Сабақ жүргізетін: 1 Сыздыкбеков Н. Т. доцент, т.ғ. к 2 Шакенова Ж. Н. аға оқытушысы 3 Исанова М. К. оқытушысы

кездегі дисктерде пластиналар да, бастар да болмайды. Олардың орынына (NVRAM)

энергия  тəуелсiз  жадты  қолданады. Контроллерлер  микрокоды  логикалық

цилиндрларды,басты,секторлар  мен  жолақшаларды  дəл  келтiре  отырып, жадты

қаматмасыз  етеді, басқару  жүйесi бар  қайшылық  келтірмейтін  интерфейсті

қамтамасыз  ете  отырып. Мұндай  дисктерге  рұқсат  беру  уақыты  наносекундтармен

өлшенеді (салыстыру  үшiн - ол  дəстүрлi технологиялардың  қолдануында

миллисекундтармен өлшенедi). Əрбiр диск пластиналардың пакетiнен тұрады. Əрбiр

пластинаның  əрбiр  тарабында (tracks) соқпақтар  жəне  бөлiктермен  ұсынылатын

соқпақтардың (sectors) сектор деп аталатын концентрлi сақиналары болады. Сектор

дискте ең кiшi физикалық бiрлiкте  болады, əрдайым 512 байт көлемдi алатын диск.

1 суретте екi пластиналары бар қатты дисктiң сұлбалық бейнелеуi кескінделген.

1-сурет. Қатты дисктiң құрылымының схемасы

Жолдар  жəне  цилиндрлер. Қатты  дисктердегi мəлiметтер (tracks) соқпақ  деп

аталатын  нəзiк концентрлi айналма аймақтарға сақталады. Қатты дискте көлемі 3,5

дюймнiң өлшемiмен мыңнан астам соқпақтардан бола алады. Соқпақтар физикалық

құрылымдылыққа қарағанда, логикалық болады жəне қатты дисктiң төмен деңгейлi

қалыптауында  бекiтiледі. Соқпақтардың  нөмiрлеуi 0ден  басталады, жəне  дисктiң

сыртқы өлкесiне ең жақын болып табылатын 0-шi соқпақпен басталады. Ең жоғарғы

нөмiрлі  соқпақ  барлық  шпинделдерге  немесе  өстерге  жақын  болады. Егер  дисктiң

геометриясы (хабар  жүргiзудiң  коэффициентiмен  қолданылады) өрнектеулерге

душар болса, онда ең жоғары соқпақ нөмiрi 1023-ке тең болады. 2-ші суретте нөлдiк

соқпақ көрсетiлген, соқпақ дисктiң ортасында жəне нөмiрі 1023-шi соқпақ.

2-сурет. Жолдар жəне цилиндрлер

Бас  дисктiң  жолдарының  үстiнде  соленоид  арқылы  немесе  сервоқозғағыш

ықшам  түрлендiргiш  арқылы  орнын  анықтай  алады. Бас  оның  қасиетi магниттi

жiктiң үстiнде жылжу ақылы өзгерте алады. Пластиналар əрбiр тарапына бiр бастан

болады. Əдеттегiдей, барлық  бастар  бастардың  орын  ауыстыруын  бiртұтас  тетiкте

бекiткен, жəне  сондықтан  олар  үндестерге  жылжиды. Барлық  бастар  əрбiр

пластинаның  əрбiр  тарабында  ылғи  бiр  логикалық  жолдардың  үстiнде  əрдайым

орналасады. Жолдар концентрлi айналма аймақтар болатындығы, бас мəлiметтерде

болатын  жолдарға  жылжуы  керек. Бастардың  келесi мəлiмет  үлесiн  болатын

жолдарға ағымдағы жолдарынан орын ауыстыруын iздестiру (seeking) деп аталады.

Бастар адымдары (steps) деп аталған ептеген өсiмшелердiң дисгiнiң бетiнiң үстiнде

жылысады. Əрбiр адым бiр жолға сəйкес келедi.

Секторлар  жəне  кластерлер. Əрбiр  жол  сектор (sectors) деп  аталатын

бөлiктерге  бөлiнедi, жəне  де  дисктегi барлық  жол  секторлардың  бiрдей  сандарын

алады. Сектор дисктегi ақпаратты сақтаудың ең төменгi физикалық бiрлiктi болады.

Сектордың өлшемi 2 санның дəрежелердiң əрдайым бірі болады, жəне əрдайым 512

байтқа тең болып  келеді. Əрбiр жол секторлардың бiр санын алады. Бұл секторлар

диск  орталыққа  жақын  орналасқан  жолдарда  анағұрлым  тығыздау  жинақталып

түйгені туралы айтады. 3 суретте секторлары бар соқпақ көрсетiлген. Иллюстрация

бұл  шпинделге  жақын  орналасқан  секторлар  тарырақ  жинақтап  түйгенiн  жəне

сыртқы  жол  болатын  секторға  қарағанда  бiр-бiрiне  жақын  болатынын  көруге

болады. Сектордың  өзі  қай  жерден  бастайтын  анықтау  үшiн, контроллер  диск

төңiрегiнде  сақталатын  сектордың  теңестiру  мəлiметiн  тiкелей  алдыңғы  осы

сектормен қолданады.

3-сурет. Секторлар жəне кластерлер

Файл  қашан  дискке  жазылғанда, файл  жүйе  файлдың  мəлiметтi сақтауы  үшiн

кластерлердiң тиiстi санын ерекшелейдi. Мысалы, егер 512 байтқа тең болатын əрбiр

кластер, бiр  орында  сақталатын  файлдың  өлшемi 800 байтты  құраса, онда  екi

кластерлердi оны  сақтау  үшiн  ерекшеленедi. Егер  сiз  файл  өлшемдерінің

үлкейткенін  түрлендiрсеңiз, кейiннен, 1600 байтқа  дейiн, əлi екi кластерлердi оны

сақтау  үшiн  қосымша  ерекшеленедi. Егер  жапсарлас  кластерлердiң  дисгiнде  жоқ

болса (жапсарластың  астында  түйiстiре  бiр-бiрiне  орналасқан  кластерлер бiртiндеп

ұғылады), файлдың  сақтауы  үшiн  сол  файлы  болатын  кластерлер  ерекшеленедi.

Бөлшектеу мұндай файлдың оқуы үшiн бiрнеше тұрған орынының (яғни бастардың

бiрнеше  орын  ауыстыруларын  орындау) iздестiру  орындауға  керегуi керек  файл

жүйесiнiң  мəселесiн  көрсетеді. Уақыт  бұл  керек  болатын, бөлшектелген  файлдар

тоқтаумен  салыстырылып  оқылады. Егер  кластердiң  өлшемiн  үлкейтсе, бұл

бөлшектеудi потенциалдық  мүмкiндiктi төмендетедi де, дегенмен  кластерлердiң

жанында қолданылмаған диск сияқты кеңiстiктерде болатын диск сияқты кеңiстiктiң

унемдемей  жұмсауын  ықтималдық  жоғарылатады. Бiр  сектордың  көбiрек  өлшемі

қолдану  кластерлерді  бөлшектеудi төмендетедi жəне  қолданылған  жəне

қолданылмаған  туралы  облыстардың  дисгiнде  ақпаратты  сақтау  үшiн  қажеттi диск

сияқты  кеңiстiктiң  көлемi қажеттi азайтады. FAT файл  жүйесi кластерлердiң FAT

қолданушы нөмiрлеулерi үшiн тек қана 16 бит қолдана алатындығы, өлшемі 65535

сектордан аспайтын мəнді иемдене алады.

FAT файл жүйесi

FAT файл жүйесi(File Allocation Table ) жеңіл файл жүйесi болып табылады, ол

көптеген  кішкене  дисктер  жəне  қарапайым  тiзбелердiң  құрылымдары  үшiн

игерiлген. Бұл  файлдық  жүйенің  атауы  том-ның  алғашқы  бөлігі  болатын (File

Allocation Table, FAT) файлдарды  орналастыру  кестесіне  байланысты. Егер

солардың бiрi бұзылған жағдай болса, онда том-ды қорғау мақсаттында FATтың екi

көшiрмесi сақталады. Бұдан  басқа, файлдардың  орналастыру  кестесі  қатал  түрде

бекітілген мекенжай арқылы жасалуы қажет,ол жүйені қосу үшін жəне нақты түрде

берілу  үшін  қажет. FATтың  файл  жүйесiнiң  қолданулары  үшiн  өшірілген  том,

кластерлер  бойынша  белгi қояды. Ундемеу  бойынша  кластердiң  өлшемi том

өлшемімен  анықталады. FATтың  файл  жүйесiнiң  қолданылуы  үшін, кластердiң

нөмiрi ұзындығы 16 биттен  аспайтын  жəне  дəрежесінің 2ге  тең  болуы  қажет.

Кластерлердiң  өлшемдерi бірден-бір  том-ның  өлшеміне  байланысты,ол  кестеде

көрсетілген. Қолданушының FAT том командалық жолын Format арқылы орныққан

басқа  кластердің  өлшемін  көрсете  аламыз. Алайда, орнатылатын  өлшем  кесте

көрcетiлген  үндемеу өлшемінен кіші бола алмайды, бойыншаға том мөлшерлi үшiн

бола алмайды. 4-ші суретте FAT том құрылымы көрсетілген.

4-сурет. FAT том құрылымы

Файлдардың орналастырылуының кестелерi (FAT1 жəне FAT2дiң облысы) əрбiр

том  кластері  туралы  келесi мəлiметтерге  ие  болады: Unused (кластер

қолданылмайды); Cluster in use by a file (кластердi файлмен  қолданылады); Bad

cluster (нашар кластер); Last cluster in a file (файлдың соңғы кластерi).

Түбiрлiк тiзбеде əрбiр файл үшiн жазба орналасқан,ол əрбiр тiзбелерде болады.

Түбiрлiк тiзбе мен барлық басқа тiзбелер арасындағы айырмашылық - түбiрлiк тiзбе

айқын  нақтылы  орында  орналасады, жəне  бекiтiлген  өлшемi болады (қатты  диск

үшін 512 жазба; ал  дискет үшін өлшем дискеттің көлемі арқылы  анықталады); бұл

өлшемнiң дискеттерi үшiн дискеттiң көлемiмен анықталады. Əрбiр тiзбелер үшін 32-

байт  болатын  жазба  болады, файл  жəне  əрбiр  қабаттасқан  тiзбектер  үшiн  жазулар

болады.

FATтың тiзбесiнiң құрылымы айқын ұйымы болмайды, жəне файлдарға томдық

кластерлердiң алғашқы түсiнiктi мекенжайларын тағайындайды. Файлдың бастапқы

кластерiнiң  нөмiрi бiрiншi кластердiң  мекенжайы, бос  емес  файлды, файлдардың

орналастырылуы  кестеде  болады. Əрбiр  кластер  файл  қолданылған  келесi кластер

немесе осы кластер файлдың соңғы кластерi болып табылған көрсетушi индикаторға

(OxFFFF) нұсқағышта  болады. Тiзбенiң  барлық  жазулары  əрбiр  жазу  үшiн

атрибуттарды бiрдей өлшем, байт алатындығы бұл жазуы түрді суреттейдi. Мысалы,

бiр  бит  жазу  төменгi тiзбе  болып  табылғанын  көрсетедi, осы  уақытта  басқа  бит

сияқты жазуды белгiлеуi томды таңбалынады. Əдеттегiдей, бұл атрибуттарды күйге

келтiрумен тек қана басқару жүйесi басқарады. FAT файл қолданушымен лақтырып

тастап  бекiтiле  алған 4 атрибуты  болады: archive file (архивтi файл), system file

(жүйелiк  файл), hidden file (бүркеме  файл), read-only file (тек  қана  оқу  үшiннiң

файлы).

Егер  компьютер  келесi басқару  жүйелерiнiң  бiрi қарауында  жұмыс iстесе  том

FATтың  файлдық  жүйенің  қолданушы  сақталған  файлдарға  рұқсаты iске  асады:

Windows NT, OS/2. Логикалық дисктiң өлшемiне FATтың жүйесiнiң шектеуiн 2 Gb

құрайды. Демек, логикалық  бөлiмдегi 2-байт  санымен FATтың (көлеммен

тараулардаға 16 Mbдан  астам) сонымен  бiрге  əрбiр  жазуы 65536 клстерінен

аспайтын  логикалық  бөлімі  бола  алады. FATтың  жүйесiндегi кластердiң  өлшемi

көлеммен  дисктерде 1 Gbдан  астамы 32 K құрайды, яғни  əрбiр  файлдың (slack)

«құйрығы» 0ден 32ге дейінгі аралықта орналасып, əрбiр мың файлдарды орташа 16

Mb диск сияқты кеңiстiктi алады.

FAT, салдарынан  үлкен  қосымша  шығындардың  жадтары  файл  жүйесi үшiн

өлшемi 511 Mbтан  асатынды  қолдануға  ұсынбайды. FAT Windows NTтерге  файл

жүйесi тура жұмыс iстейдi, сонымен қатар MS DOSқа, Windows 3.1x жəне Windows

95. Windows NT FATтың  қазiргi бөлiмiнде  орнатуға  болады. Windows NTтiң

басқаруымен  жұмыстары  процессте  том FAT том  файлдар NTFS көшiрiп  алуға

болады жəне керi.

NTFS файлдық жүйесі

Windows NT (NTFS-New Technology File System) файл  жүйесi өнiмдiлiктi,

сенiмдiлiк  жəне FATтың  файл  жүйесiн  бере  алмайтын  үйлесiмдiкті  қамтамасыз

етедi. NTFS үйреншiктi файлдармен (оқуды  қоса, iздестiру, жазу) операциялардың

шапшаң орындауын қамтамасыз етуi мақсатымен өңделедi. NTFS қажеттi бiрлескен

орталардағы  қуатты  файлдық  серверлер  жəне  жоғары  өнiмдi компьютерді

қорғаныштықтың  мiнездемелерiмен  ие  болады. NTFS файл  жүйесi тiршiлiкке

маңызды  оңаша  мəлiметтердiң  бүтiндiгiнiң  қамтамасыз  етуiндегi мəлiметке  қол

жеткiзу  жəне  иенiң артықшылығының  бақылауды, тек қана көп  ойнаушы маңызды

рөлдi қолдайды. Windows NTтiң  компьютерiндегi бөлетiн  папкалары  қол  жеткiзу

құқығының, папка жəне  файлдары  тəуелдiлi NTFS ол тағайындалған  қол жеткiзуге

тыс  құқыққа  иемдене  алады, олары  бөлінетін  немесе  жоқ  бөлетiн. жеке  файлдарға

қол жеткiзу құқығын тағайындауға мүмкiндiк беретін Windows NTке NTFS-жалғыз

файлдық жүйесi. Файл дегенмен бөлiмнен көшiрiп алынатын немесе файл жүйесiне

NTFS ке  тəн  сирек  кездесетiн  атрибуттары  т.б. NTFS бөлiмі  немесе  сол FATқа,

барлық қол жеткiзу құқықтарын том жоғалтады. NTFS файл жүйесi қарпайым жəне

бiр  уақытта  өте  қуатты  болып  келеді. Файлдағы  болатынның  бəрi томда  түгелдей

дерлiгi файл  болады, атрибут, мəлiметтердiң  атрибуты, қауiпсiздiктiң  жүйесiнiң

атрибуттарын  қоса, атрибуттар  болады. Томда  əрбiр  бос  емес  сектор  қандай

болмасын NTFS файлға  жатады. Файлдың  бiр  бөлiгi файл  жүйесiнiң (өзi файл

жүйесiнiң сипаттамасы болатын мəлiмет) метамəлiметтерi болып табылады.

NTFS том құрылымы

NTFS файл  жүйесi, сонымен  қатар FAT, iргелi бiрлiк  ретiнде  диск  сияқты

кеңiстiк  кластерлердi пайдаланады. Үндемеу  бойынша  кластердiң NTFS өлшемiне

том  өлшеміне  тəуелдi болады. Disk Administrator бағдарламасы 4 Кбке  дейiн

кластердiң  өлшемiн  орнатуға  мүмкiндiк  бередi. Егер  том  қалыптаулар  үшiн NTFS

Formatтың  командалық  жолы iске  қосылатын  бағдарламасын  қолданса, онда

кластердiң  өлшемi бұл  команда  параметрі  ретiнде  көрсетуге  мүмкіндік  береді

Кластерлердiң мүмкiн өлшемдерi 1 кестеде келтiрiлген.

1 - кесте

Кластердің мүмкіндік өлшемдері

Бөлiмнiң өлшемi,

Mb

Кластерге секторлардың саны

Кластер өлшемі

512 жəне кем

1

512 байт

512 – 1024

2

1 К

1025 – 2048

4

2 К

2049 – 4096

8

4 К

4097 – 8192

16

8 К

8193 – 15384

33

16 К

15385 – 32768

64

32 К

>32678

128

64 К

Файл  жүйесiнiң  қолдануы  үшiн  том  қалыптау NTFS бiрнеше  жүйелiк

файлдардың жасауына жəне файлдардың (Master File Table, MFT) бас кестесiн алып

келедi. MFT томе NTFS бар  барлық  файлдар  мен  папкаларлар  туралы  мəлiметтері

болады. Негiзгi ол  туралы  мəлiметтi NTFS сектордан 0 ден  бастап  жəне 16

секторларға дейiн ұзындығын иемдене алатын бөлiмнiң жүктеушi секторы (Partition

Boot Sector) болады. Ол екi құрылымдардан тұрады:

- BIOS параметрлерiнiң  блогi. Бұл  құрылымдарында  құрылыс  томы  туралы

мəлiметi жəне файл жүйесi құрылымдары болады;

- жүктелетiн басқару  жүйелерi үшiн файлдарды тауып жүктелгенiн суреттейтiн

код.

Томды NTFS құрылыс  қалыптауды  аяқтаудан  кейiнгі  мысалы 5 суретте

келтірілген.

5-сурет. NTFS том құрылымы

NTFS файл  жүйесi атрибуттарды  жиынның  түрiндегi əрбiр  файл  жəне  əрбiр

папканы қабылдайды. Файл атрибуттарымен оның аттары болып табылтын, мəлiмет

жəне  тiптi мəлiметтері  қауiпсiздiктер  жүйесі  болады. Əрбiр  атрибутты  атрибутты

түрдiң кодымен белгiленедi жəне, мiндеттi емес параметрі ретiнде - атрибутты  аты

деп аталады.

Негізгі əдебиет: 2

[147-155,156-188], 4[99-105,106-121], 8[92-94,95-97].

Қосымша əдебиеттер: 15

[65-78].

Бақылау сұрақтары:

1. «Файл  жүйесi» дегенніміз не? FAT файл  жүйесiнiң  қағидасын  түсiндiрiңiз 2.

Қандайда бір файлдық жүйесінің қолдану нені қамтамасыз етеді?

3. ДК үшін БЖнің қандай файл жүйелері қолданылады?

4. Магниттi табақты  құрылымды  сипаттаңыз. Магнитті  табақта  неше (жəне

қандай) бөлімдері бола алады?

10 ДƏРІС. Түрлі жинақтаушы ақпараттпен деректердің қалпына келтірілуі

Кунде  бізге  қаншалықты  көп  ақпарат  түссе, біз  соншалықты  оның  сақталуына

тəуелді  боламыз. Біз  қолданатын  ақпараттық  деректердің  көлемі, сақталу

құрылымының сенімділігінің дəрежесіне қарағанда тез өсуде.

Бүгінгі күні деректерді қайта қалпына келтіру – кез келген ақпаратпен маңызды

құрылымды жұмыс. Ақпарат екілік түрде сақталады, əр түрлі сақтағыш құралдарда

немесе  арнайы  сақтайтын  сақтаушы  құрылғыларда. Сақтаушы  құрылғы – бұл

деректерді  сақтай  алатын  жəне  оларды  қандай  да  бір  интерфейс  арқылы  көрсете

алатын  құрылғы. Мысалы, интерфейстермен  қатты диск SATA немесе IDE, flash –

USD интерфейстермен дисктер жəне т.б.

Құрылғы  ішінде  сақтаушы  құрылғы  болатын  компонент  бар – винчестер  дискі

немесе кристалл flash-жады. Онда ақпарат екілік элементтің тізбектілігі физикалық

əдіспен жазылған. Олар  екі  қалыптың біреуінде  болатын домендер жəне  жартылай

өткізгішті  элементтер  бола  алады. Сақтағыш  құрылғы  белсенді  қолданылатын

болғандықтан  магнитті  дисктерді  қолданумен  байланысты (барабандар  жəне  лента

əлі ертерек пайда болғандығымен), сақтаушы құрылғы «диск» сөзімен байланысты.

Сақтағыш құралдан ақпараттың интерфейске жəне қайта жіберілуін қамтамасыз

ететін  компонентті  бір  сөзбен  айтқанда контроллер  деп  атайды. Сонымен  бірге

сақтаушы  құрылғыға  ақпарат  үздіксіз  жазылады, ал  интерфейс  бойынша  ол

анықталған сөздермен  немесе блоктармен  жіберіледі. Сақтаушы  құрылғыда  екілік

жазылымның құрылымы интерфейс арқылы көруден өте қатты өзгешеленеді. Əдетте

бұл  деректердің сақталуының аппаратты деңгейі  ретінде қабылданады. Сақтаушы

құрылғы  да, контроллер  де  бір  біріне  əдейі  жасалған  құраушы, ал  олардың

«арақатынастары», əдеттегідей, - винчестер  немесе flash-диск  өндірушісінен  құпия

болып келді.

Ақпаратты  жоғалтқаннан  кейін  оның  қайта  қалпына  келтіргенде  мəселенің

бастауының  себебі  не  екенін  анықтап  алу  керек: сақтаушы  құрылғының  өзі  ме

немесе  контроллер  ме  екенін. Тек  лазерлі  дисктердің  қатынасында  сақтаушы

құрылғы жəне контроллер жеке жəне дербес компоненттермен жұмыс істейді, жəне

де бұл есепті елеулі жеңілдетеді: контроллер түзелмесе – онда жай ғана келтірулерді

ауыстыру керек.

Ақпарат сақтаушы құрылғыда құрылымданған, ол контроллерге керек жағдайда

жол немесе  матрица бөлімшелерін қолдануына  мүмкіндік береді. Бұл құрылым  да,

əдеттегідей, құпияланған. Ақпаратты  оқу  физикалық  деңгей  бойынша  тек «текті»

немесе «өте  ұқсас  контроллерлер» арқылы  ғана  іске  асады. Контроллердің

фунцияларының  арқасында  компьютердің  операциялық  жүйесіне  сақтаушы

құрылғы кластердің жиынымен, немесе логикалық блоктармен көрсетіледі.

Аппаратты деңгейде ақпараттың орнықтылығын жоғарылататын шаралар салып

қойылған. Бірінші  кезекте, бұл  винчестер  пластинкаларындағы  немесе  лазерлі

дисктердегі  жазулардың  артықшылығы: ылғи  бір  мəліметтердің  қайталануы,

бақылау  сомаларымен  жабдықтандырылуы. Бөлек  элементар  ұяшықтардың

бұзылуында  жоғалтылғандардың  барлығы  дубликаттардың  арқасында  қайта

қалпына  келеді. Бұл  процесс  тоқтаусыз  болады, жəне  контроллер  аппаратты

деңгейде  деректерде  қайта  қалпына  келтіре  алады, ал  біз  мұндай  жоғалтуларды

мүлдем байқамаймыз.

Ақпараттың логикалық  құрылымы,  бəрінен  бұрын, файлдармен  жəне  файлдық

жүйемен  байланысты. Файл  деп  компьтердің  операциялық  жүйесіне  ұсынылған,

байттардың аяқталған, үздіксіз, делген тізбегін айтады.  Сақтаушы құрылғыда файл

деректер  мен  кластерлердің  жинағы  сияқты  болып  келеді. Кластерлер  бұл  файлды

қалай  құрайтыны  жайлы  ақпарат файлдық  жүйе  болып  келеді. Физикалық  түрде

деректер құрылымы жайлы ақпарат ақпараттың өзі жазылған деректерде жазылған,

жəне олардың «физикалық» немесе «логикалық» сақтаушы құрылғыда бұзылуы тек

шартпен  ғана  болады. Егер  жоғалтулар  файлдың  ішіндегі (деректер  облысы)

кластерлерге  тисе, онда  бұл  жағдайды  физикалық  дефект  деп  айтса  да  болады, ал

егер құрылым туралы мəліметтер облысына тиіп өтсе, онда дефект логикалық болып

беріледі. Жəне де сақтаушы құрылғыда да, файлда да бір қажет ақпарат бар екенін

ескере  кеткен  жөн – сол  басты  құндалақты  ұсынады. Ақпараттың  басқа  бөлігі

қызметтік  болады  да  өзімен  бірге  деректер  құрылымын  алып  жүреді. Бұл  бөліктің

бұзылуымен 

операциялық 

жүйенің 

сақтаулар 

құрылымның 

стандартты

құралдарымен  қолдануға  мүмкіндік  болмайды, бірақ  арнайы  бағдарламалардың

көмегімен  оны  байтты  немесе  блокты – шикі  мəліметтер (Raw data) деп  аталатын

көшірме жасауға болады.

Ақпаратты жоғалтқан жағдайлар жəне қайта қалпына келтірудің қағидалары

Деректерді қайта қалпына келтіргенде басты бір қағида бар, бұл бəрінен бұрын,

проблемалы  сақтаушы  құрылғыдан  деректердің  барлығын  басқа  сақтаушы

құрылғыға көшіру болып табылады. Жоғалтулардың себебінің не екенін білмей тұра

оның  көшірмесімен  жұмыс  істеген  жөн, анығында  проблемалы  сақтаушы

құрылғымен  кез  келген  артық  операциялар  бұзылулар  деңгейін  асыра  береді.

Ақпаратты жоғалтудың келесі жағдайларын қарастырайық:

- деректердің  жоғалтулары  физикалық  деңгейде  ақпаратты  сақтайтын

элементтері  құртылғанда  болады, ал  жазылым  артықшылығы  мұндай  жоғалтуды

жаба алмайды. Магнитті қабаттың бұзылуы, шағылысатын лазерлі дисктің бетіндегі

сызаттар немесе flash-сақтаушы құрылғы ұяшықтарының деградациясы мысал бола

алады. Бұл  ең  маңызды  жағдай: қайта  қалпына  келтіру  қағида  бойынша  мүмкін

емес. Егер сақталған ақпараттың маңызды бөлігіне тиген болса, онда қайта қалпына

келтіру  туралы  ұмытса  да  болады. Егер  қызметтік  деректер  болса, онда  кей

жағдайда  қалған «пайдалы» ақпараттың  бөлігін, ал  содан  соң  құрылымын  қайта

құрып көру керек;

- мəліметтердің  ашылмауына  əкеп  соғатын, аппаратты  проблемалардың

мысалына, бақылаушылар, бас немесе механика ақаулықтары қызмет көрсете алады,

лазерлі  дисктің  мөлдір  жағындағы  сызаттар  жатады. Сонда  да  ақпарат  əдеттегідей

құртылмаған, тек  оған  рұқсатты  қамтамасыз  ету  керек. Қайта  қалпына  келтіру

аппаратты проблеманың алдын алуынан басталады.

- логикалық  құрылымның  бұзылуы  сақтаушы  құрылғының  толық  аппаратты

сақтауындағы  қызметтік  ақпараттың  дұрыс  өзгермеген  кезінде  шыға  алады.

Əдеттегідей, бұл  қолданушының, бағдарламалық  қателіктердің  немесе  зиян

келтіретін бағдарламалардың кінəсі болуы мүмкін. Жəне де аппараттың өшіп қалуы

да  себеп  бола  алады, мысалы  осындай  ақпаратты  жазып  жатқан  кездегі  кернеудің

төмендеуі, flash-дискті қолданғаннан кейінгі оның «қауіпсіз емес» шығаруы. Қайта

қалпына  келтіру  шикі  мəліметтерді  шығаруға  жəне  құрылымды  қайта  құруға

əкеледі.

Дербес  жағдайда  түзу  бола  алады, бірақ  файлдарды  жəне  папкаларды  асығыс

өшіру  немесе  дисктерді  форматтау. Іс  жүзінде  файлды  өшірген  кезде  алдымен  тек

файлдық  жүйеде  жазулар  құбылады, ал  деректер  сол  дискте  орындарына  басқа

жазулар  жазылғанша  қала  береді. Қайта  қалпына  келтірудің  жетістігі, бəрінен

бұрын, жаңа  деректердің  жазылу  əлде  жазылмауына, «сүртіп  тастағанның»

өшірілген əлде өшірілмегеніне байланысты.

-файлдың ішіндегі ақпараттың бұзылуы. Файл формалы түрде бұзылмаған, бірақ

керек  программа  үшін  ашылмайды: қате  кеткені  туралы  хат  келеді. Бұл  жоғарыда

атап өткен жағдайың біреуі болуы мүмкін.

Қайта  қалпына  келтіруге  қажет  құралдар  деректердің  сипатына  жəне  себебіне

тəуелді  болады. Ең  оңай  жағдайда  бұл MS DOS или Windows-та  жұмыс  істейтін,

мамандандырылған бағдарламалар.

Қатты диск диагностикасы жəне тактикасы

Проблемалы  венчестердің  өзімен  компьютерді  қайта  жүктеу  арқылы

диагностикасымен жəне қайта қалпына келтіруімен айналысуға болмайды. Windows

жеделі  жүйесі  жүктеу  процессінде  жəне  жұмысында  үздіксіз  деректерді  жүктеуші

жəне  жүйелі  дискке  жаза  бастайды: уақытша  файлдар, үстемелеу  файлының

бөліктері, журналдың тізілімі жəне т.б. қайта қалпына  келтіретінді «сүртіп  тастау»

үшін, дискке  кішкене  ғана  өзгертулер  жеткілікті. Екі  вариант  бар. Егер  екінші

компьютер бар болса, проблемалық винчестерді соған жалғай салған оңайға түседі.

IDE дискісін  орнымен  бөлек  шлейфке  қосу  керек. 3,5” жəне 2,5” винчестеріндегі

SATA интерфейсі  бірдей, ноутбукқа  жəне  компьютерге  диск  жеңіл  орнайды, IDE

винчестерлі «ноутбуктарға» сəл  қиын  болады – оларды  қосуға  өткізгіш  керек

болады. Егер  компьютер  жоқ  болса, онда  кез  келген  бос, бірақ  жұмыс  істейтін

винчестерді компьютерге қосып, операциялық жүйені орнату керек. Содан соң қайта

қалпына  келтіретін  дискті  қосып, жəне  де  максималды  түрде  дискте  қалғанның

барлығының сақталуын қамтамасыз етеміз.

1. Винчестерді  тексеруден  бастаймыз. Көрінетін  қателіктер  жəне  төлемде

бұзылулар – онда алмастыру керек.

2. Қоректенудің  тіркеуішін  қосамыз  да, дискті  жіберіп  көреміз. Егер  ол

басталмаса – аппаратты ақаулық, бір уақытта диагностика жəне ремонт.

3. Егер  аппаратты  проблема  айқындалмаған  немесе  шеттелген  болса,

винчестерді SATA немесе IDE шлейфіне  қосамыз. Содан  соң  қалғандарына  диск

BIOS компьютеріне  қалай  анықталатынына  баға  береміз. Операциялық  жүйені

жүктеп жəне керек деректерді көшіріп алуға тырысамыз.

4. Егер  диагностикалық  программаны (MHDD немесе Victoria) ретімен  жібере

алмаса, тез жəне абай секторлар күйіне баға беру керек, дисктен керек бөлімдердің

бар  болуын  қарау. Үлкен  мөлшердегі  құртылған  жəне  оқылмайтын  блоктарда  екі

альтернативті жол бар:

- осы программамен  дисктің  немесе  бөлімнің секторлы  образын  файлға  басқа

физикалық дискте сақтау керек;

- R-Studio утилитін  бірден  іске  қосу  керек, соның  көмегімен  дисктің  немесе

бөлімнің көшірмесін жасау керек.

5. Проблемалы дискті өшіреміз.

6. Жасалған  образдан  деректерді  қайта  қалпына  келтіру  бағдарламасынан

ақпаратты шығарып көреміз, мысалы R-Studio.

7. Егер дискте оқымайтын секторлар аз немесе олар мүлдем жоқ болса, онда R-

Studio бағдарламасымен ақпаратты ала берсе болады.

MHDD бағдарламасы

MHDD бағдарламасы  ең  төмен  деңгейдегі  винчестерлермен  жұмыс  істеуге

арналған (BIOS айналған). Ол  жинақтағыштарды  диагноздай  алады, кез  келген

секторларды  оқып  жəне  жаза  алады, SMART жүйесімен  басқара  алады  жəне  т.б.

Бағдарламаның  дистрибутивтары http://www.ihdd.ru сайтында  орналасқан. Сол

қалпы  бойынша  екілік (Secondary) каналға IDE бірінші  құрылғы  ретінде (Master)

қосылған  бағдарлама  винчестермен  жұмыс  жасайды. Ол SATA немесе SCSI

дисктерімен  жұмыс  жасауға  қабілетті. MHDD қосымшасында  функциялар  көп,

олардың арасында:

- диск жайлы мəліметтерді алу;

- дисктің бетін көру;

- файлдағы диск образының сақталуы.

Бұл  операциялар  тексеруші  дисктегі  деректер  жазбасының  бір  бірімен

байланыстырылмаған  жерін  біріктіреді, демек  қиратпайтын  болып  табылады.

Ақпаратты қайта қалпына келтіретін дискпен жұмыс істемей-ақ қойған жөн. Негізгі

тапсырма – MHDD бағдарламаның  басты  тағайындауы  бойынша  дискті  тексеру

емес, тек ахуалды бағалау.

Victoria бағдарламасы

Victoria бағдарламасы MHDD утилитінде ең ескі жəне ең танымал талғау болып

келеді  жəне  оған  интерфейс  пен  мүмкіндіктер  жағынан  ұқсайды. Дистрибутивін

http://www.hdd-911.com сайтынан  тапса  болады. Victoria бағдарламасының

ерекшеленетіні – орыс  тілді  интерфейс. Бағдарлама  арнайы  жасалған  жүктемелі

дисктен  жіберіледі. Бағдарламаны Windows аймағынан  жіберуге  болады. Ол  үшін

Windows-тің қосымша құрылымын келесі рет бойынша жасау керек:

1. Құралымдар  диспетчерінде тестіленетін  винчестер  қосылған IDE каналын

өшіріңіз, ол өте маңызды. Бағдарлама HDD портына тікелей бару үшін.

2. UserPort драйверін 

құрыңыз. Оның 

дистрибутивін http://www.hdd-

911.com/downloads/UserPort.zip сайтынан жүктеуге болады.

R-Studio бағдарламасы

R-Studio бағдарламасы  деректердің  қайта  қалпына  келтірудің 4 басты  əдісін

береді:

- бөлімнің немесе дисктің образ-файлының жасалуы;

- қолданылып  жүрген  бөлімнің  сақталған  файлдық  жүйесімен  өшірілгендерді

қайта қалпына келтіру (Basic File recovery);

- физикалық  дисктердің  сканерленуі, бөлімдердің  жəне  файлдық  жүйелердің

құртылуына  немесе  өшірілуіне  қарамастан  деректерді  іздеу (Disk Scan и Advanced

Data Recovery);

- RAID-массивінен деректерді қайта қалпына келтіру.

Берілген  бағдарламаның  дистрибутивтерін http://www.data-recovery-software.net

сайтынан жүктеуге болады.

GetDataBack for NTFS бағдарламасы

GetDataBack for NTFS бағдарламасы Runtime Software-дің

(http://www.runtime.org) қалған  утилиттері  сияқты  ұстаның  қағидасы  бойынша

ұйымдастырылған: сұрақтарға  жауап  беріп  отырып  қолданушы  бірнеше  кезеңнен

өтеді. Бірінші  кезеңде  жасалған  жағдайларға  байланысты  бір  сипаттаманы  таңдау

керек.

EasyRecovery бағдарламасы

EasyRecovery бағдарламасы (http://www.ontrackdatarecovery.com – өндіруші

сайты) деректерді  қайта  қалпына  келтірудің  жəне  дисктік  ішкі  жүйенің

анализдерінің  ең  жақсыларының  бірі  болып  табылады. Утилиттің  сөзсіз  қадыры

оның  бірінші  орында  керек  болатын  көптеген  құралдарды  біріктіруінде. Қосымша

portable-бағдарлама  деп  аталатын  дəрежеге  жатқызылады, демек  сменалық

сақтаушы құрылғыдан да жіберіле береді жəне құрылымды қажет етпейді.

жүктеу/скачать 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: