Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
Экономикалыћ аћыл-ойдыѓ дамуы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| Экономикалыћ аћыл-ойдыѓ дамуы.
Екiншi дљниежљзiлiк соѕыстан кейiн Батыстыћ ѕалымдар жаѓа либералдыћ экономикалыћ тџжырымдаманы — экономикалыћ ойдыѓ жетекшi аѕымдарыныѓ бiрiне айналѕан институционализмдi жасады. «Институционализм» деген термин экономикалыћ ћџбылыстар мен љдерiстердi «институциялардан» — ћоѕамда бар дќстљрлерден, мiнез- ћџлыћ нормаларынан, џйымдардан, мекемелерден, ћџћыћ нормаларынан б)лiп алып зерттеуден бас тартумен байланысты. Бџл тџжырымдама тџрѕысынан алѕанда, экономикалыћ дамуды адамныѓ мiнез-ћџлћын айћындайтын басћа факторлардан љзiп алып, тарихтан 271 тыс љдерiс деп к)рсетуге болмайды. Институционализмнiѓ )кiлдерi Г.Мюрдаль, Дж.Бьюкенен, Дж. Гэлбрайт жќне басћалары экономикаѕа мемлекеттiѓ араласуын кљшейтудi ћоѕамдыћ )ндiрiстi )рiстетудегi iрге- лi ћайта ћџрулардыѓ кепiлi деп бiлдi. Олар ќл-аућаттылыћты ма- териалдыћ игiлiктердiѓ бљкiл кешенiн берудi ћамтамасыз ететiн ќлеу- меттiк-экономикалыћ механизмдер ћызметiнiѓ нќтижесi деп бiлетiн «мемлекеттiк ќл-аућаттылыћ» тџжырымдамасыныѓ бастауында тџрѕан едi. Олар ќл-аућаттылыћ мемлекетiн ћоѕамдыћ табыстарды ќдiл б)лiсу жолымен ћоѕамныѓ барлыћ мљшелерiнiѓ ќлеуметтiк ћџћыћтарын ћамтамасыз ету саясатыныѓ жљйесi деп ћарастырды. Жан басына шаћћандаѕы џлттыћ табыстыѓ деѓгейi экономикалыћ жљйенiѓ тиiмдiлiгiнiѓ негiзгi )лшемi, ал ћоѕамдыћ )нiмдердi тиiсiнше б)лiсудi ћамтамасыз ету, ћоѕамдыћ тџтынудыѓ )суi жќне рационализа- циялануы љшiн материалдыћ ресурстарды пайдаланудыѓ оѓтайлы жолдарын iздестiру ћоѕамдыћ )нiмдi тиiсiнше б)лiсудiѓ маћсаты болып табылады деп ћорытты. Мемлекеттiк жоспарлау елеуi р)л атћаратын меншiк формаларыныѓ алуан тљрлiлiгiне негiзделген, ќлеуметтiк жаѕынан баѕдарланѕан аралас экономика ћџру тиiстi мiндеттердi орындаудыѓ кепiлi деп саналды. Американ экономисi, жаѓа консерватизмнiѓ жетекшi теоретигi, саяси экономиядаѕы монетаризмнiѓ жетекшiсi, 1976 жылѕы экономика жнiндегi Нобель сыйлыѕыныѓ иегерi Милтон Фридменнiѓ зерттеулерi экономиканы мемлекеттiк реттеудiѓ шектерi проблемасына арналды. Ол еркiн нарыћты жаћтаушы болды. М.Фридменнiѓ пiкiрiнше, нарыћ — таѓдау еркiндiгiнiѓ кепiлi ретiнде ћызмет iстейдi. Ал, атап айтсаћ, жеке адамныѓ таѓдау еркi — экономикалыћ жљйе тиiмдiлiгi мен )мiрге бейiмдiлiгiнiѓ шарты. Баѕа механизмi еркiн, жекетџлѕаныѓ экономикалыћ бостандыѕы мен iс-ћимылыныѓ )зара байланысты- лыѕын жљзеге асыруды ћамтамасыз ететiн механизм. М.Фридмен мџнымен бiрге «нарыћтыћ љлгiнiѓ» ћоѕамда бiр )зi љстемдiк етуге тиiс еместiгiн мойындаѕан. Егер жеке кќсiпкер љшiн )зiнiѓ кљш-жiгерiн пайданы к)бейтуге баѕдарлау тќн болса, ал тџтас ћоѕам љшiн )зiнiѓ барлыћ мљшелерiнiѓ осы ћоѕамда адамныѓ )мiрi љшiн ћажеттi деп саналатын игiлiктерге ћандай дќрежеде ћол жеткiзуге болатындыѕы немћџрайды мќселе емес. ХХ ѕасырдыѓ ортасынан бастап, еѓ алдымен, бiлiм жќне медициналыћ ћызмет, сондай-аћ наћты ћызметiнiѓ нќтижелерi ћандай екендiгiне ћарамастан, азаматтарды материалдыћ жаѕынан ћамтамасыз ету механизмi осындай игiлiктер ћатарына жатады. Осы игiлiктерге барлыћ азаматтардыѓ ћолы жетуiн ћамтамасыз ету љшiн бџѕан мемлекеттiѓ араласуына жол беруге болатынын айта келе М.Фридмен мџнымен бiрге ћандай да болсын араласушылыћ с)зсiз керек болѕан жаѕдайларда )ктемдiк элементтерi мен жеке еркiндiк арасында ымыраѕа келудi iздестiру ћажет екенiн атап к)рсеттi. Ол адам бостандыѕын, оныѓ iшiнде аћша жџмсау бостандыѕын мейлiнше аз м)лшерде шектейтiн тљрде ѕана мемлекеттiѓ 272 араласушылыѕын ћабыл алатын едi. Осыѕан орай М.Фридмен аз мљлiк иелерiне к)мектi заттай емес, ћайта аћша тљрiнде берiп, аз ћамсыз- дандырылѕан адамдарѕа жеке табысына салынатын салыћтарды тiкелей т)летудiѓ орнына олардыѓ материалдыћ жаѕдайын жаћсартуѕа белсендiлiгiн кемiтпейтiндей салыћ жљйесiн енгiзудi џсынды. Бiраћ М.Фридмен «жаѓа кедейлiк» дейтiндi туѕызады деп санап, арнаулы игiлiктер беру саласын тым џлѕайтып жiберуге ћарсы болды. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|