Сабақ 1: Шетел тілін оқыту әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы және оның тарихына қысқаша шолу
жүктеу/скачать 22,28 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі сұрақтар, тапсырмалар
- Өткізу формасы
|
Практикалық сабақ 1: Шетел тілін оқыту әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы және оның тарихына қысқаша шолу Мақсаты: Өз ойын дәлелді айтуға және өзге идеяларды құрметтеуге үйрету. Шетел тілін оқыту әдістемесінің басқа пән әдістемелерінен айырмашылығына талдау жасауға бағыттау. Негізгі сұрақтар, тапсырмалар: Шетел тілін оқыту әдістемесінің өзге ғылымдармен байланысы. Оның тарихи дамуы. Қысқаша сипаттама беру. Әдістемелік нұсқаулықтар: Берілген тапсырманы мұқият оқып, ұсынылған әдебиеттерге шолу жасау. Оқу құралында, монография, басылымдарда берілген материалдарды, негізгі мектепке арналған ағылшын тілі оқулығын зерттеу. Қажетті әдебиеттерден оқытушының нұсқауы бойынша конспект жазу. Практикалық тапсырмаларды оқытушының нұсқауы бойынша орындау. Өзіңді бақылау сұрақтары және сабақты бекіту сұрақтары бойынша тексеру. Өткізу формасы: Сөздік, көрнекілік, сұрақ–жауап, тірек сызбалар арқылы оқыту технологиясы Педагогика – жас ұрпақты оқыту және тәрбиелеу жөніндегі ғылым. Педагогика ғылымында оқыту және оның әдістері негізгі қағида болып табылады. Шет тілін оқытуды үйрену үйрену үшін педагогиканы білу шарт. Педагогиканың бір саласы дидактика деп аталады. Дидактика мектепте оқытудың негізгі жолдарын зерттейді. Әдістер – дидактиктердің айтуы бойынша, белгілі бір тақырыпты оқытудың жолдары. Шет тілін оқыту, математиканы, тарихты оқыту әдістемелері сияқты дидактиканың негізгі қағидаларын қолданады және оны байытады. Әлемдік нарықтың кеңеюіне, жаңа ақпараттық технологиялардың таралуына және қоғамдағы басқа да жаһандық өзгерістерге байланысты Қазақстан Республикасында да, бүкіл әлемде де шет тілінің білім беру жүйесіндегі рөлі өзгерді. Қарапайым оқу пәнінен қазіргі білім беру жүйесінің негізгі элементіне, жеке тұлғаның кәсіби іске асуына қол жеткізу құралына айналды. Мектептер мен жоғары оқу орындары түлектерінің дайындық деңгейіне барған сайын жоғары талаптар қойылуда, шет тілін оқыту тағы да үлкен мәнге ие болуда. Осы орайда Еуропа елдері мен Қазақстан Республикасындағы шет тілі білімінің пайда болу және даму тарихына тоқталып, оның бүгінгі таңдағы мақсат-міндеттері қандай деген сауалға жүгінген орынды сияқты. Ежелгі заманнан бері гуманитарлық, әсіресе шет тілдерін білуге үлкен мән берілген, өйткені ол адамның интеллектуалдық даму деңгейін арттыруға шақырылады. Ежелгі педагогикада гуманитарлық ғылымдар қоғамдағы адамгершілік жағдайына игі әсер етеді деген ой орталық орынды иеленді. Орта ғасырларда шет тілдерін зерттеу негізінен Қасиетті Жазбаларды түсіндіруге негізделген. Грамматиканы оқудың негізгі мақсаты қасиетті мәтіндерді тереңірек түсіну болды, шешендік сөздер негізінен шіркеу уағыздарын айтуды үйретті, шет тілдерінің ішінде литургиялық кітаптарды оқу үшін қажет латын тіліне артықшылық берілді. Қайта өрлеу дәуіріндегі университеттік білім берудің одан әрі дамуының арқасында әлдеқайда көп адамдар ежелгі авторларды зерттеуге мүмкіндік алды. Еуропалық қоғамның жоғарғы қабаттарында бұрын ұзақ уақыт бойы ұмытылған грек тіліне қызығушылық пайда болды. Осылайша, бұл дәуірде тілдік білім беру латын және грек тілдерін, сондай-ақ ежелгі әдебиетті оқытудан тұрды [1]. Батыс Еуропа елдерінен айырмашылығы, Қазақстан ежелгі өркениет орталықтарынан шалғай орналасқандықтан, олардың мәдениеттерінің тікелей әсерін сезінбеді. Уақыт өте келе мемлекеттің білімді адамдарға деген қажеттілігі барған сайын арта түсті. Қазақстанда XVII ғ. филологиялық дайындықтың негізі шет тілдері болды. Мәскеудегі шенеуніктерді, аудармашыларды, мұғалімдерді дайындайтын грек-латын мектептерінде латын және грек тілдері оқытылды. XVIII ғасырдың басынан бастап. Ежелгі және Батыс Еуропа тілдері көптілді мектептер деп аталатын мектептерде оқытыла бастады. Лицейлер мен гимназиялар гуманитарлық бағыттағы орта білім беру мекемесінің негізгі түрі болды. Олар 1917 жылға дейін жемісті қызмет атқарды.Олардың ортақ тұсы – оқушылардың бойында отансүйгіштік, туған жерге деген сүйіспеншілік, адамгершілік тазалық, мінез-құлық беріктік сезімін оятып, олардың ақыл-ойын, рухани, мәдени дамуына күш салуында болды. Бұл мақсатқа жетуде ежелгі және жаңа шет тілдерін зерттеу маңызды рөл атқарды. Лицейлер латын, грек, француз, неміс, ағылшын тілдерін оқыды. Классикалық гимназияларда (екі көне гимназиямен) латын, грек, француз және неміс тілдері оқытылды. Шет тілін білу оқу курсының мақсаты болған жоқ, ол лицей мен гимназия оқушыларының адамгершілік, мәдени дамуына бағытталды. 1917 жылдан кейін қазіргі еуропалық тілдердің білім беру жүйесіндегі мәртебесі өте төмен болды. Сонымен қатар, қоғамға шет тілдерін үйренудің пайдасыздығы туралы идея таңылды. Тарихи деректерге сәйкес, барлық университеттерде философиялық-тарихи факультеттер жойылды, классикалық тілдер мен классикалық филологияны оқыту тоқтатылды. Шет тілдері толыққанды оқу пәні болып қана қоймай, оларды оқу көп жағдайда тоқтатылды. Дәл осы кезеңде шет тілдерін оқудың пайдасыздығын түсіндіретін түрлі теориялар таралуда. Атап айтқанда, қазіргі тілдердің жақын арада дүниежүзілік төңкеріс алып кететін буржуазиялық мемлекеттерден шыққандығына байланысты дәлел өте танымал болды. Шет тілдерін үйренуге деген көзқарас 1927 жылы өзгере бастайды. Біріншіден, осы уақытқа дейін КСРО мен басқа елдердің арасындағы сауда-экономикалық байланыстар орнатылады. Екіншіден, елімізді индустрияландыру бағыты ғылым мен техниканың заманауи шетелдік жетістіктерін зерделеуді және есепке алуды талап етеді. Мұның бәрі шет тілдеріне деген көзқарасты қайта қарауды, олардың бүкіл білім беру жүйесіндегі беделін нығайтуды көздеді. Осыған байланысты 1929 жылы техникумдар мен университеттерде шет тілдерін оқытуды күшейту туралы қаулылар қабылданды. Басталған «Шетел тілі бұқараға» акциясының нәтижесі мектептен университетке дейін инклюзивті шет тілдерін оқытудың бірыңғай жүйесін құру, оларды оқытудың жалпы тәрбиелік мәнін күшейту ғана емес, сонымен қатар білім беруді ұйымдастыру болды. мамандықтары бойынша шет тілдерін тереңдетіп оқыту. Дәл осы кезеңде Қазақстанда бүгінгі күнге дейін қалыптасқан тілдік білім берудің инфрақұрылымы қаланған болатын. Атап айтқанда, шет тілі жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламасының міндетті элементіне айналады, сонымен қатар жоғары және орта кәсіптік оқу орындарында шет тілі сабақтары міндетті болып табылады, бұл жаңа зиялы қауымның шет тілдерін білуін қамтамасыз етуі керек еді. Университет және тілдік білім беру тарихының жеке беті Ұлы Отан соғысы мен соғыстан кейінгі кезеңге байланысты. Шет тілдерін, әсіресе неміс тілін жақсы білетін аудармашылар мен әскери мамандарға сұраныс күрт артты. Бұл кезең әскери мақсатта шет тілін тез үйренуді мақсат еткен аудио-лингвальды оқыту әдісінің танымалдылығымен ерекшеленді[2]. Соғыстан кейінгі алғашқы жылдарда тіл білімі жүйесінде тағы бір шыңдалу орын алды. Қырғи қабақ соғыстың басталуы және Батыспен қарама-қайшылықтың шиеленісуі жағдайында шет тілдерінің оқытудағы танымалдығы мен маңыздылығы тұрақты түрде төмендеді. Әскери ұрпақ балаларының көпшілігінің неміс тілін, сонымен қатар бүкіл шет тіл мәдениетінен бас тартуы маңызды фактор болды. Шет тілдерін оқыту саласындағы жағдай 1950 жылдардың ортасына қарай өзгере бастады. Делегациялармен алмасу көбейіп, кеңес адамдарының шетелдіктермен тікелей байланысы күшейді, соған сәйкес шет тілдерін үйренуге деген көзқарас өзгерді. 90-жылдары шет тілін оқыту өз дамуының жаңа кезеңіне аяқ басты. Жаңа кезең шет тілін оқытудағы жаңа тенденциялардың пайда болуымен ерекшеленді. Бірінші тенденция – шет тілін үйренудің көпмәдениеттілігі. Қазіргі заманғы шет тілін оқытудың басым міндеттерінің қатарында жастардың адамзат қауымдастығын бағалау, сондай-ақ халықтар мен этникалық топтар арасындағы айырмашылықтарды, оның ішінде, мүмкін, әлем туралы полярлық идеяларды түсіну және қабылдау қабілетін дамыту болып табылады. Мұндай қабілет мақсатты түрде қалыптасу объектісіне айналуы керек және ең алдымен шет тілін оқыту процесінде болуы керек. Осыған байланысты көп мәдениетті білім берудің мазмұны мен ұйымдастырылуына қатысты мәселелер ерекше өзекті болып табылады. Оның аясында оқытылушылардың мәдени, этникалық және діни ерекшеліктерін ескеруге, олардың басқа тілдік және этникалық мәдениет өкілдері мен құбылыстарына толерантты көзқарасын дамытуға мүмкіндік беретін оқыту мен тәрбиелеуге осындай көзқарас жүзеге асырылады. Сонымен қатар, көпмәдениетті білім беру жас адамға өз мәдениетін және оның жаһандық ортақ мәдени кеңістікті дамытудағы рөлін жақсы түсінуге мүмкіндік береді. Екінші бағыт – тілдік тұлғаның үздіксіз даму процесіне ықпал ететін тілдік плюрализмнің кеңеюі. Қазіргі уақытта мектептерде көптеген шет тілі оқытылады: ағылшын, араб, грек, испан, итальян, қытай, корей, латын, неміс, түрік, хинди, француз, жапон. Бұл тілдердің барлығы бірінші шет тілдері ретінде де, екінші және үшінші тілдер ретінде де оқытылады. Ең көп таралған еуропалық тілдер, әрине, ағылшын, неміс, испан және француз тілдері. Екінші шет тілі ретінде итальян, қытай, жапон, араб тілдерін үйренгісі келетін оқытылушылар саны артты. Айта кетерлігі, бұрын екінші тіл танысу үшін берілсе, қазір екінші тіл көбінесе функционалдық сауаттылық деңгейінде оқытылады. Үшінші тенденция – шет тілі инвариантты бөлік, ал басқа пәндер ауыспалы ретінде әрекет ететін тіл саласының бірыңғай білім беру кеңістігін қалыптастыру болды[3]. Дамытушы және білім берумен қатар, шет тілін оқытудың тәрбиелік әлеуеті де орасан зор. Филологиялық білімнің даму тарихынан байырғы білімнің өз мәні бойынша гуманитарлық болғанын көреміз. Орта ғасырларда білім берудің сипаты өзгерді, бірақ гуманитарлық негіз басқа ешқандай білім беру үшін маңызын жойған жоқ. Орта мектептерде тілдер міндетті түрде оқытылды, ежелгі авторлар оқылып, оларға түсініктеме берілді. Жоғары мектеп философия және жаратылыстану салаларында да білім берді. Толық білім міндетті түрде үш құрамды қамтиды: филологиялық, философиялық және жаратылыстану. Басқаша айтқанда, гуманитарлық білім жаратылыстану ғылымының негізі болды. Бұрынғыдай бүгінде қоғамымызға өмірдің ең күрделі мәселелерін шеше алатын жоғары білімді адамдар қажет. Ғылымның ұлы өкілдерінің жетістіктері, саясат пен мәдениеттің көрнекті қайраткерлерінің идеялары басқа адамдарға түсінікті болған жағдайда ғана маңызды болып табылады және ол үшін олар сөздік түрде анық және сауатты түрде айтылуы керек. Тарихқа қайта жүгінсек, маңызды жаңалықтарды, әдетте, классикалық білім беретін филологиялық дайындықтың арқасында кең эрудициясы бар ғалымдар жасағанын көреміз. Әр дәуірде ғылымның дамуына үлес қосқан филологтар нағыз энциклопедиялық білімге ие болды. Филологияның маңызын түсіну үшін Аристотель, Варро, В.Гумбольдт, М.В.Ломоносов, А.А.Потебня, Л.В.Щерба, В.В.Виноградов, О.Г.Винокур, Д.С.Лихачев есімдерін атасақ та жеткілікті. Шетел тілін меңгеру оқытылушыларды өз бетінше шығармашылық жұмысқа баулиды, оның да қазіргі тұлғаны дамыту үшін маңызы зор. Ең алдымен, бұл функцияны ана және шет тілдерін оқу жүзеге асырады. «Балалар өз ана тілін үйрене отырып, олар іс жүзінде білетін, олардың ойлау қабілетін түсінумен айналысады, бұл орындалмайды - және мұны барлық жағынан атап өту керек - мектепте оқытылатын пәндердің бірі емес. Дегенмен, тәжірибе көрсеткендей, салыстыру терминінсіз ана тіліндегі сөздер мен категориялардың мағынасын түсіну өте қиын. Өте қарапайым және табиғи түрде салыстыру үшін ұқсас термин екінші, яғни шет тілі арқылы беріледі. Бұл жерде, ең алдымен, латын тілінің қарым-қатынас құралы ретіндегі маңызын жоғалтқан кездегі жалпы тәрбиелік мәні жатыр. Әрбір жаңа шетелдік сөз бізді оның астарында және сәйкес орыс сөзінің астарында не жатқаны туралы ойлануға мәжбүр етеді, адам ойының мәні туралы ойлануға мәжбүр етеді». Біздің ана және шетел тілдерінде ойды білдірудің қандай тәсілдері бар екенін бақылай отырып, біз өзіміздің және шетелдік мәдениеттердің қоршаған шындықтары туралы түсінік қалыптастырамыз. Осы тілдік сананың негізінде адамның ойлауы қалыптасады[4]. Сонымен, шет тілін оқыту – «шет тілі» пәнінің мазмұны мен құралдары арқылы оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамытудың тұтас педагогикалық процесі. Бұл оқушы тұлғасын қалыптастыруда маңызды болып табылатын танымдық, құндылыққа бағытталған, коммуникативті, демек, түрлендіру әрекеті. Бұл еңбек, таным және қарым-қатынас субъектісі ретінде қалыптасып, дамып келе жатқан тұлғаға әсер ететін даму мен тәрбиелеу құралы. Шет тіліндегі білім берудің келешегі, біздің ойымызша, ретроспективаны терең талдаудан, өткеннің оң жақтары мен елеулі кемшіліктерін анықтаудан, бүгінгі күннің талаптарына назар аударудан және шет тілдерін меңгерудің рөлін түсінуден тұрады. 1.2 Шет тілдерін оқыту әдістемесінің дамуының әлеуметтік-тарихи шарттылығы Дәстүрлі түрде «әдіснама» терминіне академиялық пән ретінде ұсынылған білімнің кез келген саласын игерудің ғылыми-практикалық негіздері мен заңдылықтарын зерттейтін педагогика ғылымының теориялық және қолданбалы аспектісі ретінде оның түсіндірмесі тағайындалады. Шет тілдеріне қатысты шет тілдерін оқыту әдістемесі де ғылыми сала ретінде анықталды, бірақ қолданбалы басымдығына байланысты оның шет тілін практикалық меңгеру мен білуге, оны ғылыми деп анықтауға бағытталғандығынан туындады. және қолданбалы саласы, оның пәні «мақсаттарды, оқу мазмұнын ғылыми негіздеу», сонымен қатар шет тілін меңгерудің ең тиімді әдістерін әзірлеу болып анықталды. Осыған сәйкес, шет тілін оқу пәні ретінде болашақ шет тілі мұғалімдеріне оқыту әдістемесі, оның пәндік саласы шет тілін меңгеру заңдылықтарын, оны меңгерудің әдіс-тәсілдерін және шетел тілін ғылыми негізделген зерттеу арқылы анықталды. объект ретінде тіл. Бірнеше ғасырлар бойы зерттеу объектісі ретінде «шетел тілі» сақталуы, ол әлеуметтік-мәдени негізден тыс формалды құрылым болып табылады және тұтас пәнаралық-кешенді объектісі бар мәдениеттің нақты категориясы мен білім беру түрі (шетел тілінде білім беру) ретінде әрекет етпейді[5]. Білім беру сапасына әлеуметтік сұраныстың өзгеруі білім беру парадигмаларының өзгеруін ынталандыратын негізгі тұтқа болып табылатыны туралы белгілі постулатта өзгермелі қажеттіліктерді қанағаттандыра алатын шет тілдерін оқытудағы ең барабар білім беру әдістемесін заманауи ізденіспен растайды. Ашық және өзара байланысты әлем жағдайлары, елдер арасындағы өзара әрекеттестік шеңберінің кеңеюі, халықаралық өзара әрекеттестік құралы ретінде шет тілдерін білудің әлеуметтік-білімдік маңызының күшеюі білім беру басымдықтарында тілдерді алға қойды, оларға заманауи маманның кәсіби құзыреттілігінің міндетті біліктілік құрамдас бөлігінің мәртебесі және оны қарқынды халықаралық ынтымақтастықтың жаңа жағдайында өмірге дайындаудың тиімді негізі кірді. Білім беру сапасына әлеуметтік сұраныстың өзгеруі білім беру парадигмаларының өзгеруін ынталандыратын негізгі тұтқа болып табылатыны туралы белгілі постулатта өзгермелі қажеттіліктерді қанағаттандыра алатын шет тілдерін оқытудағы ең барабар білім беру әдістемесін заманауи ізденіспен растайды. Осыған сәйкес «тілдік білім беруді» көп өлшемді және күрделі тұтастық ретінде қарастыру оның білім мен тәрбие процесінің бірлігі арқылы тұлғаның қалыптасуын ашатын жалпы педагогикалық категория ретіндегі анықтамасын анықтайды. Сондықтан шет тілдерін оқыту ғылыми негіздемесі бар дербес білім беру парадигмасы ретінде құрылуы керек 1) өзіндік әдістемесі; 2) индикативті сипаттамалардың өзіне тән құрамымен; 3) ғылыми білім мен зерттеулердегі жүйелілік; 4) біртұтас теориялық тұғырнама; 5) оны көрсететін категориялар мен ұғымдар жүйесі[6]. Сонымен қатар, тілдік білім беру жүйесі кез келген жүйе сияқты белгілі бір мақсатқа, жоспарланған нәтижелерге жету үшін қызмет етеді және дамиды, бұл бір жүйенің шеңберінде бірқатар ішкі жүйелердің, біздің жағдайда, шет тілдік білім. «Шетел тілін» тар пәндік қараудан күрделі ұйымдастырылған зерттеу және ассимиляция объектісіне, шет тілін оқытудың біртұтас жүйесіне уақыт талабына сай көшу қажеттілігі айқын болды. Жалпы алғанда, шет тілін оқытудың қазіргі теориясының қалыптасуының эволюциясы қандай? «Шетел тілінде білім беруді» дербес ғылыми-білім беру жүйесіне енгізу оның ғылыми зерттеулер мен дидактикалық дамудың қарқынды дамып келе жатқан объектісі ретінде әрекет ету мүмкіндігін ашады, осыған байланысты бірқатар проблемаларды күн тәртібіне қоюы сөзсіз. Ғылыми теория және қолданбалы дидактика тұрғысынан кез келген білім беру жүйесі дәстүрлі түсіндіру бойынша анықталған «оқыту әдісінен» жоғары тұрады. 1) «білім берудің мақсаттары мен мазмұнын, заңдылықтарын, құралдарын, әдістерін, әдістері мен жүйелерін зерттейтін ғылым ретінде» 2) «белгілі бір оқу пәнін оқытудың заңдылықтарын зерттейтін педагогика ғылымының саласы» ретінде 3) өз заңдылықтары мен өзіндік зерттеу әдістері бар, кез келген ғылымға тән сипаттар: теориялық базасы, әртүрлі жұмыс гипотезасын тексеруге арналған эксперименттік өрісі бар, сондай-ақ оған тән нақты зерттеу объектілері бар дербес педагогикалық ғылым ретінде. 4) екі ішкі жүйенің өзара әрекеттесуінен тұратын әдістеменің барлық объектілік-пәндік саласын жалпылайтын шет тілдерін оқыту жүйесі ретінде: «шетел тілі» пәні және әдістеме ғылым ретінде 5) мұғалім мен оқушының практикалық іс-әрекеттің ерекше түрін, атап айтқанда шет тіліндегі сөйлеу әрекетін меңгеруге бағытталған оқу іс-әрекетінің негізінде жатқан заңдылықтарды белгілейтін шет тілін оқыту мен үйрену туралы ғылым ретінде 6) қандай шет тілі екеніне қарамастан, шет тілін оқыту процесінің заңдылықтары мен ерекшеліктерін зерттейтін ғылым ретінде; шет тілі негізінде оқытудың мақсатын, мазмұнын, әдістері мен құралдарын, сонымен қатар оқыту мен тәрбиелеу әдістерін зерттейтін ғылым ретінде 7)оның пәні «білім берудің мақсаттарын, мазмұнын ғылыми негіздеу, сондай-ақ мақсаттарды ескере отырып, білім берудің неғұрлым тиімді әдістерін, «білім берудің мазмұны мен нақты шарттарымен формаларын ғылыми түрде әзірлеуші»теориялық және қолданбалы ғылым ретінде «Шет тілдерін оқыту әдістемесіне» айналуының эволюциялық жолында айтылған заманауи түсіндірулер: 1) ХХ ғасырдың 30-жылдарында «салыстырмалы лингвистиканың практикалық қолданылуы» деген анықтама берілді. 2) «қолданбалы лингвистика» ретінде 3) кейінірек оның дербес ғылыми мәртебесі күмән тудырды, өйткені оның нақты заңдылықтары жоқ, бірақ оны өзіне қатысты пәндерден алады. 4) «қолданбалы психология» деген анықтама берілді[7]. 5) және тек 50-жылдардың бас кезінде ғана педагогика ғылымының призмасы арқылы әдістемені анықтайтын, бірақ оны дербес ғылыми, педагогикалық шағын сала ретінде мойындамайтын көзқарастар пайда бола бастады, тек кейінірек ол енді ғана енгізіле бастады. Педагогика ғылымы саласында өзіне тән заңдылықтары, мақсаттары, мазмұны, т.б.құрылды. «Шет тілдерін оқыту әдістемесінің» мәртебесі мен ғылыми дербестігіне қатысты берілген анықтамалар осы пікірталас тудыратын теориялық және әдістемелік мәселедегі өзіндік ұстанымын анықтау үшін қажет. Әлбетте, ғалымдардың бірауыздан «шет тілін оқыту әдістемесінің» педагогика ғылымына жататынын мойындау, бірақ зерттеушілердің аз ғана бөлігі оның толық ғылыми жүйелілігі мен дербестігін мойындауды ұйғарады, көпшілігі оны «Шетел тілін оқыту әдістемесінің» педагогика ғылымының саласына жатқызады. педагогикалық ғылым. Негізінен зерттеушілер оның объектілік-пәндік аймағының көлемін анықтауда және оның ғылыми-қолданбалы құрылымының құрамдас бөліктерінің санымен ерекшеленеді. «Шетел тілін оқыту әдістемесінің» айқын өндіргіштігі, қолданбалы тиімділігі мен бағыттылығы оның функционалдық мақсатына, оның зерттеу нысаны ретіндегі көп деңгейлі және пәнаралықлығына: - зерттеушілерді оның академиялық пән ретіндегі функционалдық сипаттамаларын бір жағынан ғылыми объект ретіндегі негізгі категориялық белгілерімен араластыруға итермелейді; - екінші жағынан, бұл да жеке лингводидактиканың тар спецификалық шеңберінен шығып, оның өзіндік дамуының жүйеішілік және жүйеаралық механизмдерін іздестіруге және дербес ғылыми сала ретінде орнығу мүмкіндігіне кедергі жасады[8]. Сірә, бұл түпкі себептер шет тілдерін оқытудың теориясы мен практикасы туралы деректердің жиынтығын білдіретін «шет тілін оқыту әдістемесінің» академиялық пән ретінде кеңірек танылуын түсіндіреді (сонымен қатар, ғылыми зерттеулердің негізгі бөлігі). Тану және дербес ғылыми сала ретінде, біріншіден, оның ғылыми ерекшелігін растайтын барлық белгілер мен талаптарды көрсететін, екіншіден, зерттейтін өзін-өзі қамтамасыз ететін ғылым ретінде ол тілдерді меңгеру, ассимиляция процестерін жүргізеді және тілді тиімді оқытуды қамтамасыз ету үшін ғылыми негізделген технологияларды әзірлейді. Аралық позиция – қазіргі заманғы оқыту әдістерінің жиынтығы ретінде тілдерді оқыту технологияларымен айналысатын таза қолданбалы дидактикалық пән ретінде «шет тілін оқыту әдістемесі» анықтамасы болды. «Шет тілдерін оқыту әдістемесінің» ғылыми-теориялық сәйкестігін анықтау және әдістемелік тұрғыдан анағұрлым дербес ғылыми-теориялық тұғырнама іздеу мәселесінің пікірталас тудыруы бүкіл пәндік-мақсатты және жалпылама әмбебап әзірлеу қажеттілігінен туындады. Шет тілін оқыту әдістемесінің ғылыми-педагогикалық парадигма ретіндегі ғылыми-практикалық саласы вербалды коммуникация мен белсенді халықаралық әрекеттестікке жаһандық және халықаралық сұраныс жағдайында ерекше өзекті бола бастады. «Әдістеме» түсінігінің дидактикалық-функционалдық құрылымындағы басым қолданбалы компонент «әдіснаманың» ғылыми-теориялық өміршеңдігін анықтау бойынша тұрақты күмән мен ғылыми пікірталастардың көзі болды. 1960 жылдарға дейін әдістемені кез келген ғылыми салаға «байланыстыру» ұмтылысы оның дамуын тежеу болды. 1. 20 ғасырдың бірінші жартысында-ақ тілдерді (шет тілдерін) оқыту әдістемесі «қолданбалы лингвистика» ретінде айқындалып, шет тілін оқыту әдістемесінің лингвистикалық негізін анықтады. Шет тілін оқыту үдерісін «сана принципі» басымдылықпен ұйымдастыру, ол тілдік бірліктерді тілдік талдау және тіларалық салыстыру әдісі ретінде түсінікті ережелерді жаттау арқылы материалды аудару және теориялау басымдылығымен түсіндірілді. 2. 30-40 жылдары «шетел тілін оқыту әдістемесін» «қолданбалы лингвистика» деп анықтау идеясымен қатар, «әдіс» «қолданбалы дидактика» деген «ғылыми көзқарастар» басым болды. Бірқатар ғалымдар бұл ұстанымды ХХ ғасырдың 60-жылдарында да ұстанды. 3. Сөйлеу психологиясындағы, сөйлеудің жасалу механизмдерін зерттеудегі, адамның психофизиологиялық функцияларын дамытудағы, сөйлеу-когитативтік және психикалық-мнемотикалық әрекеттің механизмдерін зерттеудегі қарқынды дамулар өмірге мүмкіндік берді. Әдістеменің дамуындағы осы жетістіктердің перспективалық проекциясы емес, психологиядағы тілдерді оқытудың тағы да «шыдамды» әдістемесінің жойылуы. «Шетел тілдерін оқыту әдістемесін» қолданбалы психология ретінде анықтау идеясы белгілі психолог Б.В.Беляевке тиесілі болды, ол тілді оқыту әдістері оқытылушылардың жеке психологиялық ерекшеліктеріне негізделген және алдын ала анықталған және саналы практикалық концепцияны әзірлеген. Бұл позиция бір кездері өте танымал болды және өз ұстанымын берік сақтап қалды. 4. ХХ ғасырдың 50-жылдарында отандық педагогикада «шет тілін оқыту әдістемесінің» қолданбалы лингвистикалық статусы туралы ой-пікірлер жалғасын тапты. Осы кезеңде тілдің жеке ішкі жүйелерінің функционалдық рефракциясында тілді оқытудың «жүйелік-құрылымдық» тәсілі ғылыми түрде кеңінен тарады, бұл тілді оқытудың интегралды тіл жүйесі ретіндегі дидактикалық идеясының басым болуына әсер етті[9]. Бұл грамматикалық модельдеудің, парадигматикалық түрлендірулер бойынша трансформациялық жаттығулардың басымдылығын, грамматикалық негізгі құрылымдарды, оқу бірліктері мен ассимиляция үлгілері ретінде сөйлем түрлерін таңдауды, қостілділікке ілімдердің ықпалын және практикалық жаттығуларға оқу материалын дайындауға араласуды алдын ала анықтады. Құрылымдық лингвистика және лингвистикалық жүйелілік шетел тілдерін практикалық оқытудың күнделікті өміріне сенімді түрде енді. 5. 60-шы жылдарға дейін шет тілдерін оқытудың деңгейлік моделі түрінде шет тілдерін оқыту тәжірибесінде тілдік жүйелілік идеясы берік сақталып, ассимиляцияның негізгі объектісі тіл жүйесі мен оны жүзеге асыру болды. 60-жылдардың ортасы шет тілдерін оқыту әдістемесінің қалыптасу эволюциясының бетбұрыс кезеңі ретінде белгіленді. Бұл кезең «шет тілін оқыту әдістемесін» білімнің педагогикалық саласы ретінде бекіту және тану кезеңін қамтиды. Жетекші «саналы-практикалық әдіс» аясында бірқатар маңызды өзгерістер орын алуда: - екпін шет тілін оқыту негіздерінің лингвистикалық рефракциясынан психологиялық қызмет теориясына ауысады; - шет тілін оқытудың практикалық бағыты жарияланды; оқыту бірлігі сөйлеу үлгісіне айналады; - психолингвистикалық негізделген әдістерде сөйлеу және тілдік дағдыларды қалыптастырудың алгоритмдік үлгілері көбірек болады. Білім беру мақсаттары сөйлеу әрекеті қабілетін процессуалдық-әрекеттік қалыптастырумен ауыстырылғанымен, қол жеткізілген нәтиже репродуктивті сөйлеуде және берілген шартты сөйлеу әрекеттерінде оларды қолдану арқылы тілдік дағдыларды қалыптастыру болып қала береді. Шетел тілдерін оқыту әдістемесі лингвисттердің тілді түбегейлі оқшауланған жүйе ретінде емес, адамдардың қарым-қатынас құралы ретінде қарастыруына бағытталған. 6. Өткен ғасырдың 70-80 жылдарында халықаралық байланыстардың белсенді кеңеюінен туындаған шет тілдерін нақты-практикалық білуге деген әлеуметтік сұраныс шет тілдерін оқытудың белсенді, коммуникативті-бағдарлы әдістерін іздеуге әкелді. Лингводидактиктер атап өткендей, шет тілі көпкомпонентті құрылым ретінде өткен ғасырдың 80-жылдарының өзінде танылды. Шетел тілін оқытудың объектісі ретінде бірқатар құзыреттер бөлінді: лингвистикалық, коммуникативтік, этномәдени, лингвистикалық және мәдени және т.б. Бұл әдістеменің алдына өзекті міндет қойды – мазмұнның тұтастығы мен біртектілігін қамтамасыз ету. Ал психологияның бастапқы «белсенділік» тұғырнамасын отандық психологтар жасағанымен және шет тілдерін оқыту әдістемесінде «белсенділік тәсілі» шет тілдерін оқытудың барлық нақты заңдылықтарын ескере отырып жобаланған, сонымен қатар отандық психолингвистер. және әдіскерлердің пікірінше, әдістемеде «коммуникативті» деп жарияланған бұл тәсіл әлі де оқушының дербес «әрекетінен» алшақ, сөйлеу және тіл жүйесіне негізделген, коммуникативті емес белсенділікті қалыптастыруға бағытталған: сөйлеу әрекетінің негізгі төрт түрі (сөйлеу, оқу, тыңдау, жазу) бойынша білім, білік және дағдылар арқылы[10]. Осылайша, осы кезеңде шетел тілдерін оқытудағы «белсенділік тәсілі» және «коммуникативтік әдіс» деп аталатын басымдылықпен ол тек «коммуникативтік-бағдарлы тәсіл» ретінде бекітілді. Тиісінше, жоғарыда анықталған дағдылар жиынтығы коммуникативті негізделген дағдылар кешені ретінде қарым-қатынас жасау үшін жасанды түрде жасалған мотивация жағдайында сөйлеу (коммуникативтік емес) ниеттерді жүзеге асырудың алшақ және реттелетін стандартты формаларының негізінде қалыптаса алмады. Тілді меңгеру деңгейінде коммуникативті және сөйлеу тиімділігін қамтамасыз етудің, қарым-қатынас құралы ретіндегі шет тілінің мақсатын түсінудің және оның қалыптасу объектісі ретіндегі негізгі қызметін (коммуникативтік) бөліп көрсетудің әлеуметтік тұрғыдан анықталған қажеттілігі 70-80-жылдары туындады. Сөздік коммуникацияның күрделі құрылымдық мәні оның жүйелік-функционалдық зерттеуін және шет тілдерін оқыту әдістемесі үшін кем дегенде екі бағытта сипаттауды талап етті: 1) ауызша коммуникацияның функционалдық-реализациялық тізілімі; 2) тілдің қарым-қатынас құралы ретіндегі қызметінің сөйлеу-ойлау процестерін негіздейтін когнитивтік механизмдер. Сөйлеу коммуникациясының теориялық түсінігіне белсенділік ұғымының енуі осы кезеңде сөйлеу әрекетінің отандық теориясынан басталған және дамудың үшінші кезеңі деп аталатын сөйлеу коммуникациясының функционалдық үлгілерінің пайда болуы бағытында дамыды. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарына қарай шет тілдерін оқытудағы коммуникативті әдіс функционалдық лингвистика мен прагмалингвистика, психолингвистика, қарым-қатынас психологиясы және қарым-қатынас теориясы және әлеуметтік-мәдениеттану, зерттеулердің әзірлемелеріне негізделген концептуалды жүйе түрінде қалыптаса бастады. Осы кезеңде шет тілдерін оқытудағы коммуникативті тәсілдің білім беру мақсаттары мен мазмұны теориялық тұрғыдан негізделді, коммуникативті дағдылардың құрамы мен оларды қалыптастыру технологиясын сипаттауға талпыныс жасалды. Басқа білім берудің басым идеясы ретінде пайда болған коммуникативтік тәсіл алдыңғы білім беру жүйесін түбегейлі қайта қарауды, оқыту әдістемесінің барлық негізгі категориялық аппаратын мазмұндық-пәндік және функционалдық-мақсатты қайта қарауға көшуді талап етті. 20-ғасырдың соңғы онжылдығында білім берудің оқытылушылардың бойында коммуникативтік құзыреттіліктерді қалыптастыруға ғана бағыт- бағдар беру заңды болды, ал бұл бағыт алдыға қарамай, шет тілдерін қарым-қатынасқа бағытталған оқыту деп заңды түрде айқындалды. жүктеу/скачать 22,28 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|