Сарлыбаева Л. М., Аскарова Ш. К
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Pdf көрінісі
|
| 5.1 Өсімдік майлар
Өсімдік майын ертеректе күнбағыс,зығыр, мақта, жаңғақ сияқгы майлы дақылдардың дэнін жанынггап, ағызу, қыздырып тарту сияқгы қарапайым тәсілдермен алып, қарынға, бүйенге, күбілерге, ішекке құйьга сақгаған. Өсімдік майлары - түрлі өсімдіктер дәннен алынатын табиғи өнімдер. Майлы дақыл түқымдарында, дәнінде майдың мөлшері көп болатын дақылдар жатады. Олардан алынған майлар тамаққа пайдаланылады жэне басқа өндіріс салаларында да қолданылады. өсімдік майлары таза күінде немесе маргарин түрінде қолданылады. Майлы дақылдардың тұқымдарының саплық көрсеткіштеріне олардың түсі мен 46 иісі, ылғалдылығы, араласпалардың мөлшері, майдың мөлшері жэне сапасы жатады. Майлы дақылдарға жататын үпілмәліктің (майкене) (май 54,3 %), жержаңғақгың (май 48,7 %), қышанның (май 41,5 %), рапстың (май 42,4 %), крамбенің (май 37,3 %), күнбағыстың (45,1 %), күнжіттің (май 50,2 %), сояның (май 20,0 %), зығырдың (май 42,5 %), арыштың (рыжик) (май 36,2 %), құрамында 20 дан 55 % - ке дейін май болады. Өсімдік майларын алудың екі тәсілі бар. Бірі сығымдау, екіншісі экстракциялау. Сығу тәсілі май алудың ең ежелгі тәсілі, бүл кезде қысымда дәндерді сығып алады. Сығымдаудың екі тәсілі бар: суық және ыстық. Суық сығымдауда дәндерді алдын-ала жылулық өңдемей сығады; майдың түсі ашық түсті болады, май дәндерінің табиғи дэмі мен иісін сақтайды. Май шығымынұлғайту үшін майдаланған дәндерді 100 - 110 °С тепературада ылғалдандыра отырып қуырады, нәтижесінде май түтқырлығы азаяды да, одан май толық бөлінеді. Майдың дәмімен иісі күшейе түседі. Экстракциялау - май алудың тиімді әдісі, бүнда майды дәндерден май еріткінггерімен ерітіп алады. Бүл май дәндерінен майын толық бөліп алуға болады (күнжарасында 1 % май қалады). Бүл тәсілде арнулы аппарат ішіне органикалық еріткіштер (бензин немесе дихлорэтан) құйьшып майдаланған дэндерден май ажыратылады. Майға араласқан органикалық еріткіштерді бөліп шығару үшін дистилятор, ал май бөлініп алынған қалдықтарға араласқан еріткіш заттарды бөлу үшін шнекті буландырғанггар пайдаланылады. Майы алынған қалдық затгар малдың құнарлы жемі. Дәндерден бөініп алынған май тазартылады. Тазарту эртүрлі қоспалардан, ароматгы, белокты жэне шарышты заттардан, пигментгерден, бос май қышқылдарынан ажырату үшін жүргізіледі. Қоспа түріне байланысты тазалужың эртүлі әдәстерә қлоданылады. 47 Механикалық тазалу - майды тұндыру, фильтрлеу немесе центрифуглау арқылы бөгде қоспалардан тазарту. Механикалық тазартудан өткен майды ғана рафинадтал- маған деп атайды. Гидратация кезінде майдан белокты және шарышты заттарды бөледі. 60 °С - қа дейін қыздырылған май арқылы немёсе 1 % - ды ас тұзының ертіндісін өткізеді. Белокты, шарыпггы затгар жэне фосфатитерісінеді, когуляцияланады да тунбаға түседі. Тұнбаны алып тастайды, ал майды сүзеді немесе сепараторда тартады. Механиклық тазалау мен гидратациядан өткен май гидратталғаи майдеп аталады. Нейтралдау (сіптілік өңцеу) майдан бос май қышқылдарынан ажырту үшін жүргізеді. Майға сілті ерітіндісін қоссалды, ол бос май қышқылдарымен әрекетгесіп сабын түзеді. Сабынды бөліп алу үшін майды сумен жуып кептіпреді. Ағарту майдан бояғыш заттарды бөлу үшін жүгізіледі. Майға ұнтақталған эртүрлі ағартқыш заттар, активті көмір және т.б қосады, олар бояғыш затгарды адсобцияла, бояғыш заттарды ұстайды, ал маймөддірленеді. Содан кейін майды сүзеді. Механикалық тазаланған, гидратталған, нейтралданған және ағарган май дезодорацияланбағаи рафиндалған деп аталады. Дезодарация процесінде майдың табиғи ароматты затгары, оснымен қатар бензин қалдықтары ажыратылады. Дезодаация арнайы аппараттарда - дезодораторларда жүгізіледі. 170 - 230 °С дейін қыздырьшған майдан өткір аса қызған бу өткізеді, бу ароматгызаттарды жұгады. Тазалаудың толық схемасынан өткен май дезоратгапған рафиндалған май деп аталады. 48 |