Сакулина Н. П. Комарова Т. С. Балалар ба шасында'РЫ
жүктеу/скачать 9,32 Mb. Pdf көрінісі
|
дәріс
| « Б 1 3
з а р я д к а г а эз1р- л е н д ж » деген к о л л е к т и в т ж фриз б о л у ы д а м ум к ш . М у н д а й ж у м ы с э у е л б а с т а Ж1берген к а т е ш ж е н д е у г е м у м к ш д ж б е р е д 1. Апплпкациядан кешн сурет салуды орындаганда у л к е н д ш мен формасы ж е н ш д е п езара карым-катынас б е к т л е д ь Соны мен суретте ба ск а персонаж бейнеленедь Егер б1ршип ж а г д а й да модельдщ кызметш ку ы р ш ак аткаруы мумк1н, ал екшпп де физкультура сабагы ндагы балалар, немесе экесш щ хал1н б!луге жиналган Кызыл Телпек немесе сэнд1 костюм1мен мерекедеп б алалар бейнеленед1. Б а л а л а р е з д е р 1Н1Н к е ш п к е р л е р ш е б1рден кез бен а у ы з д ы а с у р е т ш с а л у г а т ы р ы с а д ы , со н д ы к т а н к у ы р ш а к т ы (со н д а й -ак езщ д1, б а л а л а р д ы н е з д е р 1н) к е р с е т у г е б о л а д ы ж эн е б е т муше- лер1н к а л а й д у р ы с о р н а л а с т ы р у д ы т у с 1н д 1ру керек. Кез беттщ орта тусына орналасады жэне астында нуктес! бар келденен сызыкша немесе ортасына нукте койылган кпнкен- тай сопакша аркылы бейнеленед1. Онын астынгы жагьп{ан му- рыннын (юшкене келденен сызыкша) жэне ауыздын (аздап ка- на узындау сызыкша) сурет1 салынады. Бетт1н бук1Л жогаргы бел еп н е мандай орналаскан. Ш аш тын сурет1 мандайдыц устшен немесе оны аздап жауып туратындай ет1п салынады, егер шаш 122 кы ска болса, бастан аздап керш ш туратындай дога сызыкпен к у л а к ж асалады . Бет мушелер1 туралы, оларды бейнелеуде балаларды ц т у с ш ь гш дэлдей т ус у уш ш штаптардары иллюстрацияларды караган пайдалы жэне суретиплер кез бен шаштыц суретш эр турл1 сал- ранымен, олардыц эркаш анда б1рдей орналасатынына кещ лдерш а уд ар у керек. И ллю страцияларды 1ржтеп алып, оларды балалармен карап шыкканнан кешн, тэрбиенпге сурет сал у т э с ш н т ак та д а керсет- пей-ак, балаларды ц б ш м ш аныктау уш ш олардан бет пен дене м уш елерш щ орналасуы туралы сураура болады. Б ал ал ар ж ан уарл арды жабыстырып бейнелегенде м уш елерь нщ езара байланысын ж ак сы бере алады. Ересек б алал ар т о бында тэрбиеленуш1лер терт аякты ж ануарларды ц аяктары ею -ею ден орналасатынын — е м алдыцры, ек1 арткы аяры б олаты нын — оцай мецгеред1. Д ен е алдыцры жэне арткы аяктардыц ус- тш де «жатады». Б ас кеудеден ж огары орналаскан жэне онымен мойын аркылы байланыскан (б!р ж ануарды ц мойыны кыска, ек1нш1С1н1к1 узындау бол ады ). Т ерт аяктылардыц басы сопак, узынша келед1, ейткеш олардын тум сы ктары созылынкы. Б а л а лар эр турл 1 ж ануарларды ц: коянныц, иттщ, тул кш щ , аюдыц т. б. тумсьщ тарын ж аб ы сты ру тэс1Л1мен бейнелеуд1 б 1 р т 1 ндеп мецгеред1. О кы ту процесшде тэрбиеш1 эр турл1 жэнд1ктерд1Ц уксастыры мен айырмашылыгын б1луге балаларды ц кецлш аударура ти1с. С онда балалар б!р терт аяктыны бейнелеуд1 мецгерген соц, б а с ка кез келген ж ан уарларды , оларды картинадары бейнелермен, ойыншыктармен т. б. салыстырып, ж абы сты ра да, суретш сала да алатын болады. М ысалы, балалар итт1 жабыстырып болып, «Мен итпен кыдырып журм1н» (немесе баска б1р у к сас такырып) такырыбына сурет салады, оларра кез келген ж ан уарды ж абыс- тыруды тапсырыцыз. Б э р 1 кершетш дей ет1п оларды столдыц ус- тше немесе таранра койыцыз. Оны ж аксы лап карап шыруды тапсырып, ал одан кешн осы ж ануарл арды ц уксастыры неде ек е нш с у р а у керек. Балалар кеуде формасы мен денесш щ б1рдей м уш елерш щ барлы к уксастырын айтканнан кешн, олардыц айырмашылыры неде екен1н сурацыз. Балалар ерекшел 1 ктер 1 кеуделер1н1ц пропорциясында, айырмалары бас формаларында, аяктарыныц узындыры мен жуандыгында, куйрыктары мен ку- лактарында екен1н байкайды. Ойыншыктарды карап шыкканнан кешн, олардын и г л жа- быстырранын жэне ж ануарларды калай ж абы сты ру да оларра белпл1 екен1н естер1не салады. Енд1 тек есте устайтын нэрсе — К1МН1Ц не ж асаура уйрарраны жэне оныц ерекшел1Г1н беруге, уксайтындай болура тырысу. Б алалар бурын мецгерген техника- лык, ТЭС1ЛД1 (домалактап есу, тартып созу, шымшу) пайдала- нады. М етодикада баяндалран саб ак ты жыл бойына кайталаура бо- 123 лады, б1рак бейнелеу уш ш тэрбиепп б аск а ж ан уар л ар тацдай- ды. Табират туралы елецдер мен ертеплер, ж ан у ар л ар жайын- дары э ц п м е л е р д щ мазмуны, серуендер, экскурсиялар кезш деп б ак ы лаулар уй ж ан уар л ар ы мен тары ацдарды бейнелеу уилн, олардыц ерекш елш терш аньщтау унпн кептеген материал бе- ред1. Ж а б ы ст ы р у немесе сурет салу уш ш сондай не ба ск а такырып берш, эцпмелегенде, тусшд1ргенде у л к е н д т , курылысы, б а л а ларды ц жумысын керкемдеп, шындыкка ж акы ндататы н муше формалары жарынан айырмашылыры бар екенш унем1 атап кер сету каж ет. С у р е г п немесе ж аб ы сты руды орындау процесшде б алалар осы езара кары м -каты старды керсету уш ш куш салура тшс, ал тэрбнецн белпл1 б!р талап кояды; мундайда балаларды ц кейб1реулер1не жеке кемек (кецес беру, т у а ш п н аны ктау ушш иллюстрация керсету, бейнел1 сипаттама беру) керек болуы мумкш. Ж а н д ы заттарды бейнелеген кезде балалар, кебш есе децге лек ф ормаларды алады. Т ж бурышты формалар — уйлердщ, мебельдердщ, машина жэне эр турл1 транспорт тур л ер ш щ непзй Серуен кезш де уйлер мен маш иналарды бакы лаумен катар, бей нелеу л<умысын к у р асты р у эрекет1мен байланыстыра ж у р п з у керек. Эуел1 ба л ал а р г а кубиктерден, юрш ш терден жэне тагы б а ск а куры лы с материалдарынан онша курдел1 емес курылыс- тар сал у га м ум кш дш бер1п, сонан соц оларды аппликациялап, артынан сурет1н бейнелеу керек. М ундай ж ум ы стар к ала уйлергн балаларды ц негурлым саналы турде бакы лауына, олардыц кон- струкциялык ерекшел1ктер1н байкауы на мумк1нд1к бередь М 1 не, осыдан кеЙ1н б алал ар салган уйлердщ суреттер1 конструкциясы мен пропорциясы ж агы нан турл1ше болып келед1. М а ш и н а л а р мен б а с к а д а т р а н с п о р т т у р л е р ш б а л а л а р кеше- ден б а й к а й д ы д а , ез о й ы н ш ы к т а р ы н ан , к ар т и н к а мен ф о тосур ет- те р д е н керед1. Т э р б и е ш 1 б а л а л а р р а а в т о м о б и л ь д щ б а с т ы бел1к- т е р 1 н — а л д ы ц г ы (м отор ы б а р ) , жург1зуш1Н1Ц к а б и н а с ы мен к узо в ы н ( ж у к м а ш и н а л а р ы н д а ) немесе сал он ы н (жец1л ж э н е ко- р а м д ы к т р а н с п о р т т ы ц ж о л а у ш ы л а р ы уш1н) ж е к е -ж е к е айырып б е р у ш е кем екте сед1. Эр1 к а р а й б а л а л а р эр турл1 ж у к м аш и н ал а- ры ны ц к уз о в ы н ы ц у к с а с емест1Г1н, жец1Л м аш и н ан ы ц а в т о б у с т а н ерекш ел 1гш , поезд ы ц вагон ы н ы ц а в т о м о б н л ь д е р д е н айы рмаш ы - л ы к т а р ы н т. б. керсет1п б е р е д ь Ж е р бет1ндег1 т р а н с п о р т т ы ц тур- л е р ш б а л а л а р ап п л и к ац и я мен с у р е т т е р а р к ы л ы б ей н ел ей д ь Ва- гон д ар , м а ш и н а л а р к у р ы л ы м ы мен ф о р м а л а р ы н аппликация т ур1нде б е р у о ц а й ы р а к , с о н д ы к т а н ец а лд ы м ен б а л а л а р г а поез дыц, а в т о б у с т ы ц , т р о л л е й б у с пен ж у к м а ш и н асы н ы ц суреттер1н к ай ш ы м е н ойып-киып, со д ан кеЙ1н ж ел1мд еуд 1 у с ы н у кал<ет. Серуен кез 1 нде балалар бхр караганнан бейнес1 есте калатын- дай эдем 1 ойыншыкты немесе картинаны табыцдар. Бул ушш бал ал а рг а айналадагы ем1рде ж ш кездесет1н заттарды тацдап алу усынылады. Егер балалар бурын троллейбусты кермеген 124 «Машинист поезды ж урпзш келе жатыр». болса, онда оларра трамвай немесе автобустын суреттерш ойып- киып, жел1мдеткен дурыс. Балалармен б 1 ргге отырып, белпл1 б 1 р г.эрсенщ формасы мен у л к е н д т н аныктаганнан кешн, ойыншык- тарга, картиналарра карап отырып, машинанын кандай да бол- масын б 1 р белж терш калай ойып-кшора болатынын акылдаскан жен. Олар естиярлар тобында тузу, т ж бурышты жэне квадрат турш де, денгелектен эрг узынш алата ойып-киюды уйренген бо латын. Сондыктан белг1л1 б!р белжтерд1 ойып-киюды керсетуден гор! тек естерше тус1рсе ж е тю л ж т к Е гер б а л а л а р д ы н К0ПШ1Л1Г1 м аш инаны н, а в т о б у с т ы н , т р о л л е й ' б усты н , в а г о н д а р д ы н т. б. б е л ж т е р ш к а л а й ой ы п-ки ю д ы умы - тып к а л г а н б о л с а, онда б а л а л а р д ы н б1реуш е (онын б1лет1нд1Г1не сен1мд1 б о л с ан ы з) к а л а й ойы п-киы латыны н керсет1п Ж1беру1н ©Т1Н1Ц13. Е гер ондай б а л а б о л м а с а , п е д аго гты н ©31 кврсет1п Ж 1- берген1 аб за л . Б у л к е р с е т у т у с п ш р у м е н у ш т а с т ы р ы л г а н ы ж ен . Е гер б а л а н ь щ т у а ш п жетк1Л1кт1 б о л м а с а , о нд а оран к е м е к т е с у к а ж е т , се зб е н е с ш е т у а р ш айтып ж1бер1Н13. С е з керсеткенд1 е сте ж а к с ы с а к т а у г а мумк1нд1к беред1, б ей н ел еу эд1стер1н с а н а л ы т у р д е игеруге кемег1н тпг1зед1. Б а л а л а р м е н т а п с ы р м а н ы о р ы н д а у б а р ы с ы н д а , п е д аг о г фор- м а л а р д ы н б е л ж т е р д щ д эл бер1Л1п, эрг нег1зг1 (б ас т ы ) б ел ггш е к а т ы н а с ы д у р ы с болып о р н а л а с у ы н а н аз ар а у д а р у ы ш ар т. Бэл- К1м, б а л а л а р д ы н кейб1реу1не ж е к е л е й кем ек: еске с а л у , кенес, Т1ПТ1 к а ж е т е тсе ш з , кер сетк ен де ж а к с ы . Транспорт жайлы балаларды ц ез угымдарын калыптастыру- ра кемектесет1н келес1 такырыбымыз, темендег1дей коллективт1 турде орындалуы мумкчн: «Кала (поселка) кешес1мен машина 125 к е л ед Ь , «Машиналар асты к (немесе овощ пен жемютер) тасу- да». Балалардын, эркайсы сы ©зше тшст1 затты ойып-княды, с о - нан сон, о н ы н б е л ж те р щ (б1р бел1гш щ устш е еюннисш жайлап жел1мдейд1) ал кешн ж алпы о ртак к а га з га жел1мдейд1, жумыс- тьщ бул тур1мен бал ал ар естиярлар тобынын ©зшде-ак кездес- кен болатын. А лай д а ортак жумыстын нэтижел1 аякталуы эрб1р жеке ж ум ы сты н нэти ж есш щ калай болуына байланысты екенш м ш д е г и турде естерш е салган жэн. П едагогтыц са б а к алдында эр турл 1 маш иналарды 1р1ктеп алуы балаларды н кайсысы к ан дай машннаны бейнелепс1 келетш1 ж е н ш д е п т у с ш т н аныктау- га к©мектесед1. С а б а к барысында машннаньщ кейб1р бел ж терш ж ак сы лап к©рш алулары уш ш б а л ал арг а ж акы ндап келш квру- ге р у к са т беру керек. Устел у стш де колденен жайылып ж аткан улкен кагазды н бетшен, кай туста ж ая ул ар ж ур етш ш , светофор мен б а ск а д а коше атрибуттарын балалармен б1рге, коллек ти ва турде ж асалаты н фриздермен керсетш белплеген дурыс. Ж алп ы композицияньщ бул бол1ктер1 — ю м де-ю м оз машнналарын те- 31 рек салып б т р г е н болса, сол балалармен, с а б а к уакытында немесе бос уак ы тта ж аса л у ы мумкш. Ж а сал ы н га н композицпяны б1раз кундей топ белм есш е немесе вестибюлге (уйдщ ю ре бер!- с ш д е п залга) Ш щ здер. С амолеттер мен ракеталарды н курылысы бал аларды ерекше кызыктырады. Ж ер д е, ауад а жэне су бетшде козгалып бара ж ат к а н машнналар конструкцняларынын айырмашылыгын ту- с ш у балаларра ж еш л. С ам о л еттщ кустармен, ал кайы ктар мен кемелердщ балыктармен уксасты ктары барлыгын балаларга аптуга болады. Уйлердщ, жермен козгалып бара ж атк ан машиналардын эуе жэне су транспорттары сеюлд1 кандай да болмасын б ф немесе е ю ш ш б 1 р топка каты сты заттардьщ ©зше тэн ерекш елж сипат- тары бар екенше балаларды н т у а ш п н б1рте-бфте калы птасты ру керек. А лай да бул заттардьщ эр тобынын б1р-б1ршен айыр- маш ылыктары да бар. М ундай 61Л1М балалар кезбен кергенде- р ш б1рнеше рет бакы л ау жэне кергендер1 ж енш де эцпм елету жумыстары н ж у р п з у нэтижесшд'е ж инактала туседй Тэрбиенп балаларды ц бакылагыштыгын жэне куштарлыгын жет1лд1ре отырып, бурын ездер1 суретш салмаган жэне жабыс- тырмаган заттарды бейнелеу эдютерш ©з бет1мен 1зденуге ба- гыттайды. М ундай дербес, ©з бет1мен 1зденуде педагогтыц б а л а лар га к е м е п ец алдымен жетелеунп сурактардан, б1р затты екшнилер1мен (онша таныс емес зат пен бурыннан белплерш ) са- лысты ру сейлемдершен турады. ©йткеш, ересек балалар тобы- ныц эр турл 1 формадан жэне улкенджте б1рнеше белжтерден туратын заттарды бейнелеу аппликациясын жасайды, б ал ал ар ды заттарды ту та с жэне оны курайтын белжтер1 мен олардын орналасуын коз алдарына елестете алатындай етш уйрету ©те манызды. Бейнелеудщ к©лем1 к агаз келемше сэйкес келу1^ ке рек: кагазды н улкен беттершде бос орын калмастай етш, бейне- 126 :Балык,тар аквариумде жузш жур леуд1, 1 р 1 етш беру керек. С ур ет салу жэне аппликация ушш, балаларды ц алдына койылып отырран тапсы рмага орай, оларра эр турл 1 кел ем деп кагаздарды берген пайдалы. Кандай да б!р заттыц бейнесш 2 0 — 3 0 жүктеу/скачать 9,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|