«Сегіз қырлы бір сырлы»

ТЕМІРТАУ ТҦҒЫРЫ 
 
 
Айқын Несіпбай,  
журналист  
 
Егемен Қазақстан, 11 маусым 2010 ж. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Енді  аз  кҥнде  кезінде  Қазақстан  Магниткасы  аталып  кеткен 
Қарағанды металлургия комбинатының кемелдене бастаған тынысына тың 
кҥш  бітірген  бірінші  домна  пешінің  іске  қосылғанына  50  жыл  толады. 
Ҿмірде  елдік  ҿзгерістерге  ықпал  етер  бір  сҽттер  болады  емес  пе?!  Оның 
ерекшелігі  неде  дегенде,  сол  1960  жылдың  3  шілдесінде  жаңа  домна 
кҿмейінен  шойын  селі  сарқырап  аққан  шақ  арқылы  ел  экономикасы 
ҿрлеуіне бетбҧрыс жасалғандығы белгілі.  
Осынау  оқиғаның  теміртаулықтар  жҥрегіне  ыстық  жҽне  бір  қымбат 
сипаты  бар.  Ҿз  орталарында  шыңдалып  ҿскен  Елбасының  қазақстандық 
тҧңғыш  шойын  алушылар  қатарында  болуы  мақтаныш  тҧтылатындығын 
ҽрдайым  сезіну  де,  байқау  да  қиын  емес.  Президенттің  ҿзі  де  “Магнитка 
тарихы,  Теміртау  тарихы,  оның  адамдарының  тағдыры  менің 
тағдырымның  ажырамас  бҿлігі”  ,  деп  біраз  жыл  тыныс-тіршілігі  біте 
қайнасқан  теміртаулықтарға,  металлургтерге  деген  сенім  мен  қҧрметті 
жҥрегінде мҽңгілік ҧстайтынын сездірген еді. Мҧның сыры неде екен?  
 
―ЧЕЛОВЕК ЗАМЕЧАТЕЛЬНЫЙ‖ 
“Дҧрыс қанаттанған тҥзу ҧшар” дейді халық ғибраты. Жиырма жасар 
жалын  шағында  қанат  қатайтып,  биікке  самғатқан  Теміртауға  Нҧрсҧлтан 
Ҽбішҧлы  Назарбаевтың  сҥйіспеншілік  сезімі  ҽркез  айқын  танылады. 
Аймаққа  жҧмыс  сапарларында  алдымен  металлургтер  шаһарына  ат  басы 
бҧрылып,  бірден  кешегі  еңбектес  ҽріптестермен  қауышады.  Шіркін, 
сағынышты  кезде-сулер  ыстықтығы  қандай  десеңізші.  Елбасының  кҿбін 
жазбай  танып,  қҧшақ  ашуы,  хал-жағдайды  сҧрастырып,  емен-жарқын 

 
151 
ҽңгімеге  тартуы  бҽрін  бір  жасатып  тастайды.  Мҧндайда  ҽдетте  сосын 
домна  пешіне  соқпай  кетілмейді.  Кейде  сҽтіне  қарай  Президент  бастап 
горновойлардың  жҧмыс  киімін  киіп  алып,  пештің  аузын  кҿсеп  жіберіліп, 
астаушаға  қып-қызыл  шойын  балқымасы  қҧйыла  жҿнелген  мезеттегі 
жарқыраған  жҥздерді  кҿрсеңіз,  қызықпай,  толқымай  тҧра  алмайсыз.  Кҿз 
қарытқан от табына шарпылып, сап-сарала шоқ ағынын атылдырып, алып 
ожаулар  кезекпе-кезек  шҿпілдеп  толтырылатын  сҥйікті  кҽсіп  лҽззатына 
бҿлену  қандайлық  қуаныш  екенін  білетіндер  тҥсінеді.  Соған  ортақтасуға, 
соны  бҿлісуге  уақыт  табылған,  ыңғай  кҿрсетілген  кҿңілге  ризалық  қайта 
табысқанша  тарқамайды.  1960  жылдың  3  шілдесінде  болашақ  Елбасымен 
бірлесіп  алғаш  шойын  ағызған  шақ  қаз  қалпында  кҿз  алдыға  келе 
қалғандай болады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ол толық металлургиялық цикл бастауына із салынған кҥн еді. Темір 
кенінен  шойын  қорытатын  домна  пешінің  іске  кірісуі  арқылы  мартен 
немесе  конвертерден  болат  балқытуға,  бломинг  жҽне  слябинг  алуға, 
қаңылтыр жасайтын прокат стандарын қалыптастыруға мҥмкіндік кеңейді. 
Бҧған  дейін  домна  ҥдерісі  болмағандықтан,  мартенде  болат  металл 
сынықтарынан  қайыра  қорытылып  келген  болатын.  Сондықтан 
металлургиялық  ҿндіріс  қуатын  арттыру  ҥшін  домна  буынын  бекіндіру 
кҿзделгенді. 
Оны  салу  қолға  алынумен  бірге  ертеңгі  ірі  іске  сақадай  сай 
жҧмысшылар  қҧрамын  алдын  ала  жасақтау  жҥргізілді.  Қҧрылысы 
аяқталуға жақын қалғанда мҧның алдында Днепродзержинск қаласындағы 
техникалық  училищеге  оқуға  жіберілген  72  қазақ  жігітінің  мамандық 
меңгеріп  шығуы  кҥткендегіге  дҿп  келген.  Шойын  алуға  іріктелген 
бригадаға солардың ішінен горновой болып оралған Нҧрсҧлтан Назарбаев 
бірінші кезекте енгізіледі. 
Біз  бҧл  тарихи  оқиға  жайында  ҽйгілі  металлург  Тҿлеген  Адам-
Юсуповтың  еске  алуы  бойынша  білетініміздей,  домнаны  іске  қосу 
дайындығы  2  шілдеде  басталған.  Алдымен  алып  ҿңеші  кесек-кесек  ағаш 
кесінділеріне толтырылып, лаулай бастаған бетте кокстелген кҿмір тҿгіліп, 
ашутастар салынып, от дҥлейінің қызуы ертеңінде 1300 градустан асқанда 

 
152 
Вадим  Романов  ауысымындағы  аға  горновой  Николай  Набибуллин  пеш 
шҥмегінің  электр  бҧрғысын  ашады.  Сол  сҽтінде  науаларға  отты  сел 
жҿңкіле  жҿнеледі.  Бҧл  қазақстандық  тҧңғыш  шойын  еді.  Араларында 
Нҧрсҧлтан  Назарбаев  бар  жас  горновойлар  одан  “Бірінші  қазақстандық 
шойын. Шілде. 1960 ж.” деген жазу жазылған кесектерді қолма-қол қҧйып, 
ескерткіш ретінде сақтауға алады. 
Осыдан  кейін  Нҧрекең  шойын  қҧюшы,  горновой,  диспетчер  болып, 
тоғыз жыл бойы домнаның екінің бірі тҿзгісіз от шарпуына шыдап, сирек 
ҽрі қадірлі мамандықтың қыр-сырына тереңдейді. Алауы бет қаратпас пеш 
кҿмейінде  қайнаған  балқымаға  ҧзын  кҿсеуді  бойлатып,  қҧятын  мерзімді 
ажыратып алып шығудың қиыннан қиындығы қалай айтылса да жеткізгісіз. 
Ол металлургтерге ғана белгілі. Осындай отты ортада шыңдалған болаттай 
қайрат, алмастай жігер ел бақытына қызмет етіп келе жатқандығы аян. 
Сҿз орайында мына ғажап сезім сҽулесін қараңызшы. Ғҧлама ғалым 
Қаныш  Сҽтбаевтың  кҿмекші  серігі  болған  Бҿпежан  Аяпбергеновтің 
“Қаныш аға осындай еді” естелігінде: 
“…Комбинаттың  сонау  тҿрінен  қайтып  келе  жатқанымызда,  домна 
пеші  кҿмейіне  ҧзын  кҿсеулерін  бойлатып,  “ойнап  тҧрған”  адамдар 
қатарынан  біреу  оқшау  шығып,  жалпақ  етекті  бас  киімін  қолына  алып, 
Қаныш ағайға сҽлем берді. 
–  Орыссың  ба,  қазақсың  ба,  шырақ?  –  деп  сҧрады  оның  сҽлемін 
алғаннан кейін. 
– Қазақпын, – деді жігіт бар тісін кҿрсете кҥлімдеп. Ҽлде от табына 
шарпылғаннан ба екен, оның алаулаған жҥзінен орыс екенін, қазақ екенін 
айыру қиын еді. 
– Қазақ болсаң дҧрыс екен. Горновойсың ғой. 
– Горновоймын. 
–  Мҧндағы  домналардың  іске  қосылғаны  былтыр  ғана  ғой.  Мына 
мамандықты қайдан ҥйренгенсің? Ҿзің жас екенсің. 
–  Украинаның  Днепродзержинск  қаласынан  отты  мамандықтың 
оқуын бітіргенмін. 
– Мынауың дҧрыс екен. Ҿзің қай жерденсің? 
– Алматы облысынан. 
– Мҧнда ҿзіңдей жас жігіттер кҿп пе? 
– Бар. Бірақ отпен ойнауға шыдай алмай кетіп жатқандары да аз емес, 
Қаныш аға. 
–  Мына  комбинат Қазақ  елінің  байлығы.  Бҧған  ие  болу  ҥшін  мҧнда 
қазақ  жастары  кҿп  болуы  керек.  Сендер  комбинатқа  жҧмысқа  қазақ 
жастарын  шақырыңдар.  Сҿйте-сҿйте  ҿзіміздің  еліміздің  солтҥстігінде 
қандастарымызды  кҿбейтейік.  Ҿзіңнің  аты-жҿнін  кім?  –  деді  де  Қаныш 
ағай  маған  кҿз  қиығын  салып  қойды.  Ҽлденені  ҧмытпашы  дегендей, 
ағайдың  сҧхбат  ҥстінде  осылай  кҿз  тастап  қоятын  ҽдеті.  Дереу  қойын 
дҽптерімді  алдым  да,  анау  жігіттің  аузынан  шыққан  аты-жҿнін  тҥртіп 
қойдым:  “Нҧрсҧлтан  Назарбаев”,  деп  жазылғандай,  асыл  тҧлға  аға  кҿз 
тҥсірген  інісі  бойынан  алғырлықты,  сҿзінен  сҧңғылалықты  байқайды. 

 
153 
Асылы, жақсының жақсы қасиетін жақсылар ғана таниды деген осы шығар. 
Кейінде  1971  жылдың  9  қаңтарында  Н.Ҽ.Назарбаев  Теміртау  қалалық 
партия  конференциясында  замандастары  атынан  сҿйлегенде  жоғары 
сҧраныстағы жҧмысшы мамандықтарын тҧрғылықты ҧлт жастары есебінен 
жасақтау жҿнінде мҽселе кҿтеруі ақылшы аға кеңесін ҧмытпағандық болар. 
Бірінші  домна  пешінен  кейін  екіншісі,  ҥшіншісі,  аглофабрика, 
ҥшінші  конвертер,  “1700”  салқын  қаңылтыр  қақтайтын  прокат  станы  іске 
қосылып, осынау істердің басы-қасында, бел ортасында болады. 
Горновойшылар  арасында  ауыр  еңбекке  табандылық,  ҿз  міндетіне 
жауаптылық қатты қадірленеді. Жҧмысқа сол арқа. Берік бірлік, қалтқысыз 
жолдастық,  сенімді  серіктік  керек.  1969  жылғы  27  мамырда  горновой 
Александр Граськов жазған мына мінездемеге назар аударып кҿрелікші. 
“Назарбаев  Н.А.  –  человек  отзывчивый,  скромный,  наставник 
требовательный.  В  коллективе  цеха  пользуется  большим  уважением.  Он 
враг  несправедливости  и  бюрократизму,  к  тому  же  хороший  и  знающий 
производственник  и  общественник.  Скажу  одно,  т.  Назарбаев  Н.А.  – 
человек замечательный”. Байқар болсақ, “ЧЕЛОВЕК ЗАМЕЧАТЕЛЬНЫЙ” 
дейді.  Жҧмысшы  –  кісі  танитын,  ойын  бҥкпейтін,  ҽділін  айтатын  халық. 
Жҥрекжарды  осы  пікір  шындығына  бҥгінгі  жарасты  ҿмірімізден  артық 
қандай айғақ керек. 
Елбасыны  теміртаулықтар  етене  жақын  тҧтады,  ҿз  адамдарындай 
кҿреді,  бауыр  тартады.  Мҧның  мҽнін  байырғы  болат  балқытушы  Арғын 
Жҥнісовтің  шетелдік  журналистермен  бір  кездесуде  бір-ақ  ауыз  сҿзбен 
айтқаны  есімізде.  “Біздің  Президент  –  металлург.  Ҿмірдің  ыстық-суығын 
жастайынан халықпен бірге кҿрген. Сондықтан еліне қажымай қызмет ету 
де,  елді  біріктіру  де,  экономиканы  дамыту  да,  бҽрі-бҽрі  қолынан  келіп 
отыр” деді нар ақсақал мақтанышпен. 
Теміртау,  Қазақстан  Магниткасы  тынысы,  келешегі  Елбасының 
тҧрақты  назарында  екені  қала  тҧрғындарына  зор  мерей.  Кеше  де  солай 
болған,  бҥгінде  де  солай.  Ҿткендегі  70-ші  жылдардың  басында 
комбинаттың жҧмысы тҧралап, соның салқыны еңбеккерлердің ҽлеуметтік-
тҧрмыстық хал-ахуалына тиген қиындық шақта беделі бар қызметке келген 
бетінде Нҧрсҧлтан Назарбаевтың жағдайды тҥзетудегі батыл қимылы жҧрт 
жадында  сақталып  қалған  оқиға.  КОКП  Орталық  Комитетінің  Қарағанды 
металлургия  комбинатына  байланысты  ҽйгілі  қаулы  қабылдауына  да  сеп 
сол.  Мҽскеу  ҿзіне  қозғау  салынған  соң  теміртаулықтар  ҿміріндегі  ҿзекті 
мҽселелер  шешіле  бастайды.  Тҧрғын  ҥй  қҧрылысы  қарқын  алды,  білім, 
мҽдениет,  денсаулық  сақтау  ғимараттары  бой  кҿтерді.  Металлургтер 
сарайын,  спорт  кешенін  салу  тездетілді.  Ҿндіріс  қалыпты  ырғағына 
енуімен  бірге  тҧрғындар  тҧрмысы  оңалды.  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлының 
қайраткер,  болашағы  ҥлкен  деңгейдегі  басшы  ретінде  танылып,  ысылып, 
толыса бастағаны осы кез екені теміртаулықтарға жақсы мҽлім. 
Елбасының  Теміртауды  қиындықтарда  қолдауы,  қолтығынан  демеуі 
бҧл  бір  емес.  Ҿтпелі  кезеңде  қаладағы,  комбинаттағы  ахуал  кҥрт 
кҥрделеніп  кетті.  Алып  кҽсіпорын  мҥшкіл  жағдайға  душар  болды. 

 
154 
Жҧмысшылар айлап еңбекақы ала алмай, ҿнім ҿндіру қҧлдырап, болашағы 
бҧлдыр  кҥйге  ҧшырады.  Алыстан,  жақыннан  қол  ҧшын  созбақ  болған 
қалталы  топтар  уҽдеден  тайқып  кетіп  жатты.  Бҧл  тығырықтан  шығатын 
жолдың  табылатындығына  сенген  металлургтер  сабырлылық  сақтады. 
Президент  тапсырмасымен  Ҥкімет  сенімді,  мықты  инвесторды  іздестіріп, 
таңдап жатқан да болатын. Ақыры қалау Англиядағы “Испат Интернэшнл 
ЛТД”  компаниясына  тҥсті.  1995  жылдың  кҥзінде  комбинатты  қол  астына 
алды.  Ол  “Испат  Қармет”  АҚ-қа  айналды,  қазір  “Арселор  Миттал 
Теміртау” атауымен мҽлім. 
Таңдау  ақтала  бастады.  Кҽсіпорын  жаңа  жҥйеге  толық  кҿшіп, 
ҿндірісті  қалыпты  ырғаққа  ыңғайлап  ҥлгерген  шақтан  бастап  ҿнім  ҿндіру 
кҿлемі  кҿтеріліп,  бір  айдың  ішінде  22-ден  44  пайызға  дейін  ҿсті.  Атап 
айтқанда, кокс ҿндіру 7140 мың тоннаға, шойын – 9300, болат – 13215, ал 
прокат  18618  мың  тоннаға  артты.  Даму  жалғасып,  ҥдей  тҥсті.  Компания 
енді  ҿндірісті  уақыт  талабына  сай  қайта  қҧруды,  жаңа  технологиямен 
жарақтандыруды  жҥргізді.  №2  домна  пеші,  №1  қаңылтыр  қақтау  цехы 
кҥрделі  жҿндеуден ҿтті.  1998  жылдың  ортасында  жылына  320  мың  тонна 
ҿтімді  ҿнім  шығаратын  ыстықтай  қалайылау  жҽне  мырыштау  цехы  іске 
қосылды. 
Міне,  осындай  ҿзгерістерді  тікелей  кҿріп,  кҽнігі  кҿзбен  бірден 
байқаған  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  тҧңғыш  шойын  алынуының  40  жылдығына 
арналған  салтанатты  жиында  “Мені  металлургия  кҽсіпорындарында 
ҿндірістің қҧлдырауы тоқтап, ҿнім кҿлемі артып, ҽлеуметтік мҽселелердің 
табысты  шешілуі  қанағаттандырады.  Біз  инвесторды  таңдауда  қателескен 
жоқпыз.  Бҧл  жерде  ол  кҽсіпорындарды  аяғынан  кҿтерді,  ҿнім  шығаруды 
қалпына  келтірді,  мыңдаған  мамандарды  жҧмыс  орны  жҽне  тҧрақты 
жалақымен  қамтамасыз  етіп  отыр.  Бҧл  мысал  біз  таңдаған  жолдың 
дҧрыстығының дҽлелі”, деп теміртаулықтар қуанышын бҿлісті. 
Тҧңғыш Президенттің кеңес-талабымен жаңғырған жасампаз істер ел 
экономикасы алыбының адымын аршындатты.  2003 жылдың басында №3 
домна  пеші  қатарға  қосылды.  Ол  он  жыл  бойы  сҿндіріліп  тҧрғанды.  2 
метрге  биіктетілген,  кҿрігінің  диаметрі  1  метрге  кеңейтілген,  басқару 
жҥйесі  автоматтандырылып,  компьютерлендірілген  домна  жылына  2 
миллион  тонна  шойын  беретін  қуатты  кҥшке  айналды.  Бҧдан  кейін  №1 
ҥздіксіз  болат  қҧю  цехы  жҧмыс  істей  бастады.  Ең  озық  техника 
қондырғылары  орнатылған  бҧл  ҿндіріс  алда  пайда  болатын  кҽсіпорындар 
бейнесін елестетеді. Теміртау ҿміріндегі ҽр жарқын жаңалықтар қуанышы 
мен  қызығына  ортақтасуға  ҽрдайым  ықыласы  ҥлкен  Елбасы  екеуінің  де 
іске қосылуына қатысты. 
Жаңарған  Қазақстан  индустриясының  жас  та  болса  бас  шаңырағы 
келешегі  кең  ғажайып  бір  жобаға  тҽуекел  еткелі  тҧр.  Қазіргі  комбинатқа 
пара-пардай екінші сыңарын салу бағдарламасы белгіленген. Бҧл дегеніміз 
не? Ҽлемде теңдесі жоқ металлургиялық орталық пайда болады деген сҿз. 
Ертеңгіні  ерте  ойлап,  ел  игілігін  молықтыруға  басым  мҽн  беретін 
халқымыз  кҿшбасшысының  кҿрегендік  ақыл-кеңесінің  ықпалы  бҧл.  Қай 

 
155 
инвестор  да  іс-қызметіне  нық  сенім  болмаса,  мҧндайлық  қадамға  баса, 
кеңдікке қҧшақ аша қоймайды. Иліктіру оңай емес. Тек нығайған сенім мен 
тҥсіністік  соған  жеткізетіні  анық.  Ҽуелі  экономикалық  ҿрлеуді  ҧстанған 
мақсаттың,  халықаралық  интеграцияны  дамытудың  тамаша  табыстарын 
кҿріп  отырған  инвесторға  ашық  та  айқын  ортада  ҿз  мҥмкіндігін  барынша 
пайдалану қолайлы саналғандығы хақ. 
 
АЙНЫМАҒАН КӚҢІЛ 
“Ҧлық  болсаң  кішік  бол”  дейді  қазақ  даналығы.  Теміртаулықтар 
қанат қатайған ортаның қадір-қасиетін, берген мол тағылымын есте тҧтып, 
қастерлей білудің биік мҽдениеттілігін Елбасы ҥлгісінен біледі. Нҧрсҧлтан 
Ҽбішҧлы  тҥлеп  ҧшқан  қҧрыш  қалаға  келген  ҽр  сапарында  уақытының 
тығыздығына қарамастан, арман бесігінде бірге тербелген, болашаққа бірге 
қол  ҧстасып  қадам  басқан  тағдырластарымен  табысуға  қҧштар.  Сондайда 
Днепродзержинскіде  қатар  оқыған,  Қазақстан  Республикасының  еңбек 
сіңірген  металлургі  Алтынбек  Асанов,  иық  тірестіре  шойын  ағызысқан 
Владимир  Колбаса,  Қарағанды  политехникалық  институтынан  тҥлектес 
Қуаныш  Омашев,  комбинатта  қоян-қолтықтаса  қызмет  еткен  елдің  еңбек 
сіңірген экономисі Владимир Кауц, тҽлімгер-ҧстаз Арғын Жҥнісов сынды 
байырғы теміртаулықтар басы қосылып, кешегі кҿңілге ыстық шақтар еске 
тҥсіріліп,  кезіндегідей  еркін  сҧхбаттасып,  мҽре-сҽре  кҥй  кешіп  қалады. 
Арада  біраз  жылдар  ҿтсе  де  Елбасының  ҧмытпай,  ҿзі  ҥлкен  басын  иіп, 
орталарында  қҧшақтаса  отыруы  ҽрқайсысының  жҥрегін  елжіретеді.  Биік 
билік  басында  болса  да  сыйластықтан  ажырамаған,  достықты  ҥзбеген, 
кішіпейілдіктен  айнымаған,  қарапайымдылықты  сақтаған  адамгершілік 
ілтипат сҥйсінтеді. 
Н.Ҽ.Назарбаевтың  іскерлік,  ҧйымдастырушылық  қабілетіне,  жан 
ізгілігіне  ерте  куҽгер  де  солар.  Қуаныш  аға  айтуы  бойынша,  Нҧрсҧлтан 
Ҽбішҧлы  студенттік  қҧрылыс  жасағының  командирі  ретінде  алғаш  ауыл 
еңбеккерлерінің  алғысына  бҿленген.  Нҧра  ауданындағы  “Балықтыкҿл” 
кеңшарының  бас  инженері  болған,  осы  ҿңірдің  сыйлы  азаматы  Қорабай 
Досжанов  былай  деп  еске  алады:  “60-шы  жылдардың  басында  жаңадан 
қҧрылған шаруашылығымызда тҧрғын ҥй салуға қолғабыс етуге Қарағанды 
мемлекеттік  политехникалық  институтына  тілек  айттық.  Студенттерден 
қҧралған  жасақ  жіберілді.  Ҽуелде  бастап  келген  жігіт  болбыр  болып 
шықты.  Бірнеше  кҥн  қҧрылыс  мандымай,  уақыт  ҿтіп  бара  жатқан  соң 
ҿзгелерден  ерек  кҿзімізге  тҥсіп  жҥрген  жігітті  студенттер  қалауымен  
командир етіп тағайындауға ҧсыныс жасадық. Ол Нҧрсҧлтан Назарбаев еді. 
Тілегіміз  қабылданды.  Содан  соң-ақ  іс  қызып  сала  берді.  Бізге  артық 
салмақ 
салмай, 
тапшы 
қҧрылыс 
материалдарын 
Теміртаудан, 
Қарағандыдан  тауып  жеткізеді.  Серіктерінің  де  жҧмысқа  қҧлшынысы 
кҥшейді. Кҥзге дейін бірнеше ҥй бой кҿтеріп, ауыл тҧрғындары баспаналы 
болып  қалды”.  Бҥгінде  бҧл  ҥйлердің  бірінің  қабырғасында  оны  кімдер 
салғаны 
жайлы 
жазылған 
ескерткіш 
тақта 
жарқырап 
тҧр. 

 
156 
Балықтыкҿлдіктер  сол  ҥйлер  қҧтты  қоныс  болып  отырғандығын  мақтан 
етеді. 
Қуаныш  Омашевтың  ҥйлену  тойын  болашақ  Президенттің  ҿзі 
басқарып ҿткізгенін кҿпшілік біле бермеуі мҥмкін. Сонда Алатаудың асқар 
шыңдарының  сыңғырлап  аққан  суындай  жҥрек  қылын  тербеткен  сырлы 
ҽуендерін  ҽуелеткен  жас  Нҧрсҧлтанның  ҿнерлі  де  жігіт  екенін  алдымен 
таныған да тағдырлас қҧрбы-қҧрдастары. 
Байырғы  қызметтестермен,  сыйластармен  қауышу  сҽттерінде 
Нҧрсҧлтан 
Ҽбішҧлының 
кҿңіл-кҥйін 
қас-қабақтарынан 
бірден 
аңдайтындығы  біразына  белгілі.  Бҧйымтай,  базына  білдіру  ҽдеттерінде 
жоқ. Бірақ сыр тартылмай қоймайды. 
– “Владимир Александрович, ҿңің сынық қой. Денсаулығың қалай?” 
деп  бірде  сҧраған  соң  жҥрегімнің  шаншып  ауыратындығын  айтуға  тура 
келді, – дейді Кауц ағай, – білікті дҽрігерге кҿрінуімді, егер операция жасау 
қажет болса уайымдамауымды, кҿмек кҿрсетілетіндігін айтты. Операцияға 
тҽуекел  еттім.  Сҽтті  ҿтті.  Қайта  қатарға  қосылуым  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы 
мейірім  шуағының  шапағаты.  Атын  қалай  тауып  қойған  десеңізші. 
Бойынан ескен жылы нҧр бҽрімізді баурайтын. 
Бҧл  кісі  де  Магнитка  тарланы.  Оралдағы  Чусов  зауытынан 
шақырылған  маман  еңбек  жҽне  жалақы  бҿлімінің  бастығы,  ҽсіресе,  бас 
директордың  экономика  жҿніндегі  орынбасары  міндетін  атқару  кезінде 
жҧмыс  бабында  жас  басшы  қызметтесімен  етене  араласады.  Комбинат, 
қала тағдырына байланысты Мҽскеудегі жоғары орындар алдына қойылар, 
кҿтерілер мҽселелердің нақты ҽрі дҽлелді болуын қалайтынын бірден ҧғып, 
тиісті 
дерек-мҽліметтерді, 
анықтамаларды 
талап 
тҧрғысында 
дайындауымен шынайы тҥсіністік бекиді, сыйластық жарасады. 
Қызылорда  облысы,  Шиелі  ауданының  тумасы  Ҽбілҽш  Ҽбуовтің  де 
Елбасының  курстасы  болғаны  кҿпке  мҽлімсіз  еді.  Ҽншілік  дарыны  бар 
жігіт  Днепродзержинскіге  қолтығына  домбырасын  қыстырып  ала  барады. 
Оны училище кҿркемҿнерпаздарының байқауына қатыстырып, содан кейін 
қалалық  телеарнада  қазақ  ҽндері  мен  термелерін  шырқатқызып,  ҧлттық 
ҿнерімізді жергілікті тҧрғындарға таныстыруға ҧйытқы болған да кҿрінеді 
жас  Нҧрсҧлтан  Назарбаев.  Отбасылық  жағдайына  байланысты  ауылына 
оралуға  тура  келген  Ҽбекеңді  бірде  облысқа  жҧмыс  сапарымен  келгенде 
іздестіріп  тауып  алады.  Арада  біраз  жыл  ҿткенде  қауышқан  Мемлекет 
басшысы  мен  ауыл  ақсақалының  тҿс  тҥйістіріп,  айқасқан  қҧшақтары, 
сағыныштан  жасаураған  жанарлары  кездесуге  куҽ  болушылар  кҿңілін 
толқытады.  Президенттің  қанша  уақыт  ҿтсе  де  ел  ішіндегі  қатардағы 
азаматты досы ретінде ҧмытпауы адамгершілік пен кішіпейілдіктің ҥлгісін 
кҿрсетер емес пе. 
Украина  металлургиясының  қара  шаңырағына  арман-тілек  жетелеп 
барған  72  ҿреннің  біразы  Теміртау  еңбек  мектебінде  шыңдалып, 
араларынан  атақты  металлургтер,  6  ғылым  докторы,  танымал  қоғам 
қайраткерлері  шықты.  Рахметолла  Жанарбаев,  Айдархан  Қасымбеков, 
Тезек  Исаев,  Қабидолла  Сарекенов,  Сатыбалды  Ибрагимов,  Мақаш 

 
157 
Тҽтімов, Мақсҧт Нҽрікбаев сынды азаматтар есімдері аталғанда сол лектің 
лебін аңдай беруге болардай. “Ат тҿбеліндей аздығымыз ҧйымшыл болуға 
ҥйретті.  Намысқа  тырыстық.  Қазақ  деген  атты  қызғыштай  қорғадық. 
Жақсы  аталсақ  қуандық,  жаман  аталсақ  ҧялдық.  Есігіміз  жабылмады, 
дастарқанымыз  жиылмады.  Жҧбымызды  жазбадық”,  деп  тҧрғыластары 
Тілеуберді  Смағҧл еске  алатындай,  ниеттес  жастарды  тек  жақсы  жағынан 
кҿрінуге, оқуға, білімге, ҿнерге, спортқа ҧйытқы болып жҥруші Нҧрсҧлтан 
Назарбаев екен. 
“Днепродзержинск 
техникалық 
училищесінде 
оқығандардың 
кҿпшілігі кейін Қазақстанның металлургиялық зауыттарында жҧмыс істеді. 
Мен  оларды  барлық  облыстарда  кездестіремін.  Олар  бҥгінде  де  менің 
достарым  болып  қала  береді.  Училищедегі  оқу,  Магниткадағы  жҧмыс 
біздің мінезімізді шыңдады, ҿмірлік ҧстанымдарды белгіледі, берік іргетас 
болды”, – деген еді Елбасы теміртаулықтар алдында. Сондай достық қҧшақ 
жылуы барша қазақстандықтарға кең ашылып отырғаны ҿмір айғағы. 
 
* * * 
Бҧл  кҥнде  жылдық  ҿнеркҽсіптік  ҿндірісінің  кҿлемі  200  миллиардқа 
жуық теңгені қҧрайтын, бҧл аймақта шығарылатын ішкі жалпы ҿнімнің 40 
пайызына  тең  шаһар  жҧрты  мереке  алдындағы  дайындық  қҧшағында. 
Тҧңғыш  Президенттерін  ҿмірлеріндегі  ҿзгерістермен  қуантқысы  келеді. 
Елбасы  ҥшін  қуаныштың  ҥлкені,  тартудың  қымбаттысы  жаңадан  бой 
кҿтерген  тҧрғын  ҥйлер,  балабақшалар,  емханалар,  мектептер,  ҿндіріс 
орындары 
болмақтығын 
біледі. 
Бҧл 
жағынан 
кҿзайымдыққа 
қысылмастарына сенімді. 
Ағылып жастар тҧс-тҧстан, 
От жҥректері ҧғысқан. 
Батырдай алып Теміртау – 
Сомдалған болат, қҧрыштан. 
Жайнатып қазақ даласын, 
Қанаттандырған Елбасын. 
Отандас ардақ тҧтады 
Кҿшбасшы ҧстаханасын, 
–  деп  жергілікті  танымал  ақын  Сҽбит  Бексейіт  жырлағандай,  ерен 
еңбек  пен  қажырлы  қайрат,  ҿмір  тҽлімі  жарқырай  тҥсуде.  Содан  ҿткен 
алдыңғы толқын жолын қуып, ізін басуға талпыну мерейі зор мҽртебе жас 
буынға. Теміртау бҧған қашанғыдай берік тҧғыр. 
 
 
 

 
158 
 
ДҤНИЕЖҤЗІЛІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ 
КӚШБАСШЫСЫСЫЗ 
 
Елбасы Нҧрсҧлтан Назарбаевтың атына Павлодар облысындағы Ҧлы 
Отан  соғысының  ардагері  Мағау  Сыздықовтан,  Май  ауданының  Қҧрметті 
азаматы,  атақты  шопан  Рақымжан  Ыбыраевтан  жҽне  Май  ауданының 
Қҧрметті  азаматы,  жылқышы,  Мемлекеттік  сыйлықтың  лауреаты  Смағҧл 
Қҧрмановтан жеделхат келіп тҥсті. Онда былай делінеді: 
“Аса  мҽртебелі  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы!  Біз,  Семей  ядролық 
полигонымен  шектес  орналасқан  Павлодар  облысы  Май  ауданының 
тҧрғындары, Сіздің 1991 жылдың 29 тамызындағы Семей полигонын жабу 
жҿніндегі  Жарлығыңызды  зор  қуанышпен  қарсы  алған  едік.  Осылайша, 
Қазақстан  ядролық  қарудан  ҿз  еркімен  бас  тартқан  ҽлемдегі  бірінші  ел 
болып танылды. 
Сынақ  аймағында  тҧрғандықтан,  кҿрген  азабымыз  аз  емес. 
Сондықтан  Вашингтонда  ҿткен  саммитте  атом  қаруын  сынаудан  зардап 
шеккен  Семей  сынақ  аймағын  қалпына  келтіруге  байланысты  нақты 
ҧсыныстар  айтылуы  болашаққа  сенім  берді.  Сіздің  адамзаттың  дамуын 
қорғаудағы, халқы-ңыздың денсаулығын сақтаудағы қадамдарыңыз кҿңілге 
медеу  болып  отыр.  Ядролық  атом  қаруына  қарсы  кҥрестегі  дҥниежҥзілік 
қозғалыстың  басшысы  болып  отырсыз.  Салиқалы  саясатыңыздың  жҽне 
ҥлкен  беделіңіздің  арқасында  ҽлем  қауымдастығының  қҧрметті  мҥшесі 
атандық. Біз Қазақстанның осындай жетістіктерін мақтан етеміз”. 
Жеделхаттарының  соңында  павлодарлық  соғыс  жҽне  еңбек 
ардагерлері  Қазақ  елі  халықаралық  деңгейде  ҥлкен  абыройға  ие  бола 
берсін,  ҽлемде  бейбітшілік  орнату  жолындағы  істеріңізге  зор  табыс 
тілейміз, дейді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
159 
МАЗМҰНЫ 
ҒАЗАЛИЕВ А.М. АЛҒЫ СҾЗ...........................................................................3 
СЕМСЕРДЕН СОҚА СОҚҚАН САЯСАТКЕР................................................5 
ҚАСЫМБЕКОВ М. ЖАН ЖАДЫРАТАР ЖАСЫН СҾЗ............................15 
ҚАСЫМБЕКОВ М. ТАҢДАУ........................................................................27 
ЕСІМ Ғ. ТҦЛҒА ФИЛОСОФИЯСЫ..............................................................42 
ТҰРСЫНОВ С. “ТЫНЫШТЫҚТЫ АЛТЫНҒА ДА САТЫП АЛА 
АЛМАЙСЫҢ”..................................................................................................54 
ҚАЛИЖАН У. ЗАМАНА СЫНЫ...................................................................60 
АҒЫБАЕВ А. АТА ЗАҢ ЖҼНЕ ЕЛБАСЫ...................................................71 
САҒАДИЕВ К. НҦРСҦЛТАН НАЗАРБАЕВ: “АЛДЫМЕН - 
ЭКОНОМИКА…”............................................................................................75 
ТАСБОЛАТОВ А. ҼЛЕМ МОЙЫНДАҒАН ТҦЛҒА...................................94 
БІЛӘЛОВ С. ТҦҢҒЫШ ПРЕЗИДЕНТІМІЗДІҢ СЕНІМІ – ЕРЕКШЕ 
БАҚЫТ, ОНЫ АҚТАУ – ҚАСИЕТТІ ПАРЫЗЫМЫЗ.................................97 
АБДРАХМАНОВ С. ОЛ ЕЛДІҢ АТЫ - ҚАЗАҚСТАН, ОЛ ЕРДІҢ АТЫ - 
НҦРСҦЛТАН.................................................................................................104 
АБДРАХМАНОВ С. ЭДУАРД ШЕВАРДНАДЗЕ:  СІЗДЕР СЫН  
САҒАТТА СЫР БЕРМЕДІҢІЗДЕР..............................................................114 
СЫДЫҚОВ Е. ТАЖАЛДЫ ТҦНШЫҚТЫРҒАН ТҦЛҒА........................130 
САМРАТ Ж. ЕСЕЮ ЖЫЛДАРЫ.............................................................. ..139 
НЕСІПБАЙ А. ТЕМІРТАУ ТҦҒЫРЫ.........................................................150 
ДҤНИЕЖҤЗІЛІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ КҾШБАСШЫСЫСЫЗ....................158 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
160 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Кітапта
 
пайдаланған
 
фотосуреттер
 
Президенттің ресми сайтынан жҽне 
INTERNET ресурстарынан алынды. 
 
 
 
 
 
 
Тҧңғыш Президент ҥлгісіндегі  
имиджелогия негіздері 
 
Бас редактор
 
 
ҰҒА академигі Ғазалиев А.М. 
 
 
 
 
 
Басуға
 
29.09.10
 
қол
 
қойылды
. 
Пішіні
 
60x84/16 Кҿлемі 16,8 шартты баспа 
табағы.. Таралымы 10 дана.      Заказ№ 520
    
Келісімді
 
баға
 
 
Қарағанды
 
мемлекеттік
 
техникалық
 
университеті
 
баспасы
 
 
100027, 
Қазақстан
 
Республикасы
, 
Қарағанды
, 
Бейбітшілік
 
бульвары
 
–
 56