Кеден одағының келелі міндеттері

 
91 
Еуропа,  Азия,  Америка  елдерінде  11  кеден  одағы  жҧмыс  істеуде.  Бҥгінгі 
интеграциялаудың ең озық ҥлгісі Еуропа одағы кезінде кеден одағы болып, 
одан ҿткен. Кеден одағының негізгі міндеті экономикалық ықпалдастықты 
дамыту,  одақ  мҥшелерінің  арасында  еркін  саудаға  жҽне  ҥшінші  елдермен 
тең  дҽрежеде  сауда  саясатын  жҥргізуге  қолайлы  жағдай  жасау.  Осы 
тҧрғыдан  экономикалық,  ҽсіресе  геосаясат  ҥшін  мҧндай  одақтың  маңызы 
зор. 
Дегенмен,  Қазақстанның  аталмыш  елдермен  Кеден  одағын  қҧруы 
біздер  ҥшін  ҿте  бір  жауапты  шешім  болғалы  тҧр.  Егемендік  алып,  нарық 
жолына  тҥскенімізден  кейінгі  экономика  саласындағы  ең  кҥрделі  ҿзгеріс, 
дҽлірек  айтсақ,  бетбҧрыс  осы  одаққа  кірумен  байланысты  болып  тҧр. 
Ресми  мҽліметтерде  қҧрылып  жатқан  одақтың  кейбір  ережелері 
жарияланды.  Олардың  саяси  астарына  ҥңілсек,  егемендік  тҧсында 
экономика  саласында  ел  болып  қол  жеткен  дербес  биліктің  кейбір 
тетіктерін  басқаға,  кеден  одағын  басқаратын  ҧжымға  беруге  тура  келеді 
екен. Біреулер мҧны кеденді реттеу туралы кейбір техникалық міндеттерді 
республикадан  алып,  аталмыш  ҧжымға  беру  ғана  дейді.  Ҿз  басым  бҧл 
техникалық  міндеттер  емес,  экономикадағы  егемендігімізді  басқалармен 
бҿлісу дер едім. Ҿйткені, кеден – ҽр елдің басқа елдермен сауда-саттығын, 
оның  тиімді-тиімсіздігін  анықтайтын,  экономиканың  ҿте  бір  маңызды 
саласы.  Сондықтан  оны  реттеу  экономикадағы  егемендікпен  тікелей 
байланысып жатады. 
Кеден  одағында  шешім  қабылдау  рҽсімі  бойынша  Ресейдің  дауысы 
57 пайыз, Қазақстан мен Белоруссияның ҽрқайсысының дауысы 21,5 пайыз 
деп белгіленген. Ол да кҿптеген сҧрақтар туғызады. Егемендікті пайызбен 
ҿлшеуге  бола  ма?  Осындай  жағдайда  мҽселені  шешу  тізгіні  тек  қана 
Ресейдің  қолында  бола  бермей  ме?  Бір-бірімен  терезесі  тең  мемлекеттер 
одақ қҧрып жатса, мҽселе қараларда ҽрқайсысы бір-бір дауысқа ие болып, 
шешімді  консенсус,  яғни  бір  ауыздан  келісім  арқылы  неге  қабылдамасқа. 
Осы  сҧрақтар  дҧрыс  шешімін  табуы  керек,  ҿйткені  ҥш  ғасыр  бойы билігі 
ҿзінде емес, басқада болған, армандаған тҽуелсіздігіне жақында ғана қолы 
жеткен  қазақ  халқының  осы  билікті  басқалармен  бҿлісеміз  дегенге  сезімі 
нҽзік, қҧлағы тҥрулі, кҥдігі мол. Ҽлемдегі кеден одақтарының тҽжірибесіне 
қарасақ, оларда ҽр мемлекеттің ҥлесін пайызға шақпай, мҽселені консенсус 
арқылы шешу тҽртібі қолданған. 
1969  жылдан  бес  Оңтҥстік  Африка  (ОАР,  Ботсвана,  Свазеленд, 
Лесото, Намибия) елдерінің Кеден одағы жҧмыс істейді. Оны министрлер 
кеңесі басқарады. Шешім тек консенсус арқылы қабылданады. 
Оңтҥстік  Америкада  тҿрт  мемлекет  (Аргентина,  Бразилия,  Парагвай 
жҽне  Уругвай)  ортақ  рынокта  жҧмыс  істейді.  Басты  мақсаттарының  бірі 
осы  елдердің  арасында  еркін  сауданы  ҧйымдастыру.  Ортақ  рынокты 
басқаратын  ҽр  мемлекеттің  ҿкілдерінен  тҧратын  Кеңес,  ол  шешімдерін 
консенсус  арқылы  қабылдап,  жҥргізеді.  Осы  елдердің  интеграцияны 
дамыту мақсатында қҧрылған ортақ парламент комитеті де бар. 

 
92 
Еркін сауданы дамыту мақсатымен қҧрылған Парсы шығанағындағы 
араб  елдерінің  Ынтымақтастық  кеңесінің,  Орталық  Африка  елдерінің 
кедендік  жҽне  экономикалық  одағының  (ТЭСҚА),  Орталық  Америка 
елдерінің  интеграциялық  одағының  (СЦАИ),  Батыс  Африка  елдерінің 
экономикалық  қауымдастығының  (ЭКОВАС),  Кариб  бассейні  елдерінің 
(КАРИКОМ) еркін сауда жҥргізу жҧмысы мен тҽжірибесіне қарасақ та осы 
консенсустық  тҽртіпті  қолдайтындарын  кҿреміз.  Сондықтан  біздер  де 
кеден одағына кіргенде мҽселе шешерде оның мҥшелеріне теңдікті сақтау 
мақсатында  жоғарыда  кҿрсетілген  консенсус  қағидатын  қолдағанымыз 
дҧрыс. 
Қазақстанның 
бірлескен 
кеден 
одағын 
қҧрамыз 
деген 
мемлекеттермен  экономикалық  байланыстарын  ҽлі  де  терең  ҥйлестіру 
қажеттігі  бар.  Ҥш  елдің  арасында  экономиканың  кҿлемі,  дамып  отырған 
салалары  жҽне  даму  деңгейлері  жағынан  айырмашылықтары  бар.  Осы 
салада олигарх, монополистердің де ықпалы ҥлкен. Мысалы, біздің елден 
Ресейге  ет  ҿнімдерінің  сатылмай  отырған  себебі,  біздердегі  ветеринария 
саласындағы  кемшіліктермен  қатар  осы  Ресей  олигархтарының  да  теріс 
ықпалы.  Аталмыш  ҥш  мемлекетте  де  бар  монополизм,  коррупция, 
кҿлеңкелі  экономика  кеден  одағы  жҧмысына  теріс  ҽсерін  тигізбей  ме, 
осындай келеңсіз жағдайлармен кҥресу шаралары белгіленген бе? 
Қазақстан алдағы он жылда ел экономикасын индустриялы деңгейге 
кҿтереміз  деген  жоба  жасап  отыр.  Оның  бірінші  бес  жылының  екпінді 
индустриялық-инновациялық  даму  бағдарламасы  жасалып,  жҥргізіле 
бастады.  Жаңа  технологиялар  негізінде  ондаған,  тіпті  жҥздеген 
кҽсіпорындар  салу  кҿзделіп  отыр.  Оларға  керек  техника  жҽне 
технологиялар  тегісімен  шет  елдерден,  негізінен  батыс  елдерінен  сатып 
алынады. Кеден одағының осыған ҽсері қандай болады? Ҿйткені, біртҧтас 
кедендік  тарифтің  92  пайызы  Ресейдегі  тариф  бағамына  негізделген. 
Осыған  байланысты  біздегі  тариф  бағамы  орта  есеппен  10,6  пайызға  ҿсті 
деп  ресми  мекемелер  айтып  отыр.  Осы  жағдай  индустрияландыру 
бағдарламасын  қымбаттатып,  біздегі  ҿндірістің  жаңару,  ҽртараптандыру 
шеңберін азайтпай ма? 
Кеден  одағы  –  бҽсекелестік  алаңы.  Бҽсекеге  даяр  бізден  шығарған 
тауар  ғана  Ресей  мен  Белоруссия  нарық  кеңістігіне  жете  алады,  ал  дҽл 
бҥгінгі  жағдайымызға  кҿз  жіберсек,  олардан  келетін  тауарлар  кҿп  те, 
оларға барып бҽсекелестікті жеңетін біздің тауарлар еселеп аз. Сондықтан 
Кеден  одағын  қҧру,  бҧл  –  дамуымыздың  бҽсекелікке  сай  белесінде 
қойылуы дҧрыс мҽселе сияқты. 
Тауарлар  ҿндіріп,  басқа  елдерге  сату,  олардан  тауар  ҽкелу  де 
миллиондаған  кҽсіпкерлердің  ісі.  Ҿз  саласында  олар  басқа  мемлекеттегі 
ҽріптестерімен қарым-қатынастың тиімділігін не тиімсіздігін жақсы біледі. 
Бҥгінгі таңда олардың тарапынан қойылып отырған сҧрақтар ҿте кҿп. Дер 
кезінде  осы  одақ,  оның  ережелері,  талаптары  туралы  кҽсіпкерлермен 
тиянақты  жҧмыс  жҥргізілмеген.  Сондықтан  кеден  одағын  қҧру  туралы 

 
93 
саяси  шешіммен  қатар  оның  тітіктерін  кҽсіпкерлермен,  олардың 
қауымдастықтарымен бірлесіп отырып жасау дҧрыс болар. 
Кеден  одағына  кіру  Қазақстандағы  экономикалық  саясаттың  жаңа, 
тың бағыты. Ресей ҿз ғалымдарын жҧмылдырып, тиісті зерттеулер жасады. 
Ҽрине  ҿздерінің  ҧлттық  мҥддесі  тҧрғысынан.  Оны  біз  жоққа 
шығармаймыз.  Дегенмен,  Қазақстанның  да  ҧлттық  мҥддесін  кҿздеген 
осындай зерттеулер жасау керек еді, бірақ ҽлі олар басталған жоқ. 
Қорыта  айтсақ,  кеден  туралы  басқалармен  одақтасу  керек,  мына 
жаһандану  заманында  ҽріптес  мемлекеттермен  ортақ  экономикалық 
кеңістік  те  керек.  Олардың  толыққанды  жҧмысы  ҽрбір  одақ  қҧрамына 
кірген  елге  тиімді  болса  ғана  баянды  жҥреді.  Сондықтан  да  кеден  одағы 
туралы  мҽселелерді  терең,  жан-жақты  ойластырып,  дҧрыс  шешімін 
тапқанымызда айтылған талаптарға сай болады. 
Нарық  экономикасы  елдегі  шаруашылықтың  ҽрбір  саласының  бір 
деңгейде дамитын жҥйесі емес. Оның алға шығып, артта да қалып жатқан 
салалары  болады.  Біреулері  осы  салаға  сҧраныс  болғандықтан  не 
болмағандықтан,  енді  біреулері  –  оған  дҧрыс  кҿңіл  бҿлінбегендіктен. 
Жоғарыда  кҿрсетілген  кемшіліктер  біздегі  нарық  ҽлемінің  ҧзақ  жолының 
бҥгінгі  соқпақтары.  Олардан  біздің  экономика  алған  жолын  ҿзгертпейді. 
Елбасының “халқым, мен нарық жолын таңдадым” деген жалынды ҧраны 
ҽлі де алға жетектейді. 
Алдымызда  Қазақ  елінің  ҽлемдегі  тҧрақты  орнын  анықтайтын 
онжылдық тҧр. Барлық ҽлем елдері осы жылдары жақсы орынға жету ҥшін 
бҽсекеге тҥсуде. Ол жайбарақаттықты кҿтермейтін, екпінді дамуды, ҿнімді 
еңбекті,  жасампаздықты  талап  ететін  бҽсеке.  Президент  бағдарламалары 
біздерді  осыған  шақырады.  Президент  реформалары  ҽлем  бҽсекелігінде 
біздер  жеңіске  жетіп,  абыройлы  орынға  ие  болу  ҥшін  жан-жақты 
мҥмкіндіктер  туғызды.  Елбасымызға,  халқымызға  амандық,  болашақ  іс-
қимылға сҽттілік тілейік. 

 
94 
 
ӘЛЕМ МОЙЫНДАҒАН ТҦЛҒА 
 
Абай Тасболатов,  
Республикалық ұлан қолбасшысы 
, генерал-лейтенант.  
 
Егемен Қазақстан, 27 сәуір 2010 ж. | Замана http://www.egemen.kz 
 
Қазақ  елінің  кҿшбасшысы  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  Назарбаевтың 
Вашингтонда  ҿткен  Ядролық  қауіпсіздік  жҿніндегі  жаҺандық  саммит 
сапарынан  ҽлемдік  қоғамдастық  алдындағы  зор  беделі  одан  ҽрі  асқақтап 
оралғанын  қуанышпен  қабылдадық.  Ҽлемнің  беделді  мемлекеттерінің 
басшылары  ядролық  қауіпсіздікке  қол  жеткізу  мҽселесін  талқыға  салған 
сол  бір  кездесуде  біздің  Елбасымыз  баршаның  назарын  аударды.  Басқа 
елдердің басшылары оның ҽрбір сҿзін ҧйып тыңдап, айтқанына қҧлақ асты, 
ақиқатты мойындады. 
Бҧған дейін тҽуелсіз Қазақстан ҽлемге ғаламшардағы тыныштық пен 
қауіпсіздік жолында ҧлан-ғайыр ядролық ҽлеуетінен бас тартқан бейбітшіл 
мемлекет  ретінде  танылып  ҥлгерген  еді.  Ядролық  қарусыздану,  ядролық 
лаңкестіктің алдын алу мҽселелері талқыланған саммитте де Қазақстанның 
осы бағыттағы игі істері лайықты бағаланды. 
 
 
 
Елбасымызға саммиттің бірінші сессиясында сҿз берер кезде 47 елдің 
басшылары  алдында  АҚШ  Президенті  Барак  Обаманың  Қазақстанды 
ядролық  қарусыздану  жҿніндегі  ҽлемдегі  кҿшбасшы  ел  атап,  Нҧрсҧлтан 
Назарбаевтың осы саладағы жҽне мемлекет басқарудағы қызметін жоғары 
бағалағанын  кҿріп,  кҿңіліміз  ҿсті.  Ҿйткені,  ҽлемдік  держава  –  Қҧрама 
Штаттар  Қазақ  елінің  тҽуелсіздік  алған  сҽтінен  бастап  ядролық  ҽлеуетін 
қалай пайдаланарына ҥлкен мҽн берген болатын. 
Бҧл  туралы  Нҧрсҧлтан  Назарбаев  “Ғасырлар  тоғысында”  кітабында 
1991  жылы  Қҧрама  Штаттардың  Мемлекеттік  хатшысы  Дж.Бейкермен 
болған  ҽңгімелерін  еске  алуы  арқылы  біле  аламыз.  Сол  кезде-ақ  біздің 
Елбасымыз  ҽлем  елдері,  оның  ішінде  АҚШ  тарапынан  Қазақстанға  деген 

 
95 
қауіпсіздік кепілдігін алмай тҧрып, ядролық қарудан бас тартпайтындығы 
туралы айтқан сҿзінен танбады. Кейіннен осы Дж.Бейкер ҿз естеліктерінде 
қазақ кҿшбасшысының берік ҧстанымын жоғары бағалаған еді. 
 
 
 
1992  жылы  мамырда  Қазақстан  Президенті  АҚШ-қа  алғашқы ресми 
сапары кезінде ҧзақ келіссҿздер нҽтижесінде Америка жағының біз туралы 
қарапайым  ядросыз  мҽртебені  місе  тҧтады  деген  ҥмітін  жоққа  шығарды. 
Сҿйтіп,  АҚШ  тарапынан  Қазақстанға  қауіпсіздік  кепілдігін  беретін 
қҧжаттарға  қол  жеткізілді.  Кейін  де  бірнеше  рет  біздің  Елбасымызға 
ҽлемдік державалар алдында ҿз пікірін, жас мемлекеттің мҥддесін қорғауға 
тура  келді.  1991  жылы  Н.Назарбаевтың  Америка  телевизиясына  берген 
сҧхбатында:  “Біз  ең  кҥшті  деген  мемлекеттердің  ҿзіне  еліміздің 
территориясындағы  ядролық  қаруды  бақылауға  алуға  жол  бермейміз”, 
дегені  секілді,  тҽуекелге  бел  буып,  биік  мінберлерден  батыл  пікірлер 
айтты.  Президентіміздің  салиқалы  саясаты  арқасында  ғана  ядролық 
мемлекеттер  Қазақстанның  аумақтық  тҧтастығы  мен  егемендігіне 
қауіпсіздік кепілдігін берді. 
Осылайша, барлық ресми кепілдіктерге қол жеткізген соң ғана, 1993 
жылғы  13  желтоқсанда  Қазақстанның  Жоғарғы  Кеңесі  “Ядролық  қаруды 
таратпау туралы келісімге қосылу туралы” қаулы қабылдады. 1994 жылғы 
5  желтоқсанда  Будапешт  қаласында  АҚШ,  Ресей,  Ҧлыбритания 
басшыларымен бірге, Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы Қазақстанның Ядролық қаруды 
таратпау туралы келісімге қосылуына байланысты қауіпсіздік кепілдіктері 
туралы  меморандумға  қол  қойды.  Сондай-ақ,  Отанымыз  ТМД  елдері 
ішінде  алғашқы  болып,  Стратегиялық  қарулануды  азайту  келісіміне 
қосылды. Ал 1995 жылдың 26 мамырында елдегі ядролық қару мҽселесіне 
соңғы  нҥкте  қойылды.  Бҧл  кҥні  Елбасымыз  барша  отандастарымызға 
Қазақстан  территориясындағы  ядролық  қарудың  соңғы  қалдығы 
жойылғанын хабарлады. 
Елбасымыздың  ҧлан-ғайыр  ядролық  ҽлеуеттен  бас  тартуы  –  оны  ҿз 
халқымыздың  ғана  емес,  ҽлемдік  қоғамдастықтың  да  қҧрметіне  бҿледі, 
біздің  жас  мемлекетімізге  халықаралық  аренада  жоғары  бедел  ҽкелді. 
Қазақстан  бейбітшілік  сҥйгіш  ел,  жаһандық  қауіпсіздікті  нығайтудағы 
сенімді ҽріптес ретінде танылды. 
“Біз,  Қазақстан  халқы,  ядролық  бҧғаудан  еркіндіктің  арқасында 
босадық.  Тҽуелсіздікке  қол  жеткізген  соң  бірден  бейбіт  жолға  тҥстік.  ХХ 

 
96 
ғасыр  аяғында,  ҿз  еркімізбен  ядролық  қарудан  бас  тарту  арқылы  біз  ХХІ 
ғасырдың қандай болуы қажеттігін кҿрсеттік”,  – деп жазды Елбасы ҿзінің 
“Бейбітшілік кіндігі” деген кітабында. 
2007 жылғы қыркҥйекте Қазақстан басшысы Біріккен Ҧлттар Ҧйымы 
Бас Ассамблеясының 62-сессиясында ҽлем жҧртшылығының назарын ҿзіне 
аударды. Халықаралық қауіпсіздік жҥйесі мҽселелерін қозғаған Елбасымыз 
ҽлемнің  ядролық  державаларын  атомдық  арсеналынан  бас  тартқан 
Қазақстаннан  ҥлгі  алуға  шақырды.  Қазақ  елі  басшысының  бҧл  ҧсынысы 
бейбітшілікті 
қолдаушы 
ҧйымдардың, 
барша 
қоғамдастықтың 
ризашылығын  туғызды.  Ядролық  қарусыздану  саласындағы  игі  істерімен 
танымал  біздің  Елбасымыздың  тағы  бір  идеясы  жҥзеге  асқан  еді.  Оның 
ҧсынысымен  Біріккен  Ҧлттар  Ҧйымы  29  тамызды  Ҽлемдік  жаппай 
қыратын қарумен кҥрес кҥні деп бекітті. 
 
 
 
Міне,  Қазақстан  Президенті  Нҧрсҧлтан  Назарбаевтың  ҽлемде 
ядролық  қарумен  кҥрес  ісіне  қосқан  ҥлесі  ҿлшеусіз  екендігі  кҥн  ҿткен 
сайын  айқындала  тҥседі.  Оның  басшылығымен  қолымыз  жеткен  ядросыз 
мҽртебемізді  ҽлемнің  кҿптеген  елдері  қолдады.  Вашингтонда  ҿткен 
жаһандық  саммитке  қатысқан  ірі  тҧлғалардың  барлығы  Қазақстанның 
ядролық  қарусыздану  мен  оны  таратпау  ҥдерісіндегі  кҿшбасшы  бағытын 
баса  айтты.  Олар  біздің  Елбасымызды  ядролық  қарусыздану  ісінде  ҥлгі 
болатын тҧғырлы тҧлға деп бағалады. 
Саммит соңында мемлекеттік басқару, қауіпсіз ҽлем қҧру жолындағы 
орасан  зор  еңбегі  ҥшін  біздің  Президентіміз  Бейбітшілік  жҽне  алдын  алу 
дипломатиясы  сыйлығына  ие  болғанда  тҿбеміз  кҿкке  жеткендей  болды. 
Бҧл  –  елінің  ардақты  ҧлы  Елбасымыздың  ҧлан-ғайыр  еңбегіне  ҽлем 
тарапынан берілген ҥлкен баға. Біз, ҽскери қызметшілер, ядролық қарудың 
адамзат  ҥшін  зор  қасірет  екенін  жақсы  тҥсінеміз,  сондықтан  Елбасымыз 
Нҧрсҧлтан  Назарбаевтың  ядролық  қауіпсіздікке  сіңірген  еңбегін  жоғары 
бағалап, оның барлық бастамаларын қолдаймыз. 

 
97 
ТҦҢҒЫШ ПРЕЗИДЕНТІМІЗДІҢ СЕНІМІ 
– ЕРЕКШЕ БАҚЫТ, ОНЫ АҚТАУ – 
ҚАСИЕТТІ ПАРЫЗЫМЫЗ 
 
Серік Біләлов,  
Солтүстік Қазақстан облысының әкімі. 
 
Егемен Қазақстан, 30 сәуір 2010 ж. 
 
Тҽуелсіз  еліміздің  Тҧңғыш  Президенті  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы 
Назарбаевты  барша  қазақстандықтармен  бірге  Қызылжар  ҿңірінің 
тҧрғындары  да  айрықша  қадірлеп,  мақтан  тҧтады.  Туған  Отанымыз  – 
Қазақстанның  даңқын  асырған  Елбасымызға  деген  халықтың  шынайы 
сҥйіспеншілігі,  ыстық  ықыласы  баршаға  мҽлім.  Президентіміздің  ел 
ішіндегі абырой-беделі де, ҽлемдегі мҽртебе-мерейі де уақыт ҿткен сайын 
ҧдайы арта тҥсуде. 
 
 
 
Бҥгінгі  аға  ҧрпақ  жҽне  біз  –  орта  буын  ҿкілдері  Нҧрсҧлтан 
Ҽбішҧлының ҥлкен саясат алаңына жҧлдызы ерекше жарқырап шыққанын 
жақсы  білеміз.  Елбасымыз  еліміздің  ҽлі  азаттық  алмаған,  коммунистік 
жҥйеге  бағынышты  болған  кезінің  ҿзінде-ақ  Кеңес  Одағына  кеңінен 
танымал  саяси  қайраткер  ретінде  ерекшеленгені  жадымызда.  Ал  Кеңес 
Одағы ыдырап, барлық одақтас республикалар ҿз тҽуелсіздігін жариялаған 
тҧста  Қазақстанның  бірінші  басшысы  болып  Нҧрсҧлтан  Назарбаевтың 

 
98 
қалуы  еліміздің  кҿп  этносты  халқының  ҿзін  ежелден  ынтымақ-бірлікке 
шақырып  келе  жатқан  кҥмҽнсіз  кҿшбасшысының  тҿңірегіне  мықтап 
топтасуына  ҧйытқы  болып,  ертеңгі  кҥніне  ерекше  сенім  берген  аса 
маңызды  фактор  болғандығы  даусыз.  Бҧрынғы  Одақ  тараған  соң  одан 
бҿлініп  шыққан  кҿптеген  елдерде  бҧрқ  ете  тҥскен,  қантҿгісті  ҧлтаралық 
жанжалдар мен азаматтық қақтығыстардан біздің Қазақстанымыздың аман 
болуының  бір  негізгі  себебі  де  осында  екендігі  ақиқат.  “Береке  басы  – 
бірлікте”  деген  халық  даналығын  сан  мҽрте  есімізге  салып,  еліміздегі 
тыныштықты  кҿздің  қарашығындай  сақтауға  ҥндеген  Елбасымыздың  кҿп 
ҧзамай Қазақстан халқы Ассамблеясын қҧрудағы басты мақсаты да осы еді. 
“Ҽуелі  –  экономика,  сосын  –  саясат”  деген  берік  ҧстанымынан 
айнымай,  ең  алдымен,  экономикалық  реформаларды  жҥзеге  асырып, 
нарықтық  қатынастарға  жол  ашып,  халықтың  ҽл-ауқатын  арттырып, 
тҧрмысын  жақсартуға  баса  мҽн  берген,  сонымен  қатар  қоғамымызды 
біртіндеп  демократияландыру  шараларын  да  дҽйектілікпен  қолға  алған 
Президентіміздің  даналығын  арада  ҿткен  уақыт,  бҥгінгі  ҿмір  шындығы 
айғақтап  берді.  Кең  байтақ  қазақ  даласына  ажал  уын  шашқан  Семей 
полигонын біржола жауып, ҽлемдік ядролық қауіпсіздікке зор ҥлес қосып, 
теңдессіз  ҿнеге  кҿрсеткен,  ҽлемдік  жҽне  дҽстҥрлі  діндер  лидерлерінің 
съездерін  ҿткізуге  бастамашылық  еткен,  ел  экономикасын  ҿркендетіп, 
халықтың  ҿмір  сапасын  ҧдайы  жақсартуға  қол  жеткізіп,  демократиялық 
ҿзгерістер  бағытынан  таймай  келе  жатқан  жас  мемлекетіміздің  Тҽуелсіз 
Мемлекеттер  Достастығы  елдері  арасында  алғашқы  болып  Еуропадағы 
қауіпсіздік  жҽне  ынтымақтастық  ҧйымының  тҿрағалығына  сайлануы  – 
Елбасымыздың  кҿрегендік  саясатының  жемісі.  Нҧрсҧлтан  Назарбаевтың 
АҚШ-та  биыл  ҿткен  Ядролық  қауіпсіздік  жҿніндегі  жаһандық  саммит 
мінберінен  сҿз  сҿйлеп,  “Шығыс-Батыс”  институтының  Бейбітшілік  жҽне 
алдын алу дипломатиясы сыйлығымен марапатталуы  – Елбасымыздың да, 
еліміздің  де  мерейін  тасытқан  тарихи  оқиға.  Президентіміздің  кҿршілес, 
туыстас  Қырғызстандағы  адамдар  қаны  тҿгілген  мемлекеттік  тҿңкерістің 
аяғы  азамат  соғысына  ҧласып  кетпеуі  ҥшін  тікелей  келіссҿздер  жҥргізіп, 
туыстас  елдің  басына  тҿнген  қауіптің  алдын  ала  білгендігі  де  ЕҚЫҦ-ны 
басқарып отырған Қазақстанымыз ҥшін ҥлкен абырой болды. Елбасымызға 
осы араағайындық кҿмегі ҥшін шексіз алғыстарын жолдаған қырғыз халқы 
ҿкілдерінің арасында Қызылжарға қоныс аударып, бейбіт те берекелі тірлік 
кешіп жатқан бауырлас ағайындардың “Манас- Петропавл” қырғыз мҽдени 
орталығының басшылары да бар. 
Елбасымыздың  келешекті  болжай  білетін  кҿрегендігіне  кейінгі 
ҽлемдік қаржы дағдарысы кҿзімізді тағы бір жеткізгені кҽміл. Ҽлі есімізде, 
Президентіміз  2001  жылы  Ҧлттық  қорды  қҧрмақ  ниетін  жариялағанда 
еліміздегі  кейбір  оппозициялық  партиялардың  ҿкілдері:  “Мҧнай  мен 
шикізатты  сатудан  тҥскен  табысты  Қазақстандағы  ҽр  отбасыға  тең 
мҿлшерде  бҿліп  беру  керек”,  деп  ашық  қарсылық  білдіргенді.  Бірақ, 
Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  жҧрт  алдында,  ҽсіресе,  Президент  жҽне  Парламент 
сайлаулары 
қарсаңында 
саяси 
ҧпай 
жинауды 
мақсат 
тҧтқан 

 
99 
сынампаздардың  сыңаржақ  пікіріне  салмақты  уҽж  келтіріп:  “Алдымызда 
ҽлі талай сын кезеңдер болады. Бҧл қаржы сондай қилы заманда еліміздің 
экономикасын  қиындықтардан  қҧтқарып,  халқымыздың  жағдайын 
жақсартуға, тҽуелсіздігімізді сақтап қалуға жҧмсалатын болады”, деп кесіп 
айтқан  еді.  Ҧлы  Абайдың  “Кҿп  шуылдақ  не  табар,  билемесе  бір  кемел?!” 
деген  ғҧламалық  сҿзін  ғибрат  тҧтатын  халқымыз  болса  ҿзінің  Тҧңғыш 
Президентіне  деген  сеніміне  ешқашан  селкеу  тҥсірмей,  ҽрдайым  қолдау 
кҿрсетіп келе жатқаны мҽлім. Ал ең басты тҿреші – уақыт десек, ол Елбасы 
ҧстанымының  дҧрыстығына  еш  кҥмҽн  қалдырмай,  толық  дҽлелдеп  берді. 
Ҧлттық  қордан  бҿлінген  мол  қаржының  арқасында  ғана  ҽлемдік  қаржы 
дағдарысынан  зардап  шеккен  еліміздің  банк  жҥйесіндегі  жағдай  тҥзеліп, 
тоқтап қалған тҧрғын ҥйлердің қҧрылысына қайтадан жан бітіп, мыңдаған 
ҥлескерлердің  мҧқтаждықтары  шешілді,  ауыл  шаруашылығына  қуатты 
қолдау  кҿрсетілді,  “Жол  картасы”  бағдарламасы  бойынша  ауылдар  мен 
қалалардағы кҿптеген ҽлеуметтік нысандар жаңартылып, жолдар жҿнделді. 
Президентіміздің биылғы “Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық ҿрлеу – 
Қазақстанның  жаңа  мҥмкіндіктері”  Жолдауына  сҽйкес  еліміз  жедел 
индустриялық-инновациялық  даму  жолына  тҥсіп,  асқаралы  да  айқын 
міндеттерді алға қойып отыр. 
Елбасымыздың  ерен  еңбегімен,  дана  басшылығымен  еңселенген 
елімізбен  бірге  біздің  Қызылжар  ҿңірі  де  жылдан-жылға  кҿркейіп,  ҿсіп-
ҿрлеу  ҥстінде.  Мемлекет  басшысының  жыл  сайынғы  жолдауларын 
облысымыздың барша тҧрғындары аса зор ынта-ықыласпен, ертеңгі кҥнге 
деген нық сеніммен қабыл алып, жасампаздық істерге жҧмыла атсалысып 
келеді.  Президентіміздің  дҽйекті  де  дана  саясатының,  орасан  зор 
мемлекеттік  қолдаудың,  бір  жағадан  –  бас,  бір  жеңнен  қол  шығарған 
ынтымақ-бірліктің  арқасында  ҿңір  экономикасын  ҿркендетіп,  ҽлеуметтік-
мҽдени саланы дамытуда айтарлықтай жетістіктерге ие болдық. Нҧрсҧлтан 
Ҽбішҧлы  Солтҥстік  Қазақстан  облысына  жасаған  жҧмыс  бабындағы 
сапарлары  барысында  ҿңіріміздегі  оң  ҿзгерістерге  кҿз  жеткізіп,  ҽділ  баға 
берумен  қатар,  жаңа  міндеттер,  нақты  тапсырмалар  жҥктеп,  жасампаздық 
істерге жігерлендіре тҥседі. 
Осындай  шынайы  қамқорлықтың  нҽтижесінде  облысымыз  бҥгінде 
қуатты  дамыған,  ірі  аграрлық-индустриялық  ҿңірлердің  біріне  айналды. 
Ҿткен  жылы  қызылжарлық  диқандар  бҧрын-соңды  болмаған  рекордтық 
кҿрсеткішке  қол  жеткізіп,  дҽнді  дақылдардан  6,4  миллион  тонна  ҿнім 
жинады.  Гектар  берекесі  16,6  центнерді  қҧрады.  Бҧл  цифрлардың 
сыртында  маңдайтермен  атқарылған  ҧлан-ғайыр  жҧмыс  тҧр:  қазір 
тоқсаныншы  жылдардағы  экономикалық  қҧлдырау  кезінде  иесіз,  кҥтімсіз 
қалып,  жусан  басып  кеткен  мыңдаған  гектар  егістік  алқаптар  жаңа  да 
жанашыр  қожайындарын  тауып,  қайтадан  айналымға  енгізіліп,  ҿнім  бере 
бастады.  Кҿктемгі  жер  ҿңдеу,  тҧқым  себуден  бастап  ҿскіндерге  кҥтім 
жасау,  егін  жинау  жҧмыстары,  негізінен,  ҿнімділігі  жоғары  ҽрі  еш 
ысырапқа  жол  бермейтін  жаңа  техникалардың  кҿмегімен  сапалы 
атқарылады.  Баяғыдай  емес,  орақ  науқанына  сырттан  ешқандай  кҿмек 

 
100 
шақыртылмай,  егін  ору,  астық  тасу  сияқты  қауырт  шаруалардың  бҽрі 
облыстың ҿз кҥшімен тындырылады. Диқандарымыз қазір нарық талабын 
тҥсініп, майлы дақылдар егістігі кҿлемін де жылдан-жылға ҧлғайтуда. 
Ҿңірімізде  егіншілікпен  қатар  мал  шаруашылығын  ҿркендетуге, 
оның  ҿнімдерін  ҧқсату  ісін  дамытуға  да  баса  назар  аударылып, 
айтарлықтай  бетбҧрыс  жасалып  отыр.  Қызылжар  ауданындағы 
Қазақстанның  Еңбек  Ері  Геннадий  Иванович  Зенченко  басқаратын 
“Зенченко  жҽне  К”  коммандиттік  серіктестігінде  қанатқақты  жоба  жҥзеге 
асырылып,  Канададан  ҽкелінген  800  бас  сиырға  арналған  сҥт  кешені  іске 
қосылды.  Ҿткен  жылы  мҧндағы  ҽр  сиырдан  7  мың  литрдей  сҥт  сауылды. 
Бҧл кешенді Қызылжарға жҧмыс сапары барысында Елбасы аралап кҿріп, 
тың  бастаманың  табысты  іске  асырылғанына  ризашылығын  білдірген 
болатын. Осындай озық сҥт кешенінің қҧрылысын Тайынша ауданындағы 
“Тайынша-Астық”  жауапкершілігі  шектеулі  серіктестігі  де  қолға  алып, 
аяқтап  қалды.  Осы  аудандағы  биоотын  ҿндіретін  “Биохим”  ҿндірістік 
кешенін Президентіміз 2006 жылдың кҥзінде ҿз қолымен ашып, оны “Дала 
ғажайыбы” деп атаған еді. Еліміздегі алғашқы кластерлік ҿндірістердің бірі 
болып  табылатын  осы  кҽсіпорынның  келешегінен  кҥтетін  ҥмітіміз  зор. 
Оның  жанынан  салынып  жатқан  ет  комбинатының  қҧрылысы  биылғы 
жазда аяқталуға тиісті. 
Бҧрынғы  Кеңес  Одағының  қорғаныс  ҿнеркҽсібінің  Петропавл 
қаласында  орналасқан  ірі  зауыттары  тоқсаныншы  жылдардың  басында 
тапсырыс  кҥрт  азайтылғандықтан,  жабылуға  шақ  қалып,  мыңдаған 
еңбеккерлері қысқартуға ілінген еді. “Орнында бар оңалар” демекші, қазір 
олардың  да  жағдайлары  тҥзелді.  Жас  мемлекетіміздің  жан-жақты 
қолдауымен  қарудың  орнына  бейбіт  ҿнімдер  шығаруға  қайта  бейімделген 
бҧл  кҽсіпорындар  да  тірелген  тығырықтан  шығып,  ҿндірістерін  жылдан-
жылға кеңейтіп, айтарлықтай табыстарға жетуде. Олардың ішінде, ҽсіресе, 
“ЗИКСТО”  акционерлік  қоғамы  жаңашылдық  танытып,  ҿткен  жылы 
“Қазақстан  темір  жолы”  ҧлттық  компаниясы  ҥшін  алғаш  рет  250  вагон 
жасап шығарды. Бҧл тапсырыс кҿлемі биыл екі еседен артық ҧлғайтылып, 
600  вагон  болып  белгіленді.  Зауыт  ҥстіміздегі  жылы  еліміздегі  мол 
сҧранысты  ескеріп,  астық  тасымалдайтын  жабық  вагон-хопперлер 
шығаруды да қолға алды. Ал “Киров атындағы зауыт” акционерлік қоғамы 
шетелдік  серіктестерімен  бірлесіп,  сандық  теледидар  жабдықтарын 
жасауға кірісті. 
Кейінгі  жылдары  Елбасымыздың  тікелей  тапсырмасына  сҽйкес 
мемлекеттік  тапсырыстарды  орындауда  қазақстандық  ҥлесті  кҿбейтуге 
бағытталған  ҧтымды  шаралар  отандық  ҿндірістерімізді  кҿтеруге  оңтайлы 
мҥмкіндік туғызғанын жергілікті кҽсіпорындардың басшыларының бҽрі де 
сҥйінішпен айтады. Ҿңіріміздің ҿнеркҽсіп саласының одан ҽрі ҿркендеуіне 
Президентіміз  еліміз  бойынша  жариялаған  жедел  индустриялық-
инновациялық даму бесжылдығы ҥлкен ықпалын тигізетініне сеніміміз зор. 
Биылғы  жылдың  ҿзінде  облысымызда  бірқатар  ірі  жобалар  жҥзеге 
асырылмақшы. 

 
101 
 
Елбасымыздың  Қазақстанның  солтҥстік  қақпасы  саналатын 
Қызылжар  ҿңіріндегі  саяси  тҧрақтылықты  нығайту,  демографиялық 
жағдайды  жақсарту,  мемлекеттік  тіліміздің  қолданыс  аясын  кеңейту, 
ҧлттық мҽдениетіміз бен ҿнерімізді ҿркендету мҽселелеріне де ҧдайы кҿңіл 
бҿліп,  ҥзбей  қамқорлық  жасап  келе  жатқанын  қызылжарлықтар  жақсы 
біледі.  1997  жылы  Кҿкшетау  жҽне  Солтҥстік  Қазақстан  облыстарының 
біріктірілуі  осы  игі  мақсаттан  туындаған  тҥбегейлі  шешім  болғандығы 
бҥгінде  еш  талас  тудырмайды.  Соның  нҽтижесінде  ҿңір  тҧрғындарының 
ҧлттық  қҧрамындағы  қазағымыздың  ҥлесі  едҽуір  кҿбейіп,  отыз  пайыздан 
асты, мҧның ҿзі тҿл мҽдениетіміз бен ҿнеріміздің, ана тіліміздің, ата салт-
дҽстҥрлеріміздің  ҿрісін  ҽлдеқайда  кеңейтіп,  елдік  рухымызды  кҿтеруге 
қолайлы  жағдай  туғызды.  Ҽсіресе,  Петропавл  қаласына  Кҿкшетаудан 
ҧлттық кадрлардың ҥлкен бір тобы қызмет бабымен кҿшіп келіп, олардың 
жауапты  лауазымдарға  орналастырылуы  облыстың  барлық  салаларына 
жаңа қан жҥгіртіп, тың леп бергені аян. 
Президентіміздің туған ҿңіріміздің тарихында тҧңғыш рет облыстың 
бірінші басшыларын жергілікті ҧлттан тағайындай бастағандығы да кеңес 
билігі кезінде қордаланып қалған, аса кҿкейкесті мҽселелерімізді созбаққа 
салмай,  жеделдете  шешуге  жҽрдемін  тигізді.  Айталық,  Петропавл 
қаласында  еліміз  тҽуелсіздік  алғанға  дейін  жалғыз-ақ  қазақ  мектеп-
интернаты  жҧмыс  істеген  болса,  қазір  балаларды  мемлекеттік  тілімізде 
оқытатын  орта  білім  мекемелерінің  саны  алтыға  жетті.  Бҧған  қоса,  бос 
орындар бар орыс мектептерінің жандарынан қазақ сыныптары мен шағын 
орталықтарды  жаппай  ашқыза  бастадық.  Осындай  шаралардың 
нҽтижесінде қазіргі таңда облыстағы қазақ балаларының 57 пайызы ҿз ана 
тілдерінде  білім  алып  жҥр.  Ал  бҧдан  жиырма  жыл  бҧрын  бҧл  кҿрсеткіш 
небары 30 пайызды қҧраған еді. 
Қҧрылғанына  биыл  он  жыл  толған  Сҽбит  Мҧқанов  атындағы 
облыстық қазақ сазды-драма театры да ҿңіріміздегі ҧлттық ҿнерімізді жаңа 
биікке 
кҿтеріп, 
тіліміз 
бен 
ділімізді, 
асыл 
адамгершілік 
қҧндылықтарымызды  дҽріптейтін  қасиетті  қарашаңырағымызға  айналды. 
Бҧл  ҿнер  ордасының  салтанатты  ашылу  рҽсіміне  ҧлы  жазушының  100 
жылдық мерейтойына арнайы келген Президентіміз қатысып, кҿк лентасын 
қиғанын театр ҧжымы орынды мақтаныш тҧтады. 
 
 
 
Қызылжардың  ескі  де  тар  мешітіне  діни  мейрамдарда  сыймай, 
қынжылыс білдіріп жҥрген жергілікті мҧсылман қауымының кҿптен бергі 

 
102 
арманы  –  жаңа  ғибадатхананың  ашылуына  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  тікелей 
жҽрдем  беріп,  діндар  жамағаттың  жҥрекжарды  алғысына  бҿленгенін  де 
айта кеткен жҿн.  
Осыдан бес жылдай бҧрын ашылып, қаламыздың қақ ортасында кҿк 
кҥмбезі  кҥнге  шағылысқан  кең  де  сҽулетті  орталық  мешітіміз  бҥгінде 
имандылық  ордасына  айналып,  тҿңірекке  ізгі  нҧрын  шашып  тҧр.  Оның 
маңдайшасында:  “Қызылжар орталық мешіті  Қазақстан  Республикасының 
Президенті  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  Назарбаев  жҽне  Сауд  Арабиясы 
Корольдігінің  тақ  мҧрагері  ханзада  Сҧлтан  бен  Абдель  Азиз  бҿлген 
қаражатқа салынды. Қараша. 2005 жыл” деген жазу бар. 
 
 
 
2008  жылғы  21  тамызда  Қызылжарда  бҥкіл  еліміздің  тарихындағы 
айтулы  мҽдени  оқиға  болды.  Осы  кҥні  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  облысымызға 
қызмет  бабындағы  сапармен  келіп,  ҿзінің  тікелей  тапсырмасымен 
республикалық  “Мҽдени  мҧра”  бағдарламасы  бойынша  қыруар  қаржы 
бҿлгізіп, қалпына келтірткен “Абылайдың ақ ҥйі” мҧражай кешенін ашып, 
жиналған  жҧртшылық  алдында  тебірене  сҿз  сҿйледі.  “Біз  бҥгінде  ҿз 
тҽуелсіздігіміздің  арқасында  кҿптеген  батырларымыз  бен  тарихта  аты 
қалған  тҧлғаларға  арнап  ескерткіштер  салып  келеміз.  Солардың  ішіндегі 
бірегейі,  ҽрине,  Абылай  хан  резиденциясы  екені  даусыз.  Қызылжардың 
тамаша  жерінде  орналасқан  мҧражай  кешені  тҧрғындардың  кҿзайымына 
айналары  сҿзсіз”,  деді  Елбасымыз.  Қазір  Абылайдың  ақ  ҥйі  тек 
қызылжарлықтар  ғана  емес,  республикамыздың  барлық  аймақтарынан, 
сондай-ақ  таяу  жҽне  алыс  шетелдерден  ағылып  келіп  жататын  қадірлі 
қонақтар да іздеп барып, тағзым ететін киелі орын саналады. 
Елбасымыз  белгілеген  квота  бойынша  ҿңір  тҧрғындарының  санын 
ҧлғайту мақсатында шетелдерден ата-жҧртқа оралған ағайындарды кҿбірек 
қабылдап,  жайлы  қоныстарға  орналастыруға  барынша  кҥш  салудамыз. 
Алайда,  табиғаты  кҿркем,  жері  шҧрайлы  болғанымен,  қысы  ҧзақ  та  суық 
ҿлкемізді  жерсінген  бауырлар  саны  кҿңілдегідей  емес.  Соған  орай 
оралмандарды қабылдаудың ҿңірлік бағдарламасын жасап, оларға қажетті 
тҧрғын  ҥйлерді  жергілікті  бюджет  есебінен  салуды  қолға  алдық.  Мҧндай 
баспанаға  ие  болған  отандастарымыз  квота  бойынша  алған  қаржыларын 
басқа  мҧқтаждықтарына  жҧмсайды.  Облыс  орталығына  жақын  жерде 
алыстан  келген  ағайындарға  арналған  жаңа  Бҽйтерек  ауылы  бой  кҿтерді. 

 
103 
Мҧнда  Президентіміз  бекіткен  “Нҧрлы  кҿш”  бағдарламасы  бойынша 
биылғы  жылы  140  тҧрғын  ҥй  салып,  ата-мекенге  бет  бҧрған  отандастар 
игілігіне  бермекпіз.  Осы  ретте  биылдан  бастап,  біздің  тҧрғындар  сирек 
қоныстанған  солтҥстік  ҿңірге  шетелдерден  кҿшіп  келетін  ағайындарға 
Президент  квотасы  бойынша  тҿленетін  кҿтермеақы  мҿлшері  екі  есе 
ҧлғайтылғандығы ҿте орынды шешім екендігін айта кеткен абзал. Кҿшінің 
басын Қызылжарға бҧратын оралмандар қатары енді қалыңдай тҥсер деген 
ҥміттеміз. 
Ҿз  басым,  Елбасымыздың  таңдауы  маған  тҥсіп,  зор  сенім  артып, 
облыс ҽкімдігіне тағайындағанын ҿмірімдегі жҧлдызым ең биік жарқырай 
жанған, бақытты сҽтім деп санаймын. 2007 жылғы кҥзде мені осы қызметке 
қабылдарда Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы: 
–  Қызылжар  ҿңірінен  шыққан  азаматтардың  ішінен  сені бірінші  рет 
ҿз  облысыңның  ҽкімі  етіп  тағайындағалы  отырмын.  Туған  жеріңе  сенің 
жаның  ашымаса,  кімнің  жаны  ашиды?  Осыны  ҧмытпа!  –  деген  еді. 
Президентіміздің  осы  аманатын  кҥнбе-кҥнгі  қызметімде  еш  жадымнан 
шығармай,  туып-ҿскен  ҿңірімнің,  барша  жерлестерімнің  ең  ҿзекті 
проблемаларын бірінші кезекте шешуге бар кҥш-жігерімді салып келемін. 
Ҽрине,  атқарған  істерімнің  бағасын  облыс  тҧрғындарының  ҿздері  берері 
хақ. 
Тҥйіндей  айтқанда,  ата-бабаларымыз  ғасырлар  бойы  армандап-
аңсаған  тҽуелсіз  мемлекетімізді  ҿз  қолымен  қҧрып,  дҥние  жҥзіне  кеңінен 
танытқан  ҧлтымыздың  кҿшбасшысы  –  Тҧңғыш  Президентіміздің  сеніміне 
ие болу  – ерекше бақыт, ал оны ақтап, қазіргі тарихи кезеңде Елбасымыз 
мойнымызға жҥктеген аса жауапты міндеттерді бҧлжытпай жҥзеге асыру – 
қасиетті парызымыз жҽне азаматтығымызға серт деп білемін. 

 
104 

жүктеу/скачать 1,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: