С £М 4 яв а7 д а ш ғылыми кггапхднд научная би 6 лмогшд. С. Нйсем&аіва алматы жеті жарғЫ 2010 \
маттык іаннамалардын нормаларын бұзатын, кұкыктык гәрппке қайшы іс-кимыл (өрекет не әрекетсш ік) қукықка карсы
жүктеу/скачать 19,29 Mb. Pdf көрінісі
|
маттык іаннамалардын нормаларын бұзатын, кұкыктык гәрппке қайшы іс-кимыл (өрекет не әрекетсш ік) қукықка карсы деп тз- былады. Айтылғаннан тәмендегідей корытынды жасауға бола ды: біріншіден, азаматтык күкык диспоіициялык нормалардан түратындыктан, шартта белгіленген кұкыктар мен міндеттерді бұіу да азаматгык заннамалар бойынша күкыкка карсы деп есегггеледі, ектшикн, нарыктык экономикаға байланысты зан- мен реттелмеген көптеген катынастар тууы мүмкін жөне олар- дын күкыкка сәйкес не кұкыкка карсы екенлігін аныктау кдлып- таскан коғамдык төртіпке, азаматтык заннамалардын жалпы ба- стамалары мен мәніне негізделіп бағаланады, Кейбір жағлай- ларда, зан түлғалардын кұкыктың кейбір нормаларын бүзуына күзыретбереді. Осындай жағдайларға кджетті корғану, мәжбүрлі кажеттілік, аса кауіпті кылмыскерді устау барысындд баска аза- маттардын күкығына, мүліктеріне зиян келтірыуі мүмкін. Бірак, аталған зиян, шығын төнген кауігггін мөлшерінен, көлемінен артык болу керек. Азамагтық-кукықтык жауаптылыктын алгы шарты ол зиян- лы (шығыи) өрекет. Азаматгык кұкықта зиян деп мүліктік және мүліктік емес игіліктерге кез келген шығын, кедергі келтіру ай- тылады. Азаматгык заннамалар зияннын.*ул/>ст/*жәнел#сралб- ды түрлерін аныктайды. Мүліктік зиян, жәбірленушінін затының, бүйымының жоға- луына, сынуына не олардың күнынын, енбек табысының төмендеуіне әкелетін мүліктік шығындармен байланысты. Моральды зиян материалды және материалды емес сипатта болуы мүмкін. Моральды зиян жәбірленушіге тән және жан ауыртпалыктарын акеледі. Т а қы р ы п ты п ы с ы қт а у с ұ р а қта р ы 1 Азаматтық қүқық қандай қатынастарды реттейді? 2. Азаматтық қүқықтық қабілеттілік жәие азаматтық әрекет қабілет- тіліг! дегеніміз не? 139 . ШкшШ 3. Мәміленің уғымы, түрлері, нысандары жайлы аитыңыз. 4. Меншік қүқығының мазмүны қандай? 5. Зияткерлік меншік қүқығының объектілерін атаңыз. 6. Патенттік қүқықтың объектілері қандай. 7. Міндеттеменің орындалу тәсілдері. 8. М үраж әне мүрагерлікті сипаттаңыз. 9. Некеге түрудың шарттары мен тәртібі қандай? 10. Ерлі-зайыптылардың, ата-аналардың және балапардың қүқықта- ры мен міндеттері. , . V б ө л і м ҚАРЖЫ ҚҮҚЫҒЫ НЕГІЗДЕРІ 1. Қаржы қүқыгының негізгі ұгымдары 2. Бюджеттік қүқық негіздері 3. Салык: үгымы, жүйесі, түрлері 4. Инвестициялық қызметті қүқықтық ретгеу 1. Қаржы құқығының негізгі үғымдары і Қаржы күкығы мемлекетгің дамуының әрбір нақты кезеңінде оның міндеттері мен кызметтерінің үздіксіз аткарылуын камта- масыз ету үшін мемлекеттін каржылык кызметінің барысында пайда болатын коғамдык қатынастарды ретгейтін күкыктық нор- малардың жиынтығы. Мемлекеттін қаржылық қызметі түрлі әдістердің көмегімен іске асырылады. Осындай әдістердің бірі ақшалай қаржы жинау, яғни, жеке ж әне занды түлғалардың табысының, пайдасынын бір бөлігі занда көрсетілген мерзім мен мөлшерде мемлекетпң бюджетіне түседі. Бюджетке аталған түсімдердің уакытында төленуін мемлекеттің арнайы органдары бакылап отырады. Белгіленген мөлшерде, бюджеттік емес қорларға да міндетті жарналар жіберіледі, мысалы зейнетакы жинактау корларын айтуға болады. Мемлекеттік мекемелердің халыкка көрсеткен кызметтері үшін алынатын мемлекеттік баждар мен алымдар да міндетгі түрде мемлекетгік бюджетке түседі. ' Акшалай қаржыны бөлу мен пайдаланудағы негізгі әдістердін бірі қаржыландыру мен несие беру әдістері. Қаржыландыру ол жоспарлы, мақсатты, кайтарымсыз, акысыз мемлекетгік бюджет- тен берілетін ақшалай қаражат, яғни бюджет қаражатын алушы- ларға осы қаражатгы бөлу. 140 Ал керісінше, несие беру банкілік карыз түріндегі жоспарлы, максатгы, акылы және белгіленген мерзімде кайтарылатын, па- йызбен берілетін акшалай каржы. Бүгінгі танда несие берудін мешекеттік, банктік және коммерциялық сияқты түрлері бар. Мемлекеттік несие бір мемлекеттін баска шет мемлекеттердін және олардын жеке және занды түлғаларының, инвесторлардың, халыкаралык каржылык үйымдардың акшалай каржыларын уакытша пайдалануы. Мемлекет бүндай жағдайда қарыз алушы- нын рөлінде болады. Банктік несие банктін қарауына уакытша айналыстан бос акшалай қаржыларды жинактау қатынастарын камтиды. Коммерциялық несие банктік каржыландырудан түбірінен езгешеленеді. Коммерциялық несие кейде тауарлы деп те атала- ды. Оның мәні каржыны кайтаруды кейінге калдыруға рүксат беріледі. Сонымен кәсіпорын несиеге алған материалдарды кейін өтеуге мүмкіншілік аркылы несие алады. Коммерциялық несие векселмен бекітіледі және вексельді банктер есепке алады да, сөйтіп коммерциялык несие біртіндеп банктік несиеге ұласады. Сонда заңнамалар нормаларына сәйкес келетін вексель вексель иесіне берілген жазбаша кепілдік болып табылады. Мемлекеттің қаржылық іс-әрекет және қаржылык бақылау- мен айналысатын коптеген органдары бар. Оларға мемлекеттік биліктін жоғарғы өкілетті және атқару органдары - Мәжіліс пен Сенат, Үкімет, Каржы министрлігі, Үлттык Банк, Санак пала- тасы, Казыналық, салық комитеттері, салык полициясы, басқа да көптеген каржылык бакылауды іске асыратын әр түрлі инс- пекциялар жатады. Мемлекеттік емес кәсіпкерліктен басқатірлікпен айналыса- тын субъектілердін каржылык-шаруашылыкжағдайын тексеруді мемлекеттік емес тексеру-бақылау органдары — аудиторлар жүзеге асырады. Мемлекеттің қаржылық іс-әрекетінің барысында материал - ды және уйымдастырушылық сияқгы екі түрлі қаржылык каты- настар қалыптасады. Материалды қаржылық қатынастар мемлекеттік акша қор- ларын калыптастыру және бөлу үрдісін, ақшалай каржылардың козғалысын қосымша ретгейді. Бұл қатынастар нақгы ақшаның төлеушілерден мемлекеттік корға не болмаса, керісінше, мемлекетгік қордан оны алушыларға қарай бағытталуымен бай- ланысты. Мысал ретінде мемлекеттік бюджетке түсетін салық, 141 салык төлеуш іден мемлекеттік бю джетке барса, керісінш е мемлекеттік бюджеттен бөлінетін зейнеткерлергетөленетін зей- нетақы, жетім балаларғатөленетін көмекакылар бюджеттен аза- маттардың әлеуметгік мұктаждықтарына бағытталады. Үйымдастыруіиылық қаржьиіық қатынастар мемлекеттің акша, қаржы ж үйелерінің, қаржыны мемлекеттік басқару жүйесінің, қаржылык жоспарлауды ұйымдастыруды, мемлекет- тік каржылық бакылауды ұйымдастыру барысында кдлыптаса- ды. Бұл қатынастар экономикалықсипатта болмағандыктан ақша қаржыларының қозғалысын жанамаламайды. Бірак, олар мате- риадды қаржылық қатынастардың калыпты қызметін қамтама- сыз етеді. Егер материалды каржылық қатынастардың негізгі нысаны ақша болса, ұйымдастырушылык каржылык катынас- тардың нысаны мемлекеттік қаржылык кұрылым болып табы- лады. Қаржылық бақылау. Кдржылык бакылау мемлекетпң қаржы- лық іс-әрекетінің акша-каржы ағымын, бюджеттің казынасын қатаң сақтау мен бакылауға бағытталған маңызды бір бөлігі. Кдржылык бакылау барынша күрделі жүйе және ол төмендегідей бірнеше бөліктерден тұрады: 1) бакылау субьектісі; 2) бакылау объектісі; 3) бакылау заты (тақырыбы); 4) бақылаудын максаты; 5) бакылауды іске асырудың әдістері. Қаржылық бақылаудың субъектісі болып қаржылык бақылау- ды іске асыруға құзыреті бар арнайы мемлекетпк не мемлекетпк емес органдар, лауазымды адамдар табылады. Сондыктан, тікелей тексеруші қаржылык бақылаудын субъектісі, ал тексерілуші обьектісі болады. Мемлекеттік қаржылық бакылаудың объектісіне осы бақы- лаудың шеңберіне ілінген тұлғалар, накты айтсақ: 1) мемлекетгік органдар; 2) мемлекеттік занды тұлғалар; 3) мемлекеттік емес занды тұлғалар; 4) азаматтар жатады. Қаржылық бақылаудың заты ( тақырыбы) қаржылық қатынас- тардың субъектісі ретінде өзінің міндетгерін аткару тұрғысынан қарағандағы, бақылау объ ек тісін ің іс-кимылы (әр ек ет не әрекетсіздік). Қаржылық бақылаудың мақсаты: бірінш іден, каржылык кұкықтық қатынасқа қатысушылардың өздерінің қызметтік міндеттерін сапасыз атқаруын ж әне олардың қаржы саласын- дағы қүқык бұзушылық фактілерін аныктау; екіншіден, кінәлілер мен айыптыларды тауып, оларды заңнамаларда көрсетілген 142 тәртіп бойынша жауапка тарту; 3) қаржылық тәртіп бұзушылық- ты жөне онын салдарларын жою. 2. Бюджеттік қүқық негіздері Материалды мағынасында бюджет мемлекеттін ақша қоры. Осы тұрғыдан қарағанда бюджет дегенім із мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды каржымен камта- масыз етуге арналған орталыктандырылған ақша қоры. Кұқықтык санат мағынасында бюджет көмегімен орталық және жергілікті деңгейлердегі мемлекеттік ақща қорының қалыптасуының және бөлінуінің қаржылық жоспары бекітілетін каржылық-құқыктык акті. Бюджет ұрдісінде туындайтын қатынастар бюджеттік қаты- настар деп аталады. Бюджетті жоспарлау, кдрау, бекіту, аткару, нактылау, тұзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет есебі мен есептілігін жұргізу мемлекеттік каржы бақы- лауы, сондай-ақ байланыстырылған фанттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі Қазакстан Республикасының бюджет заң- дарымен реттелген қызмет бюджет урдісі деп аталады. Бюджет- тер және Қазакстан Республикасы Үлттык қоры, сондай-ақ бюджетгік үрдістер мен қатынастар жиынтығы бюджет жүйесін құрайды. Бюджет жүйесі төмендегідей қагидаларга негізделеді: 1. Қа- зақстан Республикасынын аумағында Кдзақстан Республикасы- ның бірыңғай бюджеттік зандарының колданылуын, соның ішінде бірыңғай бюджетгік сыныптауды, бюджет процесін жүзеге асырудың бірыңғай рәсімдерін пайдалануды қамтамасыз ету ба- ғытталған бірлік қагидасы. 2. Казакстан Республикасының заң- дарында көзделген барлык түсімдер мен шығыстарды бюджет- терде және Қазақстан Республикасының Үлтгык қорында көрсе- ту, бюджет кдражатын пайдалана отырып, өзара талаптарды есеп- ке алуға, сол сияқты бюджет қаражаты бойынша талаптар құқыктарынан шегінуге жол бермеуге негізделген талықтық қагидасы. 3. Бекітілген (нақгыланған, түзетілген) бюджет көрсет- кіштерінің орта мерзімді фискалдық саясатқа және Кдзақстан Республикасы мен аймақгарды әлеуметпк-экономикалықдамы- тудың орта мерзімді жоспарының бекітілген (түзетілген) өлшем- дері мен бағьптарына сәйкес келуі көрсететін реалистік қагида- сы. 4. Мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия бо- 143 лып табылатын мәліметтерді қоспағанда, Казакстан Республи- касынын бюджет зандары саласындағы нормативтік кұкыктык актілерді, бекітіл ген (нактыланған, түзетілген) бюджетгерді және олардын аткарылуы туралы есептерді, мемлекеттін фискалдык саясатына катысты баска да акпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет проиесінін ашыктығы, мемлекеттік каржы бакылауын жүргізуді дәйектейтін транспсіренттілік қавидасы. 5. Бюджетпк катынастар аясында бурын кабылданған шешімдерді мемлекетпк баскару органдарынын сактауын белгілейтін дәйектілік қагида- сы. 6. Бюджеттерді бюджеттік бағдарламалар паспорттарымен көзделген белгілі бір нәтижелерге кол жеткізу кджеттілігін негізге алып, бюджет каражатынын осы нәпгижелерге кол жеткізу үшін қажетті онтайлы көлемін пайдалана отырып әзірлеу және аткару немесе бюджеттік қаражаттын бекітілген көлемін пайда- лана отырып ен үздік нәтижені камтамасыз етуге негізделген тиімділік және нәтижелілік қагидасы. 7. Бюджеттік процесті рес- публиканын немесе аймактынәлеуметтік-экономикалыкдаму- і і т ш Кагч. іи йяғмттяпкіиа сайкес жүзеге асырү басымдық қагида- Бюджет заңдарын жауапкершілік қагидасы. 9. Түрлі денгейдегі бюджеттер арасын- да түсімдердін тұракты түрде бөлініп тұруын орныктыру және осы Кодекске сәйкес олардын жұмсалу бағытгарын аныктау, мемлекеттік баскарудын барлык денгейлерінің осы Кодекске сәйкес бюджет процесін дербес жүзеге асыру кұкығы, жергілікті бю дж еттер дін атқарылуы бары сы нда косы мш а алынған кірістерді, жергілікті бюджеттер каражатынын бос калдыктарьш жоғары тұрған бюджетке алып коюға жол берілмейтіндігі, тиісті әтемсіз темен тұрған бюджеттерге қосымша шығыстар жүктеу- ге жол берілмейтіндігі бюджеттердің дербестік қагидасын көрсетеді. _ _ Казақстан Республикасынын бюджет жүйесі төмендегідей түрлер мен денгейлерге бөлінеді. Бюджеттердін түрлеріне: 1) тү- зетілген бюджет; 2) бекітілген бюджет; 3) нактыланған бюджет; 4) мемлекетгік бюджет; 5) жергілікті бюджеггер жатады. Түзетілген бюджет дегеніміз тиісінше Казакстан Республи- касынын Парламентінде немесе мәслихатта нактыланбай, Казақ- стан Республикасының Үкіметі немесе жергілікті атқарушы органдар енгізген әзгерістер мен толыктыруларды ескере оты- рып бекітілген немесе нактыланған бюджет. 144 Бекітілген бюджет — тиісті қаржы жылына арналған, Қазақ- стан Республикасынын Парламенті немесе тиісті мәслихат бекіткен бюджет. Нақтыланган бюджет — атқарылуы барысында Қазакстан Республикасынын Парламенті немесе тиісті мәслихат кабылда- ған өзгерістер мен толыктыруларды ескере отырып тиісті каржы жылына бекітілген бюджет. Мемлекеттік бюджет — араларындағы өзара өтелетін опера- цияларды есепке алмағанда, республикалык және жергілікті бюджеттерді біріктіретін, талдамалы ақпарат ретінде пайдаланы- латын және бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет. Жергілікті бюджет - облыстық бюджет, республикалык ма- ңызы бар каланын, астананың бюджеті, ауданнын (облыстық маңызы бар каланың) бюджеті. Бюджеттердің деңгейлеріне: 1) республикалықбюджет; 2) об- лыстык бюджет, республикалык маңызы бар қала, астана бюд- жеті; 3) аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті; 4) төтенше мемлекетгік бюджет кіреді. Республикалық бюджет салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік орган- дардың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекеме- лердің міндетгері мен функцияларын каржымен камтамасыз ету- ге және мемлекеттік саясатгың жалпыреспубликалық бағытга- рын іске асыруға арналған орталықтандырылған акша коры рес- публикалық бюджет болып табылады. Облыстың бюджеті - араларындағы езара өтелетін операция- ларды есепке алмағанда, облыстық бюджеггі, аудандардын (об- лыстык маңызы бар калалардын) бюджеттерін біріктіретін, тал- дамалы акпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпай- тын жиынтык бюджет; Аудан ( облыспгық маңызы бар қала) бюджеті салыктык және басқа да түсімдер есебінен калыптастырылатын және ауданның (облыстык манызы бар каланың) жергілікті мемлекеттік орган- ддрының, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік меке- мелердің міндетгері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті аудандағы (облыстык маңызы бар каладағы) мемлекетгік саясатты іске асыруға арналған орталыктандырыл- ған акша коры аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті бо- лып табылады. Тиісті каржы жылына арналган аудан (облыстык манызы бар қала) бюджеті аудан (облыстык маңызы бар кдла) мәслихатының шешімімен бекітіледі. 10-11 145 Төтенше мемлекеттік бюджет республикалык ж әне жсргі* лікті бюджеттердін негізінде калыптастырылады және ҒСазакстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жагдайларында енгізіледі. Төтенше мемлекеттік бюджет Казакстан Республи- касы Президентінін Жарлығымен бекітіледі. Төтенше мемле- кеттік бюджеттің кабылданғаны туралы Казакстан Республика- сының Парламентіне дереу хабардар етіледі. Төтенше мемлекет- тік бюджеттің колданылу уакытына тиісті каржы жылына ар- налған республикалыкбюджеттуралы заңнын және тиісп кдржы жылына арналған барлык деңгейлердегі жергілікті бюджеттер туралы мәслихаттар шешімдерінің қолдднылуы токтатыла тұра- ды. Төтенше мемлекеттік бюджеттөтенше немесе соғыс жағддйы енгізілген мерзім ішінде колданыста болады. Казакстан Респуб- ликасының жекелеген жерлерінде төтенше жағдай енгізілген ретте төтенше мемлекеттік бюджет енгізілмейді. Казакстан Рес- публикасының бірнеш е аймактарынын аумактарында бір мезгілде төтенше жағдай енгізу төтенше жағдайдың зардабы ұлттык мүдделерге және республиканың экономикалык кауіп- сіздігіне нақты катер төндіруі мүмкін болатын ретте ғанатөтен- ше мемлекеттік бюджет енгізуге негіз бола алады. Ел іміздің түракты әлеуметтік-экономикалыкддмуын камта- масыз етуге, каржылык активтердің ж әне материалдык емес активтерді коспағанда, өзге де мүліктердін қорлануына, эконо- миканың шикізат секторына тәуелділігін ж әне колайсыз сырт- қы факторлардың ыкпалын төмендетуге арналған мақсатта Казақстан Республикасының Үлттық қоры кұрылады. Казак- стан Республикасы Үкіметінің Казакстан Республикасының ҮлттыкБанкіндегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің қаржылык актив түріндегі, сондай-ақ, материалдык емес актив- терді қоспағанда, өзге де мүлік түріндегі активтері Казакстан Рес- публикасының ҮлттыққорыЬолыптг&ыпъшл. Үлттьіққоржи - нақгау ж әне тұрактандыру қызметтерін жүзеге асырады. Ж и- нақтау функциясы каржылык активтердін ж әне материалдык емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануын кдм- тамасыз етеді. Үлтгық қорды калыптастыру мен пайдалану дүниежүзілік ж әне ішкі тауар мен қаржы рыноктарының конъюнктурасы, мемлекеттегі және шетелдердегі экономикалык жағддй, респуб- ликаның әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдыктары ескеріле отырып, бұл ретте макроэкономикалық ж әне фискал- дық тұрактылық ж әне Қазақстан Республикасы Үлттық коры- 146 нын негізгі максатгары мен міндеттері сактала отырып аикын- далады. Қор түсімі мен жұмсалуы үлтгык және шетелдік валю- тал армен жүргізіл еді. Үлтгык корды сенімгерлік басқаруды Қазакстан Республи- касынын Үлгтық Банкі мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарт- тын негізінде Қазақстан Республикасынын Үлттык Банкі жүзе- жүктеу/скачать 19,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|