С Ө з д І к мағыналас фразеологизмдер

123* Жаманшылық қуу //іздеу
124* Жарға құлату //ұрындыру//, //жығу//, соғу
1* Жасырын жебе ату (білдірмей өш алу)
2* Жолдан тайдыру
3* Тырнақ астынан кір іздеу
7. АРАЗДАСТЫРУ –
4* Айдап салу
5* Араға сына қағу
6* Араға шайтан кіру
7* Араларын суыту
8* Арасына от салу
9* Арасына тікен болу //тастау
10*
Екі ортаға жік салу
11*
Іріткі салу
12*
Іргесін ашу
8. ҚАТЕЛЕСУ –
13*
Ағат кету
14*
Аяғын шалыс басу
15*
Жаза басу
16*
От басу
9. ҚАУІП ТӨНУ–
17*
Жаны қысылу
18*
Қауіп-қатер төну
19*
Тықыр таяну
10. СОҢЫНАН ҚАЛМАУ / айналдыру/

Басын айналдыру

Қыр соңынан қалмау 

Майлы ішектей айналдыру
20*
Майлы қасықтай жылпылдау*(жағымпыздану)
21*
Іші баурына //кіру// кіріп, қалмау
15

11. КЕДЕРГІ БОЛУ / КЕДЕРГІ ЖАСАУ
22*
Ауыздан (ауызға) қағу* (сөз бермеу)
23*
Аяққа оралғы болу
24*
Аяқтан шалу
25*
Зақым //зиян// келтіру
26*
Кесапаты //қырсығы// тию
27*
Кесір болу //қылу
28*
Кесірін тигізу
29*
Кесе көлденең болу
30*
Көз түрткі болу
31*
Көзге күйік болу
32*
Көзге шыққан сүйелдей болу
33*
Қадамын қысқарту
34*
Қанатын қию //кесу// қырқу
35*
Қармақ құру
36*
Қиянат //қырсық//, //нұқсан//, //кесел// келтіру
37*
Қол байлау болу
38*
Қырсығы //зияны//, //жұғу//, тию
39*
Қырсық шалу //айландыру
40*
Сорын қайнату
41*
Шаужайға оралу
42*
Шаужайдан алу
12. ҚАРСЫЛЫҚ КӨРСЕТУ –

Азар да безер болу*(мойындамау, көнбеу)
43*
Әдесе мә деу /ұрысқақ адам туралы/ 
44*
Басынан сөз асырмау
45*
Бет бақтырмау
46*
Бетін қайтару
47*
Бетіне қарсы келу
48*
Қару қылу
49*
Қиғаш келу
50*
Отырып алу /өз дегенімен/
51*
Шауып ал /деу/ /айтқанға көнбеу/
13.ЖОҒАЛТУ / КӨЗІН ҚҰРТУ–
52*
Басына су құю
16

53*
Дым/-ын/ қоймау
54*
Жым-жылас құрту 
55*
Жоқ қылу 
56*
Жоқ болу
57*
Жым-жылас құрту
58*
Зым-зия жоғал/т/у
59*
Келмеске кетіру /әдейі/
60*
Көз жазып қалу /біреуден, бірдеңеден/
61*
Көзін жоғалту /әдейі/
62*
Көзін жою //құрту
63*
Көзден бұлбұл ұшу  /кекесін/
64*
Көшіріп кету */ұрлау/
65*
Қарасы жоғалу
66*
Қарасын батыру
67*
Қарасынан адасу
68*
Қолды болу*(ұрлану)
69*
Орнын сипап қалу /өкініш/
70*
Сайда саны, құмда ізі жоқ
71*
Санда бар да, санатта жоқ*(көзге ілмеу, менсінбеу)
72*
Сап болу
73*
Су аяғы құрдымға кету, //айналу
74*
Су түбіне батыру /әдейі/
75*
Су түбіне кету //кетіру
76*
Судай сіңіп, тастай бату
77*
Сыпырып кету**(ұрлау)
78*
Талан-таражға салу
79*
Тамырына балта шабу /әдейі/
80*
Тұқымын тұздай құрту /әдейі/
81*
Түбіне жету /әдейі/
82*
Түп-тамырымен құрту, //жою
83*
Тып-типыл құрту /әдейі/
84*
Тістегеннің аузында, ұстағанның қолында кету
85*
Ұшты-күйлі жоғалу //жоқ болу
86* Хан талапайға салу
87* Шүу, қара құйрық! /мысқыл/
88*
Із-түзсіз жоқ болу
89*
Ізі суу
90*
Ініне су құю(әдейі)
14. БОСҚА ӘУРЕЛЕНУ /біреу үшін, бірдеңеге/ -
17

91*
Арам тер болу
92*
Ит әуреге түсу, //түсіру
93*
Итін шығару
94*
Қолынан боқ та келмеу
95*
Қызыл май болу
15. БҮЛДІРУ /бірдеңені / БҮЛІНУ– 
96*
Астан-кестеңі/-н/ шығу//шығару
97*
Астын үстіне шығару
98*
Сеңдей соғылысу*(ығы-жығы болу)
99*
Сорпадай сапыру
100* Судай шайқау
101* Ту-талақайы/-н/шығу//шығару
16. ҰРЛАУ, ТОНАУ-
 Жиендік жасау /этнографиялық эвфемизм/
 Жымпитып жіберу
102* Қалтаға түсу
103* Қолды болу*(ұрлану)
104* Қымқырып кету
105* Талан-таражға салу//түсу /мемлекет меншігіне қатысты/
106* Хан талапайға салу /талап кету/
107* Үптеп кету/- түгін қоймай тонау/
108* Іліп //қағып//кету
17. ӘБІГЕР БОЛУ-
109* Ала шапқын
110* Аттанға айғай қосу
111* Жау жоқта жау сағыну
112* Жау кетті, ел көшті
113* Шала бүліну//шала бүлініп шарқ ұру
18. ҚАШУ /біреуден, бірдеңеден / –
114* Азар да безер болу*/мойындамау/
115* Атай көрме!
18

116* Ат тонын ала қашу
117* Аш бәледен қаш бәле!
118* Бастан құлақ садаға
119* Беті(нен) аулақ
120* Бойын аулақ салу
121* Бәледен машайық қашыпты /сақтану/
122* Жалт беру
123* Зып ету (тез, кенеттен қашу)
124* Қағынан жеру /көбінесе өз туған баласын тастап кеткендерге  
қаратылып айтылады/
125* Тайып тұру
19. РЕНЖІТУ, РЕНІШ–
126* Араларынан қара мысық өту
127* Дақ салу, //түсіру
128* Еттен өтіп, сүйекке жету*/біреудің қатты айтқан сөзі/
129* Желке жүндері үрпиісу
130* Жігері/н/ құм қылу //болу //қылу
131* /Көңілін басып тастау
132* Көңілге қаяу түсіру / дық/ салу//түсіру
133* Көңілін //меселін //қалдыру// қайтару 
134* Кір келтіру
135* Қабағы қату/лы* /ренжігенде, ашуланғанда/
136* Сөз/і/ өту
137* Сіркесі су көтермеу*/біржері ауырғанда /
138* Талабын жер қылу
139* Ішіне мұз қату
20. МАҚТАН, ӨСУ/адамның әлеуметтік жағдайының өзгеруі/ -
140* Аспанға қарау /кекесін/
141* Аспанға қолы жеткендей /кекесін/
142* Астамшылық ету//көрсету
143* Асылық айту//көрсету
144* Асып төгілу
145* Бақ-дәулеті шалқу
19

146* Басынан құс ұшырмау*/ бұл арада өзіне ешкімді қарсы келтірмеу
д.м/.
147* Бет қаратпау* /ешкімді мойындамау/
148* Бетіне ешкім/ді/ келмеу //келтірмеу/
149* Дәулеті тасу
150* Деміне (кеудесіне) нан пісу
151* Ернін шүйіру
152* Есек құрты мұрнынан түсу (кекету, мұқату)
153* Жал біту /кекесін/
154* Жан беттетпеу //қарсы келу, ешкімді мойындамау
155* Жел боп тию 
156* Зор кеуде //көкірек
157* Кекшиіп қалу /жақтырмау, кекесін/
158* Кердең кету //қағу
159* Кеуде көтеру //қағу
160* Кеуде соғар //соғу
161* Көзінің еті өсу
162* Көзіне шел біту /ұнатпау/
163* Көзге ілмеу
164* Көкірек керу
165* Көңілі көкте, басы жерде
166* Құдайдың еркесі /мысқыл/
167* Құдайын ұмыту /кекесін/
168* Мейманасы асу
169* Мұрнын көкке көтеру, //шүйіру (ешкімді жақтырмау)
170* Мұртын балта шаппау* /мысқыл/(көңілі орнында)
171* Танауы(-мен) көк тіреу
172* Танауын көкке көтеру
173* Ұртын көкке көтеру 
174* Ханға сәлем бермеу /мысқыл/
175* Шаруасы түгел /кекесін/
176* Шекесінен қарау /кекесін/
21. АЛДАНУ/біреуден/, АЛДАУ /біреуді/-
177* Ақ ауыз қылу
178* Алдап соғу
179* Аузы аңқайып қалу
180* Аузы аппақ болу
20

181* Аузын аңқайтып кету
182* Аузы/н/ күншығысқа қарату, //қарап қалу
183* Екі қолын танауына тығып қалу
184* Жерге //мұзға отырғызып кету
185* Қапыда қалдыру //қалу
186*
Қоян/ның /    ізін салып кету
187*
Қоянның суретін салу
188*
Құйрығын қарға шаншу
189* Құр тұлыпқа мөңіреген сиырдай болу
190* Қулығын асыру
191* Сазға отырғызу
192* Сақал сипап қалу
193* Сан //жер// соқтыру
194* Тұзаққа түсу
22.ҰРУ, СОҒУ, ТӨБЕЛЕС /әрекетке негізделген/
195* Астан-кестені шығу /көрінісі/
196* Асты-үстіне шығару*(бүлдіру)
197* Аузы-мұрнын қан жалату
198* Әлем-тапырағын шығару
199* Әңкі-тәңкісін шығару
200* Бас салу
201* Басына әңгір таяқ ойнату
202* Басын жарып, көзін шығару
203* Береке (-сін) ,құтын қашыру
204* Бұтын-бұт, қолын-қол қылу
205* Бір перу 
206* Бірді бірге соғу
207* Дүрсе қоя беру
208* Есігі ойран, төрін  талқан ету
209* Жағадан алу
210* Жанын күйдіру*
211* Жатқан жыланның құйрығын басу*
212* Жерге тығу
213* Жер-көкті басына көтеру*
214* Жермен-жексен ету
215* Жон терісін сыпыру
216* Жонынан қайыс //алу//, //таспа// тілу
217* Жұдырықтың астына алу
21

218* Жүндей түту //сабау
219* Жынын келтіру  
220* Жынына тию
221* Ит аяқтан сары су ішкізу
222* Ит қорлық көрсету, /көру/
223* Ит сілікпесін шығару
224* Ит талағандай қылу
225* Көзіне көк шыбын үймелету   
226* Көк ала қойдай сабау
227* Көрдей қысу
228* Көресіні көрсету
229* Күлін көкке ұшыру
230* Күнін тар қылу
231* Қаққанда қанын, соққанда//сыққанда// сөлін алу
232* Қамшы жеу /жегізу
233* Қамшының астына алу
234* Қан жалату
235* Қанды көбік жұтқызу
236* Қара аспанды төндіру* (бір нәрсені уайымдағанда ескерту үшін 
айтады)
237* Қойға шапқан қасқырдай
238* Қойдай қыру
239* Қойып жіберу /ұру/
240* Қол жұмсау /эвфемизм –сыпайылап айту/
241* Қолының қышуы қанғанша сабау
242* Қызыл шеке болу
243* Қынадай қыру
244* Қыран жапқандай қылу
245* Қырғи тигендей болу
246* Қырық пышақ болу*(араздасу)
247* Қытығына тию*(ызасына намысына тию)
248* Мойнын бұрап/ жұлып/ алу
249* Мұрнын бет қылу
250* Ойран- асыр болу
251* Ойран(-ы) болу/ шығу
252* Өлтіре сабау, //ұру
253* Өлімші //қылу// етіп сабау
254* Тап беру
255* Тас талқанын шығару
256* Таяқ жеу /жегізу
22

257* Таяққа жығу//жығылу
258* Тебенгіден тер, қабырғадан қан жаудыру
259* Терісін бітеу сою
260* Төбесін ою
261* Тұщы етіне ащы таяқ тию
262*
Түгін қалдырмау
263* Түндігін теріс айналдыру
264* Шаңын аспанға шығару
265* Шаңырағын қиратып, түндігін тілу
266* Шаңырағына ат ойнату
267* Шаңырағына қобыз ойнату
268* Шапалақ жеу
269* Шие жегендей қылу /аузы-мұрнын қан жалату*/
270* Ілінісе кету
23. ҰРЫС, ҰРСУ */сөзбен/-
271* Апшысын қуыру
272* Аспанды алақандай, жерді тебінгідей ету
273* Аузынан ақ ит кіріп, қара /көк/ ит шығу /дөрекі/
274* Әкесін таныту /дөрекі/
275* Бетінен қабу
276* Бидайша  қуыру
277* Бүйідей тию
278* Бықпырт тигендей
279* Бір тарының қауызына сыйдыру
280* Бір уыс қылу
281* Біраз жерге апарып тастау /сыпайылап айту/
282* Бірді бірге соғу
283* Екі аяғын бір етікке тығу
284* Жағадан алу
285* Жанын шығару
286* Жебедей жерге енгізу
287* Жеп қоя жаздау
288* Жер тепсіну
289* Жерден алып, жерге салу
290* Жер-жебіріне жету
291* Жетесіне жеткізу
292* Жон терісін сыпыру*(сес көртсетіп ұрсу)
293* Жынын құсу
23

294* Зәресін алу*(қорқыту)
295* Ит терісін басына қаптау
296* Көкесін көзіне көрсету
297* Көкесін таныту
298* Көресіні көрсету/көру
299* Қатты кету  /эвфем/.

Қиғылық салу 

Қозыдай көгендеу*(бәрін жинап алып ұрсу)

Қуырдақша қуыру

Қуырып жеу

Құдіретін көрсету

Қызыл кеңірдек  //өңеш болу*(дауласу)

Қырқай шалу (бәріне тиісу)

Қырық пышақ болу* (төбелесу)

Қытығына тию*

Сазайын беру

Сөзі сүйектен өту

Сыбағасын беру

Танауынан тізу*

Таяқ жеу*/жегізу

Төбесіне шай қайнату

Шаңын қағу //сілку

Шатақ шығару

Іремей /іреп сою
24. БИЛЕП-ТӨСТЕП ОТЫРУ (біреуді)  -

Айдап өргізіп, иіріп жусату

Айрандай аптап, күбідей күптеу*(мақтану, мақтау)

Айтқанына көндіру, айдағанына жүргізу

Ашса алақанында, жұмса жұмырында

Бір шыбықпен айдау

Желкесіне міну 

Екі аяғын бір етікке тығу*(ұрсу)
24


Екі үйге бір қазан астыру /тұрмыстан қысу/

Ерттеп міну

Көзін бақырайтып қойып /өктемдік/

Көзін жылтырату

Қамшысын үйіріп отыру

Қойдай жусату

Қойдай өргізіп, қозыдай көгендеу

Құрығы ұзын

Өзі би, өзі қожа /кекесін/

Мойнын бұрау

Мойнына ерттемей міну

Мойнына мініп алу

Тізгінін қолына алу*(жұмысты, істі)

Уысынан шығармау

Үстемдік ету //құру

Шырқ иіру
25. ОЗБЫРЛЫҚ, ӨКТЕМДІК КӨРСЕТУ, ЗОРЛЫҚ КӨРУ –

Азуы/н/ бату /батыру/

Азу тісін басу / батыру

Аяғына /табанына/ салып беру

Бармағын //тырнағын// батыру

Екі аяғын бір етікке тығу //сыйғызу* (ұрсу)

Жалғыз //бір// тарының қауызына сыйғызу*(ұрсу)

Жанын көзіне көрсету

Жапа шегу /шектіру

Жегенін желкесінен шығару

Жуандық көрсету

Кеуде көрсету

Кеудеге салу

Кеудемен соғу

Көзді бақырайтып қойып

Көпе көрнеу

Көріне/р/ көзге
25


Көресіні көру/ көрсету

Көтензорлық жасау /дөрекі/

Қағажу көру /көрсету

Қара күшке салу

Қармағына түсу

Қоңыз тергізу

Найзаның ұшымен, білектің күшімен

Найза ұшына қарату

Малына құрық, басына сырық ойнату

Өз майына өзін шыжғыру

Өктемдік жасау

Өтін алып, аузына құю

Табанын тілу

Табанын тіліп тұз құю

Талабын жер қылу / мұқату /

Тесеге сидіру (көресіні көрсету)

Төбесін тесу /қашау/

Төбесіне қамшы /әңгір/ таяқ ойнату

Төбесіне шығу

Тулақтай сүйрету

Туырлығын тілу 

Туырлығын тіліп тоқым ету

Тұзақ құру

Тырнағын батыру 

Тізе басу

Үстінен құс ұшырып, астынан ит жүгірту

Шеңгеліне іліну

Шет қақпайға түсу

Шоқпарын басына ойнату

Ызасы/ қорлығы /өту

Ішкенін ірің, жегенін желім ету
26. КҮН БЕРМЕУ –
26


Бас көтертпеу

Берекесін кетіру

Бет қаратпау*(қарсы келу)

Дамыл бермеу

Ит қосып қуу

Кеуде көрсету

Кеудеге салу

Кеудемен соғу

Көз ашқызбау

Күн көрсетпеу

Қан қақсату

Қоқан-лоқы көрсету/ жасау/

Қыр сонынан қалмау

Қысқа күнде қырық рет шабу

Мазаны алу

Отырса опақ, тұрса сопақ
27. ЕРКІНУ, БАСЫНУ (біреуді)

Балақтағы бит басқа өрмелеу  /кекесін/  

Қақпақыл қып ойнау
28. ҚЫР КӨРСЕТУ /біреуге/ 

Жүйрік аттай ойқастау 

Жүнін сыртқа түкситу (қампиту)

Хан сыртынан жұдырық
29. АСЫРА СІЛТЕУ -

Артық қылам деп, тыртық қылу

Шаш ал десе, бас алу
30. КҮШТІЛІК /МЫҚТЫЛЫҚ/

Аспанға ұшса, аяғынан тарту, жерге кірсе, желкесінен тарту

Аспанға ұшса да, жерге батса да жоқ қылу
27


Аттының аяғын, жаудың таяғын алу

Жан алқымға алу*(әбден қинау) 
31. ӨШ АЛУ /біреуден/-

Есесін жібермеу

Жастығын ала жату

Кегін қайтару / қайыру

Қаруын қайтару
32. ҮГІТТЕУ /біреуді/ - 
  

Дем беру 

Қайрап салу 

Қолтығына су бүрку
33. СОҢЫНАН ҚАЛМАУ –

Аш кенедей жабысу

Жанын қоймау

Желімдей жабысу

Қыр соңынан қалмау (ізіне түсу)

Соңына шырақ алып түсу

Сүліктей(-ше) қадалу

Талақтай жабысу

Тісті бақадай жабысу

Тіс тырнағымен жабысу

Түп етектен ұстау //алу

Шаужайына жармасу

Ізін аңду //бағу//кесу//, //шалу
34. МАЗАЛАУ -  

Басынан //құлағынан// қиқу кетірмеу
28


Берекесін кетіру

Дәмін бұзу / кетіру/

Жанын қоймау

Құтын алу / қашыру/

Маза бермеу

Тұнығын лайлау, //шайқау

Шырқын бұзу, //алу 

Ынтымағын бұзу
35. ЫҚПАЛ ЕТУ /бір істің орындалуына біреуге, бірдеңеге себепші 
болу/-

Қамшы болу

Қозғау салу

Ой түсіру

Ықпал ету //жасау

Ықпалы тию
36. ЖҰМЫСБАСТЫ – 

Ат үстінде жүру

Бел шешпеу 

Белі бүгілмеу

Дамыл көрмеу 

Етегі елпуіш, жеңі желпуіш /болып/ 

Жарғақ / жар/ құлағы жастыққа тимеу

Жұмысы шаш етектен

Зыр жүгіру

Күйіп пісу*(ашулану)

Күндіз күлкі, түнде ұйқы көрмеу

Қолы тимеу/босамау/

Қу жаны қуырдақ болу 

Құйрығы жерге тимеу 

Құйрығы жер иіскемеу

Қызыл танау болу

Мұрнына су жетпеу
29


Мұрнынан шаншылу

Мұршасы келмеу/болмау/

Өліп -тірілгеніне қарамау

Сіңбіруге мұршасы болмау 

Тыным көрмеу

Тыным таппау

Тізе бүкпеу 
37. ЕШТЕҢЕ АЛМАУ /бірдеңеден құр қалу/-

Бір сабақ жіп те алмау

Дымсыз қалу

Екі қолды мұрынға тығу

Жер сыйпау/сыйпап қалу/

Жұрдай /болу/қылу

Кенде қалу

Құр /алақан/ қалу
38. ЕСІНДЕ ҚАЛДЫРУ –

Көкейіне //көңіліне/ сақтау

Ойына тоқу //түю/
39. ЖАҚСЫЛЫҚ ЖАСАУ /біреу үшін/- 

Жақсылық қылу //істеу

Жүрегі елжіреу

Қайырым жасау

Қамын жеу //ойлау

Мүйізі сырқырау

Тапқан - таянғанын аузына тосу

Ыстық суығына тоңу //төзу// күю
40. ДАЙЫН ТҰРУ /істің, оқиғаның дайын болуы/- 

Айыл-тұрманын тағыну
30


Бабына келу 

Қайрауы жету

Мейіздей қату 

Сақадай сай тұру
41. ДАЙЫН /еңбексіз дайын нәрсеге тап болу / -

Айдабол, ас ішкенде пайда бол!

Ал балық, ауызға сал балық!

Асулы қазан, тігулі үй

Дайын асқа тік қасық

Салулы төсек, салқын үй
42. СҰРАУ, ҚАЛАУ /біреуден бірдеңені қоймай сұрап алу/-

Ат - түйедей қалау

Базына(-лық) жасау

Қолқа салу

Отырып алу /бермесіне қоймау/
43. ЖАҚТАСУ /біреуге/ - 

Жыртысын жырту

Мұңын мұңдап, жырын жырлау

Намысын жырту

Сойылын соғу

Сөзін сөйлеу
44. МОЙЫНСҰНУ –
 

Алланың //құдайдың /салғанын көру

Басқа салғанды көру
45. АСЫҒУ, АСЫҒЫС /жүру/ - 
31


Абың кіріп, күбің шығу

Ат үсті*(бір нәрсеге жеңіл-желпі қарау)

Аттың жалы түйенің қомында  

Аяғы аяғына //жұқпау //тимеу

Аяғы //өкшесі// жерге тимеу

Бір аяғы анда, бір аяғы мұнда

Дегбір таппау

Екі өкпесін қолына алып(жүгіріп) жету

Жан алқымда

Жау қуып бара ма?

Жау тигендей //қуғандай //

Күйіп - жанып бара жату

Карбалас жүріс

Құстай ұшу

От ала келген кісідей

Суыт жүру

Тағат таппау
46.ҚОНАҚҚА ШАҚЫРУ (сыйлау) – 

Дәм - ауыз тигізу

Есік /төр/ көрсету

Сыбаға тарту

Сый - сияпат көрсету
47. ҚҰРМЕТТЕУ, СЫЙЛАУ – 

Алдынан қия өтпеу

Асты - үстіне түсу*(қызмет көртсету)

Бәйек болу*(қызмет көртсету)

Қадыр тұту

Қошемет көрсету

Өзім деген кісіге өзегін жұлып беру

Шыж көбелек болу*(жақсы көру,қызмет көртсету)
48. ЖИІ КЕЛУ –
32


Ат ізін суытпау //құрғатпау

Күн құрғатпай келу
49. ТОҚТАУ, БАСЫЛУ /әрекеттің тез тоқтауы/- 

Пышақ кескендей тыйылу

Су сепкендей басылу
50. КҮТУ, АЛАҢДАУ –

Екі көзі төрт болу

Көңілі алаң /күпті/

Көңілі  екі болу

жүктеу/скачать 429,52 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: