Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
ЋХР-дыѓ реформа жылдарындаѕы саяси дамуы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| ЋХР-дыѓ реформа жылдарындаѕы саяси дамуы. Ћытай
басшылыѕы экономикалыћ реформалар жљргiзудi саяси жљйенiѓ тљбегейлi )згертiлуiмен байланыстырѕан жоћ. ЋКП бџрынѕысынша елдегi билiктi бiр )зi ћолында џстады. 70-жылдардыѓ басынан бастап Дэн Сяопин партия мен мемлекеттегi басшылыћты )з билiгiнде џстай бастады. 1981 жылы ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ Пленумы Мао Цзэдунѕа табынушылыћты, «Љлкен секiрiстi» жќне «Мќдени революцияны» айыптады. Бiраћ ЋКП-ныѓ жаѓа жетекшiлерi партияныѓ беделi мен ыћпалын жойып аламыз деп ћорћып, )здерiнiѓ Мао Цзэдун идеяларын басшылыћћа алатындыћтарын атап к)рсе- тумен болды. Пленумда Мао Цзэдунныѓ партия мен мемлекет алдындаѕы сiѓiрген еѓбегi басты орын алады, ал оныѓ ћателiктерi екiншi орындаѕы мќселе деп тљсiндiрiлдi. 1982 жылы Ћытайда жаѓа Конституция ћабылданды, ол ЋХР-ды жџмысшы табы басћаратын жќне жџмысшылар мен шаруалардыѓ одаѕына негiзделген халыћтыћ демократия диктатурасыныѓ социалистiк мемлекетi деп жариялады. ЋКП нарыћтыћ реформаларды жљргiзу баѕытын ћолдады жќне оны идеологиялыћ тџрѕыдан негiздедi, Ћытай социализм орнатудыѓ бастапћы кезеѓiнде тџрѕанын мойындады. Нарыћ шаруашылыѕыныѓ, жекеменшiк кќсiпкерлiк ћызметтiѓ элементтерiн, еркiн нарыћћа 189 ћызмет ететiн жекеменшiк сектордыѓ елеулi р)лiн айтарлыћтай пайдаланатын даму љлгiсi ѕана осыѕан сай келедi. ЋКП-ныѓ 1987 жылы болѕан ХIII съезi ЋХР-дегi социализмнiѓ бастапћы сатысы туралы теорияны тџжырымдады. Бџл теорияѕа сќйкес, Ћытайда социализм орнату љш кезеѓнен )туге тиiс болды. 1990 жылѕа дейiн елдiѓ халћы карточкалыћ жљйенi пайдаланбастан негiзгi азыћ-тљлiк )нiмдерiмен жќне киiм-кешекпен ћамтамасыз етiлетiн болады. Екiншi кезеѓ 2000 жылѕа дейiн созылады, оныѓ барысында халыћ «Орташа аућаттылыћћа» жетедi. Аћырында, љшiншi кезеѓ ЋХР-дыѓ жљз жылдыѕына, 2049 жылѕа ћарай аяћталады, с)йтiп, Ћытай даму деѓгейi жаѕынан дамыѕан елге жетедi, — делiнген едi. 80-жылдардан бастап ЋХР-да маман жќне тиiмдi мемлекеттiк басћару аппаратын ћџруѕа, мемлекеттiк басћару жљйесiн дамытуѕа арналѕан реформа басталды. 1982—1984 жылдарда реформаныѓ бiрiншi кезеѓi жљзеге асырыла бастады, cоныѓ нќтижесiнде орталыћта министрлiктер мен ведомстволардыѓ, жергiлiктi жерлерде ќкiмшiлiк органдарыныѓ саны елеулi тљрде ћысћарды. Мемлекеттiк органдар ћызметкерлерiнiѓ саны 25 %-ѕа азайды. Мемлекеттiк аппаратты жасарту, оныѓ ћызметкер- лерiнiѓ бiлiм деѓгейiн к)теру басталды. Реформаныѓ екiншi кезеѓiнде 1988 жылы орталыћ љкiметтiѓ тљрлi министрлiктерi, ведомстволары жќне мекемелерi арасындаѕы байланыстар реттелдi, олардыѓ ћыз- меттерiн ћайтадан б)лiсу жќне )згерту iсi жљргiзiлдi. Министрлiктер мен ведомстволардыѓ саны таѕы да ћысћарды. 80-жылдардыѓ ортасынан бастап елде ойдаѕыдай жљргiзiлiп жат- ћан нарыћ реформаларыныѓ жќне КСРО-даѕы «ћайта ћџрудыѓ» ыћпалымен Ћытай ћоѕамында саяси жљйенi либералдандыру талап- тары кљшейiп, ЋКП-ныѓ билiк жљргiзуiне ћауiп туды. 1989 жылдыѓ к)ктемiнде саяси жљйенi демократияландырып ћана ћоймай, онда коммунистiк партияныѓ атћарып отырѕан р)лiн ћайта ћџруды талап еткен студенттер Ћытай ћалаларыныѓ к)шесiне шыћты. Ћытай басшылыѕыныѓ алдында ћиын мiндет тџрды: не оппозицияѕа к)нбiстiк бiлдiрiп, ћабылданѕан реформалар баѕытынан бас тарту немесе бџл ж)нiнде ћаталдыћ к)рсету керек болды. ;кiмет орындары мќселенi шешудiѓ кљш ћолданылатын ќдiсiн таѓдады. 1989 жылѕы маусымныѓ басында елде ќскери жаѕдай енгiзiлдi. Љкiмет ќскерлерi Дэн Сяопиннiѓ бџйрыѕы бойынша Пекиннiѓ орталыћ алаѓы Тяньаньминьдi ћоршап алды, онда студенттердiѓ мемлекетке ћарсы ћимылдары )ткiзiлiп жатыр едi, оларды басып тастады. Уаћыт мынаны к)рсеттi: ћатаѓ шаралар ћолданылѕанына ћарамастан Дэн Сяопин дџрыс iстеген болып шыћты, оныѓ жаћтаушылары да Дэн Сяопин џстаѕан реформалар жолын ћорѕап елдiѓ жаѕдайыныѓ ћџлдырауына жол бермеуге тырысћан ћимылдары да дџрыс болып шыћты. Мџныѓ нќтижесiнде Ћытайдыѓ )зiнiѓ аумаћтыћ тџтастыѕын, азаматтыћ бiтiмдi жќне тџраћтылыћты саћтап, «есеѓгiрету терапиясынсыз-аћ» к)лемi 190 мен тиiмдiлiгi жаѕынан бџрын-соѓды болмаѕан экономикалыћ реформалар жљргiзе алды. Бџл реформалар халыћтыѓ к)пшiлiгiнiѓ мљддесi љшiн жљргiзiлдi. Елдi саяси жќне идеологиялыћ даѕдарыстан шыѕару љшiн 1989 жылдыѓ жазындаѕы оћиѕалардан кейiн Дэн Сяопинге жаѓа адам керек болды. ЋКП басшылыѕы сыртћы саясатта ћатал баѕытты жаћтайтын Цзян Цзэминьге берiлдi. Дэн Сяопин мен Цзян Цзэминь )кiмет билiгiн ЋКП-ныѓ ћолында џстап, бљлдiргiш ќлеуметтiк сiлкiнiстердiѓ тууына жол бермедi. 90-жылдарда Дэн Сяопин басшылыћ жџмыстан кетiп, партия мен мемлекеттi басћаруды Цзян Цзэминьге тапсырды. Бiраћ 1997 жылы )мiрiнiѓ соѓына дейiн Дэн Сяопин партия мен мемлекеттiѓ жетекшiсi болып ћала бердi. С)йтiп, «Ћытай реформаларыныѓ сќулетшiсi» деген орынды атаћћа ие болды. Цзян Цзэминь оппозицияны к)ндiре алды жќне таѓдап алынѕан реформа баѕытын одан ќрi жљргiзе бердi. 1993 жылы мемлекеттiк басћару органдары реформасыныѓ љшiншi кезеѓi басталып, оныѓ барысында Мемлекеттiк Кеѓестiѓ ћызметi батыл ћайта ћџрылды. Љкiмет тек жалпы жоспарлауды (еѓ аз деѓгейде) жљзеге асыруѕа, бiрыѓѕай саяси тџжырымдарды орындау iсiн жљргiзуге, ћадаѕалау мен баћылауды ћамтамасыз етуге ѕана тиiс болды. Министрлiктер мен ведомстволардыѓ саны одан ќрi ћысћартылды. Реформаныѓ т'ртiншi кезеѓiнiѓ басында 1998 жылы Мемлекеттiк Кеѓестiѓ мекемелерi жергiлiктi љкiметтерге, кќсiпорындар мен жергiлiктi жерлерге, ћоѕамдыћ џйымдарѕа )зiнiѓ 200-ден астам ћызметiн жљргiзуге ћџћыћ бердi. Министрлiктер мен ведомствалардыѓ саны таѕы да ћысћарды. Сйтiп, мемлекеттiк басћару жљйесiн реформалаудыѓ барысында бас- ћарудыѓ билiк жљргiзiп, ќкiмшiлiк ету стилiнен басшылыћтыѓ кеѓiрек орталыћтандырылѕан формасына кшу орын алып жатты. 2002 жылы ЋКП-ныѓ ХVI съезi болды, онда ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ ћџрамы жќне басћа да орталыћ партия органдарыныѓ ћџрамы жаѓартылды. Ху Цзиньтао ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ Бас хатшысы ћызметiне келдi. ;кiмет билiгiне жетекшiлердiѓ жаѓа џрпаѕы орналасты. Олар ћытайлыћ ерекшелiгi бар нарыћ экономикасыныѓ шарттары мен талаптарына сќйкес мемлекеттiк басћару жљйесiн реформалауды одан ќрi жљргiздi. ЋХР-дыѓ жаѓа басшылыѕы мемлекеттiѓ кадрлар саясатын жетiлдiру мќселелерiн ћолѕа алды. 2005 жылы Ћытайда мемлекеттiк ћызметшiлер туралы заѓ ћабылданды, ол ЋКП-ѕа адал, мамандыѕы мен кќсiпкерлiгi жоѕары басшы ћызметкерлердiѓ корпусын ћџруѕа тиiс болды. Мџндай ћызметкерлер, сонымен ћатар тумалыћ, жершiлдiк жќне басћа ыћпалдардан аулаћ болуѕа тиiс едi. 2007 жылы Ћытай Комунистiк партиясыныѓ ХVII бљкiлћытайлыћ съезi болды. Онда с)з с)йлеген ЋКП Орталыћ комитетiнiѓ Бас хатшысы, ЋХР т)раѕасы Ху Цзиньтао былай деп мќлiмдедi: «Келесi бесжылдыћ — орташа аућатты ћоѕамды жан-жаћты орнатудыѓ ше- шушi кезеѓi. Ал бiздерге ... миллиард халыћтыѓ пайдасына анаѕџрлым 191 жоѕары дќрежедегi орташа аућатты ћоѕамды толыћ орнату љшiн ќлдећайда берiк iргетас ћалау маћсатында жџмыс iстеуге тура келедi.» жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|