Сборник материалов VIІІ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование 2013»
ҚАЗАҚТЫҢ ҦСАҚ ШОҚЫЛЫ ОРМАНДАРЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
жүктеу/скачать 15,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Жаңғақ пен бадамның сҥйегінен адсорбенттер алудың тиімді жағдайын анықтау және қолдану»
- Зерттеудің нысаны ретінде
- Кесте-1 . Жаңғақ пен бадамның кҥлділігі мен ылғалдылығы
- Кесте-2 . Жаңғақ пен бадамның қҧрамындағы
ҚАЗАҚТЫҢ ҦСАҚ ШОҚЫЛЫ ОРМАНДАРЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА Токтыбай Т., tileu_8688@mail.ru С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Астана Ғылыми жетекшісі-а.ш.ғ.к. Ж.Т.Боранбай
Адамның климатқа ықпал етуі жерді иеленудің дамуымен біршама мыңдаған жылдардан бастап ықпал ете бастады. Кӛптеген ӛңірлерде жерді ӛңдеу ҥшін орманның ӛсімдіктері жойылып, ауа температурасының режімі мен ауаның тӛменгі ағынының ылғалдануына, жер бетіндегі желдің жылдамдығының артуына алып келеді. Осы аймақтардағы табиғи жағдайлардың ӛзгеруімен қҧрғақ аймақтардағы ормандардың жойылуы топырақ жамылғысының бҧзылуы мен шаңды боранның кҥшеюімен байқалады. Мҧндай жағдайларда біздің республикамыздың ормандары әлемдік орман ресурстарының бір бӛлігі ретінде халықаралық кӛміртегі биржасындағы оның жетпейтін мӛлшерін сатып алу мен кӛміртегінің артық мӛлшерін сату бойынша мҥмкіндіктерін жоспарлауға болар еді. Ӛйткені кӛміртегі мен оттегі бойынша орманның ӛнімділігі сҥрекдің фитомассасының қоры негізінде анықталып, фитомасса нормативтері сынама ағаштарын алу және дәстҥрлі тҥрде сынақ жҧмыстарын жҥргізген кезде ӛсу жағдайларының әртҥрлілігі мен орман қҧру- таксалық сипаттамалары және тҧқымдастардың әртҥрлілігі қиындық туындатады, сонымен бірге қажет талаптарды қамтамасыз етпейді. Аталған мақалада кӛміртегі мен оттегі эмиссиясын депонирлеу бойынша орманның бҧл қасиеті жер бетіндегі ӛмір сҥруді айқын кӛрсететін табиғат қҧбылыстарының біріне жатады. Соңғы жылдары олардың маңыздылығы халықаралық мақҧлдауға ие болуымен, орманды қҧру және орманды сақтау сҧрақтары 1992 жылы Киот хаттамасымен ең бірінші рет сҥрекдіңдегі кӛміртегіні депонирлеу мен атмосфераға шығарылатын кӛмірқышқыл газын азайту негізінде қарастырылған еді. Алқаағаштардың жалпы және меншікті қоры мен фитомассасы топырақ пен климаттық жағдайларға байланысты. Сонымен бірге сҥрекдіңдердің қҧрамы мен толымдылығы, тҧқымдарының әртҥрлілігі де оған тікелей тәуелді болып келеді. Аридті ӛңірлері басым Қазақстан жеріндегі ормандар кӛптеген ағаш тҥрлерімен ерекшеленбейді. Солтҥстікте кӛбінесе қарағай, қайың және кӛктерек кӛптеп кездеседі. Қылқанды ағаш отырғызбалары кӛп емес. Ӛйткені, қылқанды ағаштар белсенді тҥрде адамдардың тҧрмыстық қолданысында болғандықтан, жас топтары бойынша сирек кездеседі (кесте 1). 1 кестеден олардың кӛбісінің жартысы орташа толымдылыққа, ҥштен бір бӛлігі - тӛмен толымдылықты сҥрекдіңге, ал жасы бойынша жас ағаштардың ҥлесінің ауқымы -39%, орташа
609 жасты – 34%, жетіле бастаған және толысқан – 10% қҧрайды.
Кесте 1 – Алқаағаштардың толымдылығы мен жас топтары бойынша қылқан жапырақты ағаштардың алаңдарын бӛлу, % Жас тобы Толымдылық тобы 0,3 – 0,4 0,5 – 0,7 0,8 – 1,0 Балауса 32 53
15 Орта жастағы 33 55
12 Жетіле бастаған 39 54
7 Толысқан және кӛнерген 37 54
9
Қазақтың ҧсақ шоқылы қылқан жапырақты ормандары орманды жалдарға қарағанда жоғары толымдылықты болып келеді. Ҧсақ шоқылардағы 35% балауса қарағай, 40,5% - орта жастағы, 18% - жетіле бастаған, 6,5% - толысқан және кӛнерген қарағайлар басымдау келеді [1]. Пайдаланыстағы жерлердің жалпы ауданы Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарында 438,9 мың га қҧрайды (кесте 2). Оның ішіндегі қарағайлы отырғызбаларға 257,0 мың га, қайың – 139,6 мың га, кӛк терек – 34,1 мың га қҧрайды. Бҧл ҥш тҧқымдас тҥрлері орманның 430,7 мың га немесе 98,1% аумағын қамтиды. Қалған 8,2 мың га немесе 1,9% қандыағашқа (0,9 мың га), терекке (0,9 мың га) және қатты жапырақтыларға (6,4 мың га) сәйкес келеді. Алқаағаштардың ішінде қайыңның орташа жасты тҥрі – 54,5% басым болса, тӛмендеу ретімен келесі жетіле бастаған тҥріне – 22,2%, толысқан және кӛнерген – 11,9% және балауса тҥрі – 11,3% қҧрайды.
Кесте 2 – Қазақтың ҧсақ шоқылы орман қорына жалпы сипаттама, ауданы га /м 3
Тҧқымдас тҥрі Жас тобы 1 класты балауса
ағаш 2 класты балауса ағаш
Орташа жасты
Жетіле бастаған Толысқан және
кӛнерген Барлығы Қарағай 33055/19,7 52317/70,0 102082/173 54090/192,5 15452/161,0 256996 Қайың
9358 / 6,8 6449/23,9 76105/82,7 31032/112,0 16639/128,6 139583
Кӛктерек 6000/12,8 3493/46,2 5483/93,5 9310/118,3 9876/161,5 34162 Қандыағаш 0 13/15,4
59/108,5 360/128,3 490/149,6 922
Ақтерек 16/6,25
150/50 447/63
225/92,6 15/109,1 853 Қатты
жапырақтылар 718/7,8
1526/13,9 4005/16,3 146/66,7 9/66,7
6404 Барлығы 49147 63948
188181 95163
42481 438920
Кӛктерек бойынша балауса, жетіле бастаған, толысқан және кӛнерген алқаағаштарының арақатынасы бірдей болып келеді (27,8%; 27,3% және 28,9%). Тек орташа жасты алқаағаштарының шектеулі таралымы бар (16,0%). Ауданы бойынша алғашқы орынды қарағай алады. Ол Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарының барлық алқаағаштарының тең жартысын қамтиды (58,6%). Қарағай мен қайың сәйкесінше 31,8% және 7,6% қҧрайды. 1 га жоғары қорымен орташа жасты (173,9 м 3 /га) және пісіп жетілген қарағайдың алқаағаштары иеленеді (125,5 м 3 /га). Бҧл ӛз кезегінде, олардың жоғары толымдылығымен байланысты, оның ішінде толысқан және кӛнерген сҥрекдіңдері (161,0 м 3 /га) жетіліп қалған кезде ӛзінен кӛптеген аралық кесулерді ӛткізе отыра, сиретілу кҥйіне ҧшырайды. Қайың мен кӛктерек бойынша жас топтары бойынша мҧндай бӛлінулер барлық ӛмір сҥру ҥрдісіндегі кесудің маңызды еместігімен тҥсіндіріледі. Қазақстың ҧсақ шоқылы ормандарындағы сҥрекдіңнің жалпы қоры 50,7 млн. м 3
610 Кесте 3 – Қазақтың ҧсақ шоқылы орман байлығының жалпы қоры, (м 3 )
Жас тобы 1 класты балауса
ағаш 2 класты балауса ағаш
Орташа жасты
Жетіле бастаған Толысқан және
кӛнерген Барлығы
Қарағай 651183,5 3662190 17660186 10412325 2487772
34873656,5 Қайың
63634,4 154131,1 6293883,5 3475584
2139775,4 12127008,4 Кӛктерек 76800
161376,6 453444,1 1101373 1594974
3387967,7 Қандыағаш 0 200,2
6401,5 46188
73394 126183,7 Ақтерек 100
7500 28161
20835 1636,5
58232,5 Қатты
жапырақтылар 5600,4
21211,4 65281,5
9738,2 600,3
102431,8 Барлығы 797318,3 4006609,3 24507357,6 15066043,2 6298152,2 50675480,6
Оның ішіндегі ҥштен екі бӛлігі қарағай алқаағаштары (68,8%), 23,9 % қайың және кӛктерек сҥрекдіңдері 6,6% қҧрайды. Барлық қалған сҥректің тҥрлері (қандыағаш, терек және ӛзге де қатты жапырақты тҧқымдастар) орманның 0,7% кем емес қорын қҧрайды. Зерттеленетін аумақта жас топтары бойынша сҥректің жиынтықты қорының бӛліп таралуының қҧрылымы 1 га қарағай сҥрекдіңдерін бӛліп таратумен ҧқсас болып келеді. Мысалы, сҥректің жалпы қорын орташа жасты сҥрекдің қамтиды (24,5 млн.м 3 ). Одан кейін жетіле бастаған (15,1 млн.м 3 ), толысқан және кӛнерген (6,3 млн.м 3 ) алқаағаштар қҧрайды. Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарындағы сҥректің жалпы қорының кӛрсеткіштерін ауыстырғанда таразылық және жиынтықты, меншікті сипаттамалары басқа мәнге ие болады (кесте 4 және 5).
Кесте 4 – Жас топтары бойынша Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарындағы негізгі орман қҧрушылардың салмағы (мың тонна) Тҧқым тҥрі Жас тобы Балауса ағаш Орташа жасты
Жетіле бастаған Толысқан және
кӛнерген Барлығы
1 класты
2 класты Қарағай
380,3 1812,8
8353,3 4768,8
1057,3 16372,5
Қайың 52,7
96,3 3763,7
2040,1 1247,5
7200,3 Кӛктерек 51,8 97,95
250,75 571,6
794,3 1766,4
Барлығы 484,8
2007,05 12367,75 7380,5 3099,1
25339,2 Кесте 5 – 1 га жас топтары бойынша Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарындағы негізгі орман қҧрушылардың салмағы, тонна Тҧқым тҥрі Жас тобы Балауса ағаш Орташа жасты Жетіле
бастаған Толысқан және кӛнерген 1 класты 2 класты
Қарағай 12,86
36,68 85,81
91,43 69,1
Қайың 5,65
13,93 45,48
59,92 68,03
Кӛктерек 9,1
33,03 58,06
67,31 86,88
611
Мысалға, қарағай сҥрекдіңдерінің жалпы массасы 16,4 млн. тонна, қайың 7,2 млн.тонна және кӛктерек 1,8 млн.тоннаны қҧрайды. Оның есебімен 1 га олардың кӛрсеткіштері жас топтары бойынша 12,9-91,4т (қарағай), 5,7-68,т (қайың) және 9,1-86,9 т (кӛктерек) аралығына сәйкес болады.
Тӛмендегі суреттерден (сурет 1, 2, 3) қарағай отырғызбаларының 1 га қорының сызбасы алқаағаштарының ҥш тӛменгі ӛрісі аралығында орналасқанын кӛруге болады (IV, V және Vа).
Қайың бойынша олар III-IV бонитеттер аралығында, ал кӛктерек бойынша - III бонитеттің тӛменгі жағында орналасқан.
Бҧл ӛз кезегінде Қазақтың ҧсақшоқылы ормандарында барлық ӛсіп жатқан ҥш тҧқымдас тҥрі тӛмен ӛнімділікті болып келеді. Екінші кезекте орташа ӛнімділігі бойынша бір-біріне келесі кезекте тӛмендегідей орналасады: кӛктерек-қарағай-қайың. Бонитеттің IV класы ӛрісіндегі қарағай сызығы бонитеттің V класындағы ӛрісі жиі шығып отырады (30 жылға дейін), қайың графигі барлығы ҥш тӛменгі (IV, V және Vа) бонитетте орналасады [2] .
сҥрекдіңдерінің қорын нормативті кӛрсеткіштер қорымен салыстырмалы талдау
612
Сурет2 – Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарындағы 1 га қайың алқаағаштарының сҥрекдіңдерінің қорын нормативті кӛрсеткіштер қорымен салыстырмалы талдау
Сурет3 – Қазақтың ҧсақ шоқылы ормандарындағы 1 га кӛктерек алқаағаштарының сҥрекдіңдерінің қорын нормативті кӛрсеткіштер қорымен салыстырмалы талдау
Қорытындылай келгенде, аталған ормандардың осындай деңгейдегі рӛлін анықтау, жаһандық ӛндіріс пен тҧтыныс балансында, мысалы кӛміртегін алатын болсақ, Қазақстанның ҥлесін анықтауға мҥмкіндік береді. Сонымен қатар оларға бекітілген квотаның негізінде, болашақта олардың кӛлемін сату және сатып алу мҥмкіншілігі бар екені мәлім.
1
Байзаков С.Б., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана: (состояние, динамика, методы оценки) – Алматы: Ғылым, 1996. – 160 с. 2 Боранбай Ж.Т. Қазақтың ҧсақ шоқылыормандарындағықарағайалқаағашының кӛміртегі қоры (Ақмола облысы бойынша) //Ізденістер, Нәтижелер – Исследования, результаты.–Алматы, 2008. -№1. –Б.140-143
613 УДК 621.181+663.913.52 ЖАҢҒАҚ ПЕН БАДАМНЫҢ СҤЙЕГІНЕН АДСОРБЕНТТЕР АЛУДЫҢ ТИІМДІ ЖАҒДАЙЫН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ Тотхусқызы Бақытгүл,baha_93_janym@mail.ru Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, Алматы Ғылыми жетекші−Г.Е.Азимбаева
адсорбенттер кеңінен қолданылуда. Соның ішінде маңыздысы-активтелген кӛмір. Себебі активтелген кӛмір ӛндіріс орындарынан шыққан кӛптеген улы газдар мен буларды ӛзіне сіңіріп алады. Сонымен қоса активтелген кӛмір заттарды тазалауда және медицинада адам уланғанда қолданылады. Активтелген кӛмір ӛндірісте газдарды, алкалоидтарды, глюкозидтер мен ауыр металдардың тҧздарын, сонымен қатар фенол қосылыстарын, сульфаниламидтерді және де кӛптеген химиялық қосылыстарды ӛзіне сіңіре алады және заттарды тазалауда, медицинада, ӛнеркәсіптің барлық саласында кең қолданыс тапқан. Қазіргі таңда активтелген кӛмірді алудың арзан әрі тиімді, экологияға зияны жоқ жолмен ӛндіру елімізде ӛзекті мәселе болып тҧр. Сондықтан да ғылыми зерттеу жҧмысымның тақырыбы : «Жаңғақ пен бадамның сҥйегінен адсорбенттер алудың тиімді жағдайын
Жаңғақ пен бадамның сҥйегтерінен адсорбенттер алу Зерттеудің міндеттері: - жаңғақ пен бадам сҥйегінің химиялық қҧрамын анықтау; - жаңғақ пен бадамның сҥйегінен адсорбенттер алудың тиімді жағдайын анықтау; - жаңғақ пен бадамның сҥйегінен алынған адсорбенттерді мемлекеттік стандартқа сәйкестендіру және қҧрамын анықтау;
жаңғақ пен бадам алынды. Шикізаттың ылғалдылығы мен кҥлділігі гравиметриялық әдіспен анықталады.Зерттеу нәтижелері 1 кестеде кӛрсетілген. Кесте-1. Жаңғақ пен бадамның кҥлділігі мен ылғалдылығы Шикізат тҥрі Кҥлділік,% Ылғалдылық,% Жаңғақтың сҥйегі 0,58
0,12 Бадамның сҥйегі 0,34 0,2
Зерттеу нәтижесі кӛрсетіп отырғандай жаңғақ сҥйегінің кҥлділігі бадам сҥйегімен салыстырғанда екі еседей кӛп.Демек, жаңғақ сҥйегінің қҧрамы макро және микро элементтерге бай.[1]
Жаңғақ пен бадамның қҧрамындағы макро және микроэлементтер Алматы қаласындағы Қ.Сәтбаев атындағы геологиялық зерттеу институтында ренгенспектрлік әдіспен «Superprobe 733» маркалы электронды зондты микроанализатор (ЭЗМ) қҧралымен макроэлементтер анықталса, атом-эмиссионды спектраскопиялық әдіспен «ДФС-13» маркалы қҧрылғыда микро элементтер анықталды.Зерттеу мәліметтері 2-3 кестеде кӛрсетілген.[3-4]
614 микроэлементтердің мӛлшері, (%) № Металдар % Бадам
жаңғақ 1. Cu 10 -3 0.02 0.035
2. Pb 10 -3 0.0015
0.002 3. Zn 10
-3
0.003 0.0035 4. Ni 10 -3 0.0007
0.0002 5. B 10 -3 0.015
0.015 6. V 10 -3 0.0015
0.002 7. Sn 10 -4 0.0001
0.00015 8. Ti 10 -2 0.025
0.2 9. Ba 10 -2 0.05
0.1 10. Sr 10 -2 0.1
0.05 11. Mn 10 -2 0.035
0.07 12. Mo 10 -4 0.00015
0.00015 Кесте-3. Жаңғақ пен бадамның қҧрамындағы макро элементтерінің мӛлшері, (%) Шикізат тҥрі Жаңғақтың сҥйегінен алынған активтелген кӛмір Элементтер Na
Спектр-1 0,37
3,48 0,07
0,18
0,81
0,45
0,29
16,56
24,58
0,15
44,40
Спектр-2 0,28
0,09
0,13
0,69
0,41
0,41
16,89
25,14
0,27
47,34
Спектр-3 0,27
0,10
0,24
0,88
0,51
0,19
19,11
23,32
0,17
48,50
Орташа мәні 0,31
0,09
0,18
0,79
0,46
0,30
17,52
24,35
0,19
46,74
Макс.мәні 0,37
0,10
0,24
0,88
0,51
0,41
19,11
24,14
0,27
48,50
Мин.мәні 0,27
0,07
0,13
0,69
0,41
0,19
16,56
23,32
0,15
44,40
Жаңғақ пен бадам сүйегінде 12 микроэлементтер және 11макроэлементтер бары анықталды. 615 Жаңғақ пен бадам сҥйектері әр тҥрлі жоғары температурада ӛңделді.Зерттеу нәтижелері 4-6 кестелерде кӛрсетілген.[5]
Шикізат
Термиялық ӛңдеудің уақыты, сағат 1 2 3 500
0 С 600
0 С 700
0 С 500 0 С 600
0 С 700 0 С 500
0 С 600
0 С 700 0 С Жаңғақ сҥйегінен алынған
активтелген кӛмірдің шығымы(%)
35,5
30,0
25,2
34,75
29,2
23,8
24,6
22,2
21,8 Бадам
сҥйегінен алынған
активтелген кӛмірдің шығымы(%)
33,3
28,5
33,3
26,2
21,3
25,8
24,3
20,01
4 - кестеде кӛрсетілгендей температураны жоғарылатқан сайын ӛнімнің сапасы артып, шығымы тӛмендейді. Негізгі шығым пиролиз процесінде сҥйектің жануы кезінде азаяды. Жану барысында ауадағы оттегінің әсерінен балғын сҥйектің кеуектері бҧзылады. Бҧл факторға пиролиз процессінде температураны арттыру әсер етеді.Жаңғақ пен бадамнан алынған активтелген кӛмірдің тиімді жағдайы:температурасы - 700 о С, уақыты - 3 сағат, шығымдары 20,01% - 21,8% .[2] Кесте-5. Жаңғақтан алынған активтелген көмірдің химиялық қасиеттері ОУ -В , ОКП -21
6236 0300
Мети
ле н кӛг і б/ш
а адс
орбц иялық
бе лс ен діл ігі
, м г/л
Мети
лора нж
б/ш а адс орбц иялық
бе лс ен діл ігі
, м г/л
Йод
б/ш а адс орбц иялық
бе лс ен діл ігі
, %
К ҥлді лік
, %
Ылға лдылық, %
Ҧ нт ақ та лу дәре же сі, % рН м
ән і К ҥлі ні ң суда е рігі шт ігі
, %
Ты ғыз
дығы , г/см
3
>220 205-210 >30
>5 5
<5 4-6
– 0,46-
0,53 500
177,3 186,4
15,24 23
7 9 9 24 0,615
600 204,5
170,5 42,09
15 5 7 7 18
0,63 700
238,6 204,5
81,28 14
3 5,4
6 18
0,53 616 Кесте-6.Бадамнан алынған активтелген кӛмірдің химиялық қасиеттері ОУ -В , ОКП -21
6236 0300
Мети
ле н кӛгі б/ш
а адс
орбц иялық
бе лс ен діл
ігі , м
г/л
Мети лора нж
б/ш а адс орбц иялық
бе лс ен діл ігі
, м г/л
Йод
б/ш
а адс
орбц иялық
бе лс ен діл ігі
, %
К ҥлді лік
, %
Ылға лдылық, %
Ҧ нт ақ та лу
дә ре же сі, %
рН м ән і К ҥлі ні ң суда
ерігі шт ігі
, %
Ты ғыз дығы
, г /см
3
>220 205-210 >3 0 10
5 <5 4-6
– 0,46-0,53 500 177,3
170,5 17,
78 22
5 9 9 21 0,615
600 186,4
204,5
28,32 19 4,2 7
7 20
0,63 700
245,5 204,8
60, 96
16 3 4,8 6 18
0,53 жүктеу/скачать 15,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|