Сборник статей международной учебно-методической конференции
жүктеу/скачать 8,74 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ФОРМИРОВАНИЕ АДАПТИВНОЙ МОДЕЛИ ВЫПУСКНИКОВ ВУЗОВ КАЗАХСТАНА В СООТВЕТСТВИИ С СОВРЕМЕННЫМИ ТРЕБОВАНИЯМИ РЫНКА ТРУДА
- Талимова Л.А., Глазунова С.Б. Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза
- ТӨМЕНГІ СЫНЫПТА ТІЛ ДАМЫТУ САБАҚТАРЫНГДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР Оспанова С.К. «Үміт» ОО КММ
Библиографический список:
1. Государственная программа развития образования РК на 2011-2020 годы, Акорда, Астана, - 2010 2. Жайтапова А.А. Научно-методическое обеспечение профессионального роста учителей на этапе перехода к модели образования, ориентированного на результат. – Алматы – 2004. - с. 94 3. Зимняя И.А. Педагогическая психология. – М. – Логос – 2002. – с. 132 4. Ксензова Г.Ю. Психология труда учителя. – Тверь – 2004. – с. 304.
250
КАЗАХСТАНА В СООТВЕТСТВИИ С СОВРЕМЕННЫМИ ТРЕБОВАНИЯМИ РЫНКА ТРУДА Талимова Л.А., Глазунова С.Б. Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза
Одним из актуальных вопросов на пути реформирования казахстанской системы образования, присоединения Казахстана к Болонскому процессу является разработка образовательных программ. В Основных положениях ГОСО РК, утвержденных Приказом Министра образования и науки РК сказано, что образовательные программы специальностей бакалавриата, магистратуры, докторантуры разрабатывается вузом самостоятельно в соответствии с Дублинскими дискрипторами, согласованными с Европейской рамкой квалификаций [1]. Такое внимание к разработке образовательных программ обусловлено требованиями времени, необходимостью их совершенствования в соответствии с потребностями рыночной экономики и рынка труда, интеграции в мировое образовательное пространство. Это позволит осуществить модернизацию казахстанской системы высшего образования в целом, будет способствовать обновлению действующих образовательных программ и получению их международной аккредитации. Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза осуществляет подготовку бакалавров по 21 образовательной программе и магистров по 14 программам научно- педагогического и профильного направления. Содержание образовательных программ соответствует государственным общеобязательным стандартам образования и обеспечивает подготовку обучающихся в соответствии с наименованием программ. Как показывает мировая практика, одним из эффективных инструментов повышения качества и улучшения имиджа высших учебных заведений на международном рынке образовательных услуг является место образовательных программ вузов в мировых и национальных рейтингах, прохождение национальной и международной аккредитации. Наш университет первым в Казахстане прошел институциональную аккредитацию в Независимом агентстве по обеспечению качества образования (НКАОКО) с участием международных экспертов и 29 декабря 2009 года получил свидетельство об институциональной аккредитации сроком на 5 лет. В целях дальнейшего совершенствования качества образования руководством университета было принято стратегическое решение о прохождении международной специализированной аккредитации в Австрийском агентстве по обеспечению качества (AQA). В мае 2012 года Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза получил подтверждение высокого качества подготовки обучающихся и право выдавать выпускникам аккредитованных специальностей дипломы собственного образца. Согласно генерального рейтинга Независимого агентства наш университет занимает 3 место среди гуманитарно-экономических вузов Казахстана, а все образовательные программы университета входят в двадцатку лучших специальностей по версии рейтинга Национального аккредитационного центра. Выбор компетентностного подхода в качестве основного механизма модернизации вузов в современных условиях определяется рядом его преимуществ перед знаниевоориентированной моделью обучения. Во-первых, компетентностный подход позволяет эффективно формировать не только знания, умения и навыки, но и личностную, а также профессиональную компетентность будущего специалиста. Главное отличие компетентности от традиционных требований к подготовке выпускника, отраженных в ГОСО заключается в том, что приобретаемая компетентность является интегральной характеристикой уровня его универсальной и профессиональной квалификации. Другое преимущество компетентностного подхода - его направленность на результат образования. В этих целях в образовательные программы и учебные курсы должны изначально закладываться дескрипторы, т.е. четкие и сопоставимые параметры описания того, что студент будет знать и уметь «на выходе», как правило, к окончанию высшего учебного заведения. В этой связи особое значение в обучении приобретают игровые, проектные, имитационно-моделирующие, 251
исследовательские технологии. И, наконец, в отличие от знаниево-ориентированной модели в рамках компетентностного подхода большое внимание уделяется формированию у студентов надпредметных или универсальных компетенций, которые приобретают особое значение в современном мире высоких технологий. В соответствии с требованиями правил организации учебного процесса по кредитной технологии обучения от 20 апреля 2011г при формировании модульных образовательных программ выделяют в группе универсальных компетенций: инструментальные, межличностные и системные, и предметно-специфические (профессиональные). И в этой связи актуальным становится вопрос о поиске эффективных методов взаимодействия преподавателя и студентов в формировании компетенций. Здесь большое значение приобретает анализ трудностей и проблем, с которыми сталкиваются преподаватели и студенты в ходе этой работы. На завершающем этапе внедрения компетентностного подхода в образовательный процесс особое внимание должно быть уделено проектированию системы комплексных оценочных средств контроля качества подготовки выпускников в контексте интегральных компетентностно- квалификационных характеристик. Эта система может использоваться как на стадиях текущего, промежуточного и рубежного контроля при изучении конкретных дисциплин и модулей осваиваемой образовательной программы, так и на заключительном этапе – итоговой государственной аттестации. Как правило итоговая аттестация должна давать возможность оценивать компетенции выпускника в терминах европейской и национальной квалификационных характеристик. Как отмечают специалисты, «построение образовательного процесса на основе компетентностного подхода предполагает: - постановку образовательных целей в контексте развития у студента способности самостоятельно решать проблемы в сфере профессиональной деятельности; - отбор содержания профессиональной подготовки в образовательном процессе, который опирается на целостное представление о совокупности учебно-профессиональных задач; - организацию образовательного процесса, которая направлена на создание условий для формирования у студентов опыта самостоятельного решения познавательных, коммуникативных, организационных, нравственных и иных проблем профессиональной деятельности; - оценку достигнутых результатов, которая предполагает альтернативу проверке нормированных содержательных единиц – оценку компетентности студента». Компетентностный подход к обучению в вузе изменяет роль и функции преподавателя. Чтобы способствовать развитию новых способностей и навыков у студентов, преподаватель должен быть компетентен в инновационных методах обучения. Механизмами реализации компетентностного подхода являются:
технологизация проектирования;
удобная технологическая документалистика, достаточно адекватно моделирующая три основных педагогических объекта: учебный процесс, траекторию и методическую систему обучения и ее продуктивная переориентация на решение актуальных проблем современного образования;
новые возможности управления качеством образовательного процесса при компетентностном подходе;
модернизация методической системы работы преподавателя. Главная часть УМК – не тематическое содержание, а описание целей, результатов. В качестве результатов указывается перечень умений, составляющих компетенцию(ции), которые предъявляются к оцениванию. Результаты устанавливают, что обучающийся будет уметь делать по завершению обучения, каким стандартам будет соответствовать его деятельность или в каких условиях он сможет применить умения. Модель описания результатов:
Уровни усвоения результатов
Требования к объекту оценивания Организационно-технологические условия:
Модульное обучение 252
Зачетные единицы (кредиты)
Объективированные технологии (процедуры) оценки результатов
Тьюторское сопровождение студентов
Компетентностный подход как средство оптимизации: Оптимизация учебного процесса:
объединение нескольких учебных дисциплин (или разделов дисциплин) в модуль;
уменьшение количества аттестационных процедур;
увеличение доли интерактивных, интенсивных форм учебной деятельности. Оптимизация содержания образования:
перестройка модели ООП на достижение компетентностных результатов. В университете могут и должны быть общие требования к реализации компетентностного подхода:
единые требования к общекультурным компетентностям;
общие методические подходы к конкретизации профессиональных компетенций;
единые требования к процедурам оценки результатов. Разработка конкретных показателей и критериев должна проводиться в рамках образовательных программ по конкретным направлениям образования на уровне факультетов, при необходимости - с привлечением специалистов других факультетов, участвующих в реализации того или иного направления. Таким образом, суть компетентностного подхода к образованию заключается в формировании такой направленности образовательного процесса, при которой акцент с содержания обучения переносится на результат обучения, тем самым позволяя удовлетворить внешние требования к качеству образования со стороны общества и бизнеса. Таким образом, на наш взгляд, компетентностный подход базируется на: государственном образовательном стандарте; модели выпускника, построенной по принципам формирования компетенций, как результата образования; образовательной программе и учебном плане; планировании и оценке трудоемкости учебного процесса; многокритериальной оценке достижений студента; оценке компетентности; управлении системой профессиональной подготовки специалиста. Компетентностная модель выпускника Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза представлена как совокупность ожидаемых результатов образования, достижение которых сможет продемонстрировать обучающийся на том или ином этапе освоения основной программы или в виде набора компетенций, которые обязан освоить каждый выпускник этой программы. Представленная нами
компетентностная модель
выпускника Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза (Рисунок 1), дает представление о нем как о носителе такого качества, которое позволит выполнять профессиональные функции, конкретные обязанности и организовывать успешное взаимодействие с людьми и учиться в течение всей жизни.
О Б У Ч Е Н И Е В Т Е Ч Е Н И Е В С Е Й Ж И З Н И Педагогический консалтинг Педагогика сотрудничества Рейтинг
Самостоятельна я работа
обучающихся Олимпиады, конкурсы
Коммуникацио нные Формирование инструменталь ных
компетенций
ЦЕЛЬ ПОДГОТОВКИ:
ДЕЯТЕЛЬНОСТНАЯ КОМПЕТЕНЦИЯ
Формирован ие предметно- специфическ их
компетенци й Государствен ные требования к качеству образования
Бакалавриат Магистратура Докторантура PhD
; бизнес-
среда Система
индивидуально - ориентированн ого обучения - Индивидуальн Система обучения: - ГОСО -
я и уровни подготовки 253
технологии Правовое консультирован ие
Связь с вузами РК,
стран ближнего и дальнего зарубежья ые
планы обучения
-
общая, профессиональ ная, коммуникацион ная, правовая, физическая
-
ная позиция - Академическая мобильность
РЕЗУЛЬТАТ
КОМПЕТЕНТНОСТЬ Принятие решений Персональная ответственность за результат Адаптивность Рефлексия Самообучение Саморазвитие
КОНКУРЕНТОСПОСОБНОС ТЬ - Учебные планы - Рабочие учебные программы по дисциплина м, УМК - Практическо е обучение - Непрерывно е образование - Послевузовс кое образование - Переподгото вка и повышение квалификац ии
Гимназия Колледж Департамент дополнительн ого
образования
Гуманизация и гуманитаризаци я образования Спортивные секции,
соревнования, туризм
Творческие коллективы Конкурсы, выставки Лидерские программы Работа в
Традиции университета Патриотизм Формирование межличностны х компетенций Формирован ие
системных компетенци й Педагогическ ая компетентнос ть ППС
методы обучения (АМО) Коучинг
Модерация Интернет- технологии Дистанционн ые образователь ные технологии СРОП, НИРС Система
воспитательной работы:
- Социальная активность -Социальная адаптивность - Гражданская позиция - Толерантность Система
методическо й работы: - Современны е педагогичес кие технологии - СНО - Научные конференци и - Исследовани я и эксперимент ы Электронные образовательны е ресурсы ИНФОРМАЦИОННАЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ СРЕДА ВУЗА Библиотека
Рисунок 1 – Компетентностная модель выпускника Карагандинского экономического университета Казпотребсоюза
254
Таким образом, реализуя компетентностную модель выпускника, Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза может
гарантировать свою
высокую конкурентоспособность, конкурентоспособность выпускников и профессорско- преподавательского состава. Механизм реализации представленной модели заложен в университетских стандартах образования по каждой конкретной специальности, разработанных на основе методологии европейского проекта «ТUNNING: настройка образовательных структур в Европе».
ТӨМЕНГІ СЫНЫПТА ТІЛ ДАМЫТУ САБАҚТАРЫНГДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР Оспанова С.К. «Үміт» ОО КММ
Ғылымға енген «Педагогикалықтехнология» ұғымына əртүрлі түсініктеме берген: -оқыту мен
тəрбиелеу құралдарынгың арнайы формаларының ,əдіс – тəсілдерінің,жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық –педагогикалық (Б.Т.Лихачев); -алдын ала жобаланған оқыту-тəрбие үрдісінің практикада жүйелі ,əрі бірізді жүзеге асуы (В.П.Беспалко); -мұғалім мен оқушылар үшін барлық жағыдайлар жасалған оқу үрдісін жобалау ,ұйымдастыру əрі жүзеге асыруда біріккен педагоикалық іс-əрекеттің жан-жақты ойластырылған моделы( В.Монохов ); -педагоикалықмақсаттқа жету үшін қолдаенылатын барлық тұлғалық инструменталдық жəне əдіснамалық құралдардың қызмет ету ретімен жүелі жиынтығымен (М.В.Кларин)
Дегенмен барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар: «педагогикалық технологиялар-білімнің басымды мақсаттарымен біріктітілген пəндермен əдістемемелердің ; оқу – тəрбие үрдісін ұйымдастырудың өзара ортақ байланысқан міндеттерінің ,мазмұнының формалары мен əдістерінің күрделі əрі ашық жүейлері. Мұнда əр позиция басқаларына əсер етіп ,ақыры аяғында оқушының дамуына жағымды жағыдай жасайды.[1,26] Тіл дамыту деп-балалалардың сөздік қорын байытуға, олардың мағыналарын түсініп, сол сөздерді дəл қолдана білуге, өз ойларын, пікірлерін екінші біреуге жеке сөйлемдермен логикалық, композициялық тұтастығын сақтай отырып, жүйелі түрде əңгімелеу арқылы ауызша, жазбаша дұрыс білдіруге, яғни «нəрсенің жайын-күйін, түрін,түсін,ісін сөзбен келістіріп айтып беруге» үйрету жұмыстарын айтамыз.
Дегенмен дамуында ауытқуы бар балалалармен жүргізілетін жұмыстар, қалыпты жағдайда дамып келе жатқан балалармен жүргізілетін жұмыстармен салыстырғанда əлдеқайда қиын əрі үлкен шыдамдылықты қажет етеді.
Дамуында ауытқуы бар балалар тобына психикасы мен дене бітімінде түрліше ауытқуы бар жəне жалпы дамуы бұзылған балар жатады.Бір қызметтің кемістігі немесе дефектісі тек белгілі бір жағдайда ғана балалаланың дамуына əсерін тигізеді.Бір кемістіктің болуы балала организмінің кеміс дамуын анықтамайды.Дамуында ауытқуы бар балалаларға кемістік салдарынан дене бітімінің жəне психикасының дамуы тежелген немесе бұзылған, жəне арнайы оқыту мен тəрбие қажет ететін балалалар жатады.
Кеміс балалалардың негізгі категорияларына жатататындар: -есту қызметі бұзылған балалалар (керең немесе саңырау, нашар еститін, кеш естімей қалғандар); -көру қызметі бұзылған балалалар (соқыр, мүлде көрмейтін, нашар көретін); -сөйлеу қабілеті бұзылған-логопадтар; -интеллект немесе ақыл-ой, сана сезімінің дамуы бұзылған балалалар (ақыл-ойы кеміс жəне психикалық дамуы тежелген); -психикасы мен дене бітітімінің дамуы комплексті түрде бұзылған (соқыр мылқаулар, естімейтін, көрмейтін, ақыл-ойы жетілмеген, естімейтін жəне т.б) - тірек-қимыл аппаратының қызметі бұзылған; -психопатиялық түрде жүріс-тұрысы, мінез-құлығы бұзылған балалар жатады. 255
Дамуында ауытқуы балалаларды оқыту мен тəрбиелеу, оларды қоғамдық өмірге жəне еңбекке арараластыру-күрделі əлеуметтік жəне педагогикалық мəселе болып отыр[]. Сондай- ақ дамуында ауытқуы бар балалалармен жүргізілетін оңалту-тə
Мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін тіл дамыту жұмысын негізінен мынадай мақсаттарды көздейді: 1.Балалалардың бақылағыштық, ойлау қабілеттері мен тілін, дүниетанымын дамыту, əр нəрсені салыстыра талдап, жинақтап, жалпылап, нақтылап, салыстыру негізінде балалаларды өз беттерінен қортынды шығара білуге үйрету. 2. Балала бойында қазақ тілі нормасына сай,өз сезімін, ойын дұрыс айтып бере алатындай дағдылар қалыптастыру. 3.
Балалаларды ана тілін сүйуге тамаша сырлы, көркем де нəзік сөз байлығын қолдана білуге, оны сезініп, құрметтей білуге баулу. 4.Балалардың ауызша жəне жазбаша тілін дамытуға септігі тиетін жұмыстардың оңай да тиімді түрлерін іріктеп алып, ұсыну.
Балалалардың тілін дамыту, сөз қолдану дағдыларын қалыптастыру осы кезеңдердің əрқайсысында белгілі бір тақырыптардың оқытылуына сүйене отырып, оның барысында жүргізіледі. Бұл кезеңде мынандай негізгі мəселелерді үйрету көзделеді[1].
Баланы заманы қарай икемдеп өз заманының озық өнегесін оның санасына сіңіру , оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту бүгінгі күннің басты талабы. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңының мемлкететтік негізінде «Əр баланаң жеке қабілетіне қарай интеллектуалды дамуы ,жеке адамнның дарындылығын, шығармашылығын дамыту сияқты өзекті мəселе енгізілген. Шығармашылық жеке тұлға қалыптастыру мектептің де,мұғалімнің де басты міндеті» делінген. Мектеп табалдырығын аттаған жас бала ертеңгі ел тұтқасы десек, оларды парасатты,саналы, азамат етіп тəрбиелеу əрбір ұстаздың борышы. Бүгінгі мұғалім кіші мектеп оқушыларына тек білім ғана беріп қоймай, оларды халықтық педагогиканы нəрнлі қайнармен сусындату, əрбір оқушы бойында ұлттық мінез-құлық, адмгершілік, сыпайылық пен кішіпейілділік қасиеттерін қалыптастыруға, баланың жан –дүниесін рухани қазыналармен байытуға қазақ халқының əдеп-ғұрыпын салт –дəстүрін меңгертуге тиіс. Адамзаттың көптеген жылдар бойғы ойнау тəжірибесі ойынның білімдік құндылығын дəлелдеді. Ойынның шығу сырын ғалымдар жүздеген жылдар бойы зерттеп келеді. Оның шығу тарихы жайлы көптеген пікірлер бар.Көп тұжырымдардың бірі бойынша ойын қоғамның діни, əлеуметтік-экономикалық жəне мəдени дамуы кезіндегі бос уақыт пен демалысты өткізу мəселесінен туындаған. Ерте заманда ойын қоғамдық өмірдің бір бөлігі болып, оған діни-саяси маңыз берілген. Ерте гректер ойынды Құдайлар қолдаған десе, Қытайда мерекелік ойындарды император ашып, өзі де қатысқан.Ойын өмірде пайдасыз көрінгенмен аса қажетті көрініс- құбылыс.Сабақта тиімді қолданылған ойын түрлері — мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, жемісті, сапалы меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Өйткені, кіші жастағы оқушылар жас ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді. Балалар тез сергіп, тапсырмаларды тез, əрі қызығып орындайтын болады. Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын арттырудағы басты құрал. Ойын барысында балалардың белсенділігі, шығармашылығы дамиды.Ал мұғалімнің міндеті — балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен қатысуын қамтамасыз ету.Ойын мен адам мəдениетінің өзара байланысы ғылыми түрде анықталды. Олардың тұлғаны дамытудағы маңызы анықталды, оның психологиялық жəне əлеуметтік факторлармен келісімі жөнінде кең қарастырылуда. Ойын технологиялары əлі де білім беру саласында жаңа инновация болып табылады. [2,102] Педагогикалық технология ұғымы түрлі педагогикалық ойын түрлерін педагогикалық процесте əдістер мен тəсілдердің кең көлемді топтарын біріктіреді, оның жалпы ойындардан ерекшелігі оқытуда нақты мақсатының қойылуымен жəне оның оқу-танымдық бағыты сипатталған, негізі салынған педагогикалық нəтижесіне сай анықталады. Сабақ барысындағы ойын əдістері оқушыларды оқу қызметіне ынталандыру құралы ретінде ойын əдістері мен жағдайларының көмегі арқылы құрылады. Сабақ барысында ойын əдістері мен жағдайларын өткізу мынадай негізгі бағыттарда жүргізіледі.Сабақ процесінде пайдаланатын ойындардың бірнеше түрлерін атап көрсетуге болады. Бастауыш сынып мұғалімдерінің оқу– тəрбие жұмысының негізгі саласы сабақ. Сабақ үстінде оқушылардың біліктілігі, іскерлігі, дағдысы, дүниетанымы дамиды. Негізгі бетбұрыс психикалық дамуы тежелген оқушының білімінің сапасын арттыру, ол дегеніміз түпкі нəтижені
256
көре білу, яғни окушыға берген біліміміздің қайтарымын көру. Ол үшін сабаққа сыныптағы оқушының барлығын қызықтыра отырып қатыстыру қажет. Бес саусақ бірдей емес, яғни əр оқушының сабаққа қызығушылығы, дүниетанымы, даму ерекшеліктері əртүрлі. Сондықтан оқушылардың осы топтарына əртүрлі деңгейде талап қоюға тура келеді. Ал ойын элементтері кез- келген оқушының қызығушылығын тудырады. Тіпті нашар оқитын оқушының өзі ойын арқылы берілген тапсырмаларды асқан қызығушылықпен, белсенділікпен орындайды. Оқушылардың қызығушылықтарын туғызатын ойындардың бірі — дидактикалық ойындар. Ойын элементтерін қолдана отырып мұғалім оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын, зейінін арттыру мақсатында əртүрлі əдіс-тəсілдерді қолданады. Атап айтқанда, мұғалім ойын жағдаяттарын туғыза отырып, əртүрлі заттарды қолдану арқылы сұрақтар қойып, затты көрсетіп, түсіндіріп ойын сюжетін құрастырады. [2,55] Бастауыш сыныптардың тіл сабақтарында дидактикалық ойындарды жаңа тақырыпты түсіндіру барысында, қайталау, пысықтау, жаттығу сабақтарында да пайдалануға болады. Бастауыш сынып оқушылары əлі де ойын баласы, сондықтан мұғалім оларды жалықтырмай əртүрлі ойын түрлерімен сабақты қызықты өткізуге тырысуы қажет. Ойындар оқушылардың ой — өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен əсер етеді. Ойындар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды. Оқушылар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның қандай мағынада қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пəндерінің мазмұнымен тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нəтижелер береді. Ойын арқылы оқушы нені меңгереді 1. Оқушылар нақты қызмет тəжірибесін меңгереді. 2. Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын мəселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді. 3. Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік береді. 4. Оқушы əрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады. 5. Уақытты үнемдеуге үйретеді. 6. Оқушылар үшін психологиялық жағымды. 7.Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап етеді. 8. Оқушылар үшін қауіпсіз. 9. Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін алады. 10. Ойын материалдары дəстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда күрделірек. 11. Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі. 12. Ойын нəтижесі, өз жетістіктері, əсерлері, алған білімі, дағдысы жөнінде оқушылар ата- аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек əңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге, қажетті материалдарды іріктей білуге үйренеді. Ойын əрекеті балалардың бағалы өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ маңызды ор Халық жасаған мұралар сан алуан. Солардың бірі ұлт ойындары. Ойынға тек ойын деп қарамай халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы, бір жүйеге келтірілген тамаша тəрбие құралы деп қарау керек. Ұлт ойындары отбасы тəрбиесінен бастап, мектептегі жеке пəндерді оқыту барысында қосымша материал үшін, баланың сол пəнге қызығушылығын арттыру үшін пайдалануSа болады. Сабақта ойын түрлерін пайдалану сабақ түрлері мен əдістерін жетілдіру жолындағы ізденістердің маңызды бір буыны. Ойын түрлерін оқу процесін пысықтау, жаңа сабақты қорытындылау кезеңдерінде, қайталау сабақтарында пайдалануға болады. Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сəйкес алынса, оның танымдылық маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың əсерлігін, тартымдығын күшейтеді, оқушылардың сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арттырады. Ойынмен ұйымдастырылған сабақ балаларға көңілді, жеңіл келеді. Ойынды іріктеп алуға нақтылы сабақтың мақсаты, мүмкіндіктері мен жағдайларын ескеруге ерекше назар аударған жөн. «Ойыннан басталады»,- десек, баланың ойын жетілдіріп, сабаққа қызығушылығын, белсенділігін арттыру үшін бастауыш сынып мұғалімінің басты қолданатын тəсілі — ойын. Педагогикалық ойынның маңызы зор. Ойын біріншіден, білу жəне үйрену, екіншіден, адамның ойнай отырып, өзіндік білім алуы өмір тəжірбесін жинақтауға көмектеседі. Ойынның 257
кəсіптік, əуестену, оқу-жаттығу ойындары сияқты түрлері бар. Ол дем алу, көңіл көтеру бола тұра оқуға, шығармашылыққа, емдеуге, адам қарым-қатынасының типтерінің модельдеріне, еңбекте көрініс табады. Ойынды ерте заманнан үлкендердің іс-тəжірибесін жеткіншек ұрпаққа жеткізу үшін пайдаланған. Ойын халық педагогикасында, мектепке дейінгі жəне мектептен тыс мекемелерде кеңінен пайдаланылады. Қазіргі мектепте ойын əрекеті ойын пəнінің тарауын жəне тақырыбын түсіну үшін өздік технология ретінде, жалпы технологияның элементі ретінде, сабақ немесе оның бір бөлігі ретінде, сыныптан тыс жұмыстың технологиясы ретінде қолданылады.
Еңбек, ойын жəне оқу ерте кезден-ақ адам тіршілігінің негізгі үш тірегі болып есептелінген. Ол балалар үшін кəмелетке келгенше жүріп өтетін өмір сатысы. Ойын технологиясы балалардың айналасын тану қызметіндегі белсенділігі мен шығармашылығының қалыптасуына жолды кең ашатын табиғи құбылыс. Атақты педагогтар В.А.Сухомлинский, Н.К.Крупская, К.Д.Ушинский ойынның балалардың ой өрісін дамытуда, дүние танымын қалыптастыруда практикалық маңызы зор екенін атап көрсеткен. Қазақ халқының ұлттық ойындарының педагогикадағы ролі туралы алғашқы пікірлерін айтқан Ə.А.Диваев, М.О.Əуезов. Ойын арқылы оқыту технологиясы бастауыш сыныптарда кеңінен қолданылады. Əр мұғалім технологияның нəтижесін дұрыс болуы үшін мынандай жағдайларды ескеруі қажет. 1.
оның балаларға қандай нəтиже беретіндігін анықтау 2.
Ойын жүргізетін орынның мүмкіндігі, ойын жабдықтарының эстетикалық талаптарға сай болуы, алдын – ала əзірлеу. 3.
оқушылардың жас,
психологиялық ерекшеліктеріне, білім деңгейлеріне, сөздік қорына сəйкес келуі. 4.
Ойын кезіндегі қозғалыс, техникалық қауіпсіздіктен қамтамасыз ету. 5.
Ойынның, сабақтағы ойын элементтерінің оқушылардың ынтасын тартып, пəнге деген қызығушылығын арттыруға бағытталуы. Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқып үйрету барысында ойындардың алатын орны ерекше. Əр сабақтың тақырыбына сай ойындарды пайдаланып отыру оқушылардың тіл үйренуге деген қызығушылығын, ынтасы мен зейінін арттырады. Басты мақсат – ойын əрекеттері арқылы тілдік материалдарды меңгертіп, сөздік қорды молайтып, тілдесім əрекетіне жетелеу. Ойын барысында грамматикалық анықтамаларды, тілдік нормаларды игерту мүмкіндіктері мол болады. Сабақта мұғалімнің диктаторлық рөлі жойылып, оқушылар серіктестікке, ынтымақтастыққа, бірігіп жұмыс істеуге деген қызығушылықтары артады. Адамның жас ерекшелігіне қарамай, яғни адам балалық шағынан бастап кəрілікке жеткенше ойын қажеттілігі жетелеп отырады. Ал жас баланың ой-өрісі ойын арқылы дамиды. Ойын барысында баланың адамгершілік қасиеттері, өмірге деген көзқарасы, қызығушылығы қалыптасады. Ойын арқылы сыныптағы нашар оқитын оқушыларды да сабаққа нəтижелі тартуға болады. Қазақ тілі сабақтарында рөлдік ойындардың маңызы зор. Ойын оқушылардың сол орындалатын іс-əрекеттер арқылы тіл үйренуге деген сенімін қалыптастырады. Бұл ойынды жеке, топ бойынша өткізуге болады. Бұл ойын оқушылардың буынға дұрыс бөліп оқу дағдысын дамытады. Оқушылардың қызығып ойнайтын ойыны «Адасқан айлар».Төрт қорап дайындайсыз. Əр қорап сыртында жыл мезгіліне сай сурет болады, ай аттарын ауыстырып саласыз, оқушы əр айды жыл мезгіліне сай тауып салады. Бұл ойынды уақытпен ойнатуға болады. Ойын оқушының тез оқу, қимылдау дағдысын қалыптастырады. Мұғалім оқушының ай аттарын, жыл мезгілін есінде қалай сақтағанын бағалайды. «Сымсыз телефон» ойыны. Лексикалық бақылауды ауызша жүргізілгенде қолданамыз. Мысалы тақырыбы : «Қалада. Қаладағы мəдени орындар». Оқушы телефон тұтқасын алады да сөзді айтады. Біздің қала – аудармасын 2 – ші оқушы. Ары қарай жалғаса береді. Сөздік диктант үнемі жүрсе баланы жалықтырады, сондықтан бұл ойынды оқушылар қызыға ойнайды. Осы ойын арқылы шағын диалогты ойнатуға болады. [4,77] Бұл ойын оқушыны дұрыс мəдениетті сөйлеуге үйретеді, сөздік қорын бағалауға мүмкіндік береді. Үлкен бір модульді аяқтаған кезде нəтиже сабақта «Қоржынды кім тез шешеді?» деген ойын ойнаймыз. Үш қатар болса (немесе 3 топ) үш қоржын дайындайсыз. Əр қоржында аударма жұмысы, сөз тіркесін құру, буынға бөлу, модулға сəйкес грамматикалық тапсырма, мəнерлеп оқу,
258
диалог болады. Қай топ тез дайындалып, дұрыс айтып шығады (7-10 минут). Бұл ойынды мұғалім белгілі бір модуль бойынша оқушының қандай деңгейде меңгергенін тексере алады. Қазақтың ұлттық ойындарының бір қыдыруы асық ойынынан тұрады. Асықты «Сен айт», Мəтінді жалғастыр ойындарында қолдануға болады. Бұл ойындар асық лақтыру арқылы жүреді де, баланы шапшандыққа, тез ойлауға дағдыландырады. Сабақта ұлттық ойын элементтерін қолдану барысында мұғалім сөздермен таныстырады, дұрыс айтуға үйретеді, салт- дəстүрді сүюге тəрбиелейді. Оқушылар көбінесе сабақта ойын түрлерінің жиі болуына жақсы дағдыланады. Мысалы : жануарлар атауларын жақсы естерінде сақтап қалулары үшін мынандай ойын түрін жүргіземін «Адасқан малдар» ойыны. Төрт түлік малдың сүреттері тақтада ілулі тұрады жəне суреттердің қасында жануарлардың өз балалары сүреттелмеген. Сонымен балалар төрт түлік малдың қозысын, ботасын, бұзауын, құлынын тауып тақтаға шығып жазады. Бұл ойын балалардың тез ойлану, дұрыс жазу дағдыларын қалыптастырады. Сабақтарда қолданатын ойын элементтері оқушылардың белсенділігін арттырып, оларды ынталандырады, теориялық білімдерін практикада қолдануға үйретеді. Кез келген ойын элементі сабақта екі түрлі мақсатқа бағытталады. Оның біріншісі – оқушының сабаққа қызығушылығын, ынтасын арттыру, тілін дамыту, екіншісі – оқушыларды тапқырлыққа баулып, зейініне, ойлау қабілетін арттыру. Ойын элементтерін тиімді қолдану 1-4 сыныптарда өте тиімді деп ойлаймын, себебі тез жазу, оқу, мақмұндау дағдылары қалыптаспаған оқушыларды бірыңғай жаттығу жұмысы жалықтырады, ал ойын технологиясы керісінше пəнді сүюге, қызығуға ықпал жасайды. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатып,өсіретін, əрі тəрбиелейтін де негізгі іс-əрекет- ойын.Ойын дегеніміз-жас ерекшелігіне қарамайтын адамның көңіл-күйін көтеретін, ойландыратын үрдіс.
Ойын төзімділікті, алғырлықты, тапқырлықты, ұқыптылықты,іздемпаздықты, іскерлікті, дүниетаным өрісінің көлемділігінің, көп білуді, сондай- ақ басқа толып жатқан сапалық қасиеттерді қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар педагогикалық, тиімді əдістердің бірі[2,78]. Ойын-əрекетінің ең негізгі түрінің бірі-дидактикалық ойын. Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістері дамып, балалар музыкалық ойыншықтар мен əр түрлі саздық аспаптардың дыбыс шығару ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге, əртүрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарды сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі.[3,45]. Балалардың тілін дамытуда сөздік-дидактикалық ойындар маңызды орын алалады. Олар есту қабілеттерін дамытып, дыбыстарды ести білуге, сөздерді қайталауға үйренеді. Мысалға санамақ. Балалалардың ой-өрісін дамытатын санамақ ойынынының басты ерекшелігі балаланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан үйренеді, санға аты ұйқас заттарды танып біледі: Жалпы ойынға тəн нəрсе өмірдің əртүрлі құбылыстары мен үлкендердің түрлі іс- əрекеттеріне еліктеу екені белгілі. Ойынның шартты түрдегі мақсаттары бар, ал сол мақсатқа жету жолындағы іс-əрекеттер бала үшін қызықты. Балалаларға ақыл-ой, адамгершілік, дене шынықтыру жəне эстетикалық тəрбие берудің маңызды тетігі ойында жатыр. Ойын барысында балалалар өзін еркін сезінеді, іздемпаздық, тапқырлық əрекеті байқалалады. Ойын мектеп жасына дейінгі балалаланың жеке басының дамуына игі ықпал етететін жетекші, басты құбылыстың бірі леуге болады.Балала ойын арқылы өзінің күш-жігерін жаттықтырады, қоршаған орта мен құбылылыстары ақиқат сырын ұғынып, еңбек дағдысына үйрене бастайды. Ойын кезінде баланың психологиялық ерекшелігі мынада: балалалар ойланады, эмоциялық əсері ұшқындайды, белсенділілігі артады, қиял елестері дамиды, мұның бəрі балалаланың тілін дамытып, шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды. Берілген тапсырмаларға байланысты проблемалық сұрақтар қоюға болады. Мысалы: не сепебті күз кезінде ормандағы ағаштардың жапырақтары сары болады? Бұл жерде балалар дүниетану пəні бойынша алған білімдерін пайдаланады. Күз кезінде күннің шығуының азаюына байланысты жапыақтың кұрамындағы хлорофилдар де азаяды. Сол хлорофил жапыраққа жасыл түс беріп тұрады. Деңгейлеп технологиясын оқыту барысында пайдалану оқушылардың арасында болатын «жақсы» немесе «жаман» деген түсінікті жоюға көмектеседі.Бұл технология балаларды ынтымақтастыққа, бір-біріне көмектесуге жəне шығармашылықпен жұмыс жасауға тəрбиелейді.
|