С. Т. Дүзелбаев техникалық механика

 
338 
2-
есеп
.
Буынды
OBC
білігінің
BC
иініне
H
F
100

күш
түсірілген
(2-
сурет
). 
Біліктің
ең
үлкен
жанама
кернеуін
жəне
диаметрі
мм
d
8

ұзындығы
мм
l
25

OB
иінінің
бұралу
бұрышын
анықтаңыз
. 
F
күшінің
a
иіні
20 
мм
, 
ығысу
модулі
.
МПа
G
4
10
8


3-
есеп
.
Көлденең
қимасы
айнымалы
болат
білік
сыртқы
моменттері
1
M
жəне
2
M
екі
қос
күшпен
жүктелген
(3-
сурет
). 
Беріктік
жəне
қатаңдық
шарттарынан
біліктің
d
диаметрін
анықтаңыз
. 
Қауіпті
қимадағы
жанама
кернеудің
эпюрасын
тұрғызыңыз
. 
,
кНм
M
10
1

,
кНм
M
15
2

,
м
,
а
8
0

,
м
,
b
5
0

,
м
,
c
2
1

,
МПа
G
4
10
8


,
МПа
pr
100


 
,
м
рад
,
/
01
0


 
6
1
,
n

. 
3-
сурет
Қайталау
 
сұрақтары
: 
1. 
Деформацияның
қандай
түрі
бұралу
деп
аталады
? 
2. 
Бұралу
моментінің
таңбасы
қалай
анықталады
? 
3. 
Толық
жəне
салыстырмалы
бұралу
бұрыштары
деген
не
? 
4. 
Түзу
дөңгелек
қималы
білеудің
бұралуында
қолданылатын
болжамдар
қандай
? 
6. 
Дөңгелек
жəне
сақина
пішінді
қиманың
өрістік
екпін
моментінің
формуласын
келтіріңіз
жəне
өлшем
бірліктері
қандай
? 
7. 
Дөңгелек
жəне
сақина
пішінді
қиманың
өрістік
кедергі
моментінің
формуласын
келтіріңіз
жəне
өлшем
бірліктері
қандай
? 
8. 
Бұралғанда
білеудің
сақиналы
қимасы
дөңгелек
қимаға
қарағанда
не
себепті
тиімді
? 
9. 
Бұралған
түзу
біліктің
көлденең
қимасында
қандай
күш
пайда
болады
жəне
оның
таңбасының
ережесі
қандай
? 

 
339 
10. 
Бұралған
түзу
біліктің
көлденең
қимасының
кез
келген
нүктесінде
қандай
кернеу
пайда
болады
? 
11. 
Бұралған
біліктің
қатаңдығы
дегеніміз
не
? 
12. 
Ығысу
модулі
материалдың
қандай
қасиетін
сипаттайды
? 
13. 
Бұралу
бұрышы
мен
бұралу
моменттері
қандай
тəуелділікте
? 
14. 
Материалдың
үш
серпімді
тұрақты
шамаларының
арасында
қандай
заңдылық
бар
? 
15. 
Берілген
нүктеден
өтетін
қандай
жазықтықта
экстремалды
тік
кернеу
пайда
болады
жəне
ол
неге
тең
?
Бұл
жазықтықтар
қалай
аталады
? 
16. 
Бұралған
жұмыр
біліктің
ең
үлкен
кернеуі
неге
тең
жəне
олар
қиманың
қандай
нүктелерінде
пайда
болады
? 
17. 
Бұралуға
есептеуде
мүмкіндік
кернеу
қалай
анықталады
? 
18. 
Бұралған
стержень
үшін
беріктік
шартын
жазыңыз
. 
19. 
Бұралған
стержень
үшін
қатаңдық
шартын
жазыңыз
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
340 
20-
тарау
. 
ЖАЗЫҚ
 
ИІЛУ
 
 
 
20.1. 
Иілу
 
деформациясы
. 
Арқалық
 
Егерде
20.1, 
а
,b-
суретте
көрсетілген
стерженьнің
екі
ұшына
өс
жазықтығында
жататын
шама
жағынан
тең
, 
бағыттары
қарама
-
қарсы
екі
қос
күшпен
жүктеген
жағдайда
, 
стерженьде
туындайтын
деформацияны
(20.1, 
c-
сурет
) 
иілу
деп
атаймыз
. 
Иілуге
тəн
сипат
– 
ол
стержень
өсінің
қисықтығының
өзгеруі
, 
мысалы
, 
өсі
түзу
сызықты
стерженьді
игенде
, 
оның
өсі
қисық
сызықты
пішін
алады
. 
20.1-
сурет
Иілу
деформациясы
стерженьге
тек
қос
күш
əсер
еткенде
ғана
емес
, 
көптеген
жағдайда
көлденең
күш
əсерінен
де
болады
. 
Сыртқы
күш
əсер
ететін
жазықтықты
күш
 
жазықтығы
деп
, 
ал
стерженьнің
бойлық
өсі
мен
көлденең
қимасының
бас
екпін
өстері
арқылы
өтетін
жазықтықтарды
бас
 
жазықтықтар
 
деп
атаймыз
.
Күш
жазықтығының
бас
жазықтықтарға
қатысты
орналасуына
байланысты
, 
иілу
 
жазық
 
иілу
 
жəне
қиғаш
 
иілу
 
деп
екіге
бөлінеді
. 
Егер
күш
жазықтығы
бас
жазықтықтардың
бірінде
жатса
, 
иілу
– 
жазық
 
иілу
 
(20.2, 
а
-
сурет
), 
ал
егер
күш
жазықтығы
басқа
кез
келген
өс
жазықтықтарында
жатса
, 
қиғаш
 
иілу
 
деп
аталады
(20.2, 
b-
сурет
). 

 
341 
20.2-
сурет
Бұл
жерде
мынаған
көңіл
аударған
жөн
: 
жазық
иілуде
стерженьнің
өсі
деформацияға
дейін
қандай
жазықтықта
жатса
, 
деформациядан
кейін
де
сол
жазықтықта
жатады
, 
ал
қиғаш
иілуде
өстің
иілу
жазықтығы
бастапқы
жазықтыққа
сəйкес
келмейді
. 
20.3-
сурет
Егер
күш
жазықтығы
бас
жазықтардан
тыс
басқа
жазықтықта
жатса
, 
онда
оны
өзара
перпендикуляр
бас
жазықтықтарға
проекциялап
, 
иілуді
əрбір
жазықтықтағы
жазық
иілуге
келтіруге
болады
. 
Иіліп
деформацияланатын
өсі
түзу
сызықты
стерженьдер
арқалық
деп
аталады
. 
Арқалықты
есептеу
сұлбасында
оның
өсімен
алмастыру
қабылданған
. 
Бұл
жағдайда
барлық
күш
арқалықтың
өсіне
түсірілуі
керек
, 
ал
күш
жазықтығы
сұлба
жазықтығымен
беттесуге
тиіс
. 

 
342 
20.3, 
а
-
суреттегі
арқалықтың
есептеу
сұлбасы
20.3, 
b
-
суреттегідей
болады
. 
Арқалықты
жүктеу
үшін
оны
кем
дегенде
екі
нүктеде
тірекке
бекіту
немесе
сүйеу
қажет
. 
Конструкциясына
байланысты
арқалық
-
тың
тірегін
үш
түрге
жіктеуге
болады
: 
жылжымалы
топсалы
тірек
, 
жылжымайтын
топсалы
тірек
жəне
қатаң
бекітпе
.
Барлық
жағдайда
осы
тіректерде
пайда
болатын
реакция
күштері
мен
моменттерді
анықтау
үшін
, 
статикалық
тепе
-
теңдік
күйін
сипаттайтын
теңдеулер
пайдаланылады
: 


0
M
, 


0
X
, 


0
Y
.
(20.1) 
Белгісіз
реакциялары
статиканың
үш
теңдеуінен
анықталатын
арқалықтар
– 
статикалық
анықталған
, 
ал
белгісіз
реакцияларын
анықтауға
статиканың
теңдеулері
жеткіліксіз
арқалықтар
статикалық
анықталмаған
жүйелерге
жатады
. 
Статикалық
анықталмаған
арқа
-
лықтарды
есептегенде
, 
бұл
курста
қарастырылмайтын
өзгеше
тəсілдер
қолданылады
. 
20.2. 
Июші
 
моменттер
 
мен
 
көлденең
 
күштер
 
Арқалыққа
түсірілген
жүктемелер
бойынша
тірек
реакцияларын
анықтағаннан
кейін
, 
арқалыққа
əсер
етуші
сыртқы
күштердің
шамалары
белгілі
болады
. 
Иілген
арқалық
материалының
кернеулі
күйін
зерттеу
үшін
алдымен
оның
əрбір
қимасы
қандай
күштердің
əсеріне
ұшырайтынын
білу
қажет
. 
Жазық
иілуде
барлық
сыртқы
күштер
xOy
жазықтығында
жатады
да
, 
z
өсіндегі
проекциясы
жəне
x
пен
y
өстеріне
қатысты
моменті
нөлге
тең
болады
. 
Сонымен
қатар
арқалықтың
түзу
өсіне
перпендикуляр
күштердің
де
x
өсіндегі
проекциясы
нөлге
тең
болады
. 
Осыған
орай
арқалықтың
əрбір
қимасында
нөлден
ерекше
екі
шама
қалады
: 
сыртқы
күштердің
y
өсіндегі
проекцияларының
қосындысы
– 
көлденең
 
күш
 
Q
жəне
z
өсіне
қатысты
моменттердің
қосындысы
– 
ию
 
моменті
 M
. 
Демек
, 
жалпы
жағдайда
сыртқы
күштердің
əсерінен
иілген
арқалықтың
кез
келген
қимасында
ішкі
күштерден
тек
көлденең
күш
пен
ию
моменті
пайда
болады
.

 
343 
Жүктелген
арқалықтың
көлденең
қимасында
туындайтын
ішкі
күштердің
түрімен
, 
əсер
ету
жазықтығының
орналасуына
байланысты
иілу
деформациясын
былайша
сұрыптауға
болады
. 
Егер
июші
момент
көлденең
қимадағы
жалғыз
ғана
ішкі
күш
болса
, 
онда
иілу
таза
 
иілу
деп
аталады
. 
Иілу
, 
егер
көлденең
қимада
июші
моментпен
қатар
көлденең
күш
пайда
болса
, 
көлденең
 
иілу
 
деп
аталады
. 
Кез
келген
қималардағы
көлденең
күштер
Q
мен
ию
моменттері
M
қию
əдісі
бойынша
анықталады
. 

жүктеу/скачать 9,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: