Сборник международной конференции «модернизация сознания: характер передачи образа «Әлем»
жүктеу/скачать 2,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3. Филологиялық еңбектер.
Армян-қыпшақ ескерткіштеріне тиесілі филологиялық зерттеулердің денін армян графикасымен жазылған қыпшақ тіліндегі екі көмекші оқу құралы (грамматикалық оқулық), бес қыпшақша аударма сөздік және бір Псалтырь еңбегі құрайды. Көмекші оқу құралдары (грамматикалық оқулықтар) шамамен 1581-1613 жылдар аралығында Львов қаласында армянша-қыпшақша жазылған және қазіргі уақытта олар Матенадаран қолжазбалар институтында (Ереван/Армения) және Вена мен Санкт-Петербург кітапханаларын- да, атап айтқанда: Львов университеті кітапханасының қолжазбалар бөлімінде 366 беттік, 51 нөмірлі қолжазбамен; Санкт-Петербургта М.Е. Салтыков-Щедрин мемлекеттік кітапха- насында 280 беттік, 8 нөмірлі қолжазбамен; Вена ұлттық кітапханасында 106 беттік, 3 нө- мірлі қолжазбамен; Вена Армян мхитаристтер кітапханасында 178 беттік, 84 нөмірлі қолжазбамен және 301 беттік, 311 нөмірлі қолжазбамен сақталған. 1968-1972 жылдары Э. Трыярский Варшава қаласында армянша-қыпшақша аударма сөздік- тің Венадағы үш нұсқасын негізге алып, салыстыру арқылы қыпшақ тіліндегі сөздерді тізіп, поляк және француз тілдеріндегі мағынасын бере отырып, қыпшақ-поляк-француз тілдерінде сөздік жасап шығады. Сөздік ауқымды кіріспемен ерекшеленіп, соңында бес қолжазбаның кейбір беттерінің факсимилесі ұсынылды [22]. Кейіннен Э. Трыярскийдің лексикографиялық жұмысы Г. Дерфердің, К. Менгестің, Дж. Клосонның этимологиялық зерттеулеріне негіз болды. Армения Республикасы Ереван қаласы Матенедаран қолжазбалар институтында бүгінгі күні сегіз қолжазба сақталған [23]. Бұл еңбектердің ешқайсысы бүгінгі күні тыңғылықты зерттеу нысанына айналмаған. Бұл манускрипттерді оқу көне армян графикасын, армян графикасының батыс нұсқасын, армян диалектілерін білумен қатар, түркі тілдерін, оның ішінде қыпшақ-оғыз тілдерін білуді де талап етеді. Қолжазбалардың арасынан №3522 нөмірлі (354 бет) – «Қыпшақ тілінің грамматикасы» ерекше құнды болып саналады. Бұл қолжазбаның 226-353 беттерін қамтиды, қолжазба авторы – Аветик деп көрсетілген. Қолжазба негізінен діни мазмұнда, дегенмен тұрмыстық заттар, табиғат, мал шаруашылығы, егіншілікке, астрономия мен геометриялық өлшемдерге, т.б. тақырыптарға қатысты терминдер де ұшырасады. Еңбекте сөз таптары армян және қыпшақ тілдерінде көрсетілген, яғни бұл қолжазба екі тілді (армян және қыпшақ тілдерінде) және кейде үш тілді (армян, қыпшақ және поляк) мәтінді-сөздік. Зат есім септік формаларында (жекеше, көпше) көрсетілген, сөзжасам нұсқалары (қосым- шалар берілген), синонимдер мен омоним сөздер көрсетілген. Қыпшақ тіліндегі ішкі граммати- калық заңдылықтарды ашу үшін зат есім, сын есім мен сан есім, есімдік пен етістіктерде қоршаған ортаның нақты сипаттамасы берілген [24]. Бұл қолжазбалар қыпшақ тілінің ерек- МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ «МОДЕРНИЗАЦИЯ СОЗНАНИЯ: ХАРАКТЕР ПЕРЕДАЧИ ОБРАЗА «ӘЛЕМ» В ДУХОВНОМ НАСЛЕДИИ 73 шелігін, фонетикалық, грамматикалық, морфологиялық модельдерін қалпына келтіруге мүмкін- дік береді, қыпшақ тілінің сол кезеңдердегі сөздік қоры қандай болғандығы туралы мәлімет қалыптастыратын құнды құжат қатарынан орын алады. жүктеу/скачать 2,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|