С. Ж. Бахтиярова

142 
шығару имитациясына кӛшу); кӛмекші әрекеттерді пайдаланумен 
жаттығулар (сыртқы бағдар, дыбыстық ырғақ және т.с.с). бҧл 
жаттығулар жҥйке байланысын қалыптастыруға, қызметтің интег-
ралды дене дайындығы жҥйесін қҧруға бағытталған. Сондықтан 
жаттығушы ӛзінің әрекеттерін, бҧлшықет сезінулерін, бір әрекеттің 
басқаларына әсерін ӛзара салыстыруы, талдауы, есте сақтауы ӛте 
маңызды.
3.
Арнайы жаттығулар – бҧл біртҧтас әрекеттерді бекітуге және 
жетілдіруге бағытталған жаттығулар. Осы топта қозғалыстар 
жарыстық және жарыстық әрекетте маңызды тиімді режимдерді 
орындайды.
Тікелей кӛмектің әдісі жай ырғақта әртҥрлі жағдайларда 
қалыптармен оқу кезінде қолданылады. Бҧл әдіс мәні бойынша 
сырттай қателерді тҥзету. Бӛтен адамдардың араласуы тірі 
объектілердің (жаттықтырушы, серіктес) және әртҥрлі қҧрылғылар 
жағынан болуы мҥмкін.
Жаттықтырушы жаттығушының дене тҧрысын тҥзетуі мҥмкін, 
оның қозғалыстарының барысында жаттығуларды орындауға кӛмек-
тесуі мҥмкін. Бҧлшықеттердің белгілі бір топтарын қолмен ҧстау 
кинестетикалық сезімдерді кҥшейтуге, бҧлшықеттердің бҧл тобында 
назарды шоғырландыруға кӛмектеседі.
Ӛте қиын техникалық элементтерді зерттеу ҥшін әртҥрлі 
снарядтар, жаттығу қҧралдары пайдаланылады. Мысалы, ҧшудағы 
қозғалыстарға (ҧзындыққа секірулер), кермеде (асылуда), қырлы 
арыстарда (қолдармен тірелуде), серпілгіш кӛпіршенің кӛмегімен 
ҥйренуге болады.
Әрине, бҧл әдіспен қолданылатын барлық жаттығулар оқыты-
латын элементтің қҧрылымын қайталау және қозғалыстың шынайы 
мәнді бейнесін ӛзгертпеуі қажет.
Ҥйрету кезінде келесідей ережелерді есте сақтау қажет: – 
жеңілден қиынға – кҥштің дәрежесі бойынша, сонымен бірге 
қозғалыстың координациялық қиындығы бойынша; - қарапайымнан 
қиынға – элементтердің толықтығына; - танымалдыдан танымалсызға; 
- ӛткен тәжірибиені пайдаланып, бір қозғалыстан басқаларына 
ҧштасу; дҧрыс қойылымы – тиімді ҥйренудің кепілі. Жаппай әрекетті 
егер жаттығушы ҥйрену кезінде қозғалыстарда сенімсіздік кӛрсетсе, 
онда оны келесідей тәсілдермен жоюға болады:
а) кӛңіл аударып, пікір айту; 
б) сақтандыру мен ӛзіндік сақтандырудың тиімді қолдану 
жолдарын кӛрсету.

143 
Қозғалмалы әрекеттермен ҥйрену процесінде оларды шешу 
кезектігі және міндеттердің толықтай талдау жҥргізуден және техника 
элементтерін бӛліп кӛрсеткеннен кейін оларды зерттеулердің 
кезектілігін анықтау және нақты міндеттерді қою қажет. Жаппай 
әрекеттің техникасы элементтердің орындалу кезектілігі жаппай 
әрекеттің негізгі буынын зерттеудің элементтерін зерттеудің кезекті-
лігімен сәйкес келмейді. Мысалы, жҥгіріп келіп ҧзындыққа секірулер 
техникасын талдауда келесідей элементтерді кӛрсетуге болады: 
итермелеуге екпіндеп жҥгіру және дайындалу, итеру, ҧшу, жерге 
тҥсу.
Негізгі буыны – итермелеу, барлық қалғандары екінші буындар. 
Секіру техникасын ҥйрену кезінде мҧндай кезектілік ӛзгереді, яғни 
алдымен итермелеу және қадамдарда ҧшу зерттеледі, әрі қарай жерге 
тҥсу, соңғы қадамдардың ырғағы және итермелеуге екпін алып 
кӛшуге тиімді екпін, ҧшу, содан кейін жалпы секірісті ҥйрену және 
соңғы міндеті – секіруді жетілдіру. Мҧнда қосымша элементтер пайда 
болады: қадамда ҧшу, ол сол ҧшудың ӛзіне жатады, бірақ итерме-
леумен жиынтықта зерттеледі; соңғы қадамдардың ырғағы сонымен 
қатар екпінге емес, ол итермелеуге қосылады.
Бағыты бойынша ҥйрету процесінде міндеттер бар: танысу 
(таныстыру); жаттау (жаттап алу); бекіту (бекіту немесе жалпы 
ҥйрену); жетілдіру.
Танысу міндеті әрдайым қандай да бір ҥйрету кезінде бірінші 
орында болады: ең алдымен ҥйретпес бҧрын қозғалыстың ҥйретілетін 
техникасы жӛнінде тҥсінік қалыптастыру, таныстыру және топтың 
қабілетін білу ҥшін олармен танысу қажет. Мҧнда негізінен сӛздік 
және кӛрнекі әдістер жартылай техниканы талап ету кезінде жаттығу 
әдістері қолданылады.
Жаттау міндеті – бҧл жаппай әрекет элементтерін тиімді 
орналастырып қою және зерттеу, оларда элементтер арасындағы 
қҧрылымдық байланыстардың тиімділігін ҥйрену және сақтау 
байланысы. Бҧл ҥйретудің ӛте ҧзақ кезеңі, онда ҥйретудің барлық 
әдістері және әртҥрлі қҧралдары қолданылады.
Қозғалыс техникасын бекіту міндеттерінде қозғалыстардың 
элементтері арасында байланыстарды қалыптастыру, жаппай әрекетте 
техниканың зерттелген элементтердің қосылысы болады. Сонымен 
қатар мҧнда ҥйретудің барлық әдістері қолданылады, жалпы әрекетті 
ҥйрену жҥреді, қандай да бір элементте қателердің пайда болуы 
кезінде қайтып оралады және оларды жояды. Қҧралдар саны 
қысқарады, негізінен әртҥрлі қозғалыстағы жалпы жаттығулар және 
қозғалыс координацияларын, сонымен қатар қажетті дене сапаларын 

144 
дамытуға бағытталған арнайы жаттығулар, ал сонымен қатар жалпы 
дамытқыш жаттығулар орындалады.
Жетілдіру кезеңінде оны орындау тиімді қозғалысымен және 
қозғалыс кезеңімен сәйкес жаппай әрекетті толық қалыптастыру 
жҥреді. Спортшы қозғалмалы әрекеттің қозғалыс техникасынан басқа 
жарыстық қызметтің жағдайларында оны тиімді пайдалану 
мақсатымен ӛзінің жеке қабілеттіліктеріне бҧл техниканы байланыс-
тыру қажет.
Қозғалыс техникасын жетілдіру нәтижесінде қозғалыстың белгілі 
бір ҥнемділігіне жетеді. Қозғалыстың ҥнемділігі – жаттау нәтижесінде 
ӛңделеген энергияның аз шығынымен және ҥлкен стандартты дене 
жҥктемесін орындау қабілеті.
Барлық әрекеттер қолданылады, бірақ спортшының белсенді-
лігіне тірек кӛбірек жасалады, яғни оның ӛзі техниканы талдау, 
мҥмкіндігі бойынша ӛзінің қателерін тҥзету қажет. Бҧл міндетте 
қҧралдар тӛтенше әсер ету, яғни жаттығудың техникасын орындау 
сипатына ие.
Қозғалмалы сапаларды жҥзеге асыру бойынша тіпті бірдей 
талапты секірулер ҧсынғанда, онда ҥйрету кезектілігі тҥрдің техни-
калық қиындығы мен психикалық шиеленісуі әсер етуі мҥмкін. 
Ӛзінің қҧрылымы бойынша лақтырыс – ациклдік сипаттағы 
жаттығу, бірақ олар техникалық қиындығы мен тҥрінің психикалық 
шиеленісуі бойынша ӛзгешеленеді. Ациклдік қозғалыстар – нақты 
қорытындылауға ие және циклдің бірге қайталануымен сақтамайтын 
қозғалыстың бірінің артынан бірі жҥретін фазаларды білдіретін 
процесс.
Ҥйрету кезектілігі келесідей: 1) кішкентай допты лақтыру;
2) гранатты лақтыру; 3) найза лақтыру; 4) дискі лақтыру; 5) 
бҧрылыспен ядро итеру; 7) балға лақтыру. 

жүктеу/скачать 4,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: