Семинар материалдары №2 «45minut kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым»
жүктеу/скачать 2,94 Mb. Pdf көрінісі
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: «Бастауыш мектеп» журналы. 2003, № 3. Г.Жадрина, «Деңгейлік тапсырмаларды орындату арқылы нәтижесіне жету әдістері», Алматы, 2000. Ж.Кобдикова «Оқыту процесін технологияландыру», 2001. «Қазақстан мектебі» журналы, 2003, № 1. «Қазақстан мектебі» журналы, 2003, № 6. Қазақ тіліне арналған деңгейлік тапсырмалар 2-сынып, 2005. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Қызылорда қаласы №43 Ж.Махамбетов атындағы қазақ орта мектебінің математика пәні мұғалімі Ерекешова Зеріп Малкаждарқызы ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ САБАҚ ЖОСПАРЫ Сабақ тақырыбы Ең кіші ортақ еселік (ЕКОЕ) Сілтеме А.Е.Әбілқасымова ,Т.П.Кучер, З.Ә. Жұмағұлова Математика. 5 сынып. Алматы «Мектеп» 2009. [90-98-бет]; Математика. Оқыту әдістемесі. [42-43-бет] Жалпы мақсаты Ең кіші ортақ еселік ережесін білу,сандарды жіктей отырып,ең кіші орта ортақ есел еселікті таба білу және әртүрлі есептер шығаруда қолдана білу. Оқу нәтижелері Оқушылар берілген санның ең кіші ортақ еселігін табуды және әртүрлі есептер шығаруда қолдануды үйренеді. Оқушылар тақырыпты өздері оқи отырып, мәнін ашады, салыстырмалы сипаттама бере отыру арқылы мақсатына жетеді. Түйінді идеялар Оқушыларды сыни тұрғыдан ойлай білуге,өз ойын ашық айтуға, топпен жұмыс жасауға баулу Ең кіші ортақ еселік. (ЕКОЕ). Балалар,жаңа тақырыпты бастамас бұрын 4 және 6 сандарының еселіктерін жазып,мына кестені толтырайық. ЕКОЕ (4;6)=12 Екі натурал санның ең кіші ортақ еселігі деп осы сандарға еселік болатын ең кіші натурал санды айтады. 51 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы Ең кіші ортақ еселікті табу жолдары : Бір және одан да көп натурал сандардың ең кіші ортақ еселігін табу үшін: - берілген натурал сандар жай көбейткіштерге жіктеледі; - натурал сандардың бірінің жіктелуіне кіретін жай көбейткіштер тізіліп жазылады., - осы көбейткіштер басқа натурал сандардың жіктелуінен алынбай қалған жай көбейткіштермен толықтырылады. - Барлық алынған көбейткіштердің көбейтіндісінің мәні табылады. Мысалы: ЕКОЕ(50;28)=2 2 =700 50=228= Бірі екіншісіне бөлінетін натурал сандардың ең кіші ортақ еселігі ол натурал сандардың үлкеніне тең. ЕКОЕ(42;7)=42 ЕКОЕ(3;6;102)=102 Өзара жай сандардың ең кіші ортақ еселігі сол сандардың көбейтіндісіне тең. Мысалы: ЕКОЕ(2;3)=6 ЕКОЕ(4;13)=52 Жаттығулар Топтық жұмыс, жұптық жұмыс, жеке жұмыс жүргізу . Оқушыларға анық та ,нақты мақсат қоюға мүмкіндік беру. I.Ұйымдастыру. Психологиялық сәт. Оқушыларды сабаққа бағыттау. 2 мин II. Үй тапсырмасын тексеру. 3 мин «Миға шабуыл» а) Берілген сандардың ЕҮОБ деп қандай санды айтады? б) Өзара жай сандар деп қандай сандарды айтады? в) Құрама сандар деп қандай сандарды айтамыз? г) Жай сандар деп қандай сандарды айтамыз? д) Құрама санды жай көбейткіштерге қалай жіктейміз? е) 1 саны қандай сан? III. Жаңа тақырып. 1. Әр топ өз ойларын сурет, сызба, жазу арқылы флипчартқа түсіріп, тақырыптың мәнін жеткізіп, ашады. 6 минут беріледі. 2. Постер қорғау. 6 минут 3. Топтарға тапсырмалар беру. Жұптық жұмыс. 4 мин І топ .№338,№341 есептер ІІ топ. №341,№344 есептер ІІІ. топ. № 342,№344 есептер ІҮ топ. №344,№346 есептер V топ. №340,№346 есептер 4.Бағалау. Есептерді шығарып болғаннан кейін топтағы 1-ші жұп пен 2-ші жұп бір-бірінің есептерін ауыстырып тексереді. Дұрыс жауап А-4 форматты параққа жазылып топтарға таратылады. Жұп бірін- бірі бағалайды және өздерін бағалайды. 2 мин IV.Сергіту сәті. «Қара жорға » биі 2 минут V. Жеке жұмыс. Тест тапсырмалары. 6 мин 1. Сандардың ең кіші ортақ еселігін табыңдар. а) 84;72 және 126 А).126, Б) 248; В) 252; С) 504 52 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы 2. 15; 19 және 57 А).125, Б) 285; В) 255; С) 525 3. ЕКОЕ( 2;17;51) А).128, Б) 268; В) 102; С) 786 4. ЕКОЕ( 12;22;32) А).1056, Б) 2484; В) 2126; С) 1256 5. ЕКОЕ( 24;34;56) А).2856, Б) 2484; В) 2126; С) 1256 6.ЕКОЕ( 224; 48) А).1232, Б) 684; В) 672; С) 352 Бағалау. 2 мин. Есептерді шығарып болғаннан кейін топтағы оқушылар бір-бірінің есептерін тексереді. Дұрыс жауап және балдық жүйеден бағаға айналдыру шкаласы интербелсенді тақтада жазылып тұрады.Оқушылар бір-бірін бағалайды. VI . «Кім жылдам?» 2 мин Топ аралық жарыс тапсырмалары беріледі. Тапсырмалар үлестірмелі парақтарға жазылады. (сонда қай топ жаңа - тақырыпты қалай меңгергендігін білуге болады.) Бағалау. 2 мин. Топтар бір-бірін бағалайды. Дұрыс жауап интербелсенді тақтада көрсетіледі. VII. Бекіту. Сұрақ-жауап 5 мин 1. Екі натурал санның ең кіші ортақ еселігі дегеніміз не? 2. Өзара жай сандардың ең кіші ортақ еселігі деп нені айтады? 3. Екі немесе бірнеше натурал санның ең кіші ортақ еселігін қалай табуға болады? 4. Салыстыр. ЕКОЕ(42;7) және ЕКОЕ(3;6;102) 5. 6 және 9 сандарының еселіктерін ата. (ауызша) 6 . 7 және 9 сандарының еселіктерін ата. (ауызша) 7. а)ЕКОЕ (5;13) =65 б) ЕКОЕ(18;54) =54 в) ЕКОЕ (12; 54) =108 Оқы және ЕКОЕ тап VIII. Бағалау. «Рефлексия» 2 мин Бірлескен жұмысқа негізделген тәсіл Топтық жұмыс, жұптық жұмыс, жеке жұмыс жүргізу . Оқушыларға анық та ,нақты мақсат қоюға мүмкіндік беру. Топтар: «Ұландар», «Қырандар», «Үздіктер», « Алғырлар », «Бірліктер» А,В,С деңгейлі оқушыларға тапсырмалар: А. ЕКОЕ (15; 20;45)*ЕКОЕ (18;27,36)=180*108=19440 В. ЕКОЕ (16;29;58) = 464 С. ЕКОЕ (6; 21) =42 Оқуға арналған тапсырма (қосымша) Үй тапсырмасы: №347 есеп 1 мин. Оқушыларға рефлексия парағын таратып беремін, оқушылар толтырып береді. Жинап алып оқып, түсінбеген оқушыға келесі сабақта назар аударып (фокусқа алып) , жеке жұмыс жасаймын. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 53 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы Қызылорда қаласы. №43 Ж.Махамбетов атындағы қазақ орта мектебінің информатика пәні мұғалімі Назарова Нұргүл Нұрқожақызы Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін сыни тұрғыдан ойлау арқылы дамыту Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету модулін оқыту үдерісінде қаншалықты маңызы бар? Әрине маңызы бар, себебі: сыни тұрғыдан ойланған оқушы өзіне берген жауабын дұрыс түсіндіре алады және жауап беруге үйренеді. Соның нәтижесінде оқушының пәнді терең түсіну және қолдану қабілеті дамиды. Оқушыларды оқыту барысында "сындарлы оқыту" бағдарламасындағы сыни тұрғыдан ойлауға үйрету негізінде жүргізілген сабақ өз нәтижесіне тез әрі жеңіл түрде қол жеткізіледі. Бұл модульдің мақсаты әр- түрлі жастағы оқушыларға кез- келген іс- әрекетке сыни тұрғыдан қарау. Оқушылар жұппен, топпен бірігіп жұмыс жасауға дағдылану арқылы пәнге деген қызығушылығы артады, тұлға бойында шыдамдылық, мейірімділік, ұжымдық жауапкершілік, бірігіп бір мәселені шешу секілді қасиеттерді дамытады.Мысалы: белгілі бір тақырып бойынша әр оқушы өз ойын айта біліп, топ мүшелері оған топтық көмек қарекетін жасайды. Сыни тұрғыдан ойлау – Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Бұл модуль оқушылардың да, мұғалімдердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы оймен қабылдауын көздейді. Сыни тұрғыдан ойлау – бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және жинақтауға бағытталған пәндік шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды білдіреді. Оқушыларды сыни тұрғыдан ойландыра алатындай ашық сұрақтар, деңгейлік тапсырмалар және оқушыны сыни тұрғыдан ойландыра отырып, оқуының қай деңгейде екендігін анықтауға болады. Мерсер сыныпта талқылауды дәлелдеудің үш түрін анықтаған. Олар: 1.Әңгіме-дебат,оқушылар бәсекеге қабілетті,басқа адамдардың көзқарасын қабылдауды қаламайды. 2.Кумулятивтік әңгіме,мұнда оқушылар бір-бірінің үлесін сынамайды және сындарлылыққа негізделеді. 3.Зерттеушілік әңгіме,ұсыныстар жайында күмән туып,қарсы дау айтылып,негізделген дәлел мен сын тұрғысынан ойлайды Осы тұжырымдаманың дәлелі ретінде "Бірге ойлаймыз","Бірік,бөліс,ойлан",т.б әдістері арқылы топтық тапсырмалар, постер жасау топ мүшелерінің арасында қызу пікірталастық әңгіме кеңінен өрбігенін байқауға болады. Мысалы: «Постерге қалай түсіреміз?», «Дәлелдермен түсіре аламыз ба?»,« Критерий бойынша міндетті түрде жазып отыруымыз керек», деген сұрақтар төңірегінде сыни тұрғыдан ойлана отырып, өздерінің ресурстарын біріктіруге талпыныс жасайды Сыныптағы қарым - қатынасты зерттеуді көздеген еңбектер белгілі бір өзара әрекеттестік үлгілері бірлескен іс-әрекетке тартылуымен қатар, жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттері өрістеуіне және зияткерлік қырларының дамуына ықпалын тигізетіндігін, сынып оқушылары сыни тұрғыдан ойлана алатынын, өзінің көшбасшылык қабілеттерін көрсете алады. Сыни тұрғыдан ойлауда бақылау мен тыңдау арқылы дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау үшін талапқа сай өлшемдерді қолдану сияқты дағдыларды дамытуды қарастырады. Сыни тұрғыдан ойлаудың дағдылары бақылау, талдау қорытынды, интерпретация. Осы дағдыларды сабақтың қорытынды бөлімінде көруге болады. Эдвард де Боно ұсынған «Алты ойлау қалпағы». Бұл ойлау қалпақтарының мақсаты: әр түрлі ойлауды қажет ететін сұрақтар, проблемелар, ситуациялар төңірегінде ой қорыту, өздерінің ойларын сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінен табуды қажет ететін негізгі ерекшеліктердің бірі тәртіпті,яғни тиянақты, нақты және жан-жақты бола білетіндігін байқадым, Сыни тұрғыдан ойлауда ең басты нәрсе-сұрақтың дұрыс қойылуы. Мінекей менің ең басты назарда ұстағаным сұрақ қоюдағы басты мақсатым сұрақты дұрыс қоя білуді қадағалау, ұйымдастыру болды. Мен үшін ең тиімді сабақ ол- нәтижелі сабақ. Ал сабақтың нәтижесі оқушылардың іс-әрекетінен көрініс табады. 54 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы Сыни ойлау-оқушылардың қай нәрсеге болса да терең оймен қарап, салыстыра талдау жасап, көзқарасын білдіру, өзіндік менін қалыптастыру.Жалпы айтатын болсақ сыни ойлау дегеніміз- баланы ойлауға үйрету! Ойлау арқылы бала көп нәрсеге қол жеткізуі мүмкін! Сыни ойлауға оқыту-жеңіл міндет емес. Оны белгілі кезеңде орындап, кейін ұмытып кетуге болмайды. Сыни ойлау, бұл- ағылшындық көптеген ғалымдардың алдыңғы қатарлы идеялар негізінде құрылған жоба. Шығыс данасы Конфуции былай дейді: «Маған айтсаң, ұмытып қалам, көрсетсең есімде қалады, ал өзім істесем, үйреніп алам». Яғни, баланың ынтасын жетелеу қызығушылығын ояту арқылы оқыту, үйрету, көрнекілікпен көрсету, оны өз беттерінше практикада қолдана білуі қажет деген сөз. Пайдаланылған әдебиеттер Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Үшінші (негізгі)деңгей. Үшінші басылым (2012 ж) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ахметова Сафура Орынбекқызы Қызылорда қаласы. №43 Ж.Махамбетов атындағы қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 9-сынып Қазақ тілі Тақырыбы: Ғылыми стиль Мақсаты: Оқушыларға ғылыми стильдің ерекшеліктерін меңгерту Дамытушылық: оқушылардың ой-өрісін кеңейту, шығармашылық ізденісін арттыру Тәрбиелігі: адамгершілікке тәрбиелеу. Типі: аралас сабақ Түрі: дәстүрлі сабақ Әдісі: іздену, сұрақ - жауап, түсіндіру. Көрнекілігі: интерактивті тақта, кестелер, сызбалар Сабақтың барысы: Ұйымдастыру. Үй тапсырмасын сұрау. Жаңа сабақ: Білу. Бүгін біз сабақта нені білуіміз керек? Ғылыми стиль. Ғылыми стиль ерекшелігі. Ғылыми стильдің тілдік көрінісі. «Ойлан тап»кезеңі 1. сұрақ. Стиль ұғымын қалай түсінесің? 2. сұрақ. Қазақ тіліндегі стильдің саны. 3. ұрақ. Ауызекі сөйлеу стилінің неше түрі бар? 4. сұрақ. Көркем әдебиет стилі жөніндегі өз пікірің. 5. сұрақ. Іс- қағаздар стилінің түрлерін ата. 2) Ойды дәл, нақты әрі түсінікті етіп жеткізеді. Заттар мен құбылыстардың ерекшелігін ашып, мәлімет береді. Ойды тұжырымды түрде хабарлауға тапсырады. 3)Ғылыми стильдің тілдік ерекшелігі Оқулықпен жұмыс 92- жаттығу Термин сөздерді табу. Сайсағыз сөздеріне фонетикалық талдау жаса. Термин сөздер: эфир майы, иілік заттар, флавоноидтар, терпендер, иссопин пигменттері. Бер: Сайсағыз Шешуі: 8 0 = 3 +5 -дауыссыз дыбыстар -дауысты дыбыстар Б = 2 (С)+ 1 (й)+ ғ, з 1)Тіл қатысына қарай = 2 (С) қатаң+ 1 (й) үнді 3 = 2 (а) жуан+ 1 (ы) жуан 55 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы 0 жіңіщке 2)Жақ қатысына қарай 3 = 2 (а) ашық 1 (ы) қысаң 3)Ерін мен езудің қатысына қарай 3 = 2 (а) езулік+ 1 (ы) езулік 0 еріндік 96- жаттығу Туынды сөздер: майлы Майлы сөзіне сатылай кешенді талдау. 1. Туынды сөз. 2. Дара сөз. 3. Бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар. 4. Лексикалық мағынасы – заттың сынын білдіретін ұғым атауы. 5. Грамматикалық мағынасы – сын есім. 6. Сұрағы - қандай? 7. Қатыстық сын есім. Мәтіннің стилі – ғылыми стиль. Тапсырма Мына сөйлемдердің ғылымның қай саласына жататынын анықтаңдар. 1) Сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстыратын шылғауларды жалғаулық шылғаулар дейміз. 2) Тік бұрышты параллелипипедтің көлемі оның үш өлшемінің көбейтіндісіне тең болады. 3) Жеке адамдар қатынасқан сюжетті, оқиғалы, әңгімелі өлең поэма делінеді. 4) Қасымхан – Қазақ Ордасының негізін салушы екі арыстың бірі- әз Жәнібек ханның баласы. 97- жаттығу . Мәтіннен бір сөйлемге синтаксистік талдау жасалады Перизат жалма – жан киініп далаға шықты Семантикалық карта № Стиль түрлері Мысалдар Ғыл ыми стил ь Ресми іс- қағаз дар стилі Пуб лици стик алық стил ь Көрк ем әдеб иет стил і Ауызек і сөйлеу стилі 1 «Қазақойл» компаниясы Атырау мұнай өңдеу зауытының 85 пайыз акциясына ие болды. 2 Күн ұясыена қона теріскей қабақтан шұбатылып, қоңыраулатқан көш көрінді. 3 Қысым тек температураға тәуелді болады. 4 Кімнің баласысың? Әбдірахманның. 5 29- бап ҚР азаматтары денсаулығын сақтауға, медициналық көмекті тегін алуға құқылы. 4.Үйге : «Сәулетті Қазақстаным» ой толғау жазу. 100- жаттығу. Ғылыми стиль. Қорытынды. Бағалау. --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 56 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы «ҚҰРТ – ҚАЗАҚТЫҢ БРЕНДІ» Бағыты: Экология Орындаған: Қызылорда қаласы № 43 мектептің 3«Ә» сынып оқушысы Ділдабекова Жұлдыз Ғылыми жетекші: № 43 мектептің бастауыш сынып мұғалімі Садықова Ажар Сейтсұлтанқызы Ғылыми кеңесші: Ерекешова Зеріп № 43 мектеп директорының ғылыми әдістемелік жұмыс жөніндегі орынбасары П І К І Р Бұл жоба қазақ халқының байырғы тағамы – құрттың пайдасын зерттеуге арналған.Құрт – сүттен жасалған ұлттық тағам. Құрт – сөзінің мағынасы да құрғатылған, кептірілген сүт деген мағынаны береді. Бұл тағам ақуыздарға өте бай, адам денсаулығына өте пайдалы. Жобада құртты Қазақстанның ұлттық бренді ретінде әлемдік нарыққа шығаруға болатынын атап көрсеткен. Сүтті соншалық қасиеттеудің басты себебі – ол тіршілік арқауы, одан неше алуан құнарлы тағамдар әзірлеп, дастарқан молшылығын жасаған. Одан қымыз, шұбат, айран, қатық, сары май, ірімшік, құрт, сүзбе, қаймақ сияқты ішетін, жейтін, сусындайтын алуан түрлі тағам әзірлейді.Сүт төрт түлік малдың аттарына қарай бие сүті, түйе сүті, қой – ешкі сүті, сиыр сүті делінеді.Қазақ халқы асты өте жоғары бағалаған әрі қастерлей білген. Жұлдыз өзінің зерттеу жұмысында құрттың жасалу жолы мен мен пайдасына көңіл бөлген. Құртты жасаудың жолдарын көрсете білген. Зерттеу жұмысының жаңалығы: -Құртты жасаудың жолдарын көрсете білген; -ғаламтор материалдарын тиімді пайдаланған; Бастауыш сынып оқушысы Ділдабекова Жұлдыздың осындай ізденісіне қуана отырып, сәттілік тілеймін. Бұл жұмыс болашақ көлемді зерттеулердің бастамасы болады деп есептеймін. № 43 мектеп директорының орынбасары: Ерекешова З Т Ү Й І Н Зерттеудің мақсаты: Қазақ халқының байырғы тағамы – құрттың пайдасын анықтау арқылы маңызын көрсету. Қазақтың байырғы тағамы құртты ұлттық бренд ретінде әлемдік нарыққа шығару қажеттілігін түсіндіру. Болжам: Құрттың жасалу жолдарын, оның түрлерін, адам ағзасына тигізетін пайдасы туралы айтылған. Зерттеу әдістері: Жұмыста негізінен ғылыми теориялық талдаумен бірге салыстыру, сипаттау әдістері қолданылған. Зерттеу жаңалықтары мен өзіндік дәрежесі: Құрт туралы жан-жақты зерттеген. Құрттың жасалу жолдарын көрсеткен. Жұмыс нәтижесі: Бұл тақырып болашақтағы зерттеулердің бастамасы бола алады. Қорытынды:Құрттың адам ағзасына өте қажет екендігі дәлелденген. Қосымша:Зерттеу жұмысына қатысты слайд материалдары берілген. КІРІСПЕ Ағы бардың бағы бар» Халық даналығынан Ұлттық тағамдардың ішінде ежелгі және көпшілікке ортақ тағамның бірі – ақ екені белгілі. Сүтті соншалық қасиеттеудің басты себебі – ол тіршілік арқауы, одан неше алуан құнарлы тағамдар әзірлеп, дастарқан молшылығын жасаған. Одан қымыз, шұбат, айран, қатық, сары май, ірімшік, құрт, сүзбе, 57 Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы қаймақ сияқты ішетін, жейтін, сусындайтын алуан түрлі тағам әзірлейді.Сүт төрт түлік малдың аттарына қарай бие сүті, түйе сүті, қой – ешкі сүті, сиыр сүті делінеді. Қазақ халқы асты өте жоғары бағалаған әрі қастерлей білген. Ел-жұрт жадында мәңгі жатталып қалған «Ас – адамның арқауы» деген қағида осындай терең ұғымның қалтқысыз түсінігі болып қалыптасқан. Халқымыз адам өмірінде тамақтың орнын тіршілікке қажетті құндылықтардың бәрінен де жоғары қойған. Бұған «астан үлкен емессің» немесе «арпа, бидай ас екен, алмыс, күміс тас екен», «асты қорлама құстырар» деген сес, ескертпелер мен мақал-мәтелдер де куә бола алады. Қалай айтылса да, қай заманда айтса да халық асты құрметтеу мен бағалаудың жолын да, жөн-жосығын да, оны дәмді етіп әзірлеудің көзін, кезін, ретін таба білген. Ел мен елді татуластыру да, жақсылар мен жайсандарды құрметтеу де, өздерінің мырзалық, мәрттік үлгілі, өнегелі қасиеттері мен артықшылықтарын білдіру де, ел дәулеті мен қарым-қабілетін, түсінігін танытуды да, қазақ кең дастарқан арқылы яғни ас, қонақасы арқылы көрсеткен. Осы жолда тұшымды сөз айтып, дәмді тағам берумен бірге оның таза, бүтін ыдыстарына дейін ерекше назарда болған. Сырттан келген кісілер де елді осы қонақасы берудің жолы мен жөні арқылы сынап, бағасын берген. Демек ұлт мәдениетінде тамақ, дәм татыру – экономикалық, дипломатиялық және тәлім-тәрбиелік қызмет атқарған. Бұл істе әрине, қазақ халқының қонақжайлық дәстүрі шетелерде ерте заманнан-ақ аңыз болып тараған. Қазақ қонақасы беруде қонақ таңдауды, басқа ұлт, дін өкілдері деп бөлуді де білмеген, төрге шығарып ашық қабақ танытқан, достық көңілін көрсеткен. Шаршағандарына, мұқтаждарына ат, ас, көлік сыйлай да білген. Қазақтардың сүттен жасайтын ұлттық тағамдарының түріне сан жетпейді» – деп жазған ертедегі бір зерттеуші. Демек, оның барлық түрлері мен аттарын түгел айтып беру қиын. Сүт тағамдарының осы заманға дейін жеткен және көпшілікке таныс негізгі түрлерінің бірі туралы айтқым келеді. Қазақ халқының сүттен жасалған ұлттық тағам ретінде кеңінен қолданатын тағамының өте көне түрінің бірі -құрт. Құртты ежелгі замандарда қалыптасып, дамып, бүгінгі күндерге дейін өз қасиетін жоғалтпай, жақсы сақталған ұлттық тағам ретінде пайдаланып келеміз. Халқымыздың бүгінгі күні бізге жеткен құртының түрі көп. Құрт күнделікті өмірде тағамның бір түрі ретінде, немесе басқа тағамдардың дәмін келтіру үшін қолданылатын тағам десек те болады. Құрт өз деңгейінде қолданысқа түскен жоқ. Міне, сол себепті құрттың құрамына және оның адам организміне тигізетін пайдасына баса назар аудара отырып, деректер жинақтап, зерттеу жұмысын жүргізіп жүрмін. Мен зерттеу барысында жазда ауылға барып апалар мен әжелерден әр аймақтарда жасалатын құрт түрі мен құрамы туралы деректер жинадым. Сонымен қатар сыныптағы оқушылар арасында да сауалнамалар жүргіздім. Сауалнаманың нәтижесінде құрттың пайдасы мен жасау әдістерін анықтадым. Құрт туралы мектеп оқушыларының толығырақ мағлұмат алуына көмегімді тигізсем деген оймен осы жобаны ұсынып отырмын. Қазақ халқы асты үш түрге бөледі. Олар ақ (сүт тағамдары), қызыл (ет тағамдары) және көк (жеміс тағамдары). Мал және онан алынатын өнімдер қазақтың басты байлық қоры. Соның ішінде ұлт тағамдарының негізгі көзі болып табылатын сүттің орны бір бөлек. Сүт тағамдарын халық бір сөзбен ақ деп атайды. Осы ақтан бірнеше жүздеген, мыңдаған жылдар бойы халық аса бай тәжірибе жинақтай жүре одан жүзден астам тамақ түрлері мен дайындау әдістерін жасаған. Және олардың көптеген қызықты атаулары мен орны және алуан түрлі ерекше жасау, пісіру жолдары тағы бар. Сөйтіп бір сүттен сұйық, қою, қоймалжың, ащы, тұщы, жұмсақ, қатты, ұнтақ тағамдар жасап шығарған. Олардың көпшілігі қазіргі кезде қазақ дастарқанынан сирек көрінетін жеңсік ас қатарына жатады. Сүт- химиялық құрамы жағынан тамаша тағам. Сүтті пайдаланып әр түрлі тағамдар дайындауға болады. Айран ұйытып, ірімшік, құрт кептіруден бастап, ботқа пісіруге дейін осы бір керемет өнім пайдаланылады. Ал сүт қосып дайындалған тағам өте дәмді болады. Оның үстіне сүт өнімдерінің дәрулік қасиеті бар. Олар емдеу, алдын алу, диеталық тағам ретінде де қолданылып жүр. жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|