Сборник материалов Международной научно-практической конференции

 

235 

СЕМИПАЛАТИНЦЫ  НА ФРОНТАХ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ 

 

А.К. Ахметова 

 

Старший преподаватель кафедры истории и географии КазГЮИУ  

Б.К. Лаубаева  

Студентка 4 курса КазГЮИУ 

(Семей, Казахстан) 

 

Данная тема представляется актуальной - как все дальше отдаляются события Великой 

Отечественной  войны,  чем  дальше  они  уходят,  тем  значительнее  и  дороже  становятся 

подвиги  солдат,  отстоявших  свободу  и  независимость  нашей  Родины.  Приближается 

знаменательная  дата  70-летие  Победы  в  Великой  Отечественной  войне,  мы  чествуем 

героическое  поколение,  прошедшее  самую  тяжелую  войну.  Отликнувшись  на  призыв 

Родины, они встали на защиту, выстояли и победили. Немало героических страниц вписали в 

историю борьбы с фашизмом и семипалатинцы. И мы должны отдать дань памяти тем, кто 

делал все возможное, а порой невозможное чтобы приблизить день победы. 

Воины-семипалатинцы  сражались  с  врагом,  находясь  в  разных  частях  и  соединениях 

действующей  армии.  Около  30  тыс.  воинов-семипалатинцев  награждены  орденами  и 

медалями СССР. 53 семипалатинца получили звание Героя Советского Союза. 

Только военкоматами Семипалатинской области в послевоенный период до 1949 года 

было вручено участникам войны, отличившимся в боях с 

немецко-фашисткими  захватчиками,  но  не  успевшими  на  фронте  получить  награды, 

3733  ордена  и  медали,  в  том  числе  орденов  Ленина-12,  Красного  Знамени-64,  Красной 

Звезды-695.[1] 

  

Герои  Советского  Союза  семипалатинцы:  Аухадиев  Койгельды,  Николай  Авдеев, 

Изгутты  Айтыков,  Мукатай  Абеулов,  Григорий  Бездыхарев,  Гаврил  Будник,  Сергей 

Батиньков, Григорий Вахонин, Иван Гулькин, Петр Железняков, Владимир Засядко, Михаил 

Земсков,  Айткен  Ибраев,  Иван  Корнев,  Петр  Карелин,  Иван  Ландышев,  Альберт  Кронит, 

Николай Лут, Владимир Ураля, Жангазы Молдагалиев, Антон Масликов, Александр Попов, 

Петр  Плешков,  Сергей  Рубусин,  Федор  Середин,  Александр  Соломатин,  Андрей  Семенов, 

Петр Теряев, Николай Фонов, Сергей Елистратов. 

В замечательной плеяде героев -семипалатинцев воины всех родов войск: летчики Петр 

Теряев,  Петр  Железняков,  Николай  Авдеев,  Степан  Борозинец,  Иван  Гулькин,  пехотинцы- 

Капай  Искаков,  Иван  Ландышев.  Данил  Синицын,  Матвей  Меркулов,  Петр  Карелин,  Иван 

Корнев,  Иван  Варепа,  Петр  Плешков;  разведчики-  Сергей  Елистратов,  артиллеристы- 

Мукатай Абеулов, Айткен Ибраев, Махмет Каирбаев, Владимир Засядко, танкисты- Степан 

Бурлаченко и Владимир Колесников, снайпер- Григорий Баздырев и другие.[2] 

Трое  семейчан  повторили подвиг  Александра  Матросова.  Это  Жангазы  Молдагалиев, 

Петр Карелин и Сергей Рубусин.[2] 

Жангазы Молдагалиев  родился в 1917 году  в  местности Бестамак  Абаевского района 

Семипалатинской  области  в  бедной  крестьянской  семье.  С  начала  Великой  Отечественной 

войны  Жангазы  Молдагалиев  храбро  сражался  с  гитлеровскими  войсками.  Воевал  под 

Сталинградом, Воронежем, на Дону и Днепре. Командовал взводом, стрелковой ротой.  

В  октябре  1943  года,  командиру  роты  гвардии  лейтенанту  Молдагалиеву  было 

приказано  переправиться  через  Днепр,  захватить  и  удержать  его  до  подхода  остальных  

войск.  Рота  под  командованием  Жангазы  Молдагалиева  решительно  преодолевая  все 

трудности, ночью переправилась через реку и с боями закрепилась на правом берегу Днепра. 

В результате советские части успешно форсировали водную преграду и повели наступление 

на фашистов.  

Противники  открыли  ураганный  огонь.  И  здесь  в  самую  критическую  минуту  боя 

гвардии  лейтенант  Молдагалиев  повторил  бессмертный  подвиг  Матросова-  закрыл  своим 

телом  амбразуру  вражеского  дзота.За  воинский  подвиг,  совершенный  при  форсировании 

 

236 

Днепра,  Указом  Президиума  Верховного  Совета  СССР  от  19  марта  1944  года  гвардии 

лейтенанту Ж. А. Молдагалиеву присвоено звание Героя Советского Союза.[2] 

Петр Григорьевич Карелин - уроженец станции Чарская, командуя ротой участвовал в 

боях  за  освобождение  Крыма.  10  апреля  1944  года  рота  лейтенанта  Карелина  получила 

приказ: овладеть северо- восточной окраиной города Армянска. Лейтенант Карелин первый 

поднялся  в  атаку,  ведя  за  собой  воинов.  Фашисты  открыли  ураганный  огонь, 

препятствующий атаке. Роте пришлось залечь. Выход был один- надо заставить замолчать 

пулемет,  укрытый  в  железобетонном  доте.  И  тогда  поднялся  Петр  Карелин.  Фашисткие 

пулеметчики остервенело поливали свинцом местность в направлении движения смельчака. 

С замиранием сердца личный состав следил за этим поединком. Петр Карелин был тяжело 

ранен. Собрав последние силы, он поднялся и пошел на вражеский пулемет. Гитлеровский 

пулеметчик  не  прекращал  огонь.  В  последнем  падении  лейтенант  Карелин  закрыл  своим 

телом  амбразуру.  Рота,  воодушевленная  подвигом  своего  командира,  поднялась  в  атаку  и 

выполнила боевой приказ.  

За  этот  героический  подвиг  Петру  Карелину  посмертно  присвоено  звание  Героя 

Советского  Союза.  Воин-герой  похоронен  в  братской  могиле  в  Крыму  на  центральной 

площади Армянска.[2] 

Бесстрашным  летчиком  был  Петр  Иосифович  Теряев,  живший  до  войны  на  станции 

Жарма. Сначала он был рядовым летчиком, потом командовал звеном, а затем эскадрильей 

гвардейского штурмового авиационного полка. К октябрю 1944 года им было совершено 154 

боевых вылета. 

За  мужество  и  отвагу  Теряев  был  награжден  тремя  орденами  Красного  Знамени  и 

Орденом Александра Невского. 15 февраля 1945 года при налете на Кенигсберг ( ныне город 

Калининград)  отважный  летчик  погиб.  За  героические  подвиги  в  боях  с  немецко-

фашисткими  захватчиками  19  апреля  1945  года  гвардии  майору  Теряеву  посмертно 

присвоено звание Героя Советского Союза.[3] 

Такими  же  отважными  и  смелыми  показали  себя  на  полях  сражений  летчики  Иван 

Тихонович  Гулькин,  Степан  Николаевич  Борозинец,  Сергей  Александрович  Батиньков  и 

др.[3] 

В  каких  только  местах  не  совершали  бесстрашные  подвиги  наши  герои-

семипалатинцы! 

Койгельды  Аухадиев  родился  в  1907  году  в  селе    Урнек  Кокпектинского  района 

Семипалатинской  области  в  бедной  крестьянской  семье.  Коммунист  гвардии  младший 

сержант Койгельды Аухадиев проявил себя смелым, храбрым командиром- бронебойщиком. 

Но его боевом счету три подбитых и два сожженных танка, три грузовые   автомашины   с 

боеприпасами,  два  уничтоженных  самоходных  орудия  «фердинанд»    и  пять  станковых 

пулеметов с расчетами. 

За героический подвиг, совершенный в борьбе с немецко- фашистскими захватчиками 

при форсировании Днепра. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 16 октября 1943 

года гвардии младшему  сержанту Койгельды Аухадиеву присвоено посмертно звание Героя 

Советского Союза.[3] 

Работая  над  докладом,  мы  взяли  интервью  у  одного  из  участников  Великой 

Отечественной войны - Бекбаева Асылхана Табылдиновича, проживающего в г. Семей.Как 

отмечалось выше, таких людей – живых свидетелей, остается все меньше и меньше. Поэтому 

было важно услышать от них рассказы о тяжелых реалиях войны, с чем они столкнулись на 

полях  сражений  и  какой  внесли  вклад  в  разгром  фашизма.В  этом  году  Асылхану 

Табылдиновичу  Бекбаеву  исполнилось  90  лет.Жизнь  ветерана  Асылхана  Табылдиновича 

Бекбаева из Семея - пример для подрастающего поколения. В годы Великой Отечественной 

он исполнял свой гражданский долг в войсках воздушной обороны, а послевоенную жизнь 

посвятил делу подготовки учителей. [4] 

Асылхан Бекбаев  родился в селе Семеновка Бескарагайского района. В 1942 году он 

ушел  на  войну.Он  былзачислен  курсантом  в  летную  школу,  эвакуированную  из-под 

 

237 

Ленинграда  в  город  Петропавловск.  После  окончания  учебы  в  сентябре  1943  годаего 

направили  в  распоряжение  авиационной  части,  сначала  в  13-й  истребительный  авиапарк, 

затем  в  6-ю  гвардейскую  бомбардировочную  авиационную  дивизию  Первой  воздушной 

армии.  Наш  ветеран  участвовал  в  освобождении  от  фашистских  захватчиков  Белоруссии, 

Прибалтики и Восточной Пруссии.   

Асылхан  Табылдинович  вспоминает  :  «Я  до  сих  пор  помню,  как  пошли  мы  к  месту 

падения  самолета,  разгребали  землю.  Вытаскивали  косточки  нашего  погибшего  товарища. 

Сложили их, как говорится, для того, чтобы похоронить». 

Асылхан  Табылдинович  Бекбаев  был  награжден  многими  боевыми  наградами. 

Вернувшись с фронта он получил специальность учителя русского языка и литературы и всю 

свою  жизнь  посвятил  воспитанию  подрастающего  поколения.  Он  возглавлял 

Семипалатинское  педагогическое  училище,  за  труд  он    удостоен  званий  «Отличник 

народного образования СССР», «Отличник народного образования КазССР», был награжден 

орденами «Знак почета» и «За доблестный труд». Асылхан ата и сейчас активно участвует в 

общественной  жизни  города.  Решением  городского  маслихата  удостоен  звания  почетного 

гражданина города Семей.[4] 

В преддверии Дня Победы, хотелось бы напомнить о тех героях,о  которых немногие 

знают  и  немногие  слышали,  они  не  вписаны  в  летопись  истории  Великой  Отечественной 

войны,возможно,  их  семьи  так  и  не  узнали,  где  их  могила,  но  они  остаются  в  памяти  их 

близких.  Эти  люди  также  вынесли  победу  на  своих  плечах.  В  связи  с  этим  организована  

акция  «Бессмертный  полк».  Эта  акция  родилась  в  Томске  в  2012  году.  Цель  акции 

"Бессмертный  полк"  -  увековечить  память  о  подвиге  воинов,  победивших  фашизм,  дать 

возможность внукам и правнукам участников Великой Отечественной войны приобщиться к 

общей  исторической  памяти.В  Казахстане  акцию  начали  поддерживать  в  2013  году,  в 

городах Семей и Кызылорда.Движение "Бессмертный полк" в 2014 году поддержали восемь 

казахстанских городов. В День Победы 9 мая жители Актау, Караганды, Кызылорды, Семея, 

Уральска,  Шымкента,  Петропавловска  и  Экибастуза  пройдут  по  центру  своих  городов  с 

портретами  своихдедов  и  прадедов,участвовавших  в  Великой  Отечественной  войне.  Марш 

участников акции «Бессмертный полк» планируется после официальных колонн ветеранов и 

военных,чтобы  самостоятельно  отдать  дань  памяти  участникам  Великой  Отечественной 

войны.[5] 

Память об их подвигах увековечена в музеях, скверах, обелисках. Одно из уникальных 

мест памяти об участниках Великой Отечественной войны - сквер Победы г.Семей. 12 улиц 

нашего города названы в честь героев Великой Отечественной войны. 

Проведя серьезное изучение жизни и боевого пути героев - семипалатинцев, пришли к 

выводу,  что  жизнь  каждого  героя  является  примером  для  нас,  молодого  поколения.  Нам 

нельзя  забывать  таких  людей.  Память  о  них  должна  помогать  нашему  поколению,  

воспитывать  у  молодежи  чувство  патриотизма.  Чувство  патриотизма  -  одно  из  главных 

чувств  гражданина  любой  страны.  Каждый  из  нас  должен  любить  свою  Родину,  так,  как 

любили ее воины, воевавшие на фронтах Великой Отечественной войны и готовые отдать за 

нее свои жизни. Именно таким был каждый солдат, воевавший за Родину.  

 

Список литературы: 

 

1. ЦДНИ ВКО, ф.103, оп. 1, д. 109. С.336. 

2

. Герои Советского Союза – семипалатинцы. Семипалатинск.ЦДНИ ВКО, 2004. 

3

. Белан  П.С., Калита Н.П. Герои Советского Союза. А.: Казахстан, 1986. C. 25-31. 

4

. Интервью с участником Великой Отечественной войны – Бекбаевым Асылханом Табылдиновичем, 

взятое автором статьи. 

 

 

 

 

 

238 

ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ШАЙҚАСТАРЫНА ҚАТЫСУЫ    

 

Ф.Ж. Мақұлбаева  

Тарих пәнінің мұғалімі, № 49 орта мектебі                                                                      

(Астана, Қазақстан) 

 

                                                               

Бейбіт күннен іздейді құстар мекен, 

                                                         

Өмір өзен қашанғы ұстар бекем. 

                                                                  

Айтшы,адамдар, осынау жер бетінде, 

                                                                 

Тоқтататын соғысты күш бар мекен? 

                                                                                                            

Қ. Бұғыбаева  

 

Биыл  2015  жылдың  9-  шы  мамырында  КСРО  халықтарымен  бірге  бүкіл 

қазақстандықтар  жер  бетін  фашизмнен  азат  еткен  Ұлы  Жеңістің  70  жыл  толған  мерекесін 

атап өтеді. 

 

XX  ғасырдың  ұмытылмас  оқиғасы  болып    тарихқа  енген  екінші  дүниежүзілік  соғыс 

1939  жылдың  1-ші  қыркүйегінде  басталып,1945  жылдың  2-ші  қыркүйегінде  біздің  елдің 

жеңісімен аяқталды. 

Бұл  соғыс  өзінің  көлемі  мен  адам  шығыны  жағынан  әлемде  жоқ  ең  қанды,  ең 

жойқын,ең  алапат  соғыс  болды.  Ал,  кеңес  жеріне  1941  жылдың  22  маусымында  фашистік 

Германия  «Барбаросса»  атты  стратегиялық  жоспармен  шабуылын  бастады.  Екі  ел 

арасындағы  он  жыл  бір-біріне  соғыс  ашпау  туралы    келісімшартты  әуелі  неміс  жағы 

орындамады. Алайда И.В.Сталин  бастаған үкімет жағы соғыс болатынын анық екенін біліп 

отырса  да,  соңғы  сәтке  дейін  сенбеді.  Тарихи  дерек  бойынша,  кеңес  барлаушысы  Рихард 

Зорге  «Рамзес»  операциясын  жүргізе  отырып,  кеңес  жеріне  гитлерлік  Германияның  соғыс 

ашатынын хабарлап отырды. Өз жоспары бойынша, герман үкіметі 8-10 аптада кеңес жерін 

толық басып алуды жоспарлаған болатын. Бірақ, олай болмай шықты. 

Соғысқа  60-  тан  астам  мемлекет  тартылып,  40-  тан  астам  мемлекеттің  жері  күні-түні 

бораған  оқтың  астында  болып,  ұрыс  майданы  жерде  де,көкте  де,  мұхиттарда  да  үздіксіз 

жүріп жатты.  

Бүкіл кеңес халқы, соның ішінде Кеңес Қарулы күштері фашистік Германияны жеңуде 

шешуші роль атқарды. Фашистік Германияға қарсы күресте жеңіске жетелеген күш- ол кезде 

ортақ  отанымыз  болған  Кеңес  елі  халықтарының  өзара  татулығы,  достық  бауырмалдығы, 

әрбір жеке адамның Отанға деген патриоттық сезімі болатын. Немістер айтып жүрген орыс 

жерінің қатал қысы емес, әскері жағынан да, қаруы жағынан да басым, мұздай қаруланған 

неміс басқыншыларын жеңген Отанға, туған жерге деген шексіз сүйіспеншілік, патриоттық 

сезім болатын.Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев: Отанға деген 

сүйіспеншілік – еліміздің  келешегіне, оның кемел ұрпағына біздің аманат етер ең қасиетті 

өсиетіміз деп білейік.  

Отанын  Бауыржан  Момышұлындай  сүюді  өнеге  етіп  қалдырған  басқа  қаламгер  жоқ. 

Ол: «Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу- сатқындықтың белгісі. Ел дегенде еміреніп, 

жұрт дегенде жүгініп қызмет еткін! Отан үшін отқа түс- күймейсің.Опасызда Отан жоқ.Елсіз 

ер болмайды, жұртсыз жігіт болмайды» дейді.  

Біздің  халқымыз,  әсіресе,  жастар  осы  қағидаларды  естерінде  ұстаса  деймін,  -  сөзінде 

өте терең тәрбиелік маңызы бар ой жатыр.[1,1б] 

Өткенге ой жібере отырып, қазіргі ұрпақ келешегі кешегі зұламат соғыс салған тарих 

тағылымын ұмытпауға тиіс.  

1941  жылдың  ортасында  8,5  миллион  жауынгер  болды.  Немістердің  әскери  күштері 

Кеңестік әскери күштерден 1,6 есе басым еді. Неміс армиясының қолында 5639 танк  және 

шабуылдаушы  құралдар, 10 мыңнан астам әскери ұшақтар, 61 мыңнан аса құрал-жабдықтар 

мен минометтер болды.  

 

239 

1941  жылдың  маусым  айында  фашистердің    әскери-теңіз  флотында  соғысқа  аса  

пәрменді  217  әскери  корабльдер  болды.  Оның  161-і  сүңгуір  кемелер  еді.  [2,36б]  Ал  соғыс 

басталғанда    Кеңес  әскери    Қарулы  күштерінің  құрамында  5  миллионнан  астам  жауынгер 

болды.  Кеңес  Армиясында  67  мыңнан  астам  құрал-жабдықтар  мен  минометтер,  жаңа 

сипаттағы 1860 танкі және 2700 жаңа типті әскери ұшақтар бар еді. Әскери- теңіз күштерінде 

жаңа сипаттағы 273 әскери корабльдер болды. Оның 212-сі әскер сүңгуір  кемелер болатын.  

Мұнан тыс, Кеңес Армиясы, негізінен, бұрыннан ескіріп- қаусаған бронетанкілік және 

авиациялық техникаға ғана мұрагер болып тұрған кез еді.... [3,37б] Жалғыз соғыс техникасы 

емес, мықты қолбасшылардың аздығы да өз әсерін тигізді. Осы тұста халқымыздың намысы 

мен арына айналған қайсар батыр Бауыржан Момышұлының мына сөзін келтіргім келеді. 

 

«Политика  есть  война,  а  война  есть  продолжение  политики.  Немесе  қулық  – 

сұмдықтың  атасы.Ленинді  біз  данышпан  дейміз,  ал  ол  кісі  өзін  олай  ойлаған  емес.Ол  22 

жастағы  патша  әскерінің  офицері  Тухачевскийді    кезінде  флоттың  қолбасшысы  етіп 

тағайындаған.  

Ал,  Сталин  болса,  руководствуясь  некоторыми  неосторожными  выражениями 

В.И.Ленина, слишком злоупотреблял и физический уничтожил партийных, государственных, 

военных деятелей накануне Великой Отечественной войны. [4,45б] 

Осындай  адам  саны,  соғыс  қимылы,  техникасы  барлық  жағынан  тең  емес  неміс 

басқыншыларымен  кеңес  әскерлері  өз  Отанын  қасық  қаны  қалғанша  қорғады.  Ұлы  Отан 

соғысы  шайқастарында қазақстандықтардың ерен ерлігі ерекше. Қанды майданда да, тылда 

да, бүкіл қазақ елі ат салысты десек, артық айтқандық емес. «Мың өліп, мың тірілген» қазақ 

халқының  аса  ауыр  зұлмат  әкелген  осы  –  соғыс.  Қару  ұстауға  жараған    ер  –азаматтар  

майданға  аттанса,  тылда  еңбеккерлер,  балалығын  соғысқа  айырбастаған  балалар  аянбай 

еңбек  етсе,  қазақ  интелегенциясы,  оның  ішінде  ақын-жазушылар  қаламмен  жеңіске 

жігерлендірді.  

Қазақстандықтардың  осынау  ұлы  жеңіске  қосқан  үлесін  қай  жағынан  алсақта,бір-бір 

қомақты  еңбек.  Бүгінгі  конференцияда    оны  түгел  қамту  мүмкін  емес.Мектеп  жасындағы 

балалардан бастап,самайын ақ шалған қарияға дейін жеңіс күніне өз үлестерін қосты. 

Шығыстың  «қос  жұлдызы»  атанған  Мәншүк  пен  Әлияның    ерлігі  неге  тұрады.  Осы 

соғыста  Қазақстанның  қосқан  үлесін  атап  өтпеу  тарихқа  қиянат  болар  еді.  1941-

1945жылдардағы Ұлы Отан соғысында Қазақстан басқа да одақтас республикалармен бірге 

жеңісті жақындатуға зор үлес қосты.  

Соғыс  кезінде  Кеңес  әскерінің    қатарына  200  мың  қазақстандық  шақырылды,  20-дан 

астам  атқыштар  дивизиясы    т.б.  бөлімшелер  құрылды.  Соғыста  көрсеткен  ерліктері  үшін 

жүздеген  мың  қазақстандықтар  медальмен  марапатталды.Кеңес    Одағының  Батыры  атағын 

500-

ге жуық адам алды. 

...1941жылдың 

соғыс 

басталған 

 

алғашқы 

үш 

айында 

Қазақстанда 

316,238,310,314,357,391  атқыштар  дивизиялары  құрылды.  Оның  ішінде,  әсіресе, 

И.В.Панфилов  басқарған  316-шы  атқыштар  дивизиясы  Москва  түбінде  шайқастарда  өшпес 

даңққа  бөленді.  Кейін  ол  генерал  Панфиловатындағы  8-ші  гвардиялық  дивизия  болды. 

Дивизиядан  Кеңес  Одағының  55  батыры  шықты....1941-1942  жылдары  Москва  үшін 

шайқастарда генерал К.Рокосовский  басқаратын 16-шы Армияның құрамына кірген 316-шы 

атқыштар дивизиясы небір қантөгіс майданды басынан өткізді. Дивизия құрамындағы 1-ші 

атқыштар  батальонын  аға  лейтенант    Бауыржан  Момышұлы  басқарды.  Қан  майданның  

барлық  кезеңдерінде    де  Б.Момышұлы    басқарған  1-  батальон  айрықша  қаһармандық 

көрсетті.Әсіресе,сол  жылдың  16-қазаны  күні  Волокалам  қаласынан  жеті  шақырым  жердегі 

Дубосекова  разъезінде  болған  сұрапыл  шайқаста  28  панфиловшы  жауынгер  мерт  болды. 

Батальон  командирі  Б.Момышұлы  да  өте  көп  жауынгерінен  айырылды....  Сөйтседе,  жауға 

берілмеді.... 

Екінші  дүниежүзілік  соғыста  адам  мен  техниканың    бар  мүмкіндігін    барынша  сарқа 

пайдаланған бұл қырғын «Волокалам тас жолы «деп аталып, мәңгілік тарихта қалды. [5,49б] 

 

240 

Қарапайым командирден даңқты қолбасшы тұғырына көтерілген, көзі тірісінде аңызға 

айналған қазақ халқының ұлы перзентінің  ерлігі кейін 1990 жылы 11 желтоқсанда Елбасы 

Н.Ә.Назарбаевтың араласуымен, оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Өткен соғыста 

қазақ  халқынан  шыққан  батыр  тұлғалар  аз  болған  жоқ.Олардың  барлығына  бірдей  Батыр 

деген қастерлі атақ та берілмеді. Атап айтқанда: рейхстагқа ту тіккен Рақымжан Қошқарбаев, 

аты  аңызға  айналған  партизан  Қасым  Қайсенов,  қазақтың  тұңғыш  ұшқыш  қызы  Хиуаз 

Доспанова және т.б. [6,174б] 

Қазақстандықтардың  Ұлы  Жеңіске  қосқан  үлесі  –  бұл  1  млн.200  мыңнан  астам  Отан 

соғысында  майданда  шайқасқан  жауынгерлер  мен  офицерлер,  600  мыңнан  астам 

жерлестеріміздің Жеңіс үшін қиған өмірлері. 

Атап айтар тағы да бір жайт,майдангерлерге құрмет көрсете отырып,адам төзгісіз ауыр 

жағдайларда  әскерді  бүкіл  қару-жарақпен  қамтыған  тыл  ардагерлерінің  еңбегін  көрсету  де 

аса маңызды. Олар 460- тан астам зауыт пен фабрикалар  салды, миллиондаған  тонна астық 

өсіріліп, жиналып, майданға жөнелтілген, жүздеген  мың тонна ет, басқа да азық-түлік , 2,5 

млн жылы киімдер, 1600 вагоннан астам сәлемдемелер жіберілген. 

Әр  кеңестік  танкте,  ұшақ,  кеме,  снарядта,  Қазақстан  кеніштерінде  шығарылған  мыс  , 

қорғасын,  вольфрам,  молибден  бар.  Неміс  басқыншыларына  жіберілген    әрбір  он  оқтың, 

тоғыз оғы қазақстандық қорғасыннан жасалғанын білеміз.  

Қазақстандықтар  қорғаныс  қорына  4  млрд.700  млн  рубльден  артық  ерікті  жарналар 

салған.  Бұл  ақшаға  «Қазақстан  металлургі»  танктік    колоннасы  және  бірнеше  авиация  

эскадрильясы  жасалған.  «Бәрі  майдан  үшін,  бәрі  жеңіс  үшін!»  деген  сөздер  барлық  жерде 

жазылып, соғыс кезінде қазақстандықтардың өмірлік мәні болды.  

Қазақстан  жарты  миллионнан  астам    көшіп  келгендерді    қабылдап,  жергілікті  халық 

үйлеріне  алып, тамақ, баспанамен қамтамасыз етті.  

Ерекше  атап  өтер  ,  бұл  еңбектегі  ерліктер,  соғыс  кезінде  майданға  аттанған  ер  –

азаматтардың  орнын  алмастырған,  халық  шаруашылығы  еңбеккерлерінің  80%    құраған, 

әйелдер, қариялар, балалардың қолымен атқарған істері деуге болады.  

Қазақ халқының мақтанышы,атақты балуан, елінің патриоты Қажымұқан Мұңайтпасов 

Ұлы Отан соғысы жылдары жасының келгеніне қарамастан өнер көрсетіп, қаражат жинайды. 

1944  жылы  Қажымұқан  елдің  қорғаныс  қорына  әскер  ұшақ  жасау  үшін  жеке  қорынан  жүз 

мың  рубль  қаражат  берді.Батыр  бұл  ұшақты  Ленинградты  қорғаған  елдің  ержүрек 

жауынгерінің      біріне  беруді  өтінді.Ұшақ  ұшқыш  Қажтай  Шалабаевқа  берілді.  Ұшаққа 

Қажымұқан  мынадай  естелік  сөзін  жазып  қалдырды:  «Осы  тұлпармен  қырандай  самға, 

фашистерді аямай соқ!» [7,111б] Тек палуан атамыз  ғана емес, сол кезде қызылордалық екі 

«дала  академиктері»  Ыбырай  Жақаев  пен  Шығанақ  Берсиев  күріш  пен  тарыдан  рекорд 

жасаған қажырлы еңбектерін де атау керек. Тарих беттеріне алтын әріппен жазылатын, жеңіс 

күндерін жақындатуға ересен еңбек еткен жылдағы қазақстандықтардың еңбегі зор. 

Халқымыз  елдік  мұрат  пен  ерлік  шежіресіне  адалдық  танытып,  осы  жолда  өмір 

сапарларын  ерте  аяқтаған  ардақты  азаматтарымыз  бен  аяулы  апаларымыздың  есімі  мен 

еңбектерін  құрмет  тұтып,  тағзым  етіп  келеді.Ол,  әсіресе  ұлт  тарихының  бел-белестерінен, 

оның ішінде 60 млн астам адамның өмірін қиған, кенеттен һәм тұтқиылдан басып-жаншып, 

азғындық  пен  озбырлық  танытып,  зорлық-зомбылық  жасаған,  зілмауыр  зардабы  мен 

жазылмас  жарасын  қалдырған  –  Ұлы  Отан  соғысының  сұрапыл  сәттерінен,  бұралаң-

бұлтарысы  көп  қиын  да  қилы  кезеңдерінен,  қанқұйлы  әрекеттерінен  анық-қанық  көрініс 

береді  (Екінші  дүниежүзілік  соғысқа-110  миллиондай  адам  тартылған  72  мемлекеттің 

жұмылуы, ал қаза тапқандар санының 65 миллион адамға жетуі(соның 27 миллионы кеңестік 

азаматтар) ойлантады[8,3б] 

Еуропалық  Кеңестің  бас  хатшысы  Торьберн  Ягланд  айтқандай  «Тарихпен  тек 

тарихшылар  айналысу  керек.Ешбір  саяси  ұйым  оны  жаза  алмайды  және  оған  нүкте  қоя 

алмайды.Бұны істейтін тарихшылар ...... 

1941-

1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы адамзат тарихындағы ең ірі оқиға. Сондықтан 

бұл  мәселені  зерттеу  ешқашан  толастамақ  емес.Әлі  де  тарих  қойнауынан  талай  шындық 

 

241 

ашылатыны  анық.  Тарихи  кинолар  да,  кітаптар  да  шығуда,  өлең-жыр,  естеліктер,  ғылыми 

еңбектер жазылуда.Жазыла да бермек.Келер ұрпақ үшін төгілген ерлік ұмытылмақ емес.  

Табаны  күректей  төрт  жыл  бойы  ғаламат  күш-қайрат    көрсеткен  және  сұрапыл 

шығындарға  ұшыраған біздің еліміз фашистік Германияның қуатты әскери машинасын тас-

талқан етті.Төрт жыл бойы соғыс қырғыны Отан қорғаушылардың  қатарын селдіреткені, ал 

мұның өзі қалалар мен  ауыл-селоларға «қаралы қағаз» болып жетіп, жесірлердің көз жасына 

айналып жатқаны да кешегі ақиқат.Төрт жыл бойы өз басының қамын ойламаған тылдағы 

еңбеккерлер  майданға  әскери  өнімдерді  эшелондап  жіберіп  жатты.»Біз  фашизмнің 

омыртқасын опырамыз!»- деп ант берді жауынгерлер 1941 жылы «Фашистік жыртқыштарды 

өз інінде  құртамыз!»- деді олар 1945-ші жылы.Сөйтіп, олар өз сертінде тұрды, дәл осындай 

мамырдың жайма –шуақ күнінде мерекелі салют адамзат тарихындағы ең сұрапыл жеңіспен 

аяқталғаны туралы адамзатты хабардар етті. [9,30б] (Н.Назарбаев) 

Жеңіс!..... 

1945  жылдың  9-шы  мамыры  адамзатты  фашистік  құлдықтан  құтқарған  зор  жеңіс 

ретінде  тарих  бетіне  енді.  5  жылға  созылған    1418  күн  мен  түнді  құраған  қанды  соғыс 

аяқталды.Миллиондаған  адам  мерт  болып,  мииллиондаған  адам  мүгедек,  аналар 

жесір,балаларды жетім еткен соғыс.Бірақ дәл сол күні 9 мамыр Берлинде рейхстаг үстінде 

Жеңіс  туы  желбіреді!  Осынау  ұлы  Жеңісте  қазақстандықтардың  қанымен  де  жанымен  де 

мына жарық дүние үшін аянбай ұмтылған зор үлесі бар еді. Ия, ерлік мәңгі ұмытылмайды. 

1941-

1945 жылғы  Екінші дүниежүзілік соғыстағы Ұлы Жеңіс бұл – жалпы бейбітшілік 

сүйгіш  елдердің,  жасампаздық  жолындағы  халықтардың  өміріндегі  аса  маңызды  атаулы 

мереке. Әсіресе бұрынғы Кеңес Одағының құрамында болған мемлекеттер үшін мәні ерекше 

жоғары.  Ең  алдымен  Жеңіс    біздің  жалпы  тарихымыз.  Қар  жастанып,  мұз  төсенген  отты 

жылдарда, сыз окоптарда шыңдалған жауынгерлік достықтың, әр ұлт өкілдерінен құралған 

әскери құрамдардың қайталанбас ерлігі мен өрлігінің белгісі. Кешегі аға ұрпақтың жанын да, 

қанын да аямай, елім деп, жерім деп кеудесін оққа төсеген, қабырғасы қатпаған жетімдер мен 

желегі желкілдеп қалған жесірлердің еңіреп жүріп, «бәрі де майдан үшін!» деп тылда аянбай 

тер төккен патриоттық рухының биік көрінісі. Сондықтан да оған ешкім де бей-жай қарай 

алмайды. 

Міне, 70 жыл бойы соғыстың сызы мен ызғары адамдардың жүрегінде қатар өмір сүріп 

келеді. Соғыс қасірет әкелмеген отбасы жоқ.  Әр шаңырақ оның қияметін сезінді. Сұрапыл 

жылдар бүгінде самайын ақ шалған қариялардың балалық шағын ұрлаған зұлмат. Сондықтан 

да  барша  адам  баласы  фашизм  тұтандырған  сол  бір  соғыс  өртіне  лағнет  айтып  келеді. 

Ендеше,  адамзат  тарихындағы  қара  таңбаны  бүгінгі  жас  ұрпақ  терең  ұғынып,  енді  мұндай 

апатты  жол  бермейтін  саналы  сарабдал  азаматтар  болып  өсуі  үшін  Ұлы  Жеңістің 

маңыздылығын еш түсірмеу керек. Осынау бейбіт өмір, бақытты ғұмыр  үшін Отан үшін, от 

кешкен боздақтарға мәңгілік бізден тағзым! 

жүктеу/скачать 7,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: