Сборник статей (часть 1) общественные и гуманитарные науки алматы 2011 ббк

360
Н.К.Надиров. Безальтернативная альтернатива нефти и газа. Нефть и газ. № 2 (38), Алматы, 2007 г.
3. 
Егоров В.И. Экономика нефтегазодобывающей промышленности. М.: Недра, 1984 г.
4. 
Саткалиева Т.С., Лесбаева Г.Т. Управление ресурсосбережением. Алматы, 2000 г. С. 106.
5. 
Р. А. Алшанов. Казахстан на мировом минерально-сырьевом рынке: проблемы и их решение. Алматы, 
6. 
2005 г. С. 399-400.
А.Абишев. Каспий: нефть и политика. Астана, 2004 г.
7. 
Мурзагалиева Алия Гинаятовна 
кандидат физ.-мат. наук, доцент
Казахский национальный университет имени аль-Фараби
мотивациЯ преподавателей к инновационной деЯтельности вуза
В психологии используется термин «человеческий капитал», под которым подразумевают, 
что «человеком в процессе инвестиций и накоплений сформирован запас знаний, навыков, спо-
собностей и мотиваций, который содействует повышению производительности труда и благосо-
стоянию работников» [1]. Человеческий капитал становится главным ресурсом для работодате-
лей, которые в условиях конкурентной среды, осуществляют деятельность. В полной мере это 
относится и к высшим учебным заведениям. В этой связи грамотная мотивация преподавателей 
к профессиональному совершенствованию и карьерному росту в условиях инновационной дея-
тельности вуза становится важнейшей задачей вуза.
Рассмотрение личности преподавателя с позиции «человеческий капитал» означает изуче-
ние таких индивидуальных и личностных качеств субъекта, которые обеспечат эффективное вы-
полнение своего труда. Кроме того, это означает оценку профессионального уровня преподава-
теля, его способности адаптироваться к быстроменяющейся социокультурной среде в условиях 
рынка. Следовательно, в данном аспекте необходимо исследовать его психологическую готов-
ность к инновационной деятельности. Другой аспект этой проблемы – мотивация как инстру-
мент повышения психологической готовности преподавателя к инновационной деятельности.
Как известно, проблемой мотивации и мотива занимались такие ученые как: А. Маслоу, К. 
Левин, С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев и другие [2,3,4,5]. 
Анализируя  понятия  «мотивация»  и  «мотив»  дадим  определение  потребности.  Потреб-
ность с точки зрения психологии рассматривается как нужда, предмет удовлетворения, необхо-
димость и т.д., отражение зависимости человека от условий существования и развития.
А. Маслоу, исследуя позитивные стороны личностного развития, в своей теории выделял 
два класса потребностей:
- потребности нужды (дефицита);
- потребности развития (самоактуализации).
Первый класс потребностей ориентирован на удовлетворение фрустрированных потреб-
ностей, а второй – на личностный рост и самоактуализацию. При этом Е.П. Ильин отмечает, что 
по А. Маслоу развитие личности складывается в зависимости от того, на чем она «зациклена»: 
на «ликвидации дефицита» или же на самоактуализации [6]. 
Термины  «самоактуализация»  и  «самоактуализирующаяся  личность»  были  введены  А. 
Маслоу. Согласно определению самоактуализация – это высшая потребность человека, стрем-
ление  к  возможно  более  полному  выявлению  и  развитию  своих  личностных  потребностей  и 
возможностей, реализации своего потенциала [1]. А под самоактуализирующейся личностью 
принято понимать человека, вышедшего на уровень самоактуализации. Но самоактулизировать-
ся, проявить себя человек может только среди других людей (в обществе), т.е. социокультурной 
среде.
А. Маслоу мотив соотносит с потребностью, по А.Н. Леонтьеву мотив соотносится с пред-
метом потребности, а согласно Л.И. Божович, мотив – это то, ради чего осуществляется деятель-
ность. 

361
Инновационная деятельность преподавателя вуза направлена на подготовку кадров с выс-
шим образованием, которые по окончанию вуза должны включиться в инновационную среду, 
где будут реализоваться профессиональные качества выпускников вузов. Поэтому, чтобы чело-
век мог осуществлять деятельность педагога вуза, кроме специальной профессиональной под-
готовки, он должен обладать особыми качествами, которые позволили бы ему соответствовать 
уровню обновления современных научных знаний и обладать способностью воспринимать все 
более возрастающий поток информации. 
Поэтому процесс самоактуализации личности преподавателя в этой инновационной среде 
становится ключевым в его практической деятельности. 
Отметим, что самоактуализация заставляет человека развиваться и достигать высот на са-
мых разных уровнях. Самооценка может быть адекватной, то есть соответствовать истинным 
качествам и способностям человека, а может быть и неадекватной – завышенной или занижен-
ной.
Самоактуализация является и ядром теории К. Роджерса, разработанной на основе теоре-
тических исследований теории А. Маслоу. Структурными компонентами концепции К. Роджер-
са являются повышение самооценки и стимулирование личностного роста человека.
Можно  выделить  основную  идею  этой  концепции:  самоактуализирующаяся  личность  – 
это личность, которая реализует себя в процессе работы, то есть совершенствует свои знания, 
умения и навыки, развивает профессиональные способности. Соответственно, потребностями 
самоактуализации  являются  стремление  к  творчеству,  созиданию,  самоутверждению.  Иными 
словами, можно сказать, что мотивация самоактуализации является одним из главных стимулов 
саморазвития личности.
С другой стороны, мотивация самоактуализации тесно связана с мотивацией успеха, кото-
рая описывается в концепции потребностей Д. Макклеланда. Согласно теории Д. Макклеланда 
потребностью успеха является желание выделиться, добиться успешности, что означает: ради 
достижения поставленных целей человек с высоким уровнем мотивации успеха стремится по-
лучить весомые результаты. 
Согласно  теории  К.  Роджерса  развитие  творческой  личности  в  результате  профессио-
нального роста обеспечит ее быструю адаптацию к меняющимся условиям, восприимчивость 
к овладению новыми технологиями и формами работы. Именно эти качества крайне важны для 
преподавателей в условиях инновационноой деятельности современного высшего учебного за-
ведения.
Следовательно, творческие возможности, профессионализм, способности к саморазвитию 
и самосовершенствованию в условиях инновационной деятельности вуза становятся основны-
ми функциями преподавателей. 
В связи с этим, наше исследование мотивации и мотивов деятельности включает оценку 
эффективности деятельности преподавателей, которая отражает удовлетворенность или неудо-
влетворенность достижениями успеха и оценку потенциала преподавателей вуза, связанная с 
самооценкой профессиональных возможностей и отражающая профессиональный успех.  
А.А. Реан отмечает, что низкая самооценка результата в сочетании с высокой самооценкой 
потенциала  является  фактором  профессионального  саморазвития  [7].  Оценка  эффективности 
деятельности и потенциала преподавателей может стать базой для формирования системы мо-
тивации в высшем учебном заведении, которая позволит проводить корректировки деятельно-
сти преподавателей для достижения более высоких результатов труда. Однако данный процесс 
является сложным и неоднозначным он должен проводиться с учетом следующих правил:
- быть конкретным, то есть указывать на конкретные поступки и действия преподавателя;
- быть объективным, то есть указывать на последствия, к которым привели действия пре-
подавателя в каждом конкретном случае;
- быть взвешенным, то есть соблюдать баланс положительных и отрицательных приме-
ров;

362
- быть понятным преподавателю, о каких ситуациях и примерах говорится;
- быть согласованным с точкой зрения преподавателя и его возможностями;
- быть ориентированным на инновационную деятельность.
Преподаватели вуза должны достаточно полно осознавать свои реальные достоинства и 
недостатки, свои сильные и слабые стороны. Но без сторонней объективной оценки не может 
быть объективной самооценки. 
Сегодня необходимы инновационные средства и методы управления высшим образовани-
ем, ориентированные на разработку системы мотивации преподавателей вуза к инновационной 
деятельности.  Опираясь  на  опыт  бизнеса,  можно  разработать  и  внедрить  в  высшем  учебном 
заведении  сбалансированную  систему  показателей,  базирующуюся  на  ключевых  показателях 
эффективности (Key Performance Indicators, KPI) [8], в основе которых лежат самооценка эффек-
тивности и самооценка потенциала персонала организации [9]. Отметим, что KPI могут быть 
применены при внедрении дифференцированной оплаты труда, премировании по результатам 
деятельности, для оценки результатов профессиональных конкурсов, то есть тех элементов ин-
новаций,  которые  могут  положительно  повлиять  на  изменения  в  традиционно  сложившейся 
структуре управления педагогическими кадрами.
В трудах А.К. Марковой, Л.М. Митиной и др. [10] в педагогической деятельности выделя-
ют две группы традиционных мотивов:
- внутренние мотивы, связанные с личностным и профессиональным ростом и самоактуа-
лизацией;
- внешние мотивы, связанные с мотивом достижения успеха.
Авторы особое значение придают внутренней мотивации, на основе которой преподава-
тель трудится с удовольствием, без какого-либо внешнего давления. 
На разных этапах профессионального развития разные мотивы оказываются доминирую-
щими, обеспечивая наибольшую включенность субъекта в освоение и выполнение деятельно-
сти. Отметим, что смена доминирующей мотивации зависит от личностных особенностей, усло-
вий труда или обучения, организации деятельности. Таким образом, совокупность внутренних 
мотивов, адекватных инновационной деятельности, обеспечат успешную готовность преподава-
телей к реализации инноваций.
Несмотря на разнообразие подходов, мотив понимается как внутреннее побуждение лич-
ности к тому или иному виду активности (деятельность, поведение), связанное с удовлетворе-
нием определенной потребности [7]. Мотивацию же ученые определяют по-разному. Одни как 
один конкретный мотив, другие как единую систему мотивов. Считают также, что мотивация 
– это особая сфера, которая включает в себя потребности, мотивы, цели, интересы [2, 3, 4]. Но 
большинство авторов утверждают, что мотивация – это совокупность процессов, которые на-
правляют и поддерживают поведение личности, побуждают ее к достижению целей, определяют 
активность [7, 10, 11]. 
Таким образом, значительное влияние на качественную характеристику профессиональ-
ной мотивации личности оказывает самооценка и уровень притязания личности, что предпола-
гает самоактуализацию и саморегуляцию.
В процессе профессиональной деятельности преподаватель воспринимает основные цели 
своей деятельности в виде определенного эталона, уровня, соотносит ее со своими возможно-
стями, оценивает ситуацию и вероятность достижения успеха. Именно в результате этого фор-
мируется человеческий капитал, который составляет основную ценность современного высше-
го образования. 
литература
1. Карпов А.В., Конева Е.В., Маркова Е.В., и др. Психология труда. – М., 2005. – 350 с.
2. Маслоу А. Психология бытия. – М., 1997. – 303 с.
3. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. – СПб., 1999. – 350 с.

363
4. Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения. – М., 1983. – 250 с.
5. Бернс Р. Развитие Я – концепции и воспитание. – М., 1986. – 105 с. 
6. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы. – М., 2011. – 509 с.
7. Реан А.А. Психология личности. – М., 2004. – 407 с.
8. Жусупова К.А., Мурзагалиева А.Г. Психологические критерии эффективности преподавателей вуза к ин-
новационной деятельности. / Московское научное обозрение. – М., 2010. – №4. – С. 36-38.
9. Жусупова К.А., Кожамкулов Т.А., Мурзагалиева А.Г. Я-концепция и самооценка преподавателя вуза в про-
цессе инновационной деятельности. / Образование. – Алматы, 2011. – № 1 (56). – С. 44-48.
10. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М., 1996. – 253 с.
11. Митина Л.М. Психологические аспекты труда учителя. – Тула, 1991. – 156 с.
Мусаев Олжас Бахытжанович
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
заң факультеті 1 – курс магитранты
ҚорШаҒан ортаны ҒарыШтыҚ ҚызметтІҢ ЖаҒымсыз салдарынан 
ҚҰҚыҚтыҚ ҚорҒауды мемлекеттІк реттеудІҢ 
ҚҰҚыҚтыҚ сипаттамасы
 
Ғарыштық қызмет – ғылым мен адамзат техникасындағы тарихи серпіліс ретінде 21-ші 
ғасырдың адамзатына, оның өмірінің барлық бағыттарына өте үлкен ықпал етуде. Адамзаттың 
ғылыми – техникалық дамуы мен қоршаған ортаны қорғауы арасындағы қақтығыс пен қарама – 
қайшылықтар күннен күнге өзекті мәселеге айналуы баршамызға аян. Егер де қоршаған ортаға 
жағымсыз әсер еткен алғашқы уақыттағы ғылыми – техникалық төңкеріс біршама шектелген 
болса, онда ғарыш дәуіріндегі ғылыми – техникалық төңкерістің әсері шексіз бола бермек деген 
ойдамыз. Ғарышты игеру болашақта адамзат өмірін жақсартуға жағдай тудырады дегенмен де, 
сонымен қатар ол қазіргі адамзаттың өмір сүру ортасы жерге зиян келтіріп қана қоймай, онымен 
қоса жердің айналасындағы кеңістікке де қауіп төндіруі мүмкін.
Ғарыштық қызметтің қазіргі кездегі даму қарқыны мен факторлерін талдау көрсеткендей, 
әлемнің  алдыңғы  қатарлы  мемлекеттерінің  өзінің  ғарыштық  қуатын  арттыру  үшін  көп  күш 
жігер  жұмсап  жатқаны  белгілі.  Қазақстан  халықаралық  ғарыштық  қызмет  саласында  өзінің 
орнын  табуы  тиіс  және  міндетті.  Үлкен  ауқымды  аумақ  пен  тұрғындардың  қоныстануының 
шашыраңқылғы, табиғи жағдай мен минералды ресурстардың әр түрлілігін ескере отырып, ре-
спублика өмірі үшін маңызды бағыттардың бірі спутниктік байланыс жүйесін және ғарыштық 
мониторинг  жүйесін  ары  қарай  дамыту  болып  танылады.  Стратегиялық  тұрғыдан  маңызды 
басымдықтардың бірі ол Ресей Федерациясымен әріптестікті дамыту, бірлескен ғарыштық жо-
баларды  жүзеге  асыруды  көздейтін.  Бұл  Қазақстанға  Ресеймен  бірлесе  отырып,  ғарыш  аппа-
раттарын ұшыру бойынша әлемдік нарыққа шығу және ғарыш аппараттарының бөлшектерін 
жобалау мен дайындаудың технологиялық базасын жасау және мақсатты борттық аппаратураны, 
әлемдегі ең ірі космодромның обьектілерін пайдалануда қазақстандық мамандардың қатысуын 
қамтамасыз ету. 
Жоғарыда  айтылғандардың  барлығы,  Қазақстанда  ғарыштық  қызметтің  дамуының 
обьективті ғылыми, технологиялық және ұйымдастырушылық алғышарттары қалыптасқандығын 
білдіреді.  Оның  ары  қарай  мақсатты  және  жүйелі  түрде  дамуы  үшін,  біріншіден,  Қазақстан 
Республикасының «Ғарыштық қызмет туралы» Заңын әзірлеп, оны қабылдау қажет; Екіншіден, 
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы «Байтерек» 
ғарыш кешенін жасау туралы келісімді жүзеге асыру; Үшіншіден, Қазақстан Республикасының 
ғарыш технологиясын бақылаудың халықаралық Режиміне қосылу үшін, қажетті сыртқы сая-
си  шараларды  жүзеге  асыру.  Төртіншіден,  Қазақстанның  ғарыштық  қызметінің  дамуының 
басымдықтарын  анықтау,  жүзеге  асырылатын  жобалардың  экономикалық  тиімділігі  мен 
олардың  коммерциализациялануына  бағытталған,  ғарыштық  қызметтің  дамуын  мемлекеттік 

364
ынталандырудың  тікелей  және  жанама  шаралары  мен  механизмдерін  дайындау,  мемлекеттік 
тапсырыстың салықтық, несиелік, кедендік реттеудің және басқалардың негізінде. Бесіншіден, 
ғарыштық  қызмет  салдарынан  қоршаған  ортаны  қорғауды  басқару  саласындағы  мемлекеттік 
басқару механизмінің тиімді жүргізілуін қамтамасыз ету және басқалары.
Қазақстан  Республикасында  ғарыштық  қызметтің  даму  бағыттары  мен  мемлекеттік 
басымдықтарын  анықтау  мақсатында,  Бағдарламаның  жүзеге  асырылу  барысына  жүйелі 
бақылауды  қамтамасыз  ету  үшін,  31  қазан  2005  жылы  №1087  Қазақстан  Республикасының 
Үкіметінің  қаулысымен  Қазақстан  Республикасының  Үкіметі  жанынан  кеңес  беру-кеңесу 
органы  құрылды  –  «Ғарыш  бойынша  Кеңес»  [1],  Қазақстан  Республикасының  Премьер 
–  Министрімен  басқарылады  және  ғарыштық  қызмет  саласында  жұмыс  істейтін  мүдделі 
мемлекеттік органдарының өкілдерінен және ұйымдардан тұруы мүмкін. Кеңестің Жұмыс ор-
ганымен ғарыштық қызмет саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган анықталады ол Қазақстан 
Республикасының білім және ғылым Министрлігі болып табылады. 
Ғарыш  бойынша  кеңес  –  кеңес  беру  –  кеңесу  органы  болып  табылады,  ол,  Қазақстан 
Республикасының  әлеуметтік  –  экономикалық,  ғылыми  –  техникалық  дамуы,  ұлттық  және 
ақпараттық  қауіпсіздікті  бекітуде  маңызды  стратегиялық  мәні  бар  ірі  ғарыш  жобалары  мен 
бағдарламаларының іске асырылуына бағытталған ұсыныстарды дайындауға жауапты. Кеңестің 
шешімдеріне ұсыныстық сипат тән.
Осы Бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында 17 наурыз 2005 жылы №242 Қазақстан Респу-
бликасы Үкіметінің қаулысымен акционерлік қоғам «Қазкосмос» Ұлттық компаниясы құрылды, 
оның қызметінің негізгі бағыттарына: 
- ғарыштық қызмет саласында мемлекеттік саясатты жүргізуге қатысу;
- Қазақстан республикасының ғарыштық қызмет саласының ағымдағы және ұзақ мерзімді 
салааралық бағдарламаларын дайындау мен жүзеге асыруға қатысу;
-  ғарыш  техникасының  дамуының  негізгі  бағыттарын  негіздеу  үшін  жүйелі  зерттеулер 
жүргізу;
-  Қазақстан  Республикасының  ұлттық  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  мен  әлеуметтік 
экономикалық міндеттерді шешуге бағытталған, аса тиімді ақпараттық және ғарыш технология-
сын жасау және игеру; 
-  Қазақстан  Республикасының  тұрғындарының  денсаулығы  мен  қоршаған  ортаның 
жағдайына ғарыштық қызметтің әсер етуін бағалайтын ғарыштық техника мен технологияларды 
жасау, тәжірибе конструкторлық жұмыстар жүргізу, сонымен қатар «Байқоңыр» космодромында 
зымыран ғарыштық техниканы пайдаланудың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- Пилотпен ғарышқа ұшулардың шеңберінде фундаменталды және тәжірибелік ғылыми 
зерттеулер мен тәжірибелерді ұйымдастыру;
- қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау, Жерді қашықтықтан зоналаудың әдістерін пайдалана 
отырып, төтенше жағдайлардың мониторингін және болжауын жүргізу саласында мемлекеттік 
тапсырысты орындауға қатысу; 
-  түрлі  мақсаттағы  ғарыш  аппараттарын  дайындау  және  жобалау,  оларды  ұшыруды 
ұйымдастыру [2].
27  наурыз  2007  жылғы  №302  қазақстан  Республикасы  Президентінің  «Қазақстан 
Республикасының  Ұлттық  ғарыш  агенттігін  бекіту  туралы»  жарлығына  сәйкес  Қазақстан 
Республикасының  Үкіметі  Қазақстан  Республикасының  Білім  және  ғылым  министрлігінің 
жанындағы  Аэроғарыштық  комитетті  жабуды  қаулы  етті,  оның  барлық  функцияларын, 
құзіреттілігі мен мүлкін Қазақстан Республикасының Ұлттық ғарыш агенттілігіне берді. 
Осылайша,  ережеге  сәйкес,  Қазақстан  Республикасының  Ұлттық  Ғарыш  Агенттігі  – 
Қазақстан  Республикасының  орталық  атқарушы  органы  болып  табылады,  ғарыштық  қызмет 
саласында  мемлекеттік  реттеуді  жүзеге  асыратын,  сонымен  қатар  заңда  көзделген  шектерде 
ғарыштық қызмет саласында салааралық координацияны жүзеге асырады. 

365
Өзінің қызметі аясындағы агенттіліктің негізгі міндеттері: 
- ғарыштық қызмет саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастыру және оның 
негізгі бағыттарының жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
- өз құзіреті шегінде мемлекеттік реттеу мен ғарыш саласындағы қызметтің координация-
сын жүргізу.
-  ҚР  –  да  ғарыш  саласының  қалыптасуы  мен  дамуы,  ол  нысаналы  ғарыш  жүйесі,  жер 
үстіндегі ғарыш инфрақұрылымының обьектілері, ғарыштық зерттеулер мен технологиялар, ма-
ман қуаты;
- ғарыштық технология мен қызмет көрсетудің нарығын қалыптастыруға жағдай жасау;
- Қазақстан Республикасында ғарыштық қызмет туралы заңнаманы жасау;
- ғарыштық қызмет саласында мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру;
- ғарыштық қызмет саласында халықаралық әріптестікті жүзеге асыру;
-  өз  құзіреті  шегінде  «Байқоңыр»  кешенін  Ресей  Федерациясына  жалға  беру  бойынша 
жұмыстардың координациясы».
 27 қаңтар 1967 жылғы «Ғарыш кеңістігін, Айды және басқа аспан денелерін қоса зерттеу 
мен пайдалануға қатысты мемлекеттердің қызметінің қағидалары туралы Шарттың» 6 – шы ба-
бында, мемлекеттің барлық ұлттық ғарыштық қызметі үшін жауаптылығы бекітілген. 
Ғарыш бойынша шарттың осы нормасына сәйкес, шартқа қатысушы мемлекеттер ай мен 
басқа да аспан денелерін қоса алғанда, ғарыш кеңістігіндегі ұлттық қызметі үшін халықаралық 
жауаптылықта болады. Ғарыш бойынша келісімнің осы нормасына сәйкес, Шартқа қатысушы 
мемлекеттер  ғарыш  кеңістігіндегі  ұлттық  қызметі  үшін  халықаралық  жауаптылықта  болады, 
Айды және басқа да аспан денелерін қоса алғанда, оның үкіметтік ұйымдармен немесе үкіметтік 
емес заңды тұлғалармен жүргізілетіндігіне байланысты емес, яғни ғарыш кеңістігіндегі ұлттық 
қызмет, осы Шарттың нормаларына сәйкес жүргізілуі тиіс. Үкіметтік емес заңды тұлғалардың 
ғарыштық кеңістіктегі, ай мен басқа да аспан денелерін қоса алғанда, тиісті қатысушы мемлекеттің 
рұқсатымен және тұрақты бақылауымен жүзеге асырылуы міндетті…»
Ғарыш туралы негізгі халықаралық құқықтық актінің осы ережелеріне сәйкес, қазақстан 
республикасында ғарыштық қызметті басқару мен басшылық жасауды құқықтық реттеу ерекше 
маңызға ие болады.
Қазақстан  республикасының  Экологиялық  Кодексінің  6–шы  бабына  сәйкес  «Қоршаған 
ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы мемлекеттік басқарудың негізгі 
ережелері» «Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік реттеу» деген 1 – ші тармақтың 
мазмұнында көрсетілген, оның мазмұны төмендегідей: қоршаған ортаны қорғау саласында ли-
цензиялауды жүргізу; экологиялық нормалау; қоршаған ортаны қорғау саласында техникалық 
реттеу;  мемлекеттік  экологиялық  сараптама;  экологиялық  рұқсаттарды  беру;  мемлекеттік 
экологиялық  бақылау;  қоршаған  ортаны  қорғаудың  экологиялық  жүйесін,  неғұрлым  таза 
экологиялық технологияларды енгізуді ынталандыру, табиғат қорғау шараларын қаржыландыру 
жүйесі;  мемлекеттік  экологиялық  мониторинг;  қоршаған  ортаны  ластау  учаскелерінің,  шығу 
көздерінің  және  табиғатпайдаланушылардың  мемлекеттік  есебін  жүргізу;  экологиялық  білім 
беру мен ағартушылық» [3]. Мемлекеттік реттеу мен мемлекеттік басқару қызметтің түрлі сала-
ларына бағытталған. 
«Табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы мемлекеттік басқарудың құрамына:
Табиғи  ресурстарды  пайдалану  саласында  мемлекеттік  жоспарлау;  Табиғи  ресурстар-
ды қорғау, пайдалану және қайта шығаруға мемлекеттік бақылау; Табиғи ресурстарды пайда-
лану құқығына лицензиялар, рұқсаттар беру және шарт жасасу; Табиғи ресурстарды қалпына 
келтіруді және қайта өндіруді ұйымдастыру, ресурс үнемдеуші технологияларды енгізу; Табиғи 
ресурстардың мониторингін және кадастрін жүргізу; Табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін 
лимиттер мен квоталарды бөліп беру; Табиғи ресурстарды пайдалануды, қалпына келтіруді және 
өндіруді жүзеге асыратын, мемлекеттік заңды тұлғалардың қызметін басқару; Табиғи ресурстар-
ды қорғауды ұйымдастыру».

366
«Мемлекеттік  реттеу»  ұғымы  «мемлекеттік  басқару»  ұғымына  қарағанда  кең  мағына 
береді. Профессор Ж.Т. Холмуминовтың пікірі бойынша, «…мемлекеттік басқару дегеніміз ол, 
қоғамының қоршаған ортамен қарым қатынасы барысында экологиялық тәртіпті қамтамасыз 
етуге  және  мемлекеттегі  субьектілердің  экологиялық  құқықтарының  жүзеге  асырылуы  мен 
экологиялық міндеттерінің орындалуын қамтамасыз етуге бағытталған, мемлекеттік органдардың 
атқарушылық-билік ету қызметі» [4]. 
Қазақстан  Республикасында  қоршаған  ортаны  қорғау  саласында  мемлекеттік  реттеуді 
уәкілетті органдардан, ҚР – ның қоршаған ортаны қорғау Министрлігі, Жер ресурстарын басқару 
жөніндегі ҚР Агенттілігі, ҚР – ның ауылшаруашылығы министрлігі, ҚР – ның энергетика және 
минералды ресурстар Министрлігі, ҚР – ның Ішкі істер Министрлігі. 
Ғарыштық қызмет саласындағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзіреті:
1) ғарыштық қызмет саласында мемлекеттік саясатты және оны жүзеге асырудың шарала-
рын жүргізеді;
2) ғарыштық қызметтің дамуы бойынша мемлекеттік бағдарламаларды дайындайды;
3)  ғарыштық  қызмет  саласында  Қазақстан  Республикасының  халықаралық  әріптестік 
сұрақтарын координациялайды;
4)  уәкілетті  органның  ұсынысы  бойынша  Қазақстан  республикасының  аумағынан, 
Қазақстан Республикасының мүддесін көздей отырып ғарыш обьектілерін ұшыру туралы шешім 
қабылдайды,  сонымен  қатар  Қазақстан  Республикасының  заңды  тұлғаларымен  жүргізілетін 
оның шекарасынан тыс жерде жүргізілетін болса;
5)  Қазақстан  Республикасының  аумағынан  шетел  мемлекеттерінің  ғарыш  обьектілерін 
ұшыру мәселесін келіседі;
6)  Қазақстан  Республикасының  аумағындағы  жер  үстіндегі  ғарыш  инфрақұрылымы 
шетелдік заңды тұлғалардың пайдалануы туралы шешім қабылдайды.
Қоршаған  ортаны  қорғау  саласындағы  уәкілетті  орган  ол  Қоршаған  ортаны  қорғау 
министрлігі.  Министрліктің  негізгі  міндеті  –  ол  қоршаған  ортаның  сапасын  жақсарту  және 
адамдардың өмірі мен денсаулығына қолайлы экологиялық жағдайға қол жеткізу. Себебі, оның 
сапасына сол аумақта тұратын тұрғындардың әл аухаты тәуелді. Қазақстан Республикасының 
Қоршаған ортаны қорғау Министрлігі туралы ережеге сәйкес, қоршаған ортаны қорғау сала-
сында мемлекеттік саясатты жүзеге асыру және дайындау және табиғат пайдалануды басқару 
сұрақтары  бойынша  салааралық  координацияны  жүзеге  асыратын,  Орталық  атқарушы  ор-
ган.  Министрліктің  негізгі  міндеттері  мен  құқытарына  қоршаған  ортаны  қорғау  саласында 
мемлекеттік саясатты қалыптастыруды қамтамасыз етудегі Стратегиялық функциялар жатады, 
бұл:
- тұрақты даму мақстаныда қоршаған ортаны қорғау саласындағы бірыңғай мемлекеттік 
саясатты қалыптастыру жөнінде ұсыныстар жасау;
-  қоршаған  ортаны  қорғау  және  тұрақты  даму  саласында  заңнаманы  жетілдіру  және 
халықаралық әріптестікті ұйымдастыру;
- қоршаған ортаны қорғау және тұрақты даму саласындағы Халықаралық Конвенциялар 
мен келісімдерді жүзеге асырудың саясатын қалыптастыру;
- қоршаған ортаға ластаушы заттарды шығарудың лимиттері мен квоталарын бекіту, оның 
ішінде өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыруға;
- қоршаған ортаға әсер ету нормативтерін дайындау, оның ішінде атмосфераға шығарылатын 
қалдықтардың шегі, жер асты және жер үсті суларына шығару, зиянды заттарды көмудің шектері 
және қалдықтарды жергілікті рельефтерде және жер қойнауында орналастыру;
- қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем нормативін дайындау, оның ішінде, атмосфераға 
шығару, жер асты және жер үсті суларына жіберу, зиянды заттарды көмуге және қалдықтарды 
жер қойнауында орналастыруға [5].

367

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: