Сабақ. Биологиялық мембранының ҚҰрылысы және оның Қызметі. ЖАСАНДЫ Биологиялық мембрана. Сабақ жоспары Биологиялық физика пәні және оның басқа ғылымдармен байланысы
Рентген сәулесін медицинада қолдаудың физикалық негіздері
жүктеу/скачать 11,48 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Рентгеноскопия
- Рентгенография
- Флюорография
- Электрорентгенграфия.
- Ангиография.
- Рентгендік компьютерлік томография
- Рентгентерапия.
| Рентген сәулесін медицинада қолдаудың физикалық негіздері
Рентген сәулесін медицинада диагностикалық және терапиялық мақсаттарда қолданады. Рентгенодиагностика деп рентген сәулесі арқылы адамның ішкі мүшелерінің көрінісін алу әдісін атаймыз. Бұл әдістің физикалық негізіне рентген сәулесінің тығыздығы әр түрлі тіндер, ұлпалар арқылы өткенде әлсіздену заңына сәйкес денеден өткен рентген ағынының әр түрлі деңгейде болуы жатыр. Денеден өткен әр түрлі рентген сәулесі ағыны әсер еткен фотопленкада, флуоресценциялы экранда немесе фотоқабылдағыш матрицада сәйкес кескін пайда болады. Сүйектің тығыздығы жұмсақ тіннен жоғары, мысалы, сүйек тіні Са3(РО4)2 мен судың Н2О әлсізденудің массалық коэффициентерінің қатынасы mсүйек/mсу = 68 тең, сондықтан сүйектің рентген фотопленкасындағы кескіні жұмсақ тіннің кескініне қарағанда ашық түстілеу болады. Егер зерттелінетін ішкі мүше мен оны қоршаған тіннің әлсізденудің массалық коэффициентерінің сан мәндері жақын болса, одна мүшенің рентген сәулесін жұтуын күшейтетін арнаулы зат қолданады. Мысалы, асқазанды рентгенскопиялаудың алдында пациентке ботқа тәрізді әлсізденудің массалық коэффициенті тінге қарағанда 354 есе жоғары сульфат бариды ВаSO4 жегізеді. Қазір медицинада мынадай рентгенодиагностикалық әдістер қолданылады: 1. Рентгеноскопия. Ішкі мүше кескіні флуоресцияланатын экранда пайда болады. Экрандағы кескіннің жарықтығы төмен, сондықтан оны қараңғыланған бөлмеде ғана көруге болады. Дәрігерді рентген сәулесінің әсерінен қорғау шараларын қарастыру қажет. Бұл әдістің ең басты артықшылығы- кескін дәл осы мезгілде жүргізілуінде, кемшілігі- басқа әдістерге қарағанда пациент пен дәрігердің көбірек рентген сәулесін қабылдауы. 2. Рентгенография. Ішкі мүше кескіні рентген сәулесін сезетін арнаулы фотопленкада пайда болады. Көрініс бір біріне перпендикуляр, екі түрлі проекцияда: тура және бүйрінінен түсіріледі. Фотопленканы арнаулы химиялық сұйықта өңдеген соң кескін көрінеді. Кептірілген фотопленкадағы дайын көріністі неоскоп арқылы бақылайды. Бұл әдіс бойынша тығыздығы бір бірінен 1-2 % болатын ішкі мүшелерді көруге болады. Бірақ кейде, ішкі мүшелерді анық көру үшін арнаулы бояғыш – контраст зат беріледі. Мысалы, бүйрек және зәр шығаратын жолдарды тексергенде оларға вена арқылы құрамында иоды бар ерітінді жіберіледі. Мұндай әдістің басты артықшылығы- мүшелердің кескінінің бір біріне анық ажыратылуы, рентген сәулесінің өте аз уақыт әсер етуі, соның арқасында дәрігерге рентген сәулесінің әсерінің аз болуында. Кемшілігі ретінде алынатын кескіннің статикалық күйде болуын атауға болады. 3. Флюорография. Экранда алынған ішкі мүше кескіні бірден кіші форматы фотопленкаға түсіріледі. Мұндай әдіс көпшіліктің денсаулығын тексеруде кең түрде қолданылады. Егер пациент флюорограммасында патологиялық өзгеріс байқалса, онда оған терең зерттеу жүргізіледі. 4. Электрорентгенграфия. Бұл әдістің рентгенграфиядан негізгі айырмашылығы - түсірілген ішкі мүше кескінін алу әдісінде. Кескін фотопленкада пайда болмайды, ол селенді пластинкада пайда болады. Ішкі мүшеден өткен рентген сәулесі бетіне селен жағылған пластинкаға түскенде, оның беті электрленеді, оны көрінетіндей етіп етіп алған соң, қағазға түсіреді. 5. Ангиография. Мұндай әдіс қан тамырларын тексеруде қолданылады. Рентгенграфияда вена, артерия, лимфа тамырларын көру мүмкін емес, ал капиллярды көру туралы айпаса да болады, өйткені бұл тамырларды қоршаған орталардың тығыздығы өте жақын, сондықтан олардан өткен рентген сәулесінің әлсіздену коэффиценті шамалас. Осындай жағдайларды ескеріп, венаға катеретер арқылы арнаулы бояғыш – контраст зат жіберіледі, онан соң қуаты күшті рентген құралы арқылы тексерілетін қан тамыры аймағының көріністерін өте аз уақыт ішінде бірінен соң бірін суретке түсіреді. 5 - суретте жүрек қан тамырының ангиографиялық көрінісі беріген. 5 – сурет. 6. Рентгендік компьютерлік томография. Рентгендік тексерудің мұндай әдісі арқылы көлденең қимасының қалыңдығы бірнеше миллиметр болатын ішкі мүшенінің кескінін алуға болады. Мұндай кескінді алу үшін рентген сәулесін ішкі мүшенің көлденең қимасының әр тұсынан түсіреді, осылайша пайда болған кескіндерді компьютер жадында сақтайды. Бұл айтылғанды іске асыру үшін рентген сәулесін шығаратын қондырғы тексерілетін ішкі мүшені айнала шеңбер бойымен қозғалады. Дененің көлденең қимасынан өткен рентген сәулесін оған қарсы бетте, томографтың периметрін бойлай орналасқан детекторлар тіркейді(6-сурет). Детекторларда тіркелген сигналдарды компьютердың бағдарламасы реконструкциялап кескінге айналдырады. Томографтың конструкциялық ерекшелігіне байланысты детекторлар қозғалмалы немесе қозғалмайтын етіп жасалынады. Компьютерлік томография өте сезімтал әдіс, ол арқылы бір бірінен тығыздықтары 1% ғана өзгеше болатын ішкі мүшелерді ажыратып көруге болады, ал рентгенграфия болса, бір бірінен тығыздықтары 10-20% өзгеше болатын мүшелерді ғана ажыратады. 6-сурет. Томографтағы рентген сәулесінің ішкі мүше қимасы арқылы өту сызбасы. 1-2-3 нүктелер рентген сәулесін шығаратын қондырғының әр уақытқа сәйкес орнасуы. 1а, 2а – сол уақытқа сәйкес рентген сәулесін тіркейтін детекторлардың орналасуы. 7. Рентгентерапия. Қатерлі ісіктерді рентген сәулесі арқылы емдеу әдісін осылайша атайды. Рентген сәулесі жылдам, әрі тез көбейетін жасушаларды зақымдап, олардың одан ары қарай көбеуін тоқтатады, бұл сәуленің биологиялық әсерінің бір көрінісі. Осы мақсатта фотонының энергиясы 10 МэВ болатын рентген сәулесі қолданылады, ол адам денесінде терең жатқан мүшелердегі обыр ауруының жасушасын бұзып, оның қызметін тоқтатады. Рентгентерапия кезінде пациенттің сау ішкі мүшелерін рентген сәулесі зақымдамас үшін рентген сәулесінің шоғы тек обыр шарпыған мүшені ғана айналып қозғалады, осындай әдіс арқылы арқылы сау мүшелерге рентген сәулесінің кері әсерін болдырмаймыз. жүктеу/скачать 11,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|