Сарлыбаева Л. М., Аскарова Ш. К
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Pdf көрінісі
|
| толыщанды
деп аталады. Тағамда тіпті ауьістырьшмайтын аминқышқьшының біреуі болмаған жағ- давда, ағзадағы ақуыздың сингезделуі мүмкін емес немесе бұзьшады. Тамақтанудың ең негізгі компонентгерінен тұратын тағам барлык ауыстырылмайтын факторлар бойынша үйлесімді деп аталады. Сонымен қатар ақуыздар адам ағзасывда гормовдар, жасуша ұлпаларын жэне ферменттер түзу үшін қажет. Адам ақуызды тағамға жұмыртқа, балық, ет, сүт, сүт өнімдерін, бірінші орывда өнделген астық өнімдерін, совдай - ақ өсімдіктен алынған өнімдерді пайдалануы арқьшы алады. Өсімдік акуызы әдетге, барлық ауыстырьшмайтын аминқышқыддарынан тұрмайды, совдықган күвдізгі рацион- ның аз мөлшерін (орташа 40 %) құрауы, ал толыққавды жануардан алынған ақуыз рационның көп бөлігін (орташа 60 %) кұрауы қажет. М айлар жэне май тәрізді затгар бірігіп, жалпы липидтер деп аталады.. Бұл затгар жасушадағы зат алмасу жүзеге асатын, клеткалық мембрананың өткізгіпггігіне қатыса отырып, жануар және өсімдік жасушаларында өте маңызды рөл атқарады. Олар сондай - ақ тірі жасушаларда өтетш басқа да үрдістерге қатысады. Жануардың май жасушаларында және көптеген өсімдіктердің жемістерінде жэне ұрықгарында зор көлемде жиналатын, қосалқьг заттар майлар деп аталады. Майлар суда ерімейді, тек кейбір органикалық ерітінділерде гана ериді. Ілеспелі затгар ретінде, басқа қышқылдар кіретін, құрамы эртүрлі майлы қышқылдар триглицеридін қүрайгын, қоспаларды бшдіреді. Табиғатга майлар көп тарапған. Өсімдпсгерде ұрыктың бір құрамдық бөлігін құрайды. Көп майдан тұратын, эсіресе, кейбір өсімдіктердің ұрықгарын майлы деп атайды, мысалы, күнбағыстың, мақганың, зығырдьщ, майкененің және т. . ұрықгары. Майлы ұрықгар өнеркәсіптік майды алу үшін, шикізат ретінде қызмет етеді. Басқа өсімдіктерің ұрықта- рында май мөлшері аз болады, бірақ мүлдем болмайды деп айтуға келмейді- ^ . . Өсімдік шикізатынан алынатын майлар, өсімдіктщ майлы майлары деп аталады. Олар көбінесе жоғарғы молекулалы майлы қышқылдар глицериді болып табылады. Өсімдіктің майлы майлары көбінесе көмірсутектен тұратын, мұнайды айыру арқылы алынатын, минералды майлардан ерекшеленеді. Жануар жэне балықгың майлары, тері асты маи ұлпаларында жэне эсіресе, адам тіршілік эрекетіне белсенді қатысатын, ішкі мүшелерді (жүрек, бүйреқішек және т.б.) қоршаған ұлпаларда жиналады. Май қабатгары ағзаның басқа 9 да ұлпаларында болуы мүмкін. Жер үсті жануарларының майын, кейде еттің майы (сиыр етінің майы, қойдың майы) немесе май деп атайды Ағзада майдың көп жиналуы, ауру немесе тамақгану нашарлаған кезде қолданылатын, қордағы материалдың рөлін атқарады. Көмірсу және ақуыздардың жұғымдылығына қарағанда, оның жүгымдылығы көбірек болғандықтан, қордағы материал есебінде майды қолдануды ескертетін негізгі себеп болып табылады. Тері асты май ұлпалары, майдың жылу өткізгіштігі төмен болған жағдайда ағзаны суықтан қорғайды. Кейбір мүшелерді серпімді қабықшамен қаптайтын май үлпалары, бір мезгідце амортизатордың рөлін атқарады. Майдың физиологиялық орны таза және зор. Себебі, майда бірқатар физиологиялық маңызды ілеспелі заттары бар. Мұндай затгарға стериндер және де бір қатар дәрумен- дер, бұлар майда еритін дәрумендер деп аталғандықтан, суда емес майда ериді, Табиғи майлардың құрамыңда көптеген эртүрлі майлы қышқылдар болады. Олар құрамы бойынша, кей кезде құрылысы бойынша ерекшеленеді. Жекелеген май қышқылдарында сутегі атомының кемуіне байланысты, көміртегі атомдарының арасында қос жэне үш байланыс болады. С = С или С э С Мұндай майлы қышқылдар жүктеу/скачать 7,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|