Сборник материалов Международной научно-практической конференции

 

117 

12.Материалы Посольства РК в Российской Федерации  

13. Вюстер В. В аду Сталинграда. Кровавый кошмар вермахта.- М.: Яуза-пресс, 2010,- с.288 

14.  Великая  Отечественная  без  грифа  секретности.  Книга  потерь.  Новейшее  справочное    издание. 

/Г.Ф.Кривошеев, В.М.Андроников, П.Д.Буриков, В.В.Гуркин.-М.: Вече, 2009.-384 с. 

15

. Гроссман В.С. Жизнь и судьба.-М.: АСТ: АСТ МОСКВА: ХРАНИТЕЛЬ, 2008.- (Золотой фонд 

мировой классики), сс. 220-221 

 

 

 

ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ТАРИХЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ 

 

Ө.И. Исенов  

т. ғ. к , Қазақстан тарихы кафедрасының доценті 

Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты 

 

(Қостанай, Қазақстан)  

 

Ұлы  Отан  соғысының  70  жылдық  жеңісіне  орай  мақаламыз  қанды  соғыс 

жылдарындағы Қазақстандық майдангерлердің ерліктеріне, соғысқа қосқан үлесіне, тылдағы 

істеріне қатысты соғыс тарихының зерттелуі хақында.  

Адамзат тағдырындағы фашистік басып алу қаупіне қарсы күшті күрес, негізінен Ұлы 

Отан соғысында шешімін тапты (1941 ж. 22 маусым – 1945 ж. 2 қыркүйек). Кеңес Одағының 

барлық  республикалары  және  аймақтарымен  қатар,  Қазақстан  да  фашистік  Германия  мен 

милитаристік  Жапонияны  тізе  бүктірген  жалпы  халықтық  жеңіске  өзінің  қомақты  үлесін 

қосты.  Бұл  үлес  Қазақстандағы  көптеген  монография,  докторлық  және  кандидаттық 

диссертацияларда,  ғылыми  және  ғылыми-көпшілік  кітапшалар  мен  мақалаларда,  құжаттар 

мен  материалдар  жинақтарында,  сонымен  қатар,  отандастарымыздың  белсенді  майданға 

және тылдағы ерен еңбекке қатысушылар естеліктерінде лайықты көрініс тапты [1].  

Ұлы Отан оғысының ардагерлері Ә.Халимулдин, Қ. Көпішев, Ә.Нұршайықовтар соғыс 

күнделігі  мен  мұрағат  қорындағы  құжаттарды  негізге  ала  отырып,  Алматы  мен  Ақтөбе 

қаласында жасақталған соғыс кезінде өздері әскери борыштарын атқарған 100-ші және 101-

ші  ұлттық  дербес  атқыштар  бригадаларының  жауынгерлік  жолдары,  қарулас  достарының 

ерлігі жайындағы құнды мәліметтерді ғылыми айналысқа енгізді [2].  

Фашистік  Германияны  жеңген  қазақстандықтар  туралы  зерттеулерге  алғаш  қалам 

тартқан,  Отан  соғысына  белсенді  қатысқан  тарихшы  академик  А.Н.  Нүсіпбеков  [3],  тарих 

ғылымдарының  докторлары  Г.А.  Әбішов  [4]  пен  Т.Б.  Балақаевтар  [5]  болды.  Соғыс 

мәселесінің  тарихын  кейінірек  кең  таратып,  тереңдете  зерттегендер  –  Н.Е.  Едігенов,  П.С. 

Белан,  т.б.  болды  [6],  Қазақстанда  жасақталған  әскери  құрамалар  жөніндегі  құжаттарды 

кеңінен  жинақтап,  жариялауда  зерттеуші-ғалым  П.С.Белан  көп  еңбек  сіңірді.  Ол  өзінің 

ғылыми зерттеулерінде қазақстандықтардың Белоруссия, Прибалтика, Сталинград пен Волга 

түбіндегі шайқастарға қатысуы мен Москваны азат ету барысында Қазақстанда жасақталған 

дивизия,  бригадалардың  соғыс  қимылдарын  нақты  деректер  негізінде  талдап,  көрсетті  [6]. 

Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен тыл еңбеккерлерінің естеліктері соғыс жылдарындағы 

Қазақстан  тарихына  қатысты  деректі,  тарихи  мәліметтер  береді.  Олардың  арасында 

ардагерлердің  естеліктерінің  жинағы,  жекелеген  ардагерлердің  естелік  кітаптары,  сонымен 

қатар  мұрағат  құжаттарымен  толықтырылып,  мәліметтері  салыстырылып,  тәуелсіз  елдің 

тарихы  тұрғысынан  жазылған  құнды  еңбектер  де  баршылық.  Олардың  арасында 

С.Нұрмағамбетов,  Қ.Исабай,  Д.Снегин,  К.Әбеновтың  естеліктері  біз  үшін  бағалы  [7]. 

Майдангер Кәкен Әбеновтың еңбегінде №100 және №101 қазақ атқыштар бригадаларының 

майдангерлік  тағдырына,  аталған  бригадалардың  шайқас  жолдары,  ондағы  жалпы 

құрамының  соғыс  кезіндегі  адам  шығыны  соны  деректермен  толықтырылып,  жүйелі түрде 

баяндалады. Еңбектің құндылығы, аталған ұлттық бригадалардың Тверь облысындағы бұрын 

көп  уақыт  айтылмай  келген  «Марс»  операциясына  қатысуы  туралы  және  осы  жеке 

құрамалардың  шығыны  туралы  мәліметтер,  жауынгерлердің  тізімдері  беріледі  [7].  Ал  бұл 

 

118 

салада  тарихшылар  мен  мемуаршылардың  жазған  дүниелерінің  өзі  бірталай.  Бұл  еңбектер 

тағылымы  мол  рухани  қазына  екендігі  күмән  туғызбайды.  Соғыс  тарихының  жалпы 

мәселелері  мен  жеке  проблемалары  белгілі  ғалымдардың  күрделі  ғылыми  еңбектерінде  де 

терең  зерттелді.  Мәселен  академик  М.  Қ.  Қозыбаев  еңбектерінде  Қазақстанның  Ұлы  Отан 

соғысы жылдарындағы атқарған рөлі мен маңызы, республика еңбекшілерінің Ұлы Жеңіске 

қосқан  үлесі  тарихтан  лайықты  орын  алды.  Автор  өз  еңбектерінде  кең  деректік  негізде 

республика еңбекшілерінің жаумен күреске жұмылдырылуы, соғыс кезеңіндегі экономиканы 

әскери  жағдайға  бейімдеп  дамытудағы  Қазақстан  Компартиясының  қызметін  кешенді 

қарастырды  [8,78  б.].  Ғалым  көтерген  үлкен  мәселелердің  бірі  –  ұлт  мәселесі  болды.  1916 

жылғы  патша  ағзамның  маусым  жарлығыңдағыдай  Қазақстанның  1941-1945  жылдары  тыл 

жұмысына  адам  алуы  мәселесін  арнайы  қарастырды.  Манаш  Қабашұлы  өз  зерттеуінде 

социализм  тұсында  қалыптасқан  ұлттық  жұмысшы  табы  мен  ауыл  шаруашылығындағы 

механизаторлардың, зиялы қауымының соғыс жылдары жаппай мобилизацияға ілінуі – ұлт 

саясатына  қайшы  деген  пікірге  келді.  Ал,  өндіріске  әйелдердің,  оның  ішінде  қазақ 

әйелдерінің келуі – шын мәнінде партияның табысы емес, ауыр еңбекке аналардың жегілуі-

патриоттық ұлтшылдықтан гөрі амалсыздық жолы екендігіне ғалым тарихнамада алғаш рет 

Мәскеуліктердің  назарын  аударды»  [8].  Сол  бір  сұрапыл  соғыс  жылдары  Қазақстан 

колхоздары жұмыс күшінің жетіспеуіне қарамастан, Бүкіл Одақтың егіс көлемінің сегізден 

бір бөлігін игерді. Олар Оралға 357 миллион пұт астық, 173 мың тонна жеміс пен картоп, 734 

мың тонна ет берді [9]. 

Ұлы  Отан  соғысы  жылдары  жасақталған  құрамалар  мен  бөлімдердің  қалай 

құрылғандығын,  оның  жеңіспен  өткен  жолдарын  тарихшы-ғалым  К.Аманжолов  ғылыми 

еңбектерінде  фактілерге  сүйене  отырып  жазды.  Онда  105-ші,  106-шы  және  96-шы  ұлттық 

атты әскер дивизиялары мен 100-ші және 101-ші ұлттық дербес атқыштар бригадаларының 

тарихы  тарихи  құжаттар  негізінде  баяндалады  [10].  Сонымен  Қазақстандық  ғалымдар  мен 

жазушы  қаламгерлер  Екінші  дүниежүзілік  соғыс  тарихын  зерттеуде  Отандық  тарихтың 

тарихнамалық  қорының  олқылықтарының  орнын  толтыра  түсті.  Қазақстанның  майдан 

арсеналы болғандығын әлемге паш етті.  

Қазақстанның Ұлы Отан соғысы жылдарындағы майданға барынша көмек көрсетуден 

туындаған  патриоттық  қозғалыстың  зерттелуі  отандық  тарихнамадағы  нық  орныққан 

тақырыптардың  бірі  болды.  Тарихи  еңбектерді  тарихнамалық  тұрғыдан  талдау  көрсетеді, 

кеңестік  тарихнамадағы  жалпы  одақтық  зерттеулерде  және  отандық  тарихшылардың 

еңбектерінде  Қазақстанның  соғыс  жылдарындағы  халық  шаруашылығының  дамуы,  майдан 

мен  тылдың  бірлігі  және  басқа  да  аспектілері  қарастырылды.  Ал  кеңес  үкіметінің  халық 

шаруашылығын  дамытудағы  еңбек  армиясы,  әскери  тұтқындардың  еңбегін  пайдалану, 

еңбекпен түзеу лагерлеріндегі тұтқындардың елдің экономикасын дамытудағы үлесі туралы 

айтуға тыйым салынғандығын айта кетуге тиістіміз. Еліміз тәуелсіздік алған кезеңде ғана бұл 

мәселелерді зерттеу мүмкін болды. 1991 жылғы Қазақстан Республикасының өз тәуелсіздігін 

жариялауының  арқасында  Отандық  тарих  ғылымы  ақтаңдақтардан  арылған  Ұлы  Отан 

соғысына қатысты шынайы еңбектер мен мақалаларды жариялай бастады. 

Қорыта келгенде, Ұлы Отан соғысының тарихының тарихнамасы қазақстандықтардың 

екінші  дүниежүзілік  соғысқа  қатысуы,  республикада  жасақталған  әскери  құрамалардың, 

бірлестіктердің,  бөлімшелердің  тарихы  тарихи  зерттеулерде  жаңаша  деңгейде  сараланып, 

кеңінен зерттелген. Дегенмен, әлі де болса зерттелуді қажет ететін бірқатар мәселелер бар, 

атап айтар болсақ:  

Біріншіден, Кеңестік дәуірде соғыс жылдарындағы қазақтардың майдандағы ерліктері 

көп  жағдайда  әділетті бағаланбағаны  белгілі.  Қазақтар қан  майданда  жан  аямай  шайқасты. 

Ерліктің үлгісін көрсетті. Бірақ сол ерлікті бағалауға келгенде, Кеңес үкіметінің басшылары 

нәсілшілдікке,  бой  алдырып,  әділетсіздікке  жол  берді.  Берлинді  алғаш  бомбалаған  Біләл 

Қалиев,  281  фашисті  жер  жастандырған  сұрмерген  Ыбырайым  Сүлейменов,  397  фашистің 

көзін жойған мерген Төлеуғали Әбдібеков, ұрыс барысында 227 жау солдаты мен офицерін 

жойып жіберген Ысқақ Әлиев, тек бір ұрыста 38 жау әскерінің көзін жойып, 49-ын тұтқынға 

 

119 

алған аға сержант Алқар Оңғаров,  сол сияқты ерен ерлік көрсете білген – Сембай Қалиев, 

Аманша Меңдіғалиев, Темірғали Исабаев, Рәшид Жанғозин, Әбдірахман Бимурзин, Мырзаби 

Ерназаров, Рымбек Байсейітов, Ғали Әділбеков, Алтыншаш Нұрғожиновалар т.б, Ұлы жеңіс 

үшін,  от  кешкен  майдангерлердің  ерлік  істері  лайықты  бағаланбады  [11].  Есімі 

аталғандардың  Ұлы  Отан  соғысы  кезіндегі  ерліктері  ескерілмей  Кеңес  Үкіметі  тарапынан 

Кеңес Одағының батыры атақтарының берілмеулері пікірімізге нақты дәлел бола алады; 

Екіншіден,  қазақстандық  әрбір  арнайы  әскери  құрамалардың  тарихы  әскери  тарих 

тұрғысынан тұрғысынан толық зерттеліп болған жоқ.  

Үшіншіден, Қазақ жеріне қоныс аударылған халықтарды қабылдау мен орналастыру, 

қорғаныс өнеркәсібін жасау мен оның қызметі, майданға қызмет еткен көлік мәселесі сияқты 

тақырыптар әлі де зерттеуді қажет етеді.  

Төртіншіден,  Қазақстанның  соғыстағы  адам  шығыны,  хабарсыз  кеткен  жауынгерлер, 

неміс  тұтқынында  болып,  хабарсыз  кеткендер,  соғыс  жылдары  құрылған  мұсылман 

легиондарының тарихы. Сонымен қатар соғыс жылдары шетелдегі Қарсыласу қозғалысына 

қатысқан қазақтар туралы тақырып та толық зерттелмеген [12].      

Бесіншіден, кино, театр, әдебиет, ғылым саласындағылардың соғыс туралы тақырыпты 

көсіле жазатын, сахналайтын, экранға шығаратын уақыты келді. Қасым Қайсенов, Бауыржан 

Момышұлы  туралы  түсірілген  кинолар  көңіл  жұбантады.  Дегенмен  соғыс  тақырыбын 

игерудегі кино, театр саласындағы олқылықтың орнын толтыру үшін, екі мәрте батыр Талғат 

Бигелдинов туралы көпсериалы фильм түсіріледі деген ойдамыз. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:  

 

1. 

Халимульдина  А.,  Халимульдин  Ә.  Мәншүктің  жұлдызды  сәті:  Естеліктер.  –  Алматы:  Балауса, 

1992.  – 

445  б.;  Нурмагамбетов  С.  От  огненных  лет  до  суверенной  армии.  Сб.  мемуарных 

произведении. – Алматы: Жибек жолы, 2005. – 544 с.; Нұршайықов Ә. Таңдамалы шығармаларының 

10 томдығы. – Алматы: Қазығұрт, 2005. – Т. 2; Роман, майдан жазбалары: Т. 3; Роман, хикая, әсселер, 

Т.  4.  Очерктер;  Т.5.  Тоғыз  толғау;  Т.  10.  Менің  замандастарым.;  Абенов  К.  «Операция  «Марс». 

Казахи в «Долине смерти». – Алматы: Жеті жарғы, 2010. – 440 с.; Назарбаев М., Слиденко В. Великие 

битвы  Великой  отечественной  войны.  –  Алматы,  2010.  –  376  с.;  Қарсыбаева  Ж.А.  1941-1945 

жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі Қазақстан тарихының тарихнамасы (1941-2010 жылдар): 

Тарих  ғылым.  канд.  ...  диссер.  –  Қарағанды.  2010.;  Исенов  Ө.И.  Қазақстан  экономикасы  соғыс 

жылдарында.  //  Ұлы  Жеңіс:  сабақтары  және  тарихи  маңызы:  Аймақтық  ғылыми-практикалық 

конференция материалдары. – Қостанай, 2005 ж. 290 бет. – (75-78 бб.). ; Қарсыбаева Ж.А.  Ұлы Отан 

соғысы жылдарындағы Қазақстан әйелдері // ҚарМУ хабаршысы. Тарих, философия, құқық сериясы. 

– 2010. – 

№3(59). – 121-126 бб. 

2.  Халимульдина  А.,  Халимульдин  Ә.  Мәншүктің  жұлдызды  сәті:  Естеліктер.  –  Алматы:  Балауса, 

1992.  – 

445  б.;  Көпішев  Қ.  Қара  бұлтты  қақ  жарған.  –  Алматы:  Қазақстан,  1994;  Нұршайықов  Ә. 

Таңдамалы  шығармаларының  10  томдығы.  –  Алматы:  Қазығұрт,  2005.  –  Т.  2;  Роман,  майдан 

жазбалары:  Т.  3;  Роман,  хикая,  эсселер,  Т.  4.  Очерктер;  Т.5.  Тоғыз  толғау;  Т.  10.  Менің 

замандастарым. 

3. Нусупбеков А.Н. Могучий арсенал Великой Отечественной войны. // Известия АН КазССР. Сер. 

историч. – 1947. - Вып.З. – С.73-84; Казахстанцы в битве под Москвой. – В кн.: Казахстан в Великой 

Отечественной войне: Очерки, – Алма-Ата, 1968, вып.1. Т.6. - С. 5-32. 

4. Абишев Г. Работа партии большевиков по воспитанию чувства советского патриотизма у бойцов-

казахов в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.). – А.-А., Казгосиздат, 1950.   

5. Балақаев Т.Б. Колхозное крестьянство Казахстана в годы Великой Отечественной войны. – Алма-

Ата:  Казахстан,  1971.  –  351  с.;  Балақаев  Т.,  Алдажұманов  Қ.  Қазақстан  еңбекшілері  майдан 

қызметінде (1941-1945 жж.).- Алматы: Ғылым, 1985. – 320 б. 

6. 

Белан П.С. Северный Казахстан в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.). – Алма-Ата, 

1962, – 

308 с; Белан П.С. Казахстанцы в боях за освобождение Белоруссии и Советской Прибалтики 

(1941-

1945 гг.). – Алма-Ата: Наука, 1988; Казахстанцы в битве на Волге. – Алма-Ата: Ғылым, 1990.; 

На всех фронтах: Казахстанцы в сражениях Великой Отечественной войны 1941-1945 гг. – Алматы: Ғ 

Ғылым,  1995.  –  336  с.;  Боздақтар.  Жинақтама  том  (Құраст.:  П.С.  Белан,  Н.Едігенов).  –  Алматы: 

Қазақстан, 1995. – 480 б. 

 

120 

7. 

Нурмагамбетов С. От огненных лет до суверенной армии. Сб. мемуарных произведении. – Алматы: 

Жибек жолы, 2005. – 544 с.; Исабай Қ. Алғы шепте. – Алматы: Санат, 2005. – 240 б.; Снегин Д. В те 

дни и всегда. Алматы: Санат, 2005. 432 с.; Сквозь пламя войны.Алматы: Жибек жолы, 2005. – 436 с.; 

Абенов К. «Операция «Марс». Казахи в «Долине смерти». – Алматы: Жеті жарғы, 2010. – 440 с. 

8.  Академик  Манаш  Қозыбаев  Мерейтойлық  жинақ.  –  Алматы:  Атамұра,  2001.  –  240  б.;  С.М. 

Смагулова,  Л.Д.  Абенова.  Манаш  Кабашевич  Козыбаев  Материалы  к  биобиблиографии  ученых 

Казахстана. – Алматы, 2001. – 160 с. 

9. 

М.Козыбаев Казахстан – арсенал фронта. – А-А., Казахстан, 1970. – 475 с. 

10.  Аманжолов  К.  Ерліктің  жарқын  беттері  (Ұлы  Отан  соғысында  қазақстандық  құрамалардың 

жеңіспен  өткен  жолдары  1941-1945).  –  Алматы:  Қазақстан,  1987.;  Жауынгерлік  ту  астында.  – 

Алматы: Қазақстан, 1991. – 176 б.   

11. Тілеу Көлбаев. Ерлігі бағаланбаған халықтың бірі. // Қазақ әдебиеті. № 24 (3240) № 25 (3241). 

12. 

Қарсыбаева  Ж.А.  1941-1945  жылдардағы  Ұлы  Отан  соғысы  кезеңіндегі  Қазақстан  тарихының 

тарихнамасы (1941-2010 жылдар): Тарих ғылым канд. ... автореф. – Қарағанды. 2010, – 24 б. 

 

 

 

О НАЧАЛЕ И ХАРАКТЕРЕ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ  

СОВЕТСКОГО НАРОДА 

 

А.Е. Даниярова  

к.и.н., доцент кафедры «История Казахстана» 

 

Карагандинский государственный технический университет 

(Караганда, Казахстан) 

                                                               

Великая  Отечественная  война  советского  народа  против  фашистских  агрессоров  – 

составная  часть  второй  мировой  войны  и  главный  ее  фронт,  на  котором  был  решен  исход 

невиданной  в  истории схватки.  Германия,  Италия  и  Япония  выступили  с  притязаниями на 

новый  передел  мира,  в  то  время  как  Англия,  Франция,  США  стремились  сохранить  и 

упрочить свои экономические и политические позиции. Вторая мировая война, развязанная 

блоком  фашистских  государств,  началась  1  сентября  1939  г.,  нападением  Германии  на 

Польшу. Далее немецко-фашистские войска вторглись в страны Западной Европы. В апреле 

1940  г.  была  оккупирована  Дания  без  какого-либо  противодействия  с  ее  стороны,  затем 

сломлено сопротивление Норвегии. Экономические ресурсы скандинавских стран оказались 

в  руках  гитлеровского  правительства.  Май  1940  г.  –  время  наступления  во  Францию, 

Нидерланды,  Бельгию  и  Люксембург.  Англии,  лишившейся  своих  континентальных 

союзников, предстояло воевать в одиночку. 

Гигантская  военная  машина  фашистской  Германии  опиралась  в  1941г.  на  огромный 

военно-экономический потенциал европейских стран с населением 283 млн. человек [1].

  

  

Для  установления  мирового  господства  в  планах  третьего  рейха  особое  место 

отводилось  порабощению  СССР.  Генеральный  штаб  сухопутных  войск  Германии,  штаб 

оперативного  руководства  вооруженными  силами,  управление  военной  экономики  и 

вооружении ОКВ приступили к разработке стратегического плана войны против СССР. По 

приказу  «Ауфбау  Ост» от 9  августа 1940 г. намечалось оборудование районов дислокации 

войск  на  Востоке,  проведение  ряда  мероприятий  по  ремонту  и  сооружению  железных  и 

шоссейных  дорог,  мостов,  казарм,  госпиталей,  аэродромов  [2].  Некоторые  передвижения 

немецких  войск  могли  быть  обнаружены  советскими  пограничниками  и  вызвать  у  них 

подозрение,  поэтому  военный  атташе  Германии  в  Москве  генерал  Кестринг  получил 

указание  сообщить  Генеральному  штабу  Красной  Армии,  что  идет  замена  пожилых 

военнослужащих  молодыми  солдатами  [3].

   

Начальник  штаба  оперативного  руководства 

верховного  командования  вооруженных  сил  Германии  генерал  –  полковник  А.  Йодль  6 

сентября  1940  г.  издал  директиву,  подробно  излагавшую  мероприятия  по  маскировке  и 

дезинформации. «Эти переброски, - указал он, не должны создать у России впечатления, что 

мы готовим наступление на Востоке» [3]. 

 

121 

Первоначально план войны против СССР был назван «Отто», где намечалось до взятия 

Москвы  уничтожить  фланговые  группировки  Красной  Армии  путем  развития  наступления 

на  Киев  и  Ленинград.  Фашисты  намеревались  захватить  СССР  за  восьминедельный  срок, 

поэтому  зимним  обмундированием  намечалось  обеспечить  только  пятую  часть  личного 

состава  [2,  с.354].  Название  операции  нападения  было  изменено  18  декабря  1940  г.,  когда 

Гитлер издал директиву №21 – план «Барбаросса». «Барбаросса» в переводе на русский язык 

«рыжая  борода».  Таким  прозвищем  был  наделен  за  свою  бороду  немецкий  император 

Фридрих I, осуществивший в период своего правления (XII век) ряд завоевательных походов 

на  Востоке.  Имя  его  прославлялось,  вокруг  него  создавались  легенды  в  интересах 

агрессивной германской политики [2, с.354]. 

В  директиве  №21  отмечалось:  «Германские  вооруженные  силы  должны  быть  готовы 

разбить  Советскую  Россию  в  ходе  кратковременной  кампании  еще  до  того,  как  будет 

закончена война против Англии» [4]. В одной из редакций плана  «Барбаросса»  фюрер дал 

указание: «Предстоящая кампания – это нечто большее, чем просто вооруженная борьба; это 

конфликт  двух  мировоззрений.  Учитывая  размеры  русских  просторов,  для  окончания  этой 

войны  недостаточно  будет  разгромить  вооруженные  силы  противника.  Всю  территорию 

России нужно разделить на ряд государств с собственными правительствами» [5]. 

На  основе  «Барбароссы»  был  разработан  план  «Ост»,  где  были  расписаны  методы 

выполнения замыслов нацистов: полное уничтожение Советского государства, истребление 

подавляющего  большинства  советских  народов  с  оставлением  живыми  примерно  14  млн. 

человек в качестве рабов фашистских колонистов [1, с.14]. Фашистские теоретики заявляя о 

том,  что  «современная  большевистская  Россия  –  конгломерат  весьма  разнородных 

этнических  групп»,  предполагали  скорую  военную  катастрофу  Советского  Союза. 

Оккупация  территории  СССР  представлялась  им  «не  столько  военной,  а  сколь 

административной  и  экономической  проблемой»  [5,  с.  23].  Уполномоченными  по 

централизованному  решению  проблем  восточноевропейского  пространства,  под 

руководством А.Розенберга, был подготовлен меморандум от 2 апреля 1941 г. относительно 

целей  агрессии  и  установления  господства  на  оккупированных  советских  территориях,  по 

которому  предполагалось  создать  национальные  или  географические  единицы 

народонаселения России: Великороссия с Москвой в качестве центра, Белоруссия с главным 

городом Минском или Смоленском, Эстония, Латвия, Литва, Украина и Крым с центром в 

Киеве,  Донская  область  со  столицей  Ростовом,  Кавказская  область,  Русская  Средняя  Азия 

или Русский Туркестан [5, с.24]. По отношению к каждой «географической единице» была 

дана характеристика и определялась ее административное устройство в рейхскомиссариатах. 

Гитлеровцы  включали  Белоруссию  в  качестве  генерального  комиссариата  в  состав 

имперского  комиссариата  «Остляндия»  (Ostland)  административный  центр  которого 

находился  в  Риге,  то  есть  три  Прибалтийских  государства  вместе  с  Белоруссией  должны 

были  образовать  немецкий  протекторат  до  того,  как  будут  аннексированы  и  включены  в 

состав «Великого германского рейха» [3, с.343].  

В  замечаниях  и  предложениях  по  генеральному  плану  «Ост»  рейхсфюрера  войск  СС 

было  сказано  и  о  промышленных  областях  Кузнецкой,  Новосибирской  и  Карагандинской, 

мощность  работы,  которых  зависела  от  рабочих  и  особенно  квалифицированных 

технических  кадров.  Эту  проблему  должны  были  решить  за  счет  переселения  поляков,  а 

также  «валлонских  инженеров,  чешских  техников  и  венгерских  коммерсантов».  О  Сибири 

говорили как о «…резервной европейской территории для колонизации и добычи сырья» [5, 

с.35]. Развитие промышленности в этом регионе не входило в задачи фашистской Германии. 

После  победы  хотели  частично  уничтожить  промышленность  в  этом  регионе,  частично 

перевезти  на  Запад.  Германскими  фашистами  была  подготовлена  программа  захвата  и 

развала  советской  экономики.  Руководить  этим  процессом  должен  был  особый 

уполномоченный,  военно-хозяйственный  диктатор  Германии  и  оккупированных  ею 

территорий  Геринг.  Разграбление  фабрик  и  заводов,  вывоз  сырья,  продовольствия  было 

подчинено  одной  цели  –  уничтожению  промышленности  на  территории  СССР.  В  целом, 

Восточная Европа представлялась им в качестве аграрно-сырьевого придатка. 

 

122 

Начальник гестапо Гиммлер намеревался истребить многие народы, искоренить всякое 

образование,  кроме  начального.  Программа  этих  школ  включала  счет  до  500,  умение 

расписываться  и  повиноваться  немцам.  Чтение  он  считал  ненужным  [2,  с.359].  Для 

массового уничтожения гражданских лиц создавались специальные команды. 

В  соответствии  с  планом  «Барбаросса»  фашистские  войска  были  развернуты  для 

наступления  в  трех  направлениях  –  ленинградском  (группа  армии  «Север»),  главном 

московском  (группа  армии  «Центр»)  и  киевском  (группа  армии  «Юг»)  [1,  с.14].  17  июня 

1941г. верховное командование вооруженных сил Германии отдало окончательный приказ, в 

котором указывалось, что осуществление плана «Барбаросса» должно начаться 22 июня [2, 

с.357].  Основная  идея  плана  войны  определялась  в  директиве  №21  так:  «Находящиеся  в 

западной части России войсковые массы русской армии должны быть уничтожены в смелых 

операциях  с  глубоким  продвижением  танковых  частей,  следует  воспрепятствовать 

отступлению  боеспособных  частей  в  просторы  русской  территории…  Конечной  целью 

операции является отгородиться от азиатской России по общей линии Архангельск – Волга. 

Таким  образом,  в  случае  необходимости  последний  индустриальный  район,  остающийся  у 

русских на Урале, можно будет парализовать с помощью авиации [2, с.355]». 

К  военно-политическому  пакту  фашистских  государств    «Берлин  –  Рим  –  Токио», 

подписанному 27 сентября 1940 г., позднее присоединились Венгрия, Румыния, Финляндия, 

Хорватия,  Словакия.  Правительства  Испании,  Португалии,  Турции  были  готовы  к 

сотрудничеству.  Швеция  и  Швейцария  придерживалась  нейтралитета,  но  их  крупная 

буржуазия  помогала  немецким  агрессорам  использовать  экономику  своих  стран  для  нужд 

военной машины [2, с.362]. 

22  июня  1941  г.  фашистская  Германия  без  объявления  войны  вероломно  напала  на 

СССР.  Около  четырех  часов  утра  немецкие  орудия  открыли  огонь  по  советским 

пограничным заставам, штабам, узлам связей и силы бомбардированной авиации вторглись в 

воздушное  пространство  СССР  [6].  Весь  Советский  народ  встал  на  защиту  своей  Родины. 

Для  руководства  усилий  фронта  и  тыла  к  общей  цели  –  разгрому  врага,  был  создан 

Государственный 

Комитет 

Обороны 

с 

чрезвычайными 

полномочиями 

под 

председательством Генерального секретаря ЦК ВКП(б) И.В.Сталина. 

Начало  Отечественной,  справедливой,  освободительной  по  характеру  войны  для 

Советского Союза связано с крайне тяжелым положением. Внезапность нападения, скрытая 

подготовка,  оккупация  значительной  части  западных  областей  страны  дали  большие 

преимущества агрессору. Однако с первых же дней войны враг встретился с ожесточенным, 

героическим  сопротивлением  советских  воинов  и  мирного  населения  прифронтовых 

районов. Без упорной борьбы, кровопролитных боев не сдавалась ни одна позиция, ни один 

населенный  пункт.  Известный  американский  публицист,  крупный  специалист  по  истории 

второй  мировой  войны  в  своей  стране  Уильям  Л.  Ширер  отмечал:  «В  действительности 

русские,  несмотря  на  то,  что  внезапное  нападение  немцев  22  июня  застало  их  врасплох, 

несмотря на последующие тяжелые потери в живой силе и технике, быстрое отступление и 

окружение  части  их  лучших  армий,  уже  в  июле  начали  оказывать  все  возрастающее 

сопротивление, с которым вермахт никогда еще не сталкивался ранее»[3, с. 50].  

Иной характер войны против Советского Союза, чем в странах Запада раскрылся сразу 

же,  буквально  в  первый  день.  Окруженные  пограничные  заставы,  воинские  соединения, 

города и поселки сражались упорно, насмерть. Не только армия, но и весь Советский народ 

поднялся на борьбу с врагом. Напряженно-четкий ритм жизни общества, высокий воинский 

дух,  убежденность  в  разгроме  фашистов  придавали  уверенность  каждому  в  победоносном 

завершении войны. 

 

 

жүктеу/скачать 7,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: