Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
ХХ ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы Африканыѓ отарлыћ
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| ХХ ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы Африканыѓ отарлыћ
бџѕаудан босауы Континенттегi елдердiѓ к)пшiлiгi отарлыћ тќуелдiлiктен азат етi- луiне байланысты бџл континент iрi державалар арасындаѕы кљштi кљрес алаѓына айналды, олар Африканыѓ ресурстарын жќне маѓызды объектiлерiн баћылауында џстап отыруѕа, онда )здерiнiѓ ыћпалын жљргiзуге тырысты. КСРО Африка елдерiне социалистiк баѕдар жолын — социализм орнатуѕа жеткiзетiн ћџрылыстарды бiрте-бiрте жљзеге асыру жолын џсынды. Бiраћ техниканыѓ ћара дљрсiн ескi деѓгейi саћталып отырѕанда жердi )ѓдеудiѓ, жердi пайдаланудыѓ џжымдыћ формаларына к)шу ќрекеттерi еѓбек )нiмдiлiгiнiѓ артуына емес, ћайта кемiп кетуiне ќкелiп соћтыратын. Шаруалар «џжымѕа» жџмыс iстегенде еѓбек етуге ынталы болмай ћалатын. Отаршылдарѕа немесе жергiлiктi белсендiлерге баѕынатын iрi шаруашылыћтардыѓ џлт меншiгiне алынѕаны жќне оларды табысћа жетуге ынтасы шамалы шенеунiктердiѓ басћаруына беру, жердi шаруалар арасында теѓ б)лу бiрден-бiр )ндiрiстiк сектор — егiншiлiктi жоюѕа ќкелiп соћтыратын. Кеѓес љлгiсiндегi аграрлыћ реформалар социалистiк ћайта ћџру 245 баѕытын таѓдаѕан елдерде ауыл шаруашылыѕы ћџлдырап, ашар- шылыћћа бастады. Ганада, Танзанияда, Эфиопияда, Анголада жќне Мозамбикте солай болды. Социалистiк баѕдар алѕан елдерде индустрия- ландырудыѓ к)лемi шектеулi болды. КСРО-ныѓ ћатысуымен ћџрылѕан металлургия жќне ауыр мќшине жасау кќсiпорындарыныѓ )нiмдерi сџранысћа ие бола алмады. ;неркќсiп )ндiрiсi бiрте-бiрте ћџлдырады. К)птеген мемлекеттердiѓ экономикасы тек бiр )нiмдi ѕана экспорттауѕа тќуелдi болды. Дљниежљзiлiк саудадаѕы )згерiстер немесе баѕаныѓ ћџлдырауы экономиканы тљгелдей ќлсiретiп жiберуi мљмкiн едi. Социалистiк баѕдар жолымен дамудыѓ ћорытындылары )кiндiрер- лiктей болды. Кейбiр жаѕдайларда бџлайша дамуды байып алѕан бюрократия тоћтатып отырды, ол жинаћталѕан ћаржыны пайда беретiн кќсiпорындарѕа жџмсап, дамыѕан елдердiѓ тауарларына жету жолдарына ие болуѕа тырысты. Басћа жаѕдайларда халыћтыѓ ћожырап кеткен дќстљрлi тџрмыс љдерiсiнiѓ бџзылуына ћарсы жќне жаѕдайдыѓ нашарлауына ћарсы наразылыћ бiлдiруi, оѕан ћоса топтар жќне тайпалар арасындаѕы ћайшылыћтардыѓ шиеленiсуi елдi )зара азаматтыћ соѕыстарѕа џрындырып жатты. Дќстљрлi ћоѕамѕа ћайтып оралу, жаѓѕырту саясатыныѓ сќтсiздiктерiне наразы болушылыћ сияћты, )з кезiнде тайпааралыћ егестердiѓ кљшеюiне ќкелiп соћтырды. Бџл ћџбылыстардыѓ салдарынан ћоѕамныѓ бiр-бiрiнен алшаћтап жiктелуi одан ќрi жалѕасты. Жемћор болып алѕан жќне бiр ѕана отбасыныѓ немесе бiр тайпаныѓ мљдделерiне ћызмет ететiн аз ѕана ќулет елде љстемдiк еттi, ал халыћтыѓ басым к)пшiлiгi тџрмыс деѓгейiнiѓ ћџлдырауынан зардап шектi. Тќуелсiздiк алѕаннан кейiн бџрынѕы отарлардыѓ алдында ћоѕам- даѕы мџндай дќстљрлерi жоћ ћазiргi мемлекеттi басћара бiлуге љйрену мiндетi тџрды. Африка жетекшiлерi саяси партиялар арасындаѕы бiр-бiрiн блiп тџрѕан шеп тайпалар арћылы тетiнiн тљсiндi. Џлтты топтастыру љшiн олар бiрпартиялыћ жљйенi таѓдап алды. 60—70-жылдарда социалистiк баѕдардаѕы елдерде революциялыћ- демократиялыћ партиялар алдыѓѕы шепке шыћты. Алжирдiѓ џлт- азаттыћ Майданы, Гвинеяныѓ демократиялыћ партиясы, Танзанияныѓ революциялыћ партиясы, Конгоныѓ еѓбек партиясы, Анголаныѓ азаттыѕы љшiн баѕытталѕан халыћтыћ ћозѕалыс, Мозамбиктiѓ азаттыћ Майданы осындай партиялар ћатарында едi. Алайда )кiметтi бiр )зi басћаратын жетекшi партиялар ћандай да бiр )згерiстер жасауѕа џмтылѕан маћсаттарынан тез арада айнып, топтыћ, тайпалыћ жќне )скелеѓ бюрократия к)семдерiнiѓ љстемдiк етуiнiѓ ћџралына айналып кетiп жатты. Бiрћатар жаѕдайларда бџл диктатураѕа айналуѕа ќкелiп соћты, мќселен, президент Нкруме тџсында Ганада солай болды. Патриоттыћ кљштер рлiн атћарѕан ќскери тѓкерiстер даѕдылы ћџбылысћа айналды, мќселен, Ганада, Конгода (Заирде), Нигерияда, Угандада солай болды. 246 Т)ѓкерiстер тќртiптi ћалпына келтiрiп отырды, бiраћ ќскерилер экономиканы басћара алмады. Ћарама-ћайшылыћтар џлѕая бердi жќне азамат соѕыстарына џласты. Мџндай соѕыс 60—80-жылдарда Родезияны, Нигерияны, Анголаны, Конгоны, Эфиопияны, Мозамбиктi, Чадты, Бурундидi ћамтыды. Континенттiѓ жекелеген елдерi (Либерия, Конго Демократиялыћ Республикасы) бiршама тџраћтылыћты џзаћ уаћыт саћтай алды. Дегенмен халыћ саныныѓ )су ћарћыны (1950 жылдан бастап Африканыѓ халћы 4 есе к)бейдi) жќне онымен байла- нысты мќселелер (жџмыссыздыћ, азыћ-тљлiк мќселесi) ќлеуметтiк- экономикалыћ дамудыѓ тџраћтылыѕын нашарлатты. Кљштердi бiрiктiру Африка елдерi љшiн басты мiндеттердiѓ бiрiне айналды. Олар тек бiрлескенде ѕана ойдаѕыдай дами алатын едi. 1963 жылы џзаћ келiсс)з жљргiзгеннен кейiн тќуелсiз Африка мемлекет- терiнiѓ мемлекет жќне љкiмет басшыларыныѓ конференциясында Африка Бiрлiгiнiѓ Џйымы (АБЏ) ћџрылды. Африка ынтымаћтастыѕы мен бiрлiгiнiѓ принциптерi негiзiнде ћџрылѕан АБЏ )зiнiѓ ћызметiнде Африка мемлекеттерiн отарлыћ тќуелдiлiктен толыћ азат ету жолындаѕы кљреске жџмылдырды. АБЏ ћызметiнiѓ екiншi бiр баѕыты Оѓтљстiк Африкадаѕы апартеид режiмiн жќне нќсiлдiк кемсiтушiлiктiѓ барлыћ формаларын жою жолындаѕы кљрес болды. Ол континенттiѓ барлыћ мемлекеттерiнiѓ кљш-жiгерiн жџмылдырып, дљниежљзi жџрт- шылыѕы назарын осы проблемаларѕа аудара алды. Аћыр соѓында, дљниежљзi жџртшылыѕыныѓ ойластырѕан ниеттерiнiѓ табысты болуын ћамтамасыз еттi. Ћарулы кљрес ќдiстерi мен дипломатиялыћ амалдарды џштастыру 90-жылдардыѓ басында континентте отаршылдыћ пен апартеидтiѓ толыћ кљйреуiне жеткiздi. АБЏ ћызметiнiѓ таѕы бiр баѕыты бiртџтас федерацияѕа бiрiккен тќуелсiз џлттыћ аумаћтарды ћоса отырып, Панафрикалыћ одаћ ћџру ж)нiндегi жџмыс болды. Алѕашћысында к)птеген африкалыћтар бџл идеяны ћолдады. Бiраћ континенттi жегiдей жеп бара жатћан тереѓ ћарама-ћайшылыћтар АБЏ-ныѓ федерация ћџру ѕана емес, тiптi жанжалдарѕа жол бермеудiѓ дќрмендi механизмiне айналуына да мљмкiндiк бермедi. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|