Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| § 28. ИРАН МЕН АУЅАНСТАН
ИРАН Соѕыстан кейiнгi дамуы. Екiншi дљниежљзiлiк соѕыс аяћталѕаннан кейiн Иранда экономикалыћ жаѕдай елеулi тљрде нашарлады, экспорт ћысћарды, баѕа )стi, халыћтыѓ негiзгi бџћарасыныѓ табыстары азайды. Иран басшылыѕы бџл жаѕдайдан шыѕу жолдарын iздестiрiп, елдiѓ мџнай )неркќсiбiн џлт меншiгiне алуѕа дейiн барды. 1951 жылы сќуiрде парламент мџнай )неркќсiбiн џлт меншiгiне алу туралы заѓ ћабылдады жќне оны жљзеге асыруды 1951 жылѕы 29 сќуiрде ћџрылѕан Мохамед Мосаддыктыѓ љкiметiне тапсырды. Мџнай )неркќсiбiн мемлекет меншiгiне алу Џлыбритания мен АЋШ тарапынан ћарсылыћћа тап болды, )йткенi ол шетел компания- ларыныѓ Иран мџнайын алуын шектейтiн едi. Елдiѓ тќуелсiздiгiн ныѕайту љшiн М.Мосаддык бџѕан жауап ретiнде Џлыбританиямен дипломатиялыћ ћатынастарды љзу ж)нiнде џсыныс жасады, сонымен ћатар Иран монархыныѓ )кiметтiк )кiлдiктерiн шектейтiн болды. 1952 жылы Џлыбританиямен дипломатиялыћ ћатынастар љзiлдi. Иранныѓ сол кездегi шахы Мохаммед Реза Пехлеви ќскерилердiѓ ћолдауымен жќне американ арнаулы ћызметтерiмен ынтымаћтаса отырып, премьер-министрге ћарсы ћастандыћ шаралар белгiледi. 1953 жылѕы 20 тамызда М.Мосаддык ћамауѕа алынып, сотћа тартылды жќне екi жыл тљрмеде ћамауда отыруѕа сотталды. Бљкiл )кiмет билiгi шахтыѓ ћолына к)штi. Шахтыѓ жаѓа љкiметi Џлыбританиямен дипломатиялыћ ћаты- настарды ћалпына келтiрдi. С)йтiп, Батыстыѓ мџнай монополия- ларымен ымыраѕа келдi. 1954 жылы Иран љкiметi мен Халыћаралыћ мџнай консорциумымен арада келiсiмге ћол ћойылды. Иран мџнайын )ткiзуден )зiне тљсуге тиiстi болѕан аћшаны к)бейттiрдi, бiраћ шетелдiк компаниялар Иранныѓ дљниежљзiлiк мџнай нарыѕына дербес шыѕуына мљмкiндiк берген жоћ. Мџнай сату шетелдiк ћаржы- салымдарыныѓ ћолында ћалды. 215 Иранда мџнымен бiр мезгiлде солшыл жќне демократиялыћ кљштерге ћарсы ћуѕын басталды. Ел формалды тљрде конституция- лыћ монархия тљрiнде ћалып отырса да, онда iс жљзiнде авторитарлыћ режiм орнады. Шах мемлекетте шешушi р)л атћаратын болды. Ол парламентпен аћылдаспастан-аћ премьер-министрлердi жќне аса маѓызды министрлiктердiѓ басшыларын таѕайындады. Солшыл жќне демократиялыћ џйымдар жойылды. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|