Серік Мырзалы философия оқу құралы
жүктеу/скачать 3,76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Құтадғу бiлiг» (Құтты бiлiк)
| Жүсiп Хас Хад-
жиб Баласағұн (1017-1083 жж.) Баласағұн қаласында дүниеге келген. Ол қала сол кездегi Қараханид мемлекетiнiң сауда, қолөнер, мәдениетi дамыған басты қалаларының бiрi болған. Негiзгi еңбегi «Құтадғу бiлiг» (Құтты бiлiк) – түрiк тiлiнде жазылған алғашқы мәдени-эстетикалық, философиялық дастан. Ол – қазiргi түркiтiлдес халықтардың Орта ғасырлардағы тарихы, қоғамдық саяси өмiрi, ғылымы мен әдебиетi, әдет-ғұрпы, жалпы алғанда, мәдениетi туралы қыруар мол деректер бар туынды. Ж.Баласағұнның ойынша, дүние жер, су, от, ауадан тұрады. Адам, басқа тiршiлiктерге қарағанда, – ерекше жаратылған пенде. Оның жан-дүниесiнен өнер, бiлiм, ақыл-ой, көңiл, ұятты табуға болады. Соңынан ұлы Абай да осы рухани құндылықтарға үлкен мән берген болатын. Әсiресе таным, бiлiм мәселелерiн ойшыл жоғары орынға қояды: «Бiлiм биiк, ақыл ұлық, Бiлiмсiздiк – ауру...» – деп қорытады ұлы ойшыл. Дастанның арқауы ретiнде төрт қағиданы көрсетуге болады. Бiрiншiсi – әдiлеттiлiк, өйткенi мемлекеттi дұрыс басқару үшiн қара қылды қақ жаратын әдiл заңдар болуы қажет. Баласағұнның айтуынша, кiсiге үш дүние пайдалы: ізгi iс немесе мiнезi түзулiк. Екiншiсi – ұят, үшiншiсi – әдiлдiк. Бұл үшеуi арқылы адам шын бақыт табады. Iсi iзгi болса, бүкiл халық сүйедi. Iсi әдiл болса, төрге шығады. Екiншiсi – бақ-дәулет. «Барлық iзгi нәрсені байқап көр», – дейдi ұлы бабамыз. Үшiншiсi – ақыл-парасат. «Бiлiк бердi – адам бүгiн жетiлдi, Ақыл бердi – талай түйiн шешiлдi». Төртiншiсi – қанағат-ынсап: «Дүние сүйiктi болғаны үшiн бүкiл айыбы Саған игiлiк болып көрiнедi, ей, елден асқан қымбаттым! 275 Кiмде-кiм дүниеге көңiл байласа, Тiршiлiгi оған ауыр тауқымет әкеледi». Ойшыл осы төрт құндылық – жүктеу/скачать 3,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|