Список литературы:
1.
http://obd-memorial.ru/
2.
http://podvignaroda.mil.ru/
3.
http://soldat.ru/
ПОИСКОВАЯ РАБОТА: УВЕКОВЕЧИВАНИИ
ПАМЯТИ ПОГИБШИХ ВОИНОВ-ЗАЩИТНИКОВ ОТЕЧЕСТВА
Ж. Хайруллин
ученик 11 класса школы-лицей № 59 г. Астаны.
Научный руководитель: д.и.н., профессор Дукенбаева З.О.
Война не закончена,
пока не захоронен последний солдат…
А.В.Суворов
Давно отгремела Великая Отечественная война, все меньше остается живых свидетелей
её трагических и, вместе с тем, героических и славных дней и ночей. Мы, поколение начала
XXI
века, лишь по рассказам наших учителей и по воспоминаниям старших родственников –
бывших граждан большого единого государства – Советского Союза - можем представить
себе масштабы и значимость этого исторического события. Эта война для нас – не только
история, но и страница семейной биографии, ибо война затронула каждую советскую семью,
всех наших дедушек и бабушек, а через них – и наших матерей и отцов…
Самый близкий для меня человек – моя мама, Хайруллина Акзада Каримовна, является
для меня не только любящей и заботливой мамой, но и примером гражданственности и
истинного патриотизма, примером служения таким благородным общественным идеалам,
как преемственность памяти, преемственность поколений.
38
Она стояла у истоков развития в Актюбинской области, движения «поисковиков» – так
назывались группы добровольцев. Они ежегодно отправлялись в места сражений Великой
Отечественной войны, чтобы найти останки «забытых» на поле боя солдат, установить
имена погибших и захоронить их с воинскими почестями.
Что же заставило мою маму принять участие в поисковом движении, более того, стать
его вдохновителем и организатором не только в своем регионе? Ответ очень прост – она
надеялась исполнить мечту своего отца Хайруллина Карима: узнать, где захоронен его без
вести пропавший отец Бокаев Хайрулла. И что самое удивительное – она нашла захоронение
моего прадедушки!Это волнующее событие напрямую связано с движением поисковиков,
которое в Российской Федерации продолжает активно действовать и в наши дни.
Однажды, рассказав о своих экспедициях в места боевой славы, мама спросила меня,
хотел бы я помочь ей в продолжении поисковотца моего дедушки, пропавшего без вести в
1944 году. Не задумываясь ответил, что, конечно же, я хочу в этом участвовать! Так я
приобщился к общественному движению по сохранению национального культурно-
исторического наследия и патриотическому воспитанию молодежи через поисковую
деятельность. Поисковики выступают в качестве посредника между различными
поколениями, воссоздающие важнейшие исторические события и факты для передачи из
поколения в поколения.
Это было самое серьезное и увлекательное путешествие в моей жизни - по следам
пропавшего без вести Солдата – моего прадедушки БокаеваХайроллы. Вместе с мамой, мне
довелось побывать в местах, связанных с событиями 1941-1945 годов, участвовать в
раскопках, доставать из промозглой земли останки советских солдат, и с волнением
прочитывать найденные солдатские медальоны, в которых содержались скупые сведения о
личности погибшего…Прикоснулся к истории своей страны, и понимаю теперь
непреходящую боль представителей старшего поколения, которые потеряли на этой войне
своих близких и дорогих людей. Ведь еще и теперь, по истечении времени, в каждом доме, в
каждой семье тлеют скорбь и печаль о сыновьях, отцах, мужьях и братьях, не вернувшихся
под свой шанырак.
Моя мама не случайно оказалась в числе поисковиков. В поисковое движение маму
привела память о дедушке БокаевеХайролле, пропавшем без вести в 1944 году. Её отец,
Хайруллин Карим, в своем дневнике пишет, что всю жизнь не находил покоя от того, что не
удалось выяснить судьбу пропавшего без вести отца. Уже не стало её отца – моего дедушки,
но память и горечь потерь военного времени, наверное, передано нам, внукам и правнукам
павших воинов, на генетическом уровне. Нам, не знавшим, к счастью, военного лихолетья,
тем не менее, также неспокойно и горестно оттого, что не известна судьба близких нам
людей, нет возможности поклониться их праху…
Крылатые слова: «Кто ищет - тот всегда найдет» смело можно отнести и к моей матери,
так как её настойчивые поиски пропавшего без вести близкого человека увенчались успехом
После долгих лет поиска, благодаря помощи российского поисковика Моисеева Н.Н., мы
нашли место захоронения моего прадедушки БокаеваХароллы. Вот письмо Николая
Николаевича от 23 сентября 2014 года, «Здравствуйте, АкзадаКаримовна! Одного Вашего
деда мне удалось найти. Он похоронен в Могилёвской области, в Горецком районе, в
деревне Горы, недалеко от трассы, идущей с Орши на Кричев и Мстиславль. В прошедшие
выходные мы с женой ездили в Кричев, так как там у неё живут родители и проезжали мимо
этого захоронения. Вот такие бывают совпадения. Все документы по Вашему дедуя
высылаю. Пока на этом всё, я желаю Вам и всем нашим общим знакомым здоровья, счастья
и успехов во всём. Все привет от Насвинскойземли!»
Вот так, по архивным материалам, мы узнали, что наш прадедушка БокаевХайроллав
Республике Беларусь, в братской могиле у деревни Горы, что в Могилевской области.
К документам о нашем прадедушке Моисеев Н.Н. прислал поименный список
захороненных солдат и офицеров 70-й стрелковой дивизии, погибших при защите
белорусской земли, среди которых, немало казахстанцев.
39
Карточка призывника Бокаева Хайроллы (Хайрулы)
Фамилия
Бокаев
Имя
Хайрула
Дата рождения/Возраст
__.__.1896
Место рождения
Актюбинская обл., Новороссийский р-н,
Кзыл-Чуйский с/с
Дата и место призыва
Новороссийский РВК, Казахская ССР,
Актюбинская обл.
Последнее место службы
70 сд
Воинское звание
рядовой
Причина выбытия
убит
Дата выбытия
18.05.1944
По информации о безвозвратных потерях 70-ой стрелковой дивизии за период с 9-19
мая 1944 года, мы узнали, что Хайроллаата воевал в 252 –м стрелковом полку, погиб 18 мая
1944 года
Карточка захоронения рядового БокаеваХайроллы (Хайрулы)
Фамилия
Бокаев
Имя
Хайрула
Дата рождения/Возраст
__.__.1896
Воинское звание
рядовой
40
Дата смерти
18.05.1944
Страна захоронения
Беларусь
Регион захоронения
Могилевская обл.
Место захоронения
Горецкий р-н, Горской с/с, д. Горы,
Могилевская обл.
Могила
Братская могила
Паспорт и памятник у братского захоронения
в деревне Горы
Нашей семье судьба предоставила
возможность
исполнить
священный долг - оказать
дань уважения памяти
нашего
предка
-
БокаеваХайроллы,
исполнить волю моего
любимого дедушки –
Карим ата! На семейном
совете я также был
удостоен чести посетить
могилу своего прадедушки, установить там
именую мемориальную плиту и положить
горсть родной земли…
Символично, что в преддверии 70-летия
Победы, многие годы поиска увенчались
успехом!
Мы, дети и внуки Карим ата –
Мураткали ага, Ержан ага с сыном
Рустамбеком, я с мамой на беларусской земле, у братского захоронения. Не передаваемые
чувства волнения – мы у могилы нашего предка - БокаеваХайроллы.
Деревня Горы. Вечный покой обрели здесь 535 солдат и офицеров 70-ой стрелковой
дивизии. Кругом тихо и спокойно. Даже трудно представить себе, как все тут вокруг
громыхало и грохотало от взрывов снарядом и катюш! А теперь, только тихая грусть витает
здесь.
Дань памяти. Холодный пронизывающий осенний ветер, но, не смотря на холод в
почетном строю замерли мои сверстники – ученики средней школы д. Горы, которые
ухаживают за этим братским захоронением. Благодарная память о защитниках, насмерть
стоявших на этой земле, ведет местных жителей к этому месте. Героев чтят только за
смелость, отвагу и за жизнь.Исполнен наш долг – исправлена точка в этом поиске. Мы
нашли следы своего пропавшего без вести Солдата - моего прадедушки! Нам
посчастливилось поклониться его могиле и положить горсть родной земли, как мечтал об
этом его сын – мой дедушка Карим ата…
В 2015 году все прогрессивное человечество будет отмечать 70-летие Победы в
Великой Отечественной Войне. Эта дата является священной и для нас, казахстанцев, так как
41
мы являемся историческими наследниками великого подвига участников тех незабываемых,
трагических и вместе с тем, героических событий военного лихолетья.
К сожалению ни фотографии, ни писем моего прадедушки не сохранились…Поэтому
мы вчитывались буквально в каждое слово найденного документа, касательно о
Хайроллеата. Самым бесценным для нас детей и внуков моего дедушки Карим ата является
его дневниковые записи! Где он делится своими детскими воспоминаниями об отце, который
ушел на фронт в 31 мае 1943 года и пропал без вести в 1944 году.
Вот строки из дневника моего дедушки Карима о своем отце Хайролле:
Өз әкем Хайролла
Әкем Хайролла 1896 жылы туған. Жай шаруа кісі болғанмен, ескіші (арапша ), жаңаша
оқыған, түсінігі мол еді. Қолынан көп істер келетін шебер, молда, аңшы, көп жайларда өз
қатарының ақылшысы болатын. 5 жастан бастап 12-ге дейін көп жылдарда ол мен өзім үшін
өте ардақты адам, әр уақыт еске алып, ұмытар еместпін!
Халық апаты – соғыз басталып, ол асыл жанәкеден біз 1943 жылы 31 мамыр күні
айырылып қалдық. Егіле жылап, шығарып салық. Ол оралмады. Әрине, өкінішке не шара?
Тек қана біз емес, бүкіл ел жетім қалған емес пе?
Әке деп жүргенде, 1946 жылы желтоқсанның 6-сы күні шешеміз Орындық бір жеті
ауырып дүние салды...
Әке! Ана! Не деген жанға жайлы, жылы сөздер!
Есте сақтауым бойынша әкем Хайролла – орта бойлы, денесі мығым біткен, ат жақты,
қой көзді, шашы ( сақал, мұрты ) қоныр- қызғылт түсті, қабағы тішілдеу, мінезі салмақты,
сабырмен ойлап сөйлейтін кісі еді. Арапша едәуір оқыған, ал қазақша өз бетімен оқып сауат
таныған, жан-жақты түсінігі мол болатын. Және ағаш, темір шебері, етікші, үй салушы т.б.
Ол уақыттың өмірінде кездесетін істердін анық шебері болатын. Тағы бір әуес ісі –
аңшылық, жаз болса балық, кұс аулау болатын. Біздің уйден қоянныңя я құстың етін әр
уақытта жеуге болатын. Сол әкемнен мұра қос ауыз мылтық сақтаулы...
Вот каким был мой прадедушка! И наверное, не случайно он оказался в числе
разведчиков 252-го стрелкового полка, который в составе 70-ой стрелковой дивизии
обеспечил успешность проведения одной из решающих военных операций «Баргратион» в
ходе освободительных движений в
Беларуссии.
Для реконструкции военных событий
периода освобождения от немецко-
фашистских захватчиков деревни Горы, с
большим интересом мы изучали мемуары,
дневники, воспоминания ветеранов 70-ой
стрелковой дивизии, их родных и близких,
письма с фронта, сохраненные в семьях и
т. д. Это был результат кропотливого
труда школьного музея, старательно
собранные учащимися и учителями
школы.
В школьном музее деревни Горы нам
подарили книгу Фитисова А.И.«Героическая история 70 стрелковой Верхнеднепровской
ордена СувороваII степени дивизии (второго формирования)», 3-й том, где в журнале боевых
действий дивизии имеется запись от 18 мая 1944 года, в день гибели нашего прадедушки.
Мы дети и внуки рядового солдата БокаеваХайроллы, уроженца Актюбинской
областиблагодарны Чрезвычайному и уполномоченному Послу Республики Беларусь в
Республике Казахстан Ничкасову А.И., генеральному директору Национального архива
Республики Казахстан Абсеметову М.О., представителю Посольства Республики Казахстан в
Республике Беларусь Б.Каткенову, администрации Горецкого районного исполнительного
комитета за содействие нашей поездки в Республику Беларусь.
42
Да, участников войны в живых осталось совсем немного, но потомков героев Великой
Отечественной – миллионы. Пусть как призыв к действию, прозвучат для каждого из нас эти
строки «Это нужно мертвым, это нужно живым!»
ҚАҺАРМАН АРДАГЕРЛЕРДІ АРДАҚТАУ – ПАРЫЗЫМЫЗ
Камидуллаева М.Е., Тұрсынбек Ж., Бөстекбаева А., Кенжебаева Е., Балчих А.,
Серікова М., Қобланұлы М., Амангелдиев М., Қаратаев Б.,Бөстекбаева А., Кенжебаева
Е., Серикова М., Бижанов А.,Оразаев С., Қаратай Ш
«Тарих» мамандығының 3 курс студенттері Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ
«Парыз» белсенді жастар қоғамының жетекшлері:
т.ғ.д., профессор Т.С. Садықов
т.ғ.д., профессор З.О. Дүкенбаева, т.г.д., профессор Г.Т. Мусабалина
Бүгін де Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар
жол» Жолдауында: «2015 жыл - ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді
бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы. Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қазақстан
халқы Ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығын, Ұлы Жеңістің 70 жылдығын
атап өтеміз», - деп айтқан болатын.
Ұлы Жеңіс! Ұлы Отан соғысы аяқталып, Жеңіс туы көтерілгеніне де 70 жыл толса
да, Жеңіс мерекесін ұмыту мүмкін емес. Себебі, Жеңіс бұл батылдық пен батырлық,
ержүректілік пен ерлік, қайсарлық пен қаһармандық және елдік пен бірліктің мызғымас
беріктігі. Осы бастама аясында ұйымдастырылып отырған «Ұлы Жеңісіміздің 70
жылдығына» орай халықаралық ғылыми практикалық конференцияға, Тарих факультеті
жанынан құрылған «Парыз» белсенді студент жастар қоғамының, осы мерейлі той арнасына
өзіндік үлестерін қосуда... Атап айтар болсақ,жеңіске жету жолында майдан даласында
кеуделерін оққа тосып, от кешкен, жеңіс туын көтеріп аман-есен еліне оралып, тіпті әлі күнге
дейін хабарсыз кеткен ержүрек ардагерлеріміздің ерлік еңбектерін жадымызда
сақтап,олардың рухына тағзым ету, құрметтеу, ардақтау бүгінгі «Мәңгілік Ел»
ұрпақтарының парызы деп білемін. Елбасымыз «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты
жолдауында «Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген
келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Отанды сүю -
бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, оны көздің қарашығындай сақтау, өз үлесіңді
қосып, дамыту және кейінгі ұрпаққа аманат етіп, табыстау деген сөз». Сондай ақ, «Жаңа
Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел!», - деп атап өтті.
Өкінішке орай, қазақстандық майдангерлеріміздің жылдан-жылға қатарлары сиреп
барады... Бірақ, сонау кешегі отты соғыс жылдарында «алты малтаны ас етіп», «толарсақтан
қан кеше жүріп» Елімізге жеңістің нұрын сепкен қаһарман аталарымыздың есімі ел есінде
мәңгі сақталады,қан майдандағы қайсар ерліктері мен тылдағы ерен еңбектері ешқашан да
ұмытылмайды!Осы орайда аталған істеріміздің бастауында қазіргі таңда Астана қаласында
Ұлы Отан соғысына майданда және тыл еңбеккерлігіне қатысқан ардагерлеріміздің саны 200
жуық. Жоғары да атап өткенімдей, «Парыз» белсенді жастар қоғамы қаладағы
майдангерлерімізбен кездезіп, сұхбаттасу барысында аталарымыздың өмірлік естеліктерін
тыңдап тарихи тағылымға толы сабақ алып қайттық. Олардың есімдерінің қатарында Астана
қаласы, Алматы ауданы бойынша: Ақтаев Нұрғазы, Алмабеков Бақтыбай, Байкен Айдархан,
Байкешов Рзағұл, Бекмәді Ахат,Боранбаев Мнайдар, Шалбулов Жанияз, Хафизов Жалел
және т.б.
Батыр аталарымыздың ерлік істерін қазіргі жас буын өкілдері, біздер мақтан тұтамыз.
Ардагерлеріміздің қажырлы еңбектері, елім деген жанқиярлылығы, біз сынды жас ұрпақты -
отанымыздың болашағы үшін азаматтық жауапкершілікке елін қорғауға деген тұнған тарихи
43
тағылымды рухты бойымызға сіңіреді. Олардың ерен еңбектеріне, жанкештілігі мен
төзімділігіне тағзым ету, бүгінгі Тәуелсіз Қазақстан жастары үшін рухы биік «Мәңгілік Ел»
қалыптастыруға көмектеседі. Ержүрек ардагерлеріміздің от басып, су кешіп өткізген жолы -
Тәуелсіз Елімізді «бір мақсат, бір мүдде, бір болашаққа» бағыттайды. Осы бағытта
атқарылып жатқан қазіргі «Парыз» белсенді студент жастар қоғамының істері ары қарай өз
жалғасын табады деген сенімдеміз. Біз, «Мәңгілік Ел» ұрпақтары «Ер есімі - ел есінде мәңгі
сақталады. Ешкім де, ештеңені ешқашан да ұмытуға тиісті емеспіз».
«Парыз» белсенді жастар қоғамының Астана қаласындағы ардагерлермен кездесуі:
Ақтаев Нұрғазы Макейұлы
1923 жылы 23 шілде Семей облысы Ақжалы алтын кенішінде дүниеге келген. Ерте
жасынан жетім қалып, апайы Актаева Батияның қолында тәрбиеленеді. 14 жасында жалған
құжатпен екі жас қосып шахтаға жібереді. 17 жасында Волга бойындағы Саратов атындағы
әскери училищиге сұранып, майданға аттанады.1941 жылы
Ленинград, 1943 жылы Сталинград шайқасына, Белорусия,
Украина, Польша, Чехословакия жерлерін азат етуге қатысқан.
Соғыстан контузия алып, 4 ай госпитальде жатады. Соғыс біткеннен
кейінгі алдына қойған мақсаты: жоғары білім алу, жақсы жар табу
болыпты. Семей педагогикалық институтының Тарих факультетін
үздік қызыл дипломмен тамамдап, кейін мектепте мұғалім қызметін
атқарады. Харьков қаласының Құрметті азаматы, бұрынғы
«Катюш» батареясының командиры, отставкадағы полковник.
Қазіргі уақытта Нұрғазы ата 3 ұл Марат, (Фархат, Мұрат), 1 қыз
Гульнар, немерелері мен шөберелерінің ардақты атасы. Майдандағы қайсар ерлігі үшін:
«
Қызыл жұлдыз», 1,2 дәрежелі Ұлы Отан соғысы ардагері, сондай ақ 13 медаль иегері.
Атамыздың жастарға: «Отанынды сүйіп, халқын бағалап, Қазақстандық деген атаққа ешбір
күнә келтірмеу керек»- деп өсиетін айтты. Сонымен қатар, құрметті ардагерімізден ендігі
арманыңыз қандай дегенімізде,ата:
-
Қазақта мынадай мақал бар, «Орта жолда атың өлмесін, Қартайғанда қатының
өлмесін» - деген жауап алдық. (Атамыздың жары Гайнижамал да мұғалім болған екен,
осыдан 6 жыл бұрын дүниеден озыпты).
Боранбаев Мнайдар
Қыпшақ рулы Қырықжігіттен шыққан, 1926 жылы мамыр айында Қостанай облысы,
Арқалық қаласында дүниеге келген. 1933 жыл шамасында ең алғаш мектеп табалдырығын
аттап, 1-сыныпқа қабылданады. Атамыздың мектеп жасы- бір жүйеден екінші жүйеге ауысу,
мал кәмпескелеу, қолдан жасалған аштық, жала жабу және т.б сынды ел басына күн туған
сәттермен тұспа-тұс келді. 7-сынып оқып жүрген бала Мыңайдар ең алғаш рет соғыс суыт
хабарды естиді. 1942-1943 жылдары Кеңес үкіметі соғыс бағытын өзгертіп, жауға қарсы
шабуылды бастайды. Колхоздан 500-ге жуық
баланы комиссия іріктеп, әскерге алады.
Арасында 17 жасар Мыңайдар да бар. Сәуір
айында Черколге соғысқа жіберіледі. Кейін
Белоруссияға, Минскіге соғыс ошақтарына
жіберіледі. Штэтн жерін азат етуге қатысқан.
19 жас шамасында 3-4 күн беріспей, Штэтнді
азат етеді. Осы шайқаста көптеген жауынгер
достары мерт болған. Мамыр бойы теңіз
жағасында, маусым айынан қазан айына дейін
Германия, Чехия болды. 8 ай бойы Тблисиде
болған. Баку, Ереван, Арарат тауының
етегінінің соғыс ошақтарында болған. 7 жыл
44
әскерде болып, елге 1980 жылы оралады.
Әскерде жүріп, 8, 9, 10 сыныптардың
кітаптарын алып оқып жүрген. 10 сыныпты елге
келіп тапсырады. Қай уақытта да ел қамын
ойлайтын азамат соғыстан оралысымен, халық
игілігіне қызмет етеді.Пед.институты бітіріп,
ауылда ең алғаш рет Ш.Уәлиханов атындағы
мектепті ашады. Қарапайым ауыл баласы
совхозға 25 машина алып, Порткомның
хатшысы болады. 1986 жылы зейнетке шығады.
Бүгінде 3 ұл, 4 қыздың әкесі, 15 немере, 3
шөберенің ардақты атасы.
Алмабеков Бақтыбай Жанпейісұлы
1925 жылы 25 тамызда Алма-Аты облысы
Еңбекшіқазақ ауданы Қаракемер ауылында
дүниеге келген. Ата4 ағайынды, екі қарындасы, (бір інісі).1943 жылы сәуір айында Қызыл
әскерге шақырылады. Мамыр айында Кеңестік Моңғолия шекарасында танкіге роб қазуға
алынып, жыл сонда болады. Кейін 1944жылы ішкі Моңғол жерін азат етуге алып барады. 25-
ші гвардиялық дивизия құрамында Жапония қамалын алуға қатысады. Елге 1950 жылы
оралып, 1950-1953 жж. ауылшаруашылығында оқиды. «Тың және тыңайған жерлерді игеру»
жылдарында қайтадан Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Тоғанас колхозында жылдан аса
«аграном» қызметін атқарады, кейін бөлім меңгерушілігіне ауысады.
1954 жылдары КСРО тың көтеру үшін әр түрлі этностар келген екен, сол себепті жер
бөліске түсіп, бірнеше орыс совхоздарға бөлініпті: Ушаков, Полтавский, т.б.
Тоғанас колхозында1956 жылы 19 жасар жары Базкен Сәрсекейқызына үйленеді.
Базкен апай 25 жыл сол ауылда кғтапханашы болған. Қазіргі күні Ардақты ардагеріміз бен
аяулы жары 5 бала тәрбиелеп өсіріп, олардан 16 немере, 7 шөбере сүйіп отыр.
Бақтыбай ата ІІ дәрежелі Ұлы Отан соғысы орденімен, «Жапонияны жеңгені үшін», т.б.
медальдарымен марапатталған.
Достарыңызбен бөлісу: |