Семинар 3: Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері
жүктеу/скачать 28,26 Kb.
|
3 дайын
|
Семинар 3: Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері Жоспар: 1.Ғылымның әдіснамалық негізі болатын диалектикалық заңдарды атаңыз. 2.Гносеология дегеніміз не?Оның құрылымы қандай? 3.Таным қызметінің түрлерін атаңыз. 4.Ойлаудың негізгі логикалық формаларын атаңыз. 5.Пікір мен таным ортасындағы түрлі байланыстарды бейнелейтін логика заңдарын атап, мысалдар келтіріңіз. Диалектика ғылымның әдіснамалық негізі болатындығын түсіну үшін диалектиканың не екендігін еске түсіру керек. Философиялық сөздіктердің бірінде диалектика табиғат, қоғам мен сана дамуының жалпы заңдары, ақиқат құбылыстың ішкі қарама-қарсылықтарынан туындайтын өзіндік қозғалысты танудың теориясы мен әдісі деп анықтама берілген. Алғашында диалектика термині әңгіме жүргізу, дәлелдер келтіру, бэсекелесу өнері, қарама-қарсы пікірлердің қақтығысы деген түсінікте қолданылған. Сонымен бірге, диалектика ақиқат болмыстың жалпы қасиеттерін зерттейтін ғылым екендігі де белгілі. Ақиқат болмыстың жалпы қасиетіне барлық тіршіліктің жалпы байланысы жатады. Осы тұрғыдан келгенде кез келген құбылысты, мейлі ол ғылыми зерттеуде болсын, білім саласында болсын ортақ байланыста және ортақ шарттылықта алып қараған жөн. Табиғат, қоғам, сана мен танымдағы барлық процестерге тэн болған жалпы қасиеттерге себеп-салдарлық (ішкі, сыртқы, нақты және дерексіз) байланыстар жатады. Осы байланыстарға тиісті диалектикалық заңдардың негізгілері мыналар: ішкі тербелістердің (импульстердің), дамудың себебін ашатын және диалектиканың ядросы болып табылатын қарама-қарсылықтардың күресі мен бірлік заңы; ішкі қасиеттерге әсер етуші түбегейлі өзгерістердің дамуын белгілейтін мөлшерлік және сапалық өзгерістердің өзара ауысу заңы; терістеуді терістеу заңы, бұл заң дамудың үздіксіздігі мен ілгерілемелі, өрістеуші мәнін ашады. Терістеу дегеніміз - белгілі бір зат пен құбылыстың қайшылықтарын ашу, оларды шешудің жолдарын анықтау, жаңа сапаның пайда болуына мүмкіндік туғызу. Осыған лайық, даму жай қалыптан күрделіге, төменнен жоғары қарай өрлейді. Диалектика заңы - бұл тек материалдық дүниенің даму заңдары ғана емес, сонымен бірге адамзат танымының, ғылыми зерттеудің де заңдары. Негізгі заңдар диалектика категорияларында көрінетін заңдылықтар және болмыс пен құбылыстың, қажеттілік пен кездейсоқтықтың, мүмкіндік пен ақиқаттың, себеп пен салдардың, т.б. байланыстарын ашатын заңдармен нақтыланып, толығып отырады. Адам құбылысты барлық байланыстарымен, қатынастарымен, ортақ ауысуларымен, қарама-қарсылықтарымен танып-білуі үшін, оның санасында пайда болатын түсініктер соншалықты қарама-қарсы, өзгермелі, қозғалысшыл болуы тиіс. Сондықтан диалектика бір кезеңде таным теориясы және диалектикалық қисын (логика) да болады. Ол - тек таным негізі ғана емес, сонымен қатар сәтті тәжірибелік қызмет те. Жоғарыда біз диалектиканың кез келген құбылысты ортақ байланыс пен ортақ шарттылықта алып қарайтынын айтқан едік. Ал енді мысал ретінде көз алдымызға педагогикалық процесте, оқу мен тәрбие процесінде, білімдендіруде қаншалықты өзара байланыстардың, өзара тэуелділіктің, заңдылықтардың бар екендігін елестетейікші. Осы жағдайға қатысты атақты жаңашыл-ұстаз В.Ф. Шаталовтың «педагогика өте күрделі ғылым, оның күрделілігі жүз мыңдаған бөлшектерінің бас қатыратын өзара байланыстарында жатыр» деген сөздерін келтіруге болады. Ал бұдан алдын А.С. Макаренко да осы жайлы айта келіп, «педагогика - нағыз диалектикалық, қозғалысшыл, өте күрделі және жан-жақты ғылым» деп баға берген еді. Диалектика заңдарына қайта оралайық. Материалдық диалектика, жоғарыда айтқанымыздай, өзінің даму көздерін қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресінен іздейді. Бұл заң қарама-қарсылықтарды шешуде айқын көрінеді, яғни дамудың (табиғаттың, қоғамның, сананың, адам танымының, т.б.) қозғаушы күші осы қарама-қарсылықтарда және оларды шешуде жатыр. Мысалы, мектептегі оқу мен тәрбиеде қандай нақты қарама-қарсылықтар орын алады? Солардың кейбіріне тоқтала кетейік: оқушының мүмкіндігі мен оған қойылатын талаптар арасындағы қайшылықтар; оқушының оқуға болған ынта-жігері, талап-тілегі және осы талаптарды қанағаттандыруға сәйкес келмейтін мұғалімнің біліктілік деңгейі арасындағы қайшылықтар; оқушының тілегі мен мүмкіндігі арасындағы қарама-қарсылықтар; оқуға қойылатын талаптар мен оқуға болған селқостық. Осы барлық қарама-қарсылықтарды шешу, жою істерін толық қолға алғанда ғана ол дамудың қозғаушы күшіне айналады. Мектептің оқу-тәрбие істерінде әрдайым бұдан басқа да қарама-қарсылықтар туындап отырады. Мысалы, жаңа танымдық мәселелер, жаңа талаптар мен оларды шешуге арналған құралдар арасындағы қарама-қарсылықтар. Мұндай қарама-қарсылықтарды шешу көптеген факторларға тэуелді: мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне; білімнің мазмұны мен білім мазмұны теориясының орындалу дәрежесіне; оқу әдістері теориясының дайындық деңгейі мен педагогтың оларды тиімді қолдана білуіне; педагогикалық қабілет теориясының дайындық деңгейі мен мұғалімнің оларды игеру дәрежесіне; мұғалімнің жеке қасиеттеріне. Диалектиканың келесі негізгі заңдарының бірі - мөлшерлік өзгерістен сапалық өзгеріске ауысу заңы және керісінше. Бұл заң дамудың сыртқы өзгерістерін емес, ал ішкі қасиеттерінің өзгерісін белгілейді. Оқу мен тәрбие істерінде бұл жалпыфилософиялық заң қалай көрінеді? Мысалы, оқылып жатқан материал есте сақталуы үшін оқушы оны бірнеше рет қайталап, бекітуі тиіс. Егер тәжірибеде қолдану қажеттілігі туа қалса, онда ол белгілі бір сапаға жеткенше бірнеше жаттығулар мен мәселелерді орындауы керек. Осылайша жыл сайын белгіленген бағдарламаға сәйкес білім, шеберлік және дағды мөлшерін сәтті игеру нәтижесінде оқушылардың білім деңгейінің сапасы өзгереді. Осы негізгі екі заңмен тығыз байланыста болатын үшінші заң -терістеуді терістеу заңы. Осыған орай даму жай қалыптан күрделіге ауысады. Әр нәрсе өзінен бұрынғы басқа бір нәрсенің негізінде пайда болады. Яғни, жаңа ескінің негізінде дүниеге келеді. Жаңа мен ескі қарама-қарсы. Олардың күресі барысында жаңа ескіні жеңеді, басқаша айтқанда, жаңа ескіні теріске шығарады. Ескінің негізінде және онымен күрес барысында жеңе отырып, жаңаның пайда болуын терістеу деп атайды. Сөйтіп, обьектінің өздігінен дамуы барысында ескі сапаның жаңа сапамен ауысуы заңды процесс болады, диалектикалық терістеу дегеніміз міне, осы. Диалектикалық терістеу - дамудың шарты, әрбір сәті, сондай-ақ ескі мен жаңаның арасындағы дэнекері. Эволюция процесінде жануарлар мен өсімдіктердің барлық түрі бұрын болған түрлерден белгілі бір қасиеттерді сақтап қалып отырған. Ал қоғамдық дамуда бір өндірістік қатынастың орнын екіншісі ауыстырып отырады, бірақ өндіруші күштер сол қалпында сақталып, жаңа өндірістік қатынастың дамуына жағдай жасайды. Әр бір жаңа басқыш, жаңа белгі қандай да бір уақытта ескіреді, тозады және өз кезегінде терістеуге ұшырайды, яғни төмен деңгейдің орнын едэуір жетілген жаңа жоғары даму сатысы ауыстырады. Педагогикалық ғылым мен тәжірибеде, білім беру процесінде терістеуді терістеуге оқушылардың өзекті даму деңгейінің жақын арадағы даму аймағымен ауыстырылуын мысалға келтіруге болады. Бұл дәстүрлі оқумен бір қатарда мемлекеттік білім беру мәртебесін алған, бастауыш білімге бэсекелес болып отырған Л.В. Занковтың дамыта оқытуының дидактикалық жүйесінің базалық түсініктері болып табылады. Алғашында жақын жылдардағы даму идеясын белгілі кеңес ғалымы Л.С. Выготский ХХ ғасырдың 30-жылдарында ұсынған еді. Осы идея түбегейлі теориялық және тәжірибелік зерттеулерде (белгілі кеңес ғалым-педагогтары Л.В. Занковтың, В.В. Давыдовтың және Д.Б. Эльконның) дамытылды. Бұл идея бойынша, оқушы әрқашан жеңуге болатын ақыл-ой қиындықтарын, жаңаша әрекет тәсілдерін игеру қажеттігін сезінуі тиіс. Ол үшін мұғалім оның қажеттігі мен мүмкіндігі арасындағы қарама-қарсылықты туғыза білуі керек. Мұнда оқу оқушынының игерген даму деңгейінен элдеқайда алда жүруі шарт. Егер олай болмағанда, оқу дамудан едэуір артта қалып қояр еді. Сондықтан, жүйелі, нақты, Кәсіби-педагогикалық жақтан жан-жақты ойластыра отырып, оқушыларды олардың білім деңгейінен күрделірек келетін сұрақтарды, мәселелерді, тапсырмалар мен жаттығуларды шешуге жұмылдыру керек. Баланың өзі істей алатын жұмыстарды Л.С. Выготский «өзекті даму деңгейі», ал баланың ересек адамның жәрдемінсіз шеше алмайтын күрделі мәселені «жақын даму аймағы» деп атайды. Осы ғылыми қағида (бұл педагогикалық психология сияқты нақты ғылым саласының әдіснамалық идеясы) жаңашыл мұғалім С.Н. Лысенкованың шығармашылық қызметінде сәтті қолданылды. Зерттеушіге немесе білімдендіру жүйесіндегі қызметкерге диалектика заңдарын білудің не қажеті бар деген сұрақтың туатыны сөзсіз. Нақты жағдайларда осы заңдардың көрінуін үйрену: а) анау немесе мынау құбылыстың мазмұнын терең және дұрыс түсінуге ә) оған әртүрлі факторлардың әсер етуін шынайы бағалауға б) даму бағытын ой елегінен өткізіп, сол негізде нәтижені болжап, дұрыс шешім қабылдауға жағдай жасайды. Осылайша, диалектикалық-материалистік терістеу дегеніміз - әр бір зат пен құбылыс дамуынан туындайтын диалектикалық процесс. Сондықтан да мұндай терістеу диалектикалық, әрі өзін-өзі терістеу, әрі ішкі қайшылықтар дамуының заңды нәтижесі. Әрине, даму процесі туғызған ішкі және сыртқы қайшылықтардың қарама-қарсылығы салыстырмалы, өтпелі. Бірақ белгілі бір нақты кезеңде олар басты, негізгі әрі абсолютті болады. Сондықтан әдіснамалық жағынан алғанда ішкі және сыртқы теріске шығаруды анықтап, оны бөліп алып қарау эбден орынды. Сонымен бірге матералистік диалектика ғылыми зерттеуде зерттеліп отырған құбылыстың пайда болу тарихын, оның тегін, оған тэн болған қарама-қарсылықтарды, тенденцияларды байқап, оның болашақ дамуына болжау жасауға мүмкіндік беретін логикалық және тарихилық бірлік принципін қолдайды. Логикалық талдау нәтижесінде зерттеліп отырған құбылыстың мазмұны мен заңдылығын тереңірек тануға жол ашылады. Гносеология немесе білім теориясы бұл жалпы білімді зерттейтін философия бөлімі. Ол білімнің бастауларымен қатар табиғатты зерттеуді қарастырады. Гносеология тек белгілі бір саланы ғана талдап қоймайды, сонымен бірге адамның білім алуға қаншалықты қабілетті екеніне және оның нәтижелеріне назар аударады. Гносеологияның постулаттары бойынша, адам оны шындық пен шындыққа жақындататын бірқатар дереккөздерді пайдаланады. Бұл көздер - қабылдау, бейнелеу, тұжырымдама, пайымдаулар, мағынасы, түсіндіру және қорытынды. Гносеологияны гносеологиямен шатастыруға болмайды, өйткені соңғысы негізінен ғылыми білімді зерттеуге, гипотезалар мен заңдар мен қағидалар полкін қолдануға назар аударады, гносеологиядан айырмашылығы, ол білім. Тарихы. Гносеологияға қатысты алғашқы зерттеулер ежелгі Грециядан зерттеудің талдауы мен жіктелуін ұсынған Фетет диалогтарының арқасында басталады. -Аристотель білім эмпирикалық түрде (немесе сезім арқылы) алынғандығын айтып, осы тақырыпта бірқатар үлес қосты. Ол сондай-ақ метафизика туралы алғашқы зерттеулер жүргізді. - Орта ғасырлар білімді зерттеу үшін қызықты кезең болды. Әулие Августин білім құдайдың араласуының арқасында қол жеткізілді деп мәлімдеді, ал Фома Аквинский Аристотельдің білім теориясының негіздерін құру үшін алғашқы постулаттарын жинады; Бұл реалистік және номиналистік көзқарастан терең бас тартуды көрсетті. -Қайта өрлеу дәуіріндегі жетістіктердің арқасында ғылымға және басқа зерттеулерге үлкен қатаңдық беретін аспаптар ойлап табудың арқасында білімнің бірқатар жетістіктері болды. Бұл сонымен қатар қазіргі заманның кіріспесі болды. -С кезеңінде. Джон Локк пен Фрэнсис Бэкон сияқты XVII кейіпкерлер эмпиризмді білімнің негізгі көзі ретінде қорғады. Затты зерттеудің және оның адаммен байланысының тереңдеуі байқалды. - 1637 және 1642 жылдары Рене Декарт оны жариялады Әдіс бойынша дискурс және Метафизикалық медитациясәйкесінше және қауіпсіз білім алудың қайнар көзі ретінде әдістемелік күмәнді енгізді. Оның арқасында рационалистік ағым пайда болды. -Эмпиризм мен рационализм сол кезде басым ағымға айналды. Иммануил Кант трансценденталды идеализм деп аталатын идеяны ұсынды, ол адамның пассивті тұлға емес екенін, бірақ білім алу тұрғысынан прогрессивті процестің бөлігі екендігін көрсетті. Кант білімнің екі түрін орнатты: мінездің бірі априори, бұл әмбебап болғандықтан дәлелдеуді қажет етпейтін түрі; және басқа дапостериори, бұл оның жарамдылығын тексеру үшін бірқатар құралдар қажет. Осы кезде гносеологияның тағы бір суб тармағы пайда болды: неміс идеализмі. -С. ХХ - бұл феноменология, теория мен эксперимент арасындағы орта нүкте болып саналатын білім теориясының ағымы. Мұнда логикалық сипаттағы аспектілер көбірек ескеріледі, өйткені бұл ғалымның интуициясына байланысты. -Ал, керісінше, англосаксон мектебінде (АҚШ, Жаңа Зеландия, Канада, Ұлыбритания және Австралия) шындықтың мәнін түсіну үшін эмпиризм мен ғылыми зерттеулерден құтқаратын аналитикалық философия деп аталатын ағымның түрі жасалды. -1963 жылы «Fitch Paradox» деп аталатын әдіс енгізілді, бұл «егер барлық шындықты білуге болатын болса, онда барлық шындық белгілі болар еді» деген постулаттан туындайтын тәсіл. Алайда, ақиқат ұғымы кең және кейде субъективті екенін ескеру қажет. Гносеология адам бойындағы білімнің табиғатын, пайда болуын, алуы мен байланысын зерттеуге ерекше назар аудармайды, белгілі бір зерттеу салаларын ескермей. Яғни, ол адамның субъект пен объектінің өзара байланысынан ақиқат пен шындықты қалай білуге қабілетті екенін анықтаумен шектеледі. Сөздің этимологиясы бойынша ол грек терминдерінен шыққан гноз, бұл «білу факультеті» дегенді білдіреді; Y логотиптер бұл доктринаға немесе пайымға сілтеме жасайды. сипаттамалары -Білім түрлерін, оның шығу тегі мен заттардың табиғатын зерттеу. -Математика, химия немесе биология сияқты нақты емес, жалпы білімнің табиғатын зерттеу. Әдетте бұл білімнің үш түрін ажыратады: тікелей, ұсыныстық және практикалық. -Гносеология үшін білімді алудың екі тәсілі бар: ақыл мен сезім. -Бұл Ежелгі Грециядан басталады, Платондық Тетет диалогынан. -Оның басты проблемаларының бірі - ақтау, яғни қандай жағдайда сенім білім деп аталуы мүмкін. Гносеология мәселелері. Гносеология білімнің әр түрлі мәселелерін қарастырады, олар: Мүмкіндік - философтар зерттеу объектісін білу мүмкіндігіне күмән келтіреді. Шығу тегі - білімді тәжірибе алды ма, ақылға сыйды ма деп сұраңыз. Мәні - бұл екеуінің қайсысының шынайы маңызы бар екенін сұрай отырып, субъект пен объектінің өзара байланысына байланысты. Білім түрлері. Гносеологияның туындаған мәселелеріне байланысты білімнің әртүрлі мүмкіндіктері немесе түрлері бар: Догматизм - бұл біздің барлығымыз қауіпсіз және әмбебап білім ала аламыз деп болжайды, сондықтан білімге ешқандай проблема болмайды. Реализм - адам шындықтың арқасында шындыққа жете алады. Қателіктер аз ықтималдықпен болатын оқиғалар ретінде қарастырылады. «Заттардың болмысы» басым болады. Скептицизм - догматизмнен айырмашылығы, скептицизм білімнің бәрі бірдей қауіпсіз еместігін көрсетеді. Сын - қант қорғай отырып, ол бізді түпкілікті мақсатқа жетелейтін уақытша болжамдар тапқан кезде абсолютті шындыққа жақындауға болады деп санайды. Білімнің пайда болуына сұрақ қойыңыз. Эмпиризм - білім тәжірибеден алынады және сезім арқылы қабылданатын нәрсе. Қазіргі уақытта ол білім алу процестері тұрғысынан негізгі салалардың бірі болып саналады. Рационализм - Рене Декарт қорғаған, бұл адамның идеялармен туатынын және ақыл-ойдың ақиқатты алуға болатын құрал екенін көрсетеді. Идеализм - Иммануил Кант әзірлеген бұл ілім рационализм мен эмпиризмге сын ретінде пайда болып, оның орнына субъектінің пассивті тұлға емес екендігін, сонымен бірге объектімен өзара әрекеттесуге қабілетті екендігін қорғайды. Конструктивизм - субъект шындық туралы білімге жетеді және оны объектімен өзара әрекеттесуден кейін нормалау арқылы құрастырады. Логика — бұл ДҰРЫС ойлаудың заңдары мен формалары туралы ғылым. Логиканың басты мақсат-міндетінің бірі — «ҚАЛАЙ алғышарттардан (ойдың басты негізі) ДҰРЫС тұжырымға (қорытынды) келіп, ойлану объектісі (кез келген нәрсе) туралы шынайы білімге (АҚИҚАТҚА) қол жеткізуге болады?» деген сұрақта жатыр. Осы тұста ескерте кететін бір маңызды нәрсе: логика ойлаудың мазмұнын (содержание) ЕМЕС, оның ФОРМАСЫН зерттейді. ЯҒНИ Логика біздің НЕ ЖАЙЛЫ ойлайтынымызды емес, ҚАЛАЙ ойлайтынымызды зерттейді. Логикада негізгі 3 ойлау ФОРМАСЫ БАР. Олар: ұғым, пікір, пікір қорыту. Ұғым — бұл қандай да бір затты не құбылысты немесе оның белгілерін білдіретін ойлау формасы. Ұғым біздің тілде СӨЗ не СӨЗ ТІЗБЕГІ ретінде қарастырылады. Біздің айналамызда қаншама заттар мен құбылыстар, олардың белгілері бар және біз оларға АТАУ қоямыз, АТАЙМЫЗ. Біз «бұл балық», «бұл оқулық», «бұл ержүректік», «бұл ғарышкер», «ал мынау ғаламшар» дейміз. Осында аталған балық, оқулық, ержүректік, ғарышкер, ғаламшар — барлығы ҰҒЫМДАР болып табылады. Бұдан түсінетіміз: ұғымдар — бұл біздің айналамыздағы заттар және құбылыстардың және олардың белгілерінің АТАУЛАРЫ. Егер бірнеше ұғымдарды өзара байланыстырсақ, олардан ПІКІР пайда болады. Пікір өзара байланысқан ұғымдардан тұратын ойлау формасы болып табылады. Мысал ретінде екі ұғымды алайық: «cазан», «балық». Оларды өзара байланыстырып, біріктірсек: барлық сазандар БАЛЫҚТАР болып табылады. Міне, бұл енді ПІКІР. Басқаша байланыстырып көруге болады: КЕЙБІР балықтар САЗАНДАР болып табылады. және де: барлық сазандар — балықтар, кейбір адамдар — спортшылар, барлық ғаламшарлар жұлдыз емес, — бұның барлығы ПІКІРЛЕР болып табылады. Енді ойлаудың соңғы формасына келсек, Егер екі немесе одан да көп пікірлерді өзара байланыстырып, олардан бір ЖАҢА ПІКІР шығарсақ, қорытсақ, ол — ПІКІР ҚОРЫТУ деп аталады. ПІКІР ҚОРЫТУҒА мысал келтірсек: БІРІНШІ пікір: барлық ғаламшарлар қозғалады. ЕКІНШІ пікір: Жер — бұл ғаламшар. Сәйкесінше, Жер қозғалады. Пікір қорытуда пікірлерден шынайы да, ЖАЛҒАН да тұжырым шығуы мүмкін. Мысалы: БІРІНШІ пікір: БАРЛЫҚ балалардың ақыл-ойы бар. ЕКІНШІ пікір: ЕРЕСЕКТЕР бала ЕМЕС. Сәйкесінше, ересектерде ақыл-ой жоқ (ЖАЛҒАН тұжырым). Сонымен, бұл жазбада логика дегеннің не екенін, оның мақсат-міндеті неде екенін біліп және ең бастысы ОЙЛАУ ФОРМАЛАРЫМЕН таныстық. 1. Тепе-теңдік заңы (А дегеніміз ол А) Мысалы: жаңбыр дегеніміз ол жаңбыр 2.Қайшы болмау заңы. Бір дұрыс пікірге қайшы келетін екінші пікірдің болмауы (А дегеніміз А1 болуы мүмкін емес). Жаңбыр жауып тұр деген пікірмен жаңбыр жаумай тұр деген пікірдің бір мезгілде дүрыс болуы мүмкін емес 3. Үшіншісі жоқ заңы (А немесе Б). Жаңбыр жауып тұр немесе жауып тұрған жоқ, үшіншісі болуы мүмкін емес 4.Дәлелдің жеткіліктігі заңы. (Б дұрыс па, онда А да дұрыс болғаны). Жер балшық па, онда жаңбыр жауған. 1. Металл (жай ғана ҰҒЫМ). 2. Барлық металл қызса, ұлғаяды (ПІКІР). 3. Барлық металл қызса, ұлғаяды. Ал темір — бұл металл. Сәйкесінше, темір де қызса, ұлғаяды (ПІКІР ҚОРЫТУ). жүктеу/скачать 28,26 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|