Сайын Назарбекҧлы

 
133 
 
 
Лебен Садуақасов –
 
жасы Әбiштен бiр
-
жар жас үлкен болғанмен 
бiрге  оқыған  кластасы,  Әбiштiң  тiршiлiк  шаруасына  қырсыздығының 
орнын толтырар қамқоршысы, керек кезiнде Әбiштiң қасы мен қабағын 
баққан күтушiсiндей, Әбiш ӛмiрiнде үлкен iзi бар кiсi.
 
 
…Лекеңнiң  айтуынша  екеуi  ауылдың  түстiгiндегi  тау
-
тау 
құмдардың
 
арасынан  Клараны  күзетiп  сағаттар  бойы  құм  арасында, 
шыжыған  күн  астында  жатады  екен.  Аңдыған
 
алмай  қоя  ма,  ақыры 
Клара үй ауласына бiр шығып кӛзге түссе болды, бiздiң Әбекең үлкен 
шаруа бiтiргендей кӛңiлi толып, интернатына қайтатын болса керек.
 
 
"Жетiншiнi"  мен  Ақмыштан,  Клара  Шайырдан  бiтiрдi.  Ол  кезде 
класс  бiтiру  сынмен  аяқталады.  Сынға
 
ауданнан  уәкiл  келедi.  Сол 
жылы Шайыр балалары сынын бiзбен бiрге тапсырды.
 
 
Клара  –
 
аға
-
жеңгесi  мұғалiм,  үстi  таза,  жүрiс
-
тұрысы  сәндi,  ӛзi 
сұлу  қыз  екен.  Сол  жылы  сында  танысқан  бiздер  Ұштағанда  тағы 
кездестiк.  Аға
-
жеңгесiн  мұғалiм  етiп  сонда  аударыпты.
 
Содан  үш  жыл 
бiр партада отырып мектеп бiтiрдiк.
 
 
Әбiш –
 
Клара романы басталғанда алғашқы жанашырлардың бiрi 
болып,  ретi  келгенде  хат  арқылы  сезiмдерiн  жалғап  жiберуге,  тiптi 
кейбiр  қиын  жағдайларда  дәнекерлiк  дәрежеде  роман  кейiпкерлерiне 
септiгiм  тиген  болатын.  Әбiш  сол  кездiң  ӛзiнде
-
ақ  түбi  роман 
жазатынына сенетiн.
 
 
Мен  –
 
аңқау,  сенгiштеу  кiсiмiн.  Әбiштiң  маған:  «Алғашқы 
романымның  қаламақысы  сенiкi»  –
 
деген  сӛзi  күнi  кешеге  дейiн 
шындық  сыяқты  болатын.  Бiздер  ол  кезде  ӛтiрiк  айтпайтынбыз?  Ал 
Әбiштiң  сол  кезде  сол  сӛздi  шын  пейiлмен  айтқанына  мен  әлi 
сенiмдiмiн.
 
 
Әбiштiң  Музасы  мектепте  атақты  қыз  бола  бастады.  Жуан  екi 
бұрымы толарсағына түсiп, шашының салмағынан ба, әлде әдейi бой 
түзеген  сәндiк  қимылы  ма,  әйтеуiр  басын  әнтек  шалқайта,  ауыл 
балаларының
 
кӛзiне  жаттау  қала  үлгiсiмен  киiм  киген  аққұбаға  жақын 
қызылшырайлы
 
қыз
 
мектептен  шығып  құм  жиегiндегi  аулына  жаяу 
кетiп бара жататын. Ол қыздармен де, ұлдармен де кӛп шүйiркелесiп, 
оңашаланып жүрмейтiн, жүрiс
-
тұрысы кербездiктi танытып тұратын қыз 
болатын.
 
 
Олар  бiр
-
бiрiн  Лира,  Муза  деп  атап,  сағынышқа  толы,  сезiмге 
толы хат жазысатын.
 
 
Мен  әлi  күнге  дейiн  сол  балалық  шақтардағы  махаббат 
сезiмдердi  сағынамын.  Сол  сай
-
сүйегiңдi  сыздатып,  жан
-
дүниеңдi 
шымырлатып  жiберетiн  сезiмдер
-
ай!  Ендi  бұл  жаста  сӛнiп,
 
ӛшiп  бара 
жатқан түйсiктерге сол шақтағы сезiмдер тамырымен нәр тартып еске 
түсiруге тырысамын.
 
 
Қайран
 
ӛзiң  үшiн  емес,  досың  үшiн  ӛмiр  суретiн  сол  бiр 
перiштедей пәк сезiмдер!
 
 
Сол сезiмдерге ие еткен жастық шақ, сен қандай қасиеттi ең!..
 

 
134 
 
 
 
 
Әбіштің мектебі 
 
 
 
Жақсыға жақын кӛп. Содан да болар бәрiмiздiң кӛзiмiз тiрiде қазiр 
Әбiш  қай  мектептi  бiтiрдi  деген  талас  туа  бастады.  Олар  он  бiтiретiн 
жылы  бүкiл  Маңғыстауда  үш
-
ақ  он  жылдық  мектеп  болатын.  Бiлiм 
ордасы  –
 
қара
 
шаңырағымыз  –
 
Таушық  орта  мектебi  және  соңғы 
жылдары  ашылған  Ұштағандағы,  Тұщықұдықтағы  екi  кӛсем  атымен 
аталған орта мектептер. Талас қайдан туып жүр?
 
 
«Жел  болмаса  шӛптің  басы  қимылдамайды»  дегендей  бұндай 
дауға негiз де бар екен.
 
 
1957 жылы кӛктемде бүкiл Совет елiнде жастар фестивалi ӛткен.
 
Бiздiң  колхозымыздың  ӛнерлi  жастары  аудан  бойынша  бiрiншi  орын 
алып,  Әбiш  бастаған  бiрнеше  адам  облыстық  фестивальға,  Гурьев 
қаласына
 
баратын болған. Әбiш оныншы кластың жазба экзамендерiн 
ӛз
 
мектебiнде тапсырып фестивальға кетедi де, қайтып келгесiн қалған 
ауызшаларын  Таушық  орта  мектебiнде  ӛткiзедi.  Аттестатты  да  сол 
Таушық  мектебi  бередi.  Документ  солай  толтырылғанмен  оның  10 
класты  оқып  шыққаны  Ұштағандағы,  кәдiмгi  менiң  әкемнiң  тұрғызған 
онжылдық мектебi болатын.
 
 
Әкем, Назарбек Сәрсенұлы, жан
-
жақты шебер кiсi болатын. 1956 
жылы  ерте  кӛктемде  менiң  әкем  мен  Балғабай  және  Ермек  деген  үш 
тас  қалаушы  шеберлер  болашақ  мектеп  құрылысына  кiрiсiп  кетiп  едi.  
Екеуі  қабырғасын  қаласып  ауылдарына  кӛшiп  кеттi  де  әкем  жаз  бойы 
ошақ  басындағы  бала
-
шағасы,  «подсобник»  бiр
-
екi  кiсi  кӛмегiмен 
жалғыз ӛзi аяқтап шыққан
-
ды.
 
 
Негiзгi  кӛмекшiлерiнiң  бiрi  мен  едiм.  Мен  отын  жағатын  пеш 
тұрғызуды  сол  жылы  үйрендiм.  Сыр    езiп,  оны  есiк  терезеге  жағудың 
оңай  жұмыс  емес  екендiгiн,  штукатурка  деген  жұмыстың  әрi  ең  ауыр, 
әрi  ең  арзан,  керiсiнше  терезеге  әйнек  кесiп  салудың  оңай,  бiрақ 
қымбат
 
бағаланатын  жұмыс  екенiн,  айта  берсе  сан  жетпес  кӛп 
нәрселердi  мен  әкеме  кӛмекшi  болған  сол  жылдары  үйренiп  алып 
едiм. Ӛз мектебiн ӛз қолыммен салып алған жалғыз мен
-
ақ болармын. 
Әбiш бiтiрген мектеп, менiң әкем Назарбек салған, шешем Жаңылдық, 
бауырларым Дайын мен Қайырын, тiптi тӛрт
-
бес жастағы Қалима мен 
аяққа оралып жүрiп ӛз үлесiн қосқан ең сүйiктi кiшкентайымыз Үмiтейге 
дейiн  маңдай  терiмен  кӛз  жастарынан  балшық  иленген  мектеп 
болатын.
 
 
Мiне,  Әбiш,  қазiргi  ел  сүйiктiсi  Әбекең  сол  мектепте  оқыған,  сол 
мектептi  бiтiрген.  Сол  мектеп  қабырғасында  болашақ  армандарын 
ойлаған.  Сол  мектеп  қазақ  халқының  бiр  кемеңгер  ұлына  жол  берген 
болатын.
 
 

 
135 
 
 
Ҧштаған интернаты 
 
 
 
Бiздер  –
 
«қоржын  үй»  деп  аталатын  ортасын  пешпен  бӛлген 
кӛршi    бӛлмелерде  тұрдық.  Қыста  негiзгi  отын  қой  қиы  да  тамызығы 
ӛзiмiз шауып әкелетiн құсқонбас аталатын бұта болатын.
 
 
Қысқа
 
қарсы
 
интернатқа  бiр  машина  кӛмiр  түсiрiлiп,  қи  бiраз 
қызғасын
 
үстiне  аздап  кӛмiр  салынатын.  Пешiмiздiң  оттығы  кӛмiр 
жағуға  есептелiнбеген  болса  керек,  қаншама  сақтанғанмен  бiр  күнi 
кӛршi екi бӛлме түгел уланып қалды.
 
 
Есiмдi жисам, жаны жәннатта болғыр, аспаз шешемiз Әуес менiң 
бетiмдi  қармен  ысқылап  отыр  екен.  Тӛсектерiмен  далаға  шығарылған 
балалардың  қасында
 
бiр
-
бiр  ересек  адам.  Балалардың  бiреулерi 
тiрiлген, ендi бiреулерi әлi есiн жимапты.
 
 
Сол  күнi  Әбiштiң  болған    болмағаны,  болса  қай  шамада  есiн 
жиғаны  есiмде  жоқ.  Ал  ӛзiм  лоқсып  құсумен  болдым.  Бiр  –
 
екi  күнге 
дейiн  тамаққа  да  тәбет  шаппай,  сабаққа  да  қатыса
 
алмай  дел
-
сал 
болып жүрген болатынмын.
 
 
Баламыз. Әрқайсымыз әр бұтаның түбiнде бiр ойын ойлап тауып 
ермек етемiз. Интернаттың тамаққа шақыруы үрдісі әлi есiмде. Кезекшi 
бала:  «Тамаққа,  тамаққа!  Тамаққа,  тамаққа!»  деп,  бүкіл  ауылды 
шошыта  айқай  салады.  Тауық    балапандарына  «шеп
-
шеп
-
шеп»   
дегенiндей  шақыру.  Үй
-
үйдiң  арасынан,  бұта
-
бұта  тасасынан, 
жасырынып  шылым  шегiп  тұрған  қорғандарының  қалқасынан 
тырағайлап  жүгiрiп  келе  жатқан  балалар.  Қатығы  аздау  ыссы  кӛже. 
Неге сонша ыссы болатынын?.. Жанып тұрған бiр қалайы кружка шәй. 
Iшi  қатыңқырамайтын  нанның  жұмсағымен    кружкаңның  ерiн  тиетiн 
жерiн  жиектеп  алып  ысылдайсың  келiп…  Кейiн  Ә.Кекiлбаевтың 
«Автомобиль»  атты  шығармасының  бас  кейiпкерi  болған  Зоранов 
Қобылан
 
кӛбiне    Әуес  апайға  кӛмекшi  болып  жүредi.  Жүгiрiп  кiрген 
бойда  столға  ұмтыласың.  Әр  орындық  тұсында  бiр  жапырақ  нан,  бiр 
кружка  тұрады.  Жүгiрiп  келе  жатып  «горбушка»  нанды  кӛздеп  келе 
жатасың.  Бұ  күндерде  ӛмiр  деген  күрес  деймiз  ғой,  сол  күндегi  ӛмiр 
үшiн күрестiң ең күрделi жерi сол сәт болса керек.
 
 
Сӛйтiп жүрiп бәрiмiз де адам болып кеттiк қой, әйтеуiр.
 
 
 
Жазушы бала 
 
 
 
Оқып  жүрген  кезiнде  бұрын  да  қызыға  қарайтын  Әбiштi  қол 
жетпейтiн  биiкке  кӛтерiп  тастаған  оның  «Лениншiл  жас»  газетiне  
шыққан  бiр  мақаласы  болатын.  Бүкiл  ауылға  келген  жалғыз  газет  пе, 
әлде
 
балаллардың  қолына  түскенi  сол
-
ақ  па,  бiрiнен  бiрi  сұрап  алып 

 
136 
 
оқып,  бiр
-
бiрiне  аңыздай  ғып  айтып  жүрген  оқушы  балалар.  Мен  сол 
мақаланы оқыдым ба, әлде оқымадым ба, есiмде жоқ.
 
 
Бiр  орыс  жазушысының  «Үлкен  жол»  романымен  қазақ  
жазушысының  «Магниттаудың  оттары»  атты  повесiнiң  образдарының 
ұқсастығы, сюжеттерiнiң сәйкестiгi мiнелген болса керек.
 
 
«Лениншiл  жас»  газетiнiң  бiр  бетiн  тұтас  алып  жатқан  мақала, 
жан
-
жақтан  айтылып  жататын  қошамет  сӛздер…  Бiрақ  Әбiш 
мақтаншақ  болмайтын.  Ортада  кӛп  сӛйлейтiн,  бiрақ  мақтаныш 
сӛздердi оның аузынан кӛп ести қоймаған секiлдiмiн.
 
 
Лебен  ӛте  жақсы  сурет  салатын,  кӛркем  жазатын.  Ұштағанның 
барлық  мейрамдық  ұрандары  Әбiш  екеуiнiң  мойнында  едi.  Мейрам 
жақындады
-
ақ  колхоз  клубының  кiлтi  сол  екеуiнiң  қолына  кӛшетiн. 
Оларға ұран жазуға қажет: шұбат, қант, тiс жуатын ақ порошок секiлдi 
балаларға  пайдалы  нәрселер  мол  берiлетiн.  Әбiш  пен  Лекең  бiз 
сияқты клуб қонақтарының кӛңiлiне қарап шұбат орнына суды, қант пен 
порошок орнына таза әктi кӛбiрек пайдаланып кейбiр уақыттарда
 
ұран
 
сапасын әлсiретiп те жiберген кездерi болды
-
ау деп ойлаймын.
 
 
Қалай
 
дегенмен  де  Әбiш  туысынан  ошақ  басы  үшiн  емес,  тұтас 
қоғам
   
үшiн  жаралған  жан  болуы  қажет.  Ол  ӛзiнiң  қоғамға  қажеттiгiн 
бала кезiнен сезiнiп ӛстi.
 
 
 
Кісі бала 
 
 
 
Бұ  күндерi  кiсi    ойын  кӛп  бӛле  бермейтiн  байсалды,  сӛз  кезегiн 
тосып  сӛйлейтiн  байыпты,  ӛзге  кӛңiлiн  жарақаттар  сӛзге  бармайтын 
кемеңгер Ә.Кекiлбаев жас кезiнде пiкiр таластырғыш, кие
-
жара сӛйлеп 
кететiн  шыдамсыздау  бала  болатын.  Әрине,  онымен  ой  сайысына, 
пiкiр  жарысына  түсе  аларлық  бiздерде  ол  кезде  бiлiм  де,  жүрек  те 
аздау
-
ды.  Мүмкiн  Әбiштiң  үйiрiлiп  тұратын  шешен  тiлi,  ұяларын  таба 
қоятын
 
балқыған  ыссы  қорғасындай  салмақты  ойы  да  бiзге  теңдiк 
бермеген  болар.  Оған  жас  мұғалiмдер  досындай  болса,  директор 
тұстасындай болатын. Мектеп директоры Құдайберген Айтмағанбетов  
әрi ақын, әрi журналист, бiз үшiн айтулы iрi тұлға. Бiрде кӛшеде қарсы 
жолығып  қалып:  «Маған  Әбiштi  шақырып  жiбершi»,  –
 
дегенi.  Құдай 
бiледi,  сол кiсi сонда Әбiшпен бiр шаруа жӛнiнде ақылдасқан болар…
 
 
Әбiшке,  әсiресе  жас  мұғалiмдер  әуес!  Мектебiмiзге  сол  жылы 
келген  орыс  мұғалiмiнiң  (қыз)  кӛшеде  Әбiштiң  қолтығынан  ұстап  кетiп 
бара  жатқанын  кӛрiп  мен  аспаннан  аяғы  салбырап  адам  түсiп  келе 
жатқандай  әсер  алғанмын.  Менiң  ӛз  ӛмiрiмде  кӛшеде  қолтықтасып 
келе
 
жатқан әр түрлi жынысты жастарды алғаш кӛруiм де сол едi. Екеуi 
орысша сӛйлесiп келедi. Сүрген ӛмiрiмiз, ӛскен ортамыз, iшкен суымыз 
бен  жұтқан  ауамыз  да  бiрдей.  Бiрақ  ол  орыспен  орысша  сӛйлесiп 
барады. Талай таң қалдырған Әбiш тағы да табынта түскен.
 

 
137 
 
 
 
 
Әбіштің алғашқы шумақтары 
 
 
 
Әбiштi  жақсы  бiлетiндердiң  бiрi  –
 
оның  жандай  құрдасы, 
кластасы, бала кезiнде аналары бiрге кӛшiп, бiрге қонған тағдырласы –
 
Ермұхан  Таужанов.  Менiң  осындай  Әбiш  туралы  әңгiме  жазып 
жүргенiмдi  естiп  бiрде  оның:  "Сен  бiлмейтiндердi  айтсам  сен  ӛзiңнiң 
Әбiшiңе  кiргiзесiң  бе",  –
 
дегенi.  Ол  Әбiштiң  алғашқы  жазған 
шумақтарының бiр
-
жарын есiнде сақтап қалған екен.
 
 
 
 
Жарамсақтың басына
 
 
 
Қонды
 
келiп кӛбелек.
 
 
 
Пiл болғанда кӛбелек
 
 
 
Ол жаншылып ӛлер ед…
 
 
 
… Әттең не керек, не керек !
 
 
 
 
 
Кiм бар екен мiн тақпаған, күлмеген ?
 
 
 
 
Кiм бар екен бәлденудi бiлмеген ?
 
 
 
 
Тышқан екеш 
 
тышқан да мәз ӛзiне
 
 
 
 
Мың бiр есе үлкенмiн деп бүргеден …
 
 
 
 
 
Уа, табиғат ӛкпелiмiн ӛзiңе,
 
 
 
 
Жарамсаққа жалтыратып сӛз бердiң.
 
 
 
 
Уа, табиғат ӛкпелiмiн ӛзiңе –
 
 
 
 
Қызғаншаққа
 
жарқыратып кӛз бердiң…
 
 
 
Бастауыш  мектеп  баласы  емес  алпысқа  аяқ  басқан  ӛзiмiз  бұл 
ойларды  ұялмай
-
ақ  ортада  мақтана  айтып  жүрер  едiк.  Жарамсаққа 
айтылған  ыза,‖мен
-
мен‖  деушiлерге  айтылған  мысқыл  қаншалықты 
ӛткiр  десеңiзшi.  Баланың  жәй  адамнан  жарамсақты  ажырата  алуы 
оның  сол  үшiн  адамға  емес,  табиғатқа  ӛкпелi  болуы  –
 
әрине
 
Әбiш 
жаратылысының ерекшелiгiнiң дәлелi ғой.
 
 
 
Әбіш студент 
 
 
 
Мұқыр  Ниязов  –
 
Әбiштiң  немере  ағасы.  Қазiргi  Атырау 
облысының  Ақкиiзтоғай,  Мұқыр  ӛлкелерi  бiр  кезде  бұл  әулеттiң  жаз 
жайлаған жерлерi екен. Мұқаң Мұқырға кӛшiп келген күнi туғандықтан 
сол  жер  атына  ие  болыпты.  Мұқаңа  Құдайтағала  алтын  асықтай  әп
-
әдемi,  жiгерлi  ұлдар  берiптi.  Солардың  ең  үлкенi  Бауыржан.  Бала 
күнiнде елгезек, ақ кӛңiл қызық бала болатын. Ӛзiнiң Алматыда оқитын 

 
138 
 
ағасы  Әбiш  келген  күн  ол  үшiн  үлкен  оқиға  болса  керек.  Ол  ӛз 
басындағы  сол  қунышты  сол  күйiнде  сезе  алатын  тағы  бiр  адам  бар 
екенiн  тани  алған.  Студент  ағасы  Әбiш  Мұқаңның  табалдырығын 
аттаған  бойда  ол  ұшып  бiздiң  үйге  жететiн.  Есiктен  басын  сұға  сала: 
―Сайын аға, Әбiш ағам келдi!…‖ Ештеңе сұратып үлгермей,  сол сәтте 
ол ӛз үйiне қарай безiп бара жататын.
 
 
Әбiш  екiншi  курс  бiтiрiп  жазғы  демалысқа  елге  келiп  Таушықта 
бiр
-
екi  күн  ӛткiзгесiн  Шайырдағы  Әбекеңнiң  кластасы,  сырласы,  менiң 
ауылдасым  –
 
Сүлеймен  Досанов  атты  жан
-
жақты  ӛнер  иесi,  ӛмiр 
туралы  ӛз  түсiнiгi,  ӛз  кӛзқарасы  бар  бiр  қызық  жiгiтке  соғып  қайтпақ 
болдық.
 
 
Ол  кезде  Сүлейменнiң  ағасы,  менің  жездем  Дәуiт  те,  апам 
Сәнәгүл де тiрi болатын. Шәй iшiлдi. Мал сойылып жатыр.
 
 
Бiз  үшеумiз  шiлде  айында  адам  тәнi  соншалық  сағына  күтетiн 
кешкi  тау  самалына  денемiздi  аялатып,  самаладай  жұлдыздар  мен 
шара  табақтай  ай  жарығымен  жӛнiмiздi  бағдарлап  ауыл  сыртында 
сырласып  жүрмiз.  Сол  күнгi  негiзгi  тақырып  –
 
Әбiш  оқуын  бiтiргесiн 
қайда
 
тұрады,  не  iстейдi  –
 
болатын.  Әбiштiң  қалыптасқан  ойы, 
қабылдаған
 
шешiмi  даяр  екен.  Ол  оқуын  бiтiргесiн  Алматыда  тұрып 
қалатынын, ӛмiрiн жазушылыққа бағыттайтынын әңгiме еттi.
 
 
Сүлеймен  оған  келiсе  алмады.  Ӛмiр  бойы  аядай  аулынан  тек 
қана
 
Ұштаған
 
барып екi жыл оқып келген
 
нағыз ауыл патриоты сол күнi 
ӛз
 
мiнезiн танытқан
-
ды.
 
–
 
Нағыз жiгiт ӛзi туған жерiнде еңбек етедi…
 
Сонда Әбiш толғана ұзақ сӛйлеген едi…
 
―Ер  туған  жерiне,  ит  тойған  жерiне‖  деген  мақалды  шығарған
 
бабаларымыздың түсiнiгi сенiң қазiргi ойыңнан ӛзгешелеу болса керек. 
Тап осы сенiң аталарыңның ӛзi осы Маңғыстаудан бастап Орынборға 
дейiн кӛшкен. Солардың бәрiнiң әйелi Маңғыстауға келiп босанып па? 
―Туған  жер‖  деген  сӛз  ол  сенiң  тұтас  елiң.  Ол  мақал  шыққан  кезде 
қазақтар
 
тұтас  дүниемен  араласып  жатқан.  Сол  кезде  ―ӛзге  елде 
Сұлтан болғанша, ӛз елiнде ұлтан бол‖ мақалдары шыққан. Жалпы ер 
жiгiт тек қана ӛз ұлты емес, тұтас тiрлiктiң бiр мүшесi екенiн түсiнгенде 
ғана
 
кiсiге айналмақ…
 
 
 
Алматыдағы кездесу 
 
 
 
Бұл  бiр  ұзақ,  қызық  оқиға.  1964  жылы  аяқ  астынан  шешiм 
қабылдап Алматыға оқуға келдiм.
 
 
…Жаңаӛзен  қаласының  әлi  ӛмірге  келе  қоймаған  уақыты.  Мен 
Қызылсай
 
деген  жерде  жүргiзушi  қызметiн  атқарып  жүрдiм.  Бiр  жолы 
алыс  сапардан  машинам  бұзылып,  шаршап,  азап  кӛрiп,  үйге  зорға 
жеткенмiн.
 

 
139 
 
 
Әкемнiң: ―Кеше  кӛршiнiң баласы  оқудан
 
келiп,  әкесi  той  жасады. 
Бiздiң  балаларымыз  маған  ондай  тойды  бұйыртпады  ғой‖  –
 
деп 
налығаны.  Ал  мен  болсам  сол  бойда:  ―Онда  мен  Алматыға  барамын, 
құрылыс
 
оқуына  түсемiн‖  деппiн.  Анам  да  :  ―Япыр
-
ай,  оқуға  барамын 
деген сӛзiн  де  қойып  кеттi
-
ау  –
 
деп уайымдап  жүретiн  едiм.  Мектепте 
сенен  кӛп  тӛмен  оқыған  балалар  институттарын  бiтiрiп  келiп  жатыр. 
Алла алдыңнан жарылқасын‖ –
 
деп қостай кеттi.
 
 
Сонымен  арада  екi
-
үш
 
күн  ӛткенде  Алматыдан  бiр
-
ақ  шықтым. 
Сынның  басталуына  да  бiр
-
екi  күн  қалған.  Әбiштiң  үйiн  таң  алдында 
зорға тауып,  (Фурманов  118,  пәтер 7)  есiгiн  дүрсiлдетiп  ұрып  тұрмын. 
Әуелi Әбiш оянып: ―Елден бiреулер келген ғой, есiк аш‖ –
 
деп Клараны 
тұрғызыпты. Жасым жиырма үшке келген алты жыл жұмыс iстеген мен 
есiктiң электр қонырауы болатынын бiлмейдi
 
екенмiн.
 
 
Есiктi  Клара  ашты,  сәл  әрiректе  Әбiш  тұр  екен.  Клара  ―Сайын!‖ 
деп  маған  жабыса  кеттi.  Әбiш  те  құшақтап  жүр.  Мен  ӛз  басым  ондай 
сезiмдердi  күтпеппiн.  Тағы  бiр  бӛлменiң  есiгiнен  қарап  қалған  екi 
әйелге
 
кiнәлi  жандай  кӛз  тастадым.  Тұла  бойымның  келiсiп  тұрғаны 
шамалы болса керек, бiреуi жақындап келiп:
 
 
- 
Ау,  жарқындарым,  жӛндерiңдi  айтсандаршы,  мына    ―банды‖ 
келмегенде  ӛлуге  айналыпсыңдар  ғой!  –
 
дегенi.    ―Банды‖    дегенi 
жүрегiме  дық  ете қалды.  Әбiштер  жӛндерiн айтып  жатыр. Айекең  мен 
оның  қонаққа  келiп  жатқан  сiңлiсi  Мамық  та  менiң    ―банды‖  емес 
екенiме  кӛз  жеткiзiп,  жүректерiн  басқан  болуы  керек,  ұйқыға  кеттi. 
Жуынып
-
шайынып шәйға отырдық.
 
 
Сол  сәттен  бастап  менiң  осы  жолдарды  жазып  отырған  қазiргi 
шағыма дейiнгi ӛмiрiмнiң жаңа кезеңi басталып кеткен едi…
 
 
…  Уақыт  аз,  математикаға  күштi  болатынмын.  ―Антонов‖  деген 
кiтаптан  күнiмен,  түнiмен  отырып  есеп  шығардым.  Алла  жолыңды 
оңдайын  десе,  қолында  ғой.  Дайындық  кезiнде  шығарған  үш  есебiм 
сынға  келiп  жазбашадан  бес,  ауызшадан  тӛрт  бағаларын  алып,  үйге 
келсем, Әбекең:
 
 
–
 
Сен баяғыдан берi неғып оқуға келмей жүргенсiң? –
 
дейдi. Мен 
оған: ―Менiң түрiме орыс тiлi диктантын жазып келген күнi қарарсың‖ –
 
деймiн.  Бұған  дейiн  екi  рет  орыс    тiлi  диктантынан  құлап  оқуға  түсе 
алмай  қалған  болатынмын.  Маған  ас  үй  тидi.  Түнiмен  сынға 
дайындаламын.  Ұйқым  келген  кезде  қол
-
аяғымды  созып  ―зарядка‖ 
жасаймын. Сол кезде Айекең менi тағы да бiр ӛкпелеткен едi. Клараға: 
―Ана  қонақтарыңның  денi  сау  кiсi  ме  едi,  қашан  кӛрсемде  қол
-
аяғы 
сереңдеп домалайды да жатады‖ –
 
дептi.
 
 
Менiң барлық саналы ӛмiрiмнiң басы сол Әбекеңнiң үйiнде 1964 
жылы  басталғандай.  Ол  үйде  үлкен
-
үлкен
 
жиындар  болып  тұратын. 
Келелi
-
келелi  кеңестер  ӛтетiн.  Мағыналы  сӛздер  сӛйленiлетiн.  Жас 
жазушылар,  талапты  студенттер,  тiптi  атақты  ұлылар  да  кездесiп 
қалатын. Барлығы да:
 

 
140 
 
Қайткенде
 
ел боламыз 
? 
Қайткенде
 
кем болмаймыз 
? 
Қалай
 
ұрпақ
 
қамын
 
жеймiз 
? 
–
 
десiп жататын.
 
Сол жиын, сол айтылған сӛздерден бiздiң болмысымызға да
 
нәр тараған, жаңа бастаулар пайда болған болар.
 
 
Жаңа,  саналы  ӛмiрiмнiң  басы  Әбiш  атымен  басталғанына  мен 
ӛзiм әлi күнге ӛте ризамын. Iштей рахметiмдi жаудырып жүремiн.
 
 
 
Тҧмсық
 
бҧзар қол 
 
 
 
Оқуға  түсiп,  ӛмiрдегi  ең  бақытты,  ең  қызықты  күндердi 
басымыздан кешiп жатырмыз. Екi айдай жатқан Әбiш үйiнен ―Сәтбаев 
22‖    деген  үш  қатарлы  полит
-
тiң  жатақханасына  кӛшiп  алғанмын.  Бiр 
күнi  ауылдан  қарынға  салған  аса  дәмдi  жылқы  қуырдағы  келдi. 
Қуырдақ
 
болғанда  қандай!  Әлде  анаға  деген  сағыныштан  туған 
сезiмнiң  асып
-
тӛгiлуi  ме?  Әлде  қуанышты,  бақытты  шағында  сәл 
нәрсенiң ӛзi мәндi де сәндi болып кете ме? Не де
 
болса Әбiштiң үйiне 
жүгiрдiм. Керемет қуырдақтан Әбiштiң дәм татуы керек
-
ақ сияқты. Сау 
болғыр  кӛне  кеттi.  Үшiншi  қатардағы  49
-
шы  бӛлмеге  келдiк.  Бӛлмеде 
бес  баламыз.  Баймұратов  Кәрiм  –
 
Қазалыдан.  Жүнiсбеков  Алхан  –
 
Түркiстаннан.  Кӛбегенов  Жеңiс  екеумiз  Маңғыстауданбыз.  Михаил 
Емельянов –
 
Жезқазғаннан. Зайпанов Базарбай –
 
Қарақалпақстаннан
. 
Ол  бӛлмеде  жасырынып  тұрады.  Бӛлмеге  кiрсек  Кәрiм  сызу  сызып 
отыр екен. Қолдасып амандасқан Кәрiмге Әбекең:
 
 
–
 
―Япырмай, мына қол сызу сызудан ғӛрi тұмсық бұзуға лайықты 
қол
 
екен‖, –
 
деп бәрiмiздi ду күлдiрген. Кәрiмнiң қолы күректей болып 
дүниеге  сыймай  отыратын.  Кейiн  жiгiттер  ―тұмсық  бұзарыңды  әрi 
тартшы‖  деп,  талай  әзiлдiң  желiсi  еткен.  Әзiлден  менi  де  құр 
қалдырмай, менiң тiкiрейген, әрi қатты, әрi қалың шашыма:
 
–
 
Етiк тазалауға жарар он шақты щетка шығар едi
-
ау, –
  
деп, бір 
мақтап тастаған болатын.
 
 
 

жүктеу/скачать 1,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: