С. М. Казакстан Республикасындагы элеуметпк
жүктеу/скачать 4,66 Mb. Pdf көрінісі
|
In 2012 the tax payments in the income part o f the state are going to reach 97,3%, among which the main share will belong to the Corporate income tax - 37,5% and VAT - 30,3% [5]. In comparison with other states, the tax rates in the Republic o f Kazakhstan are reasonable. Today in order to promote die tax policy it's required to upgrade the tax administration in Kazakhstan. The supervision and control over tax payments must be a priority. The huge tax payers must be under a constant monitoring from the side of state bodies. From the legislative point o f view the fiscal policy is organized in full compliance with the legal requirements. On the 4,h o f December, 2008 there was adopted the Budget code of the Republic o f Kazakhstan [7]. Regarding the tax system, since 1st o f 1995 till 2002 in the Republic o f Kazakhstan there functioned the Law "On taxes and other obligatory payments to the budget" [8]. Today we apply the Tax Code as o f 2009. To summarize the Republic o f Kazakhstan facing the negative aftermath o f the global financial crisis needs to find out the best direction o f its fiscal policy development. Depending on how effectively and efficiently our slate will handle this problem depends not only the financial well-being of Kazakhstan but its capability to resist the challenges o f the International market community. 1. AGENCIES. Rich countries face fiscal policy constraints: OECD // The Economics Times. - October 12, 2008 - Dennett, Coleman c£ Co. Ltd. 2. the National fund o f the Republic o f Kazakhstan as o f 1 September 2007". Retrieved on 25.08.2013.8 3. o f valuable property ". Retrieved on 26.08.2013. __ 4- Reports / Consolidated balance o f BVU Republic o f Kazakhstan. Retrieved on 28.08.2013. 5. 15.08.2013. 6. T.A. Agapova, S.F. Seregina. Microeconomics - Moscow, 1997, pp. 149-154 7. Budget Code o f the Republic o f Kazakhstan, December 4,2008, p. 16 8. Tax Code o f the Republic o f Kazakhstan, Special part, January 1,2009, p. 264 9. Seisenova N.B. Influence o f tax policy on social and economic development// Herald o f Kazakh National Pedagogical Unh’ersity. - 2012 - №2 (38). - pp. 111-119 10. Seisenova N.B. aspects o f the category "tax policy" in political science // Herald o f Kazakh National Pedagogical University. -2012 -№1 (37). -pp. 15-24 TyiliH Макалада Казахстан Республикасынын фискалды политикасы карастырылган. Дуниежузинк дагдарыстан кейш Казакеган Республикасынын алдагы экономикалык дамуы ец манызды мэселелсрдщ 6ipi болып табылады. Осы мэсслелерда шешуде Казакстаннын салык - бюджегпк саясатынын орны ерекше. Салык пен бюджет салалары уюметтщ эконом и кага ыкпал ететш саясатында манызды тепп болып табылады. Бюджет саясатынын негурлым тиянакты аткарылуына жэне нарык субъектLriepiHe катысты базалык салык телемдер1 тшм,щ кезделуше баланысты елдеп каржылык туракты лык гана емес, сонымен ка'гар элемдж кауымдастыкта Казакстан Республикасы дагдарыска карсы 03iniH кезкарасын бщщрумен тыгыз байланысты болады. Резюме В статье рассматриваются фискальная политика Республики Казахстан. В условиях после кризисного периода, актуальным вопросом является дальнейшие пути развития экономики Казахстана. Налогово-бюджетная политика играет немаловажную роль в решении ряда задач. Как известно, налоги и бюджет страны являются одними из важных рычагов воздействия государства на экономику страны. От того насколько эффективно определены базовые налоговые ставки для субъектов рынка, насколько прозрачно осуществляется бюджетная политика, зависит финан совая стабильность в Казахстане и дальнейшее развитие страны. Summary This paper reviews the fiscal policy of the Republic of Kazakhstan. By transforming into a market economy. Kazakhstan has achieved many of its goals. Nevertheless, there are still many challenges and problems to solve for our country. Today, after the World financial crisis, the economic growth o f Kazakhstan is an important issue. The tax and budget policies play an important role in stabilizing the economy. Taxes and the state budget are important levers of state control on the economy. Financial stability in Kazakhstan and further development of the country depends on how effectively the basic tax rates were set in the market and how transparent the fiscal policy is. _________ Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Социологические и политические науки», №1(41), 2013 г. В ПОМ ОЩ Ь ПРЕПОДАВАТЕЛЮ ОКЫТУШЫЛАРГА КОМЕК ШОКАН УАЛИХАНОВ ГЬЩ САЯСИ ОЙЛАРЫ МЕН УСТАНЫМДАРЫ Ж ЭНЕ О Н ЬЩ ЭЛЕУМЕТТГК-МЭДЕНИ САБАКТАРЫ Р.Б. Эбсатгаров - Абай атындагы К,аз¥ПУ-нщ саясаттану жэне элеуметтЫ-философиялык, пэндер кафедрасыныц мецгеруийЫ, К,Р ¥FA корреспондент-мушес!, филос.г.д., профессор, Т.Ж. Калдыбаева - Абай атындагы К,аз¥ПУ-шц саясаттану жэне элеуметпйк-фшософиялык, пэндер кафедрасыныц профессоры, э.г.д. Тарих «Vлылар» деп заманында e3i т!ршипк еткен элеуметпк-саяси ортада халык уинн, когам уинн ерекше мэнд1 ойдар тастап, оолжамдар айтып, ез кезкарастары мен устанымдары непз1нде 1рк1пмей. жасканоай, элеуметпк-саяси мэнд1 ic-эрекет жасаган шынайы ел азаматтарын атаган. Олардын артында калдырган элеуметтж-саяси, рухани жэне жасампаздык муралары кежнп урпак ушш таусылмас казына, таным, бипм кубылысы, жана гумырлар ушш ем1рл1к сабак, таглым мектебь Сол себегт олар зерггеулер нысаны, олардьщ ойлары мен icTepi зерттеулер пэж, кубылысы болып кала бередк Зерттеуинлердщ ездер! де эртурл1 элеуметпк-саяси ортанын, когамдардын, тарихи уакыттардын екшдер1 болгандыктан, танымдык кезкарастык жагынан да эркелю болып келетшд1ктен, TinTi 6iprcicri эл еу м err i к -га р и х и кубылыстарга катынастары да, оны багалауы мен гылыми TyciHiicreyi де эркелю болуы да занды. Осы айтылгандар казак халкынын элеуметпк, саяси жэне тарихи тулгасы Шоканнын шыгармашылыгы мен eMipripuiiniriHe байланысты жинакталган, талданган жэне жазылган енбектерге де тжелей катынасты. Аталган такырып пен онын проблемалык жактары осындай тургыда карастырьшмак. Мэселс тек Шокан нын ез заманындагы когамдык катынастарга кезкарасында, устанган саяси багыт-багдарында гана емес, ен бастысы - Ka3ipri адамдык кауымдастыктар, казак когамы ymiH мура етт калдырган сабактарыида. Осы орайдагы 6ipiHUji энпме, ойтолгау - Шоканнын мемлекег саясаты мен дшнщ, дши курылымдармен саясаттын арабайланыстары туралы, сол аракатынастар тешрепндеп саяси толганыстары мен гылыми- практикалык багдарланган шеилмдер! туралы болмак. Энпме езепне казак даласындагы мусылмандык, онын таралуына Ресейгнк патша билiriHiH мудделшп, тупкипкп саяси муддеге багындырылган дши курылымдык жуйенщ жасалуы жэне онын казак даласына бипм мен гылымнын, озык мэдениеттщ дамуы- на жасайтын 6ereri туралы улы тулганын саяси-элеуметпк ойлары, ic-эрекет багыттары алынган. Олар Ш.Уалихановтыц енбектервде жазылып корсетшген. «Западный край Китайской империи город Кульджа» («Кытай империясынын Батые елкеа Кулжа каласы») атты ецбепнде ол былай деп жазды: «К^ытай , Ертедеп Рим сиякты 6ipneme pe'i «тагылардын» шабуылына ушырады. BipaK Кытай Рим империясы сиякты Кыгай жаулап алушылар кысымынан кулды- рап кеткен жок. KepiciHuie жабайылар ездер! Кьггай еркениетшщ ыкпалына Tycin, кытайлар арасына ciHicin кетт1, Кытай мeмлeкeтi тетеп берд1, кулап калмады. Онын басты ce6e6i когамнын eMip cypyiHin материалдык жагында емес, тарихи уакигалардын барысына дши фанатизмнщ типзген ыкпалымен байла нысты. PuMHiH кулауы оны багындырган германдыктардын жана христиан дшшщ сешмин фанатгары болуъ!мен байланысты. Ал ол уакытга римляндар дши сеш м аз TipuiuiiK еткен. Жаулап алушылар оларга християн рухымен кешепейтш, сешмнен тыс, жиеркежигп халык репнде карап, барынша душпандык Kepcerri жэне Римдеп 6LniM мен мэдениетп калайда талкандап киратуды максат етп» [1]. Кьггай сонша- лыкты ки раута ушырамады, ce6e6i - кытайлыктар жэне Кытай мемлекетш жауалап алушылар Ри.чд1 жаулауи!ыларына Караганда баска дшге элде кайда тез1мд1гпкпен карады. Сол ceoerrri Кыгайга шабуъш жасаушылар бигнкп жешп алгандарына, мол казынага колдары батып, жаксы жапакы алгандарына риза болды, ездер1 кьггай халкы арасына cinin Kerri. «Егер Кытай мусылмандык немесе християндык халыктар тарапынан багындырылганда, онын 63i де жэне элемдж мэнге толы терен бьтiMi де жогалар efli, немесе кешн онын кайта жангыруына тура келер едЬ> [2]. Ш.Уалиханов кез келген дшд1 халык арасына уагыздауга карсы болган. Дегенмен онын мусылман дЫне ерекше сежмазд!кпен карауынын 6ipHeiue ce6enTcpi болган едт Bipm m w eH , патшалык самодержа вие Казакстанды Ресейге косып алудыц алдыпда 6ipKaTap даярлык жумысын журпзщк Сонын «манызды- ларынын» 6ipi - татар молдаларыныц казак ауылдарына ислам дшш тарату жумысына жумылдырылуы. Сол себенп татар молдаларынын исламшылдыгы мен казак даласына арнайы багдарланган саясатка сай журпзген насихат, жумьшдырушы жумыстарын Шокан «когам O M ipiiueri реакпиялык эрекет», «кыргыз- дык д!ни фанатизмдЬ> eHri3in ныгайтушылар деп багалады. «Bi3 д!ни изуверл1ктщ уясы» деп санап келген Абай ат ындагы Каз¥ПУ-нщ Хабаршысы, «Элеуметтж жэне саяси гылымдар» сериясы, №1(41) 2013 ж . ---------------------- ----------------------------------------------------- 97 ___________________________________________ бухарлык молдалардан татар молдаларынын казактар ушш зияны элдекайда басым деп санады ол. Уйткеш татар молдаларынын ic-эрекетшен отарлаушылык саясатгын белсещу алыпбарушыларын, рекцияшыл исламнын насихатшыларын кердь Реакцияшыл исламды гылымнын, халыкты arapiy жумысыныц жэне когамдык прогрестщ душпаны деп санады [3]. Шокантанушылар арасында Шоканнын молдалар саясатын катан сынауынын татар кауымдастыгына да катынасы болганы туралы жансак пшрлер кездеседг Шын мэшцде сез татар халкы туралы емес, ресми еюметпн астарлы саясатына сай онын тарапынан колдап колпаштауга ие болган, Казакстанга Исламдык догматты тарату iciH аткарушы днги кабат туралы болып отыр. Онын сыртында, патшапык еюмет бурата- на халыкгардын oipiryiHe жол бермеу, белшектей отырып билеу саясатынын аясында казак даласы ушш татар т1лш орыс тиймен катар ресми tu i деп жариялайды. Казак ауылдарындагы патшалык уюмет нускау- лары татар аудармашылары аркылы icKe асырылута raic болды. Патшалык 6nniicriH татар молдаларын алдыга салып, олардын казак ауылдарындагы исламшыл ic- эрекетж колдап отыруын Шокан казак хапкын рухани, саяси канаудын жолы ретшде карастырды. Б р эрекет казак арасынан патшалык саясатгы колдайтын, оны етш уге комек беретш 6LniMi бар шенеушк кабат калыптаскан уакытка дейш басымдыкка ие болды. Бул алгышарт кейш казак жэне татар халкынын арасын ашуга олардын жакындасуына жол бермеу максатында 6ipme екшинсш айдап салу саясатын бастауга непз болуга тию едг Шоканнын тусЫгшше, кандай да болмасын дши фанатизм когам O M ip i уш'н реакциялык роль аткарып, элеуметпк, саяси дамуга зиянын типзедг Еуропадагы асыра сштеушипк, теологиялык рухтын басымдылыгы халыктын дамуына апаттык ыкпал экелд1[4]. Онын пайымдауынша исламдык реакциялык саяси идеология казак халкынын орыс мэдениетше, бш мш е, гылымына жакындауына карама карсы келедй отаршылдык саясатгы icKe асыруга алгышарт даярлайды. Молдаларды саяси мудденщ орындау- шыларына айналдырып канатынын астына алганша, уюмет округтарда орыс мектептерш ашса деген тужырымын бшд1рдЦ5]. Ш.Уалиханов казак даласын баскаруды реформалау керек дей оттырып, ©3i онын кейб1р кешнге калтыруга болмайтын шарасы perilще томендепдей усыныстар жасады: - кыргыз даласын Оренбург муфтш ведомствосынан белт, кыргыз даласынын езвде аймактык (облыстык) баскарма курып. аймактык (облыстык) баскарушы Ахун куру; - молда атагына тек ж ергш кп кыргыздардын ез ортасынан сайлау; - татар семинаристер1 мен Орта Азиядан келген ишандар мен коджалар Баян-ауылда, Каркаралыда кыргыздар арасында дервишпк жэне мистикалык когамдар курган. Ишандар мен коджапардыц осындай кызметш катан бакьшауга алу кажет [6]. Осы атап айтылып, жазылган к а у т е н у ш Ы к ш бекер еместнше дэлел ретшде тагы 6ip тарихи дерек келарейiк. Шокан сынга алган мусылман дши кауым сол уакьпта Казакстаннын Ресейден белшш шыгып, TypiK султаны отарына айналуын колдаган. Олардын казактар- дын Ресейдщ owiMi мен гылымына бетбурыс жасаганын каламайтыны с е з а з едк Патшалык бшпкпн диад езшщ саяси максатына уйымдастырып пайдалануынын тагы 6ip айлалы кыры Шоканнын назарын езше аударды. Атап айтсак, ол - патша уюметшщ казактар арасына христиан- дык д1нд1 кушпен тыкпалап етк1зу нист1 мен эрекетт Осы максатта ислам днпне карсы репрессиялык шаралар колданыла бастады. «Б1з орыс уюметше Далага христиан дшш ерекше 6ip куатты эдктермен енпзуге акыл бере алмайтынымыз сиякты, дэл осылайша ислам дшш кудаламау керекппн де усына алмаймыз. Мундай шугыл шаралар эркашанда карсы зрекетке алып келедь Слбирь буратаналары арасын да б1здщ (патшалык билж) миссионерлер мен священниктер аркылы христиандыкгын енпзшуи компе- Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Социологические и политические науки», №1 (41), 2013 г.________ Абай атындагы К,аз¥ПУ-нщ Хабаршысы, «Элеуметтм жэне саяси гылымдар » сериясы, №1(41) 2013 ж . курылыстыц ерекшелистер1 туралы талдаулар жасай келш, букш мусылмандык шыгыста азаматтык уйымдардын, заннын, дэстурдщ непзше куранньщ алынганын атап айтты. Осы злеумепгк-экономикалык кешспкге билк жасаушы дш когамдык, саяси катынастардын барлык жактарыиьщ басты айкындаушысы болып бек1п апган. Оздерш Мухамедтщ урпактарымыз деп дэрштей отырып, Кашгар дшбасылары калын халык арасында ерекше курметке, ездерше басурушылыкка ие болып апган жэне олардын аткарушы бшпкке де ыкпалы зор. TinTi белгип 6ip дэрежеде олар yKiMerriK деспотизге де тежеу коя апады. Осы жагдайларды сарапай отырып, когамдык катынастарда идеологиянын, и д еал и ст кезкарастын калган катынастармен салыстырганда басымдылыгы туралы ой корытгы. Сонымен катар, дши кызметкерлерд1 ол халыкты рухани-саяси канаушылар рет1нде таныды. Олар анкау, сенпш жэне саяси карангы халыкгы фанаттык ceniM децгежне жетмзш, э г о и с т сипатгагы о з пайдапары уипн оларды алдыга итерш салады, ездерш халык муддесш коргаушылар ретшде керсетедй «Ортаазиялыктар сенпш жэне фанаггар. Дшба- сылар олардын карангылыгын пайдалана отырып, халыктын оз апдындагы басикшшппне кол жетктзш апган. Олардын окушылары мен муридтер болса, ездер1 ойдан шыгарып апган гажайыптар туралы энпме- лер1н айтады, 6spi соган сенедк Мухаметт1 тшге тиск erin, «менщ урпактарымды курметгендер, егер сендер оларды тындасандар мен ссндерд1 вл1мнен кутка рамын» деп апдайды, ал оган иланган фанаттар айткандарды ютещц жэне табигатган тыс Kyaiperri куштщ барына сенедЬ> [9]. Осы туста Ka3ipri заман элеуметтанушысы, американдык танымап галым Нейл Смелзердщ мына 6ip тужырымдамасы ойга келт орал ад ы: «Дш - адамдар топтарынын табигаттан жогары жэне касистп куш бар деп c e H in , оган ез катынастарын биццретш сежмдер! мен жорапар (ритуалдар) жуйсск Дшд1 курап турган neri3ri элементгер: сенунп топтын болуы; табигатган тыс, к а с и е т деп саналатын кубылыска мудделшкпен катынасу; дши сежм жэне оны бейнелеудш жуйел1 жолдары; жорапар мен мшез-кылыктар ynrmepi; дурыс гумыр жежндеп TyciHiicrep» [ 10]. Ею галымнын т уаж пнд еп айырмашылык со!ша, егер Шокан Уалиханов фанатгык-психологиялык сешм мен ic-эрекет децгейшдеп X I X гасырдагы азиялык шыгыс аймак элеумет1 туралы сез erin отырса, Нейл Смелзер X X гасырдын екшиш жартысындагы элемдж ортадагы дши сеж м мен онын шындыгын айтып отыр. Бул саяси мэселе. Шоканнын ©3i eMip сурген заманындагы казак даласынын темен бш!ми жэне гылыми. саяси карангы- лыгына сол себеггп кез келген жалган, TipuiiniK сураныстарына бежмделш ойдан шыгарылган уагыздарга ceHrimTiriHe дегсн киналысын бицйредь Онын жанкиналыстары баска енбекгершде де KepiHiciH тапкан. Айталык, «Следы шаманства у киргизов» атгы макаласында ол шамандардын табигатпен сырласып «тшдесуш», табигат кубылыстарын колдауга «шакырып», онын «кемепмен» адамдарды «емдеуш» сол кезендеп адамдардын коршаган ортага катынасымен тустшцрдь Халыктын шамандарга сенуш карангы халыктын табигат кубылыстары апдындагы элЫздН нэтижеа деп карады. Ш.Уапихановтьщ тужырымдауынша, ani erwipic пен гылым дамымаган уакытта адамдар толыгымен коршаган табиги стихиянын ыркында болды. Бинми жэне гылыми карангы хапык ез eMipTipiuLnirirmeri кол жетюзген табыстарынын да, кинаган киындыктарынын да себебш коршаган ортадагы 6ip кезге керш- бейтш жасырын зор ыкпапды кушпен байланыстырды. Енбек болпмстершен кейш де, олар тек табигат пен гана аракатынаста болып коймай, адамдык аракатынастар дами бастаган уакытга да олар адами арабайланыстар мен катар табиги кубылыстардыц да мэшн тусше апган жок. Осы ойын жапгастыра отырып Шокан бьшай деп жазды: «Табигат жэне адам, e\iip мен ел1м - жогары денгейдеп танкалыс кубылысы, эркашанда керш ш сезшбейтш купия болып келдг Адам жэне табигат, айтьщызшы, адам мен табигаттан баска гапамат жэне сыры жасырын кубылыс бар ма? Жер бет1ндеп жаратылысты (Вселенной), онын гажайыптарын танып б шуге умтыпые, OMip жэне ел1м ТУралы, адамдардын табигатка катынасы туралы сурактар шамандыкты (баксылыкты) тудырды, Жарты- лысты, табигатты, елген адамныц рухып кудайландыруды тудырды. 0Mipre келген адам кунге, айга, жупдыздарга эргурл! мэцп табиги кубылыстарга, ягни, 6i3 «Жаратылыс» деп атайпын кубылыска сежм- курмет етуге бежмделш багдарланды» [11]. Улы галымнын туспппнде когамдык дамудыц теменп децге- fii соган сай когамдык ойларды, шындыкты фантастикапык тусшулерд1 тудырды. «Ш аман кунге, айга тан калды, ол букш табигатка табынды жэне оны «Кек-ТэжрЬ> деп атады. Шамандыктын шыгу Teri - табигат ты жекелей жэне oip'ryrac кудайландыру» [12]. Сонымен 6ipre шамандар тек табигатты гана емес, адамды да (Tipi адам мен елшщ рухын) сыйыну кубылысына айландырды. Оздерш рух екшдер! erin корсетп. Cefirin. адамдарды Tipi адамга да, елген адамнын рухына да сыйындырды. Шаман измд1 кешпел1 хапык- тын турмыс-т1ршиппмен байланыстыра отырып, Ш окан «Шамандык дэсурлер мен жорапар кыргыз халкынын сакталып калган кешпенд1 турмысымен оте тыгыз байланысты жэне ол оргаазиялык дун иен i зерттеу yuiiH бай материал болып табьшады», - деп жазды [13]. Сонымен катар, халкынын улы дарыны Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Социологические и политические науки», №1(41), 2013 г. патша уюметшщ д1нш отарланган жэне каналушы халыкты аш са апаканында, ж ум са жудырыгында устап отырудын шарасы ретшде дшд1 б 1ражола орныктырып тастау icin ж у р п зш отыруына карамастан казак даласыньщ ani де ондай сеш м тунгиыгына б1ражола батып кетпегешн айтты. «Мусылмандык эз1рше 613ДЩ жанымыз бен канымызга б 1раж ола cinin болган жок. Ол болашакга халыкты болшектеп экету KayniH тудыруда», - деп жазды Ш .Уалиханов[ 14]. Жогарыда мэселе тек Ш оканны н е з заманындагы когамдык катынастарга кезкарасында, устанган саяси багыт-багдарында гана емес, ен бастысы - K a3 ipri адамдык кауымдастыкгар, казак когамы уиин мура етш калдырган сабактарында деп айтылган едк Ш оканны н гьи1ыми, саяси кезкарастык, мэдени му- расы мен онын халкынын булнл муддеа арасында узшмейпи байланыс бар. Оны н азаматтык, саяси ус- танымы оны тереншен танып битуд! жэне б уп н л ттрш шктщ непзш е алуды кажет егедк Гапым кундылы- гы жагынан K a3ipri адамзат уш ш ете манызды м ура калдырды. Here 6 i3 Батыстьщ, Шыгыстын, Америка- ньщ, Жапонияньщ галымдары мен даналарыньщ ипмдерш неше гасыр етседе бугшгщей карап окимыз, окыгамыз? О л ар барын ж аза, айта, насихаттай, керсете бшген. Урпактан урпакка бершетш бипмнщ мазм^нына айналдырган. Солардын ешкайсысынан кем туспейтш, жан-жактылыгы жэне накгылыгы жагынан б!ркатар мойындалган галымдардан асып Tycin жаткан Ш ок ан Уалиханов ani кунге халкы арасында непзшен агартушы ретвде дэрштелш келедк Кеп жагдайда ол баска озык ойшылдардан сабак алушы, солардыц ыкпалымен ойшыл дэреж есш е кетершуил ретшде бейнеленедь Ал элеуметтану гылымын непздеуии О.К онт пен Г.Спенсер, элеуметгану классик-Tepi М . Вебер, К .М аркс, Э.Дюркгейм. тагы баскалары ездерш е деш нп гылым мен инмдерд1 жасаушыларды окымады ма, уйренбед1 ме, керепн олардан алмады ма? Озш е дейшпж биту, оган сыни кезкараспен карай отырып, алга жылжыту кез келген гылым саласы ушш зандылык. Дэл солайша Ш ок ан да езш ecipren ерекше дамытушы ортанын 6cpcpiHiH бэрш дарын- дылык пен зо р талаппен алды, е з 6 miMi мен тэж1рибесше айнаддырды жэне оны езш е тиесип, ез1 жасаган шыгармашылык енбепнщ кайнар кез1 eTri. Ш оканны н зертгеуид галым ретпадеп даралыгы оньщ достары мен spiiiTecTepi тарапынан сол кезенде жеткипкп айтылган. Алайда оны жете Tycinyre гасырлар бойы са- намызга cinren «iHi халык», «уйренупн халык» психологиясы эл! де бегет болып келе жатканга уксайды. Сонымен, Шокан 1тмдер1 X X I гасырдык басындагы элем жэне тэуелаз Казакстан елшщ халкын неге багдарлайды, неден сактандырады? Такырып логикасына багынсак. энпме Ka3ipri замангы дш мен саясат- тьщ аракатынасы, дши ceniM niH езж ж мэн-жайы туралы болмак. Элеуметганулык, саясаттанулык тургыда Ka3ipri шындыктарга кез ж упртсек, 6i3 темендепдей жагдай- ларды байкаймыз: - гасырлар бойы калыптасып, «элемдж дпщер» аты мен мэртебесже ие болган д ж и сеш мдер адамзат- тын жартысына жуыгыньщ санасына, TipuiLniK мэдениетже енш, барган сайын канатыньщ астына жузде- ген, мындаган, миллиондаган адамдарды гарта тусуде; - «дэстурл1 емес» дши курылымдар жары са кимылдап, саны тез артып, ез се ж м п ш е р ш ж катарын кебейту максатында аянбай, Tirrri, шугыл кимылдар мен айлалы эд!стерд1 кешнен жолга коюда; - дэстурл1 жэне дэстурл1 емес дшдер мен курылымдардын, б 1рлеспкгердщ штей ж 1ктелут ж ш байка- лып, тарамдалып, е зд е рж ж imKi кайшылыкгары мен келюпеушйпктер1 бой кетерж, сежмиллердщ тез1м- ci3fliriH коздыра тусуде; - Ka3ipri д1ндер е з ж ж насихатында, ю-эрекетвде гылым мен технологияньщ, психологиянык, акпарат- тык жуйенш ен озык нэтижелерж колданатындыктан, олардын жастар уш ш тартымдылыгы мен ыкпалы артуда; - Ka3ipri замангы д1ндер материалдык -базалык жагынан барынша институпалган, баскару, уйымдас- тыру менеджемеип жогары; - мемлекетпк пайда болумен байланысты дйщер мен дши сешм дер саясат максаттарына багытгалып. багдарланды. Б1здщ туспипм 1зше, каз1р онын саясаттандырылуы келбеу жэне вертикальды тургьща бурын болмаган денгейге KeTepi;wi; - сеш м ш т ер когам мушелер! болгандыктан жэне д 1ни институгтар мен курылымдар мемлекет койнау- ында кызметш ж асап отыргандыктан, онын уст!не сежмиплер катарыньщ тез артып отырганына байла нысты дш нщ мемлекетген, мемлекетпк саясаттан белшут кеп жагдайда шартгы сипат алуда; - дши сеж м нщ мемлекет пен мемлекетпк жэне мэдени кызмст субъектитержж арасына кен таралуына байланысты мемлекеттж зайырлыгы, он ь ж кадагаланьж сакталуы проблемалык жагдайга келуде; - атеиепк идеологияны басшылыкка алган К енеспк (советпк) когамнын ыдырауы, оньж орнында жаца курылган ж ас мемлекетгердщ транзитпк кезендеп рухани-идеологиялык киындыктары жагдайында керемет белсендипк таныткан шет елдж миссионерлер, олардын дши насихатьжьж каржылык жэне технологиялык куаттылыгы бул аймактарды тез арада кепжакты кудайландыруга мумюндю бердг Оган Д1НИ сен!м бостандыгы колына тиген орта мен iuiK i дши курылымдар насихатшылардьщ ic-эрекеп косылып, ж ас т эуел аз мемлекеттерщ д и ш щ щ п жагынан гасырлар бойы тамырланып алган еуропа сиякты элемд!к ещ рлер катарына ж еткЫ п улгердц - ен бастысы, элемд1к саяси ойыншылардьщ ездерш е тжмд1 жана ыкпал аймагын женш алу ymiH ен алдымен психологияландыру мэселесше акцент ж асап, сананы жаулап алу аркылы кол жетюзу мэселесш бф1НШ1 орынга коиып отыргандыгы. Сол ce6errri жастар ортасына дш и «стратегиялык ыкпалды курал» аркылы ыкпал ету б у п н п элемдж саясаттын, онын субъектшершщ назарындагы мэселе; - Kasipri Казакстан бф катар элеуметпк, саяси, идеологиялык, мэдени мэселелердщ’туйиискен когам дык кегеспк. Соны н б .р кыры - ом .р.н щ бастапкы кезецш «орыстандыру» дэу1ршде етюзген урпактьщ жэне каз.рп жаЬандану жагдаиында есеюип жастардын казакилану ниет! мен icin б!ркатар жагдайда мусылмандыкка бет б уру удеркдмен байланыстыратыны. Ka3ipri жагдайда д!ни сеш м аясында жасалатын адамньщ адамга карсы жойкын эрекеп, теи м сц ю п «дши экстремизм жэне терроризм » деген ат пен мэртебеге ие болды. Тупк! пигылын тусш у киын, казакставдыктарды «демократияга» уйретунл б1ркатар «камкоршылар- дын» аркасында, елдеп зац шыгарушы институт субъекет1першщ кейбф «дш и мэдениет! жогарылардын» кемепмен дши сешм еркш д.пне катынасты мемлекетпк зацньщ солкылдак тустары аз болмады. Соньщ салдарынан бф катар радикалдык Д1ни бфлест1ктер ыкпалы ел iiuiHe e H in . жацаланып, тамырлана бастауы- на жол бердк Эртурл! дши сеш м соцынан ергендер арасында фанатгык се ж м н щ апыпбарушылары катары бел. Бфкатар ж астар Tepic ниетп дши курылымдардын тузагына TycTi. Алые шетелдержщ K e fio ip i ушш казак ел! дши экстермистерд! «ecipyuii» ортанынб1р1 болып керш е бастады. Сонымен 6ipre, гасырлар бойы дэстурл1 дж дердщ отбасылары мен кауымдастыктардьщ мэдени Tiprni- Л1п жэне коН1л-куЙ1мен уйлесш кетуiмен байланысты, эдебиет пен енерге, сэулет саласына рухани, идеялык непздердщ 6ipi рет1нде жасаган ыкпалы, моральдык нормалык ереж ел ерш щ адамдар арабайла- нысына типзген жагымды кубылыстары аркылы дан когамдык мэдениеттщ манызды саласы репнде оек'п, орныга тустт. Табигатгыц гылыми ашылган жэне ашылмаган сырлары мен урейленд1руцн Kvurrepi алдында адамдардыц е зш щ э л е в д п н , дэрменаздагш cesiiryi де жалгасуда. Кш э мен кайшьшыктары кебеимесе азаимаган бул заманда адамдар эл1 де жан-дуниесшщ тазаруын, (здеген арманы на жакын бола тусуш калавды, соган себепш. бол ар 6ip жасырын кущретп кубылыс б а р деп се ж п , оган е т ш ш жасайды таоынады. Айналасындагы жандардан жасы ры н iu iK i сырын сол куш «алдында» жайып салып, одан каиырымды, 13ПЛ1КТ1 жауап кутед1. 0cipece жаны киналган шактарда жанынан табылар, колдап, коргай- тын б ф тылсым куат кезш щ болганын калайды, онын ез калауынан туындаган елесше, символиклык кубылыстарына жалбарынады. Тагы oip атап айтар жай, дши сешмге бой урган Ka3ipri жастардьщ барлык i3riniKTiH, адалдыктьщ адамгеР Ш1Л1кпн кезш тек езш щ дш и сеш мш ен (здейтшг Бипмнен емес, айналасындагы Tipi жандар катынастары мен Тфш ш .к нормаларынан, мемлекет саясатынан емес. Бул жагдай улкен ойландьфатын жэне оолаш ак уш ш каушт. кубылыстыц 6ipi деп санаймыз. Нел1ктен солай? Айналасындагы ересек адамдар соншалыкты е зара жатсынуга урынды ма, окуы барысында бипмнен Ь д е г е н ж тауып болмай мугашм! устаздан repi «ж ан алгыш эзэзшге» уксап K erri м е, мемлекет iciH ж урп зуш ш ер бейнесшен отаншыл, .скер, ж астар мэселесш ти!мд1 шешушшерд! емес, айтканы мен 1стегеш арасы нда зо р алшакты- ты оар немкурайдыларды керш тунщщ ме... (Мэселе арнайы жэне муддел!, компетентп зерттеулердщ карастыратын езекп кубылысы екенще дау жок). Ж астар мен ересектердш арасында кездесетш осындай элеуметпк- психологиялык ахуал, жылы- жылы сеилеп, сен ш ш е кФ ш , жан-дуниесш жайлап алатын дани агымдар мен б1рлестт.сгер у ш ж табылган алгышарт, еркш эрекет KeHicTiri. Осындай ем1рл1к кубылыстарга айналасындагы ересектердщ немкурай- дьшыгы немесе элеуметпк, саяси бейкамдыгы б1ркатар жастарымыздьщ санасы на енген елее артынан ерш, адастырар жолга туеш, одан кайта шыгу мумкщцй-жен айрылып калуларынын себебгершш 6ipi. bmiM, мэдениет, саясат саласы кызметкерлер1 арасындагы 9cipe дш ш ш дж бары нш а Kayirrri. Н азар аудармауга болмайтын жэне казак улты, казакстандыктар болашагында орны толмас ею н ш к е соктьфуы мумкш жагдайдын 6ipi - кептеген ж астар мен ересектердш эртекп дани сенiMдер идеясы тунгиыгына с щ ю ж кете баруы. Осы непзде уптгыц тарихи курестер барысында кол ж етю 'зт калыптас- тырган офтутастыгы мен бфегейленушен айрылып калу мумкшдап. Кундел1кт1 туршиик таукыметтерi сонында ж урш , ж ана гана тэуелЫздакке жеткен халыктьщ eHfliri жерде iurrefi esiH-esi iprrin ж1беру1 ата- оаоалар мен урпак алдындагы кылмыс бол ар ед1. © к ш ш к е орай, бф катар зиялылар арасы ездерш щ ерк1н алган сез1мдерд1н жетег1нде ж у р т . бул — Лбай атындагы Каз¥ПУ-н1ц Хабаршысы, «Элеуметпйк жэне саяси гыпымдар» серия™ ыы( жүктеу/скачать 4,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|