті  қолданылуда. 

Жобаны типтендірудің мүмкіндіктерінің бірі тӛмендегі ӛлшемдер бойынша: 

1.  Жобадағы  негізгі  іс-әрекеттер:  зерттеу,  іздену,  шығармашылық,  рӛлдік,  қолданбалы 

(практикалық-бағыттық),  танымдық-бағыттық,  практикалық  (зерттеу  жобалары,  ойындық, 

практикалық-бағыттық, шығармашылық) бағыттар; 

2. Пәндік-мазмұндық салада: біржобалық (білімнің бір саласы аясында); пәнаралық жоба; 

3.  Жобаның  үйлесімділік  сипаты:  тікелей  (қатаң,  икемді),  жасырын  (анық  емес, 

телекоммуникациялық жобаларға тән жобаға қатысушыға иммитация жасайтын); 

4. Қатынасқа түсу сипаты; 

5. Жобаға қатысушылар саны;   

 

 

 

19 

 

 

6. Жобаның ұзақтығы. 

Оқушылардың  барлық  іс-әрекеті  дайындық,  жоспарлау,  зерттеу,  нәтижелер  немесе 

қорытындылар, үрдіс пен нәтижелерді бағалау (Гузеев В.В.) кезеңдеріне  байланысты  болады. 

1)

 

Дайындық кезеңі 

а) мәселелерді және оның мақсаттары мен міндеттерін анықтау; 

б) гипотеза ұсыну және шешу; 

в) зерттеу тәсілдерін талқылау 

2)

 

Жоспарлау  

а) ақпарат кӛздерін анықтау; 

б) ақпаратты жинау және талдау тәсілдерін анықтау; 

в) нәтижелерді кӛрсету тәсілдерін анықтау; 

г) үрдіс пен нәтижелерді бағалаудың критерийлері және іс-шараларды құру; 

д) команда мүшелері арасында міндеттерді бӛлу.  

3)

 

Зерттеу  

а) ақпараттар жинау; 

б) аралық міндеттерді шешу 

4)

 

Нәтижелері немесе қорытындылары 

а) алынған мәліметтер талдау; 

б) қорытындылар тұжырымы? 

5)

 

Үрдіс пен нәтижелерді бағалау 

а) түпкілікті нәтижені рәсімдеу;  

б) қорытындылау, түзету, соңғы қорытындылар;  

«Әр түрлі  жағдайларға байланысты жоба тақырыбын таңдау да әр түрлі  болуы мүмкін.  Кей 

кездері білім беру мекемелерінің мамандары бекітілген бағдарлама шеңберінде тақырыпты белгілеп 

беруі  мүмкін. Ал кейбір жағдайларда тақырыпты оқытушылардың ӛздері  ӛз пәндері  бойынша оқу 

жағдайын,  студенттердің  қабілеттері  мен  қызығушылықтарын  ескере  отырып  ұсынады.  Сонымен 

бірге, жоба тақырыптарын студенттер де ұсына алады. Олар жоба тақырыптарының тек танымдық 

жағынан ғана қарамай, ӛз қызығушылықтары мен шығармашылық, қолданбалы жағына мән береді». 

Жоба  тақырыптары  оқу  бағдарламасының  қандай-да  бір  теориялық  мәселелеріне  қатысты 

студенттер  білімін  тереңдете  түсу  және  оқу  үрдісін  түрлендіру  мақсатында  құрылады.  Кӛбінесе, 

жоба  тақырыптары  қандай-да  бір  ӛзекті  тәжірибелік  мәселелерге  қатысты  болуы  мүмкін.  Ол 

студенттердің  бір  ғана  пәннен  емес,  сонымен  бірге  әр  түрлі    білім  саласынан  білімді  болуларын 

және шығармашылық, зерттеушілік қабілетті қажет етеді. 

Рөлдік  ойындар.  Ойын  түрінде  оқытудың  қызметтері.  Ойындар  үйренушілерге 

шығармашылықпен  ойлануға,  шешімдер  қабылдап,  олардың  орындалуын  ұйымдастыруға, 

тапсырмаларды орындауға, ұжымды басқаруға, ӛз бетінше жұмыс істей алу дағдыларын дамытуға 

және бекітуге мүмкіндік береді. Ойын барысында, иммитациялық ойын үлгілерінің ерекшеліктеріне 

сүйене отырып, студенттер немесе тыңдаушылар тӛмендегі дағдылар мен біліктіліктерді меңгереді 

(

http://www.nagval.kzldcs/predmets 05_03.doc

):  

 

Шешімдер қабылдау үшін қажетті ақпараттарды жинау және талдау;  

 

Толық  емес  немесе  нақты  емес  ақпараттар  бойынша  шешімдер  қабылдау,  қабылданған 

шешімдердің тиімділігін бағалау; 

 

Белгілі бір міндеттерді талдау; 

 

Нақты әрекет кезінде айқын кӛрінбейтін әр түрлі сала қызметтері мен ӛлшемдері арасында 

байланыстар орнату; 

 

Топтық ойлау тәсілін қолданып, бірлесе шешім қабылдау,  ұжымда жұмыс істеу;  

 

Ойын  иммитацияларының  және  жүйелерде  басқарудың  жалпы  ақпараттық    қамтамасыз 

етілуінің  сәйкестіктерін анықтау;  

 

 

 

20 

 

 

Үрдістер мен құбылыстарды зерттеуге шығармашылықпен тиімді жүйелі түрде қолданудың 

негізі ретінде абстрактілі, бейнелі ойлау дағдылары;  

 

Оқытуда ойын түрлерін қолдану танымдық, зерттеушілік, тәрбиелік, сонымен бірге бақылау 

қызметтерін де атқарады.   

Сонымен,  іскерлік  ойындар,  ойын  түрлері  берілген  жағдайларда  дәйекті  шешімдер 

қабылдауға  мүмкіндік  беретін  оқу,  ӛндірістік,  ғылыми-зерттеу  және  басқару  қызметтерін  жүзеге 

асырушы  жан-жақты  құрал  болып  табылады.  Инновациялық  ойындарда  жұмыстың  әр  түрлі  әдіс-

тәсілдері  қолданылады.  Инновациялық  ойын  жүйелілік,  мазмұн  мен  форма  бірлігі,  құрастыру, 

ұжымдық  жауапкершілік,  бақыланатын  жарыс  немесе  бәсеке,  дамыта  оқыту  сияқты  бірқатар 

принциптерге  сәйкес  ұйымдастырылады.  Ойын  арқылы  оқытуды  ұйымдастырудың  аталған 

принциптеріне сәйкес оның тәсілдері иммитациялық және иммитациялық емес болып екіге бӛлінеді. 

Ойын түріндегі оқу сабақтары мақұлданып, тиімді екендігі дәлелденген.  

 

Нақты  (тартысты)  жағдайларға  талдау  жасау.  Нақты  ситуациялық  жағдай  деп  студенттің 

немесе  тыңдаушының  маман,  жетекші  ретінде  нақты  бір  жағдайларда  қандай-да  бір    шешімдер 

қабылдай алуын, талдау жасай алуын айтуға  болады. Бұл кезде тыңдаушыларға, басқару нысанын 

анықтайтын,  барлығына  ортақ  ақпарат  беріледі.  Оқытушы  мәселелік  сұрақтарды  кӛрсетпей, 

берілген жағдайды талдау  үшін міндеттер (тапсырмалар) береді.  Тыңдаушылар талдау нәтижелері 

мен алғашқы берілген ақпаратты  негізге ала отырып, негізгі мәселелік сұрақты ӛздері тауып, оны 

шешулері  керек.  Инцидент  (лат.incidens  –кездейсоқ  болатын)  –  оқиға,  қақтығыс,  әдетте  қолайсыз 

жағдай дегенді білдіреді.     

Оқу тәжірибесіндегі инцидент үйренушілерден жылдам және шешуші әрекеттерді қажет ететін 

апатты  немесе  стресс  жағдайлары  түрінде  ӛткізіледі.  Инцидентті  орындау  кезінде  дағдылы 

орындалуына  дейін  жеткізілген  кәсіптік  дағдылардың,  сонымен  бірге  ӛз-ӛзіне  деген  сенімділік, 

қажетті ерік-жігердің дамуы тексеріледі.  

 

Рӛлдік ойындар – ұжымдық оқытудың ең қарапайым түрі болып табылады, олар жоспарлы, 

жобалық  және  басқарушылық  міндеттерді  шешу  үшін  қолданылады.  Рӛлдік  ойындар  әдіс-тәсілі 

қолданылатын сабақтардың белгілері:  

 

Ойын түрінде ӛткізілетін сабаққа қатысушылардың рӛлдерді бӛліп алуы;  

 

Шешілуі тиіс күрделі міндеттер (мәселелер);  

 

Қатысушылар кӛзқарастарының әр түрлілігі; 

 

Пікірталас  ӛткізу  арқылы  қандай-да  бір  шешімге  келу  кезінде  қатысушылардың  ӛзара 

әрекеті.  

 

Оқытушының  пікірталасты  тиісті  арнаға  бағыттауы,  жаңа  мәліметтерді  беруі,  түзетулер 

жасауы; 

 

Оқытушының талқылау нәтижелерін бағалауы және қорытындылауы.  

Осы сияқты сабақтарда студенттердің қандай-да бір рӛлді орындау кезіндегі ӛз шешімі мен іс-

әрекетіне басқалардың кӛзқарастарын бақылауға мүмкіндіктері болады. Бұл тәсіл ұжымдағы жүріс-

тұрыс  дағдыларын  қалыптастыруға,  адамдар  арасындағы  қарым-қатынастарды  талдай  алуға 

бағытталған.  

 

Іскерлік  ойындар.  Іскерлік  ойындар  –  ойын  түріндегі  сабақтардың  ішіндегі  ең  күрделі  түрі 

болып  табылады.  Қазіргі  кезде  бұл  ойын  түрлері  медициналық  жоғарғы  оқу  орындарында 

(консилиум,  патология–анатомиялық  конференция,  клиникалық  жағдайларды  талдау)  кең 

қолданылып жүр. 

 

Кӛптеген  зерттеушілердің  пікірінше,  қазіргі  кезде  600-ден  аса  іскерлік  ойын  түрлері 

қолданылып жүр. Іскерлік ойындарды әр түрлі межелер бойынша жіктеуге болады:  

а)  ақпараттарды  ӛңдеу  және  жеткізу  әдістері  (қарапайым  байланыс  құралдар,  макеттер, 

жоспарлар қолдану арқылы);  

б) ойынды дамыту мүмкіндіктері; 

в) жағдайлар құрастыру сипаты (қарсыласпен ойын (екі қарсы топқа бӛлу); табиғатқа қатысты 

ойындар, дайындық – ойындар); 

 

 

 

21 

 

г)  Ойын  үрдісінің  сипаты  (екі  жақтың  жарысы;  топтардың  ӛзара  ықпалы;  сайыс;  ЭЕҚ,  АБЖ 

құралдары қолданылған ойындар);  

д) Үрдістер динамикасы (жағдайлық, шұғыл, ұзақ мерзімді). 

 

Оқу  үрдісінде  қолданылатын  іскерлік  ойындардың  дидактикалық  мүмкіндіктері  мол. 

Кәсіптік  ойындар  тәжірибелік  дағдыларды  қалыптастыруға,  тапсырмаларды  ұжым  болып 

орындағанда,  ӛз  пікірін,  кӛзқарасын  жеткізе  алуға,  кӛпшілікпен  тіл  табыса  алуға  және 

шығармашылықпен  жұмыс  істей  алу  қабілеттерін  дамытуға  кӛмектеседі.  Бұл  ойындар  бітірушінің 

болашақ  мамандығы  бойынша  кездесетін  жағдайларға  дайындық  болып  табылады.  Кәсіптік 

ойындар іскерлік ойындардың жаңаша ӛзгертілген түрі деуге болады.  

 

Сонымен, интерактивті оқыту әдістемесінің дидактикалық мүмкіндіктері мол. Ақпарат беру 

үрдісі оқытушы мен студенттің ӛзара әрекет ұстанымы бойынша құрылған. Бұл әдістеме бойынша 

үйренушіден оның белсенділігі, алған мәліметтерді шығармашылықпен қорытындылай алуы талап 

етіледі. Интерактивті оқыту үрдісінің межелері: пікірталастар; түсіндірудің еркіндігі; дәріс санының 

аздығы;  семинар  сабақтар  санының  кӛп  болуы;  студент  бастамасы;  топ,  ұжым  болып  шешетін 

тапсырмалар;  семестр  барысындағы  тұрақты  бақылау,  жазба  жұмыстарының  орындалуы. 

Интерактивті  оқыту  әдісін  қолдану  кезінде  топ  студенттерінің  бірде-біреуі  назардан  тыс  қалмай, 

барлығы  тегіс  қатысады.  Бірлескен  іс-әрекет  –  студенттердің  білімдерінің, кӛзқарастарының  ӛзара 

алмасуына, олардың әрқайсысының тапсырма орындау барысында жеке үлес қоса алуына мүмкіндік 

береді. Жеке, екі-екіден және топ болып жұмыс істеу түрлері ұйымдастырылады. Жоба жұмыстары, 

рӛлдік ойындар қолданылып түрлі ақпарат кӛздерімен және құжаттар мен жұмыс істей алу жүзеге 

асырылады. Интерактивті  әдістер үйренушілердің белсенділігі, ӛзара әрекеті, топ тәжірибесі және 

міндетті  түрде  кері  байланыстың  болуы  ұстанымдарына  негізделген.  Қатысушылардың  ӛзара  бір-

біріне ықпал ететін, ой-пікірлерін ашық айтатын, айтылған дәйектемелердің барлығы тең дәрежеде 

болатын,  бір-бірлерін  бақылай  және  бағалай  алатын  оқу  –  білім  ортасы  қалыптасады.  Оқытушы 

жаңа  білім  берумен  бірге,  үйренушілерді  ӛз  бетінше  ізденуге  жетелейді.  Оқытушы  студенттің 

белсенділік, ынталық танытуына жағдай жасауы керек.  

 

Интерактивті әдістердің негізгі белгілері: 

1.  Ӛзектілігі.  Үйренушілерге  әр  түрлі  мәселелік  ситуациялық  тапсырмалар  беріледі.  Бұл 

тапсырманы орындау үшін, оның білімі, тәжірибесі жете бермейтіндіктен, барлық қатысушылардың 

ат салысуы, талқылауы арқылы оқытушымен бірлесе отырып шешу қажет болады.  

2.  Оқыту  және  танымдық  іс-әрекеттің  қалыптылығы  (адекваттылығы).  Ол  үйренушілердің 

болашақ тәжірибелік (лауазымдық) міндеттері мен атқаратын қызметтеріне ұқсас болуы керек. Бұл 

арқылы  үйренушілердің  кәсіби  қызмет  туралы  эмоцияларды  –  жеке  танымын  қалыптастыруға 

болады.  

3.  Ӛзара  оқыту.  Белсенді  оқыту  әдістерін  қолдану  арқылы  сабақтарды  ӛткізудің  кӛптеген 

түрлерінің  ең  негізгі  –  ұжымдық  оқыту  және  пікірсайыс  түрлерін  қолдану  болып  табылады.  Бұл 

жағдайда жеке – дара оқыту әдісін қолдануға да болады, дегенмен оны орнымен шебер қолдана білу 

талап етіледі. 

4.  Даралау.  Үйренушінің  мүмкіндіктері  мен  жеке–дара  қабілеттерін  ескере  отырып,  оқу  – 

танымдық әрекетті ұйымдастыру талабы, сонымен бірге үйренушілердің ӛзін-ӛзі бақылауы, ӛзін-ӛзі 

дұрыс бағыттауы, ӛз бетінше білім алуы сияқты дағдылардың дамуын кӛрсетеді.  

5. Оқытатын проблемалар мен құбылыстарды зерттеу. Талдау жасау, қорытындылау, білім мен 

тәжірибені  шығармашылықпен  қолдана  алуға  негізделген  ӛз  бетінше  білім  алуға  қажетті  негізгі 

дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді.  

6. Оқушылардың оқу ақпараттарын ӛзбетінше меңгеруі. Дәстүрлі оқыту әдістерінде оқытушы 

(ол қолданылатын барлық дидактикалық құралдар кешені) оқуға қажетті ақпараттардың барлығын 

ӛзі арқылы ӛткізетін «сүзгіш» қызметін атқарады. Ал жаңа оқыту әдістемесі бойынша оқытушы оқу 

материалдарын  игерту  кезінде  үйренушілерге  кӛмекші  ретінде,  олардың  ӛз  бетінше  жұмыс 

істеулеріне жетекшілік етіп, педагогиканың бірлесе еңбек ету ұстанымдарын  жүзеге асырады.  

7.  Мотивациялар.  Үйренушілердің  ӛз  бетінше  және  белгіленіп  берілген  оқу  –  танымдық 

әрекеттері, жеке және ұжымдық белсенділіктері мотивтер жүйесіне сүйеніп дамиды.  

 

 

 

22 

 

  Оқытушының оқыту кезінде қолданатын уәж түрлері: 

 

Кәсіби қызығушылық; 

 

Оқу-танымдық әрекеттердің шығармашылық сипаты; 

 

Сабақты ойын, жарыс түрінде ӛткізу; 

 

Эмоциялық әсер ету; 

Қазіргі  таңда  интерактивті  әдістемені  жіктеу  түрліше  қарастырылады.  Тыңдаушылардың 

белсенділігін  арттыру,  оқыту-танымдық  және  ойын  әрекеттерінің  түрлері,  ойын  әрекеттерінің 

ұйымдастыру тәсілдері, сабақты ӛткізу орны, оның мақсаты, имитациялық үлгілер және т.б. қолдану 

түрі  басты  ерекшеліктері  болып  табылады.  Оқыту  –  танымдық  әрекеттерінің  сипатына  қарай 

интерактивті оқыту әдісі: иммитациялық және иммитациялық емес болып бӛлінеді. Иммитациялық  

әдістер ойын және ойын емес түрлері болып жіктелінеді.  

 

Ойын  емес  әдіске  нақты  жағдайға  талдау  жасау  (АКС),  нұсқау  бойынша  әрекеттер  т.б. 

жатады.  

Ойын әдістері: 

 

Іскерлік ойындар; 

 

Дидактикалық немесе оқу ойындары; 

 

Ситуациялық ойындар және ойын тәсілдері; 

 

Белсенді тренингтер. 

Тапсырмаларды  орындау  кезінде  қатысушылардың  әрекет  түріне    қарай  меңгеру  кезінде, 

тартысты  жағдайларда,  ӛзара  қарым-қатынаста,  инженерлік  –  құрастырушылық,  зерттеушілік, 

әлеуметтік – психологиялық міндеттерді шешуге құрылған әдіс-тәсілдер қолданылады. 

 

Қатысушылар  санына  қарай:  жеке,  топтық,  ұжымдық  әдістер,  сонымен  бірге 

қатысушылардың екі-екіден (диада) немесе үш-үштен (триада) жұмыс істеуі қолданылады.  

 

Ӛткізу орнына қарай:  дәрісханалық, дәрісханадан тыс, экскурсиялық болып келеді. Есептеу 

технологиясын  қолдану  принципі  бойынша  –  жай  (есептеу  техникасы  қолданылмайтын); 

компьютерлік – ЭЕМ-дағы ойындар; 

 

Интерактивті  әдіс-тәсілдерді  куратор  оқытушылар  мынадай  жұмыс  түрлерін  ұйымдастыру 

кезінде қолдана алады: 

 

Тақырыптық сабақтарды ұйымдастыру; 

 

Оқу жобасын орындау кезінде уақытша ұжымдарды ұйымдастыру; 

 

Студент портфолиосын қалыптастыру; 

 

Тақырыптық  библиография,    дәрістер,  тренинг  материалдары,  диплом  жұмысы, 

шығармашылық  жұмыстар,  аудио  бейнематериалдар  және  т.б.  білім  қорларын  жинау  барысында 

ұжымда туындаған даулы мәселелерді талқылау, пікірталастар ұйымдастыру. 

Педагогикалық әдіс-тәсілдер жиынтығы ӛте мол, сондықтан педагог ең ыңғайлы әдіс-тәсілдерді 

таңдап,  дұрыс  қолдана  білуі  керек.  Нақты  әдіс-тәсілдер  оқу  пәнінің  ерекшелігіне  байланысты 

қолданылады. 

жүктеу/скачать 0,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: