Сакулина Н. П. Комарова Т. С. Балалар ба шасында'РЫ
«Дымковтык ойыншыктар эуеш-
жүктеу/скачать 9,32 Mb. Pdf көрінісі
|
дәріс
| «Дымковтык
ойыншыктар эуеш- к а л а й к о ю к е р е к ? » « С е н щ и т щ мен жабыстыру» (юшкене елж- алдьщры аярын бере ала ма?»; тер>> «Ол оны калай кетерер ед1?»; «Клмнщ ит1 уре алады? Урш турраны керш у ушш, не к т е у ке рек?» (Тумсырын ею ге Т1лш, оны «ашып» кою ). Осындай су- рактардан кешн балалар ез фигураларын эр турл1 калыпка кел- Т 1 ред 1 . Январь айында ез суреттерш де иттщ б ей н еа салынатын с а бактар ж у й е а (циклы) ж у р г 131 лед 1 , ал сю ж еттер 1 эр т у р л 1 б о луы М у М К 1 Н . Итт1 жабыстырып уйренгеннен кешн тул к ш щ бейнесш ж а быстыру балаларра киын болмайды. Бул ацныц езш е тэн ерек- шел 1 гш аныктап, оран тек кещл коя к а р ау керек. Т ерт аякты ж ан уарлар салудыц техникалык э д к т е р ш б а л а лар эркайсысы ез к алауы бойынша жабыстырран саб ак та р д а баянды етед1. Бал алар бурыннан таныс бейнелерд1 к ай талам ас унпн скульптура ойыншык, сурет т у р ш д е п эр турл1 ацдардыц бейнесш топ б ел м есш д еп кермеге койран пайдалы. Б 1 рак бей- нелердщ ете кеп турш кермеге кою жен болмайды; айкын кер- сет1лген ерекшелштер б е л п с ш щ бар болуыныц камын ойлау ма- цыздырак. Ж ы л бойы балалар эр ретте к , кимыл у стш де керсетуге ты- рысып, адам бейнесш салуды б1рнеше рет кайталайды, мысалы, балаларды ц ж ац а жыл мейрамында билеп ж ургенш. Б алалар- мен жабыстыру, сурет салу кезшде осы такырыпты калай беруге болатынын эцпмелей отырып, бидщ карапайым кимылдарын еске тус1ру ушш, са б а к басында 2 — 3 баланы шыгарып, осы к и мылдарды бэрше керсетуш е тш у керек. Ж а ц а жыл кеш пкерлерш щ 1шшде Карлы ханым, Аяз ата (ол балалардан анагурлым бшк) болуы мумкш. Ж а б ы ст ы р у (егер балаларга Карлы ханым, Аяз атаны ж абы сты ру усы ны лса), с у рет немесе аппликация кезшде балалар назарын осы ж ум ы стагы езше тэн ерекшелштерге аудару кажет. Ересек балалар тобындагы тэрбиеленуцплер узын юбка мен кыска кофта киген дымковтык куыршакты жабы сты ра алады. 135 М ундай к уы рш акты ц фпгурасы терт б е л 1 мнен к т е л ш е д к басы к еуд есш щ ж огары ж агымен коса, коцы рау шниндес юбка мен колдары (екеу1 б 1 р кесектен). Б ал ал ар ж аб ы сты руды ц барлык ЭД1С1Н игеруге; саз балшыктан ойыншык ж асаган д а, орыс шебер- лер1 еипзген б!р 13 Д 1 Л 1 КТ 1 сак тауы тшс. Эркайсы сы езш е тиген саз балш ыкты ц улкен кесегш щ жар- тысынан кеб ш белш алып, б алалар юбканы жабыстырып жа- сау д ан бастайды. Цилиндр т э р 13 Д 1 етш аунатып алган соц, оны ж огары б е л я ш е карай басып ыгыстырып, саз балш ыкты темен ж ы лж ы тады , мунан юбкамыэдыц е т е п кец, ж огары ж агы тарлау болып шыгады. Ж абы сты ры лы п ж асалы нган юбканыц «тубшен жогары » караты п сол колымен устап турып, шеттерш зиян кел- т1рмейт1ндей калыц етш, одан артыгын акырын сылып, алып тас- тайды. К алг ан ю ш кентай кесектен бал алар басын соза отыратын эд1спен мойнын, иыктарын, кеудесш, аркасын белше дешн жа- быстырады. Ю бканы ж абы сты рган кезде сылып алынган саз балш ыкты дом ал актап «ш ужы к т э р 13 дЬ> етш ею кол 1степ, оны иьщ тусынан ж абы сты рады . Ж абы сты ры лы п жасалы нган ю б к а ны олар сол колында, ал колдары бар к е ю р е к т щ ж огары жагын, оц колына устай отырып, олардыц улкенд1г1 жагынан б 1 р-б 1 р 4 не келет1И1н елшей отырып, аса б1р укыптылыкпен б1р1кт1ргеннен кей 1 н, куы рш акты устел устш е койып ж ац агы жерд1 дурыстап бек1тед1. Осыныц б э р 1 нен соц, куы рш ак колдары белпл1 б1р ка- лыпка келт1р1л1п, басына к ал п ак немесе баска б1р бас ки1м кон- дырылып бек1Т1лед1. Ж а б ы сты р у д ы ц мундай э д к ш д е юбка 631 - н 1 ц коцы рау тэр1здес формасын езгертпейд1, кеуде ж агы да онымен дэлме-дэл болып келедь Осылай 1стел1нген куырш ак денес 1 ыкшам эр1 бер1к болып шыгады. Ж абы сты ры лы п ж асалы нган фигуралар кепкен кезде, ол ар ды эктеп эрI бояп эсемдейд1. Ю бканы дымковтык керкем сурет эуен1мен мэнерлеп эшекейлеп, ал кофта мен эйелдер бас кшмш айкын туске бояйды. Ж1Ц1шке кы лкаламмен кез 1 н, касын, аузын салады. III токсанда ек1 кабатталы нган кагаздан б1ркелк1, тец нэр- селер киюды уйрету керек. Бул ЭД1СТ1 игеру балалар уш1н бел- Г1Л1 киыншылык экелед1, ейткен1 балалар белпл1 б1р нэрсе т у ралы анык тус1Н1Г1 болып кана коймай, тек жартысын ойып-кию ды уй гара отырып, оны ойша тец белтктерге беле б 1 л у 1 керек. М1не осы гана киыншылык тудырады. Кеп балалар кагазды ек! кабаттап , толы к б1р нэрсенщ бейнес1н ойып-кияды. Балаларды ц осы киындыгы мен кател1ктер1н ескере отырып, алгаш кы сабак- т ар д а-ак ею' кабатталы н ган кагаздан тец заттарды калай ойып-киюга болатынына ерекше к е ц 1 л аудара отырып т у а щ и р ш э р 1 керсеткен дурыс. Т у с 1 нд 1 ру дэл ойланган, аз сезд1 болтаны жен. Б ал аларды ойып-кию эд1с1не уй р етуд 1 ц сан алуан к а р а пайым жолы — гул салгыш пен кумыра т ур л ер 1 Н сал у ЭД1С1. Ец алдымен Т1к бурышты 1\алай б 1 рдей тец ет1п буктейтшш, 136 сонан сон сол буктеген кырынан устап турып кумыраныц жарты нускасын калай ойып-киюга болатынын тусшд1рш, эр1 керсету кажет. Б ал ал ар ж арты нэрсеш кез алдына елестете алу ушш, зерттеу кезшде э л п нусканы колымен айналдыра керсетш, с о нан соц нэрсенщ жартысын ж асы ра турып, балаларра сырт ж а рын айналдыра (белш етш сызык жарынан емес), нуска бойынша нэрсенщ жартысын керсетш беруд1 усы ну керек. Бул кимылды к айта-кайта кайталап, бул бел1мд! ойып-киюдыц кер ектп ш атап керсету керек. Сонан сон буктелген жерден устайтынына б а л а лар кещ лш аудара отырып, ойып-киюдыц процесш керсеткен жен. Ойып-кию п р о ц е а кол кимылдарын кезбен мукият бакы- лауды талап етед1. Кайшымен кнран кезде, балаларды н оран зор ыкыласпен зер сала карап отыруы ж енш де естерше салу керек. Егер к а ж е г и форма шыкпаса, онда баламен б1рлесе отырып талдап, оныц дуры с ктем егенш , тары да ойып-киюдыц к а ж е т екенш естерше салу. Б1ршш1 с а б а к к а артык караз беттерш (кэд1мп ак) дайын дау, балалар ек1 кабатталынран караздан Сиркелю, тец заттар кесуге жаттырады. Бул дардыны м ак сатка сай б ею ту уш ш ка- ж е т п баска форманы тандап алып аппликацияныц келес1 сабак- тарын да осыран арнаура болады. Сейтш , ойып-кию эд1стер1 б а лаларра таныс болрандыктан, осындай кум ы раларды калай ойып-киюга болатынын тусшд1рш эр1 керсетш беруд1 усыныцыз- дар. Ж а н а э д 1 ст 1 толык тус1не алмагандар немесе еткен сабак- тарра катыспарандарра ерекше кещ л б е л 1 Ц 13 дер: егер к а ж е т деп тапсацыз, са б а к барысында белек б1р бетке муныц калай 1сте- Л1нет1н1н тары да к ер сетщ 1 з. М ундай балаларра эуел1 жай кагаз, артынан т у р л 1 туст1 кагаз беру керек. Откен сабактардарыдай, вазаны ойып-кию у ш ш т у р л 1 туст1 кагаз усынылады, тек сонда рана бала жумысы эсем болып шырады. Екшнп саб ак та балалар назарын формаларды нерур- лым дэлме-дэл беруге аудару керек. Кесш алынран вазаларды. 1Ш1нде кес 1 Л 1 п алынран кумыра ж аткан, б 1р 1нш 1 с аб ак та бер]л- ген конвертке жпнап салуды усыныцдар. Бул циклды эр 1 бал ага вазалар мен кум ы ралардан сэнд1к композиция ойлап эр1 ж асап шырару усынылатын сабакпен аяк- таура болады. Бул уш1н балалар ез заттарына ыцрайлы нег 1 зг 1 туе тандап алып (тэрбиепп ж у м с а к р е щ т 3 — 4 кагаз беттерш даярлап коюы т р и с ) , кумыралар мен вазалардыц беттег1 орна- ласатын жерш тауып, композиция жапсырады, сонан соц оган гул, бутак, жем1с сиякты ( и м нен1 калайды) косымша белшек- терд1 ойып-кияды. Осы сонгы саб ак та бейнеленетш заттын тус1не сай н е п з п туст1 тандап алуга кец1л кою, шшпп мен тус1 ж ары нан вазалардыц дуры с орналасуын ойластыру мацызды. Туе, нег1зг1 туе, композиция тац дауда тэрбиецп кемег1 мез! болмауы керек. Ец ж ак сы 1степ 1С1не ыкыласпен талаптана к а рап, калай ж ак сы болатынын ез1 шеше алатындай сурактар бе ру. Сейт1п, егер тэрбиецп бала тандап алган н е п з п тусте, ваза- 137 |