С. П. Наумов омыртқалылар зоологиясы
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
| Сандарының ауытқып тұруы. Сүт қоректілердің көптеген түрлерінің саны жыл сайын өзгеріп отырады. Оның ішінде әсі-ресе кемірушілердін. және кейбір жыртқыштардың (тиіндердің, кояндардың, ондатралардың, су тышқандарының, күзендердің, қарсактардың, түлкілердін т. б.) саны миі ауытқиды. Тұяқтылардың кейбір түрлерінің (солтүстік бүғыларының, киіктердің, жабайы шошқалардың) саны да жылма-жыл өзгеріп түрады. Жеке жүретін баяу көбейетін ірі жыртқыштардың санының ауытқуы шамалы болады.
Жануарлардың санының жыл сайын ауытқып түруы көбею кабілетіне, тіршілік жағдайына және тарауы, жыртқыштардың санының өсуі, қоректік азықтың мөлшері және ауа райының тұрақсыздығы т. б. Барлық жануарлар түрлерінің ауытқып тұруы негізінен — қоректік затқа байланысты. Алайда қояндар санының жыл са-йын өзгеріп отыруы басқа себептерге байланысты. Өйткені олардың тамақтық қоры жыл сайын өзгермей бір қалыпты болады. Сол сияқты басқа жануарлардың (ондатралар, бұғылар, бұландар) .саны да жыл сайын өзгеріп отырады. Жануарлардың санының өзгеруіне екінші себеп олардың арасында жиі жұқпалы аурулардың таралуынан. Бұл аурулар қоректік заттары (мысалы, ақ кояндардың, қосаяқтардың, он-датралардың, су тышқандарының) арасында жиі кездеседі. Жүқпалы аурулардың табиғаты әр түрлі. Жануарларда ке-ңінен таралған аурулар — туляремия, кокцидиоз т. б. Жұкпалы аурулардың бірнеше түрді бірден камтитыны табиғатта жиі кездеседі. Кейбір түрлердің санының өзгеруіне себепші болатын ауа райының қолайсыздығы. Қар калың түскен жылы жабайы шошқалар, киіктер, жабайы қойлар, ешкілер, қояндар және тағы солар сияқты дала аңдары мүлдем қырылып қалады. 1942 жылы Қазақстанда кар қалың түскенде акбөкендер Каспий теңізінің жағасына ауып барғаны байқалған (Ф о р м о з о в, 1946 ж.). Қар қалың түскен жылдары түлкі, қарсақтар да (Vиlреs сог-sас) қырылып калады. Жануарлардың санының өзгеруіне жыртқыштардың да әсері болады. Өте көп болатын түрлер үшін, олардың санын өзгертуде жыртқыштардың әсері байкалмайды. Олар ондай популацияның басқа себептерден болған өлімін ғана тездетеді. Ал, өте баяу көбейетін тұяқтылар үшін, жыртқыштардың келтіретін әсерінің үлкен маңызы бар. Кәсіптік аңдар саны өзгеруінің үлкен практикалық маңызы бар. Ол кәсіптік жануарларды аулауды жоспарлауға, одан өнім даярлауға, дер кезінде оларды ұйымдастыру шараларын іске асыруға нұқсан келтіреді. Кейбір зиянкес жануарлардың шама- 275 дан тыс көбейіп кетуі ауыл шаруашылрына және денсаулық үшін үлкен зиянын тигізеді. Өйткені кемірушілердің көптеген түрі жұқпалы ауруларды таратушы болып саналады. СҮТ ҚОРЕКТІЛЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ Сүт қоректілердін, экономикалык, маңызы өте зор және алуан түрлі. Егер олардың түрге өте бай екенін және кеңінен таралғанын ескерсек өзінен-өзі түсінікті болады. Көптеген түрі орман, қойма, ауыл шаруашылығының, зиянкестері. Кейбір түрлері жұқпалы ауру таратып, адамның денсаулығына үлкен зиян келтіреді. Сүт қоректілердің көпшілігі кәсіптік объектілер, олардан әр түрлі бағалы өнімдер: ет, май, бағалы тері, тері алынады. Сонымен қатар адам баласы ерте кезде көптеген жануарлардың түрлерін қолға үйретіп, қазіргі ауыл шаруашылық малдарының жаңа тұқымдарын шығарған. Жабайы аңдарды үй малына айналдыру әлі де тоқталған жоқ. Өнімі мол жақа тұқымдаршығаруда үлкен табысқа жетіп отыр. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|