52
еліріп кетеді. Автор кейіпкерін танытуда заттық детальды – киген киімін
пайдаланады: «Желдібай болыстық кеңседен келгенде екпінімен тау
құлатқандай еді. Қара құлақшынды желкеге таман баса киген; арты тілік ескі
қара пәлте делегейленіп, түйме біткен ағытылып кеткен: ербиген кішкене
жебесін ширатып тастапты. Қарсы соққан жел Желдібайдың құлақшынының
құлағын делең-делең еткізді. Көзі күлім-күлім етеді. Оң қолында сырты кірлеп
майланған, о басында ақ кенептің шумағы екені білінгендей бір дорбасы бар.
Кенеп дорбадан керегінің бәрі табылады: көйлек-ыстаны да сонда, үгулі
насыбайы да сонда, бірен-саран ескі газеттер де бар. Бәрінен қадірлісі,
Желдібайды екпіндетіп жүргені күбірнадан науқан өткізе келген өкілдің жазып
берген мандаты; мандаттың ішінде астын сызып қойған «товарыш Жындыбаев»
деген сөз бар» [97, 264]. Оның ауылға келген бір күндік әрекетін ғана суреттеу
арқылы автор бүкіл адами болмысын, парықсыз, надандығын жайып салады.
Жылыну үшін он бес шақырым жерден «көкмойын» алдырып ішіп, қалғанымен
бас жазып алған соң, соның буымен қызға қырындайды. Қызға жақындау үшін
атты сылтауратып, мандатын шошаңдатып қыз әкесіне жетіп келеді. Ашқарақ,
желөкпе, шолақ белсенді Жындыбаев шалдың ішкелі отырған қаймақты қою
шайын тауысқанымен қоймай, қонақасы іздеп, налог төлей алмай отырған
байғұс кедейдің жалғыз тоқтысын сойдырып жеп, кекірік атып, соңында тіпті
атқа отыра алмай тәлтіректеп, өз-өзінен жырқылдап күліп кеткенімен, бірер
айдан соң губерниялық газетте елге шыққанда істеген жолсыздықтары теріліп,
сотқа беріліп, түрмеге жабылады. Новелла барысында жазушы заттық
детальдарды пайдалану арқылы ауыл адамдарының кедей тұрмысынан хабар
беріп отырады: «Шал кісі, күпісі жыртық, сақалы ұйысқан, жыртық көйлектен
өңеші сорайып көрініп тұр» [97,265], «кемпір орнынан тұрып, тысы жыртық ақ
жастықты Желдібайдың арқасына тоса берді» [97,265] немесе «томпақ бетті
қара қыз бес батпан кір кенеп орамалмен жуған кесесін сүртіп, шай дайындап
жатыр» [97,266].
Жазушы новеллаларындағы күлкі – ең басты ұйымдастырушы көркемдік
элемент деуге негіз бар. Құлақшынының құлағы делбең-делбең еткен
Желдібайдың сыртқы бейнесі бір қарағанда күлкі тудырғанмен, ол риясыз, таза
күлкіні емес, ызалы, долы күлкіні тудырады. Автор күлкіні шығарманың
идеялық мазмұнынан бөліп жармайды, тұтастықта береді. Бір оқып шыққанда
еріксіз күлкі туғызатын, бірақ астарында «коллективтендіру» деген қалың
қазақтың қайнаған соры жатқан, тақырыбының өзі символдық мән көтеріп
тұрған туындысы – «Қара шелек».
«Айшаның жинақтығы, күтімділігі, бірін
Достарыңызбен бөлісу: