Серік Мырзалы философия оқу құралы

279
Ислам дiнi – тарихи ең соңғы дүниеге келген әлемдік дiн. 
Сондықтан бұл дiндегi аса үлкен басымдық – бiрлiк, бiрқұдайлық, 
ол – абсолюттi, оған ешқандай күмән келтiрiлмеуi керек. Бұл қағиданы 
мықты ұстаудың астарында осы уақытқа шейiн бытыраған көшпендi 
араб тайпаларының басын бiрiктiрiп, оларды бiр халыққа айналдырып, 
үлкен мемлекет құру қажеттiгi жатқан едi. Иудаизм мен христиандық 
дiн аз да болса «көпқұдайлықтың» сарқыттарынан әлі де болса 
арылған жоқ-ты (мысалы, Құдайды адамға ұқсатып бейнелеу – икона, 
бiр Құдайдың үштiгi: Құдай, Әке, Ұл және Киелi рух т.с.с.). Ислам 
дiнiндегi «Алла тағаланы» алсақ, Ол адамнан тым алшақ, қаһарлы, 
қатал, адамды саналы пенде етiп жаратқанмен, өзiне ұқсас еткен жоқ. 
Сондықтан адам адасып кетпеуі үшiн, Ол қоғам өмiрiндегi болуға тиiс 
тәртiптiң негiздерiн, адамның өмiрдегi жүрiс-тұрысының қағидала-
рын Мұхаммед пайғамбар арқылы құрандағы Шариғатта алдын ала 
берген және олар бұлжытпай орындалуы керек.
Алайда ақиқат әрқашанда нақтылы, өмiр өне бойы өзгерiсте 
болғаннан кейiн, ресми мешiттiң бұлжымас қағидалары шынайы 
өмiрде әртүрлi қайшылықтарды тудырады. Сондықтан жаңа дiндi 
уағыздаушылар көп ұзамай, екi топқа бөлiнедi. Олардың бiрiн 
«абид» (Құдайдың құлы) десе, екiншiсiн «захид» (дәруiш) деп атады. 
Бiрiншiлерi дiннiң талаптарын ойланбастан бұлжытпай орындауға 
тырысса, екiншiлерi өз iзденiстерi мен тебiренiстерi арқылы Алла 
тағаланы жете түсiнуге, оған рухани жетiлу арқылы жақындасып, оны-
мен қосылуға, сiңiсуге тырысты. Мiне, осы екiншi бағыт ислам дiнiнiң 
шеңберiнде сопылық ағымды тудырады.
Алғашқы уақыттағы сопылар пендешiлiкке қарсы шығып, 
дүниеқорлық, байлықты жинаудан бас тартып (зухд), Алла тағаламен 
бiрге болуға тырысты (тақуа). Бұл ауыр жолда олар Мұхаммед 
пайғамбардың өмiр жолын өнеге еттi, өйткенi ол қандай керемет 
бай өмiр сүру мүмкiншiлiктерiне қарамастан, өзiн өте әдептi ұстап, 
қайыршы мен кедейлерге қол ұшын беруге тырысты. Алғашқы 
сопылардың бiрi Хасен Басри: «Бұл дүние үшiн о дүниенi сатқан екi 
дүниеден бiржола айырылады, бiрақ о дүние үшiн бұл дүниенi сатқан 
екi дүниеге де ие болады», – деген екен. Яссауи бабамыздың сыйлаған, 
өнеге тұтқан сопыларының бiрi – осы Хасен Басри. Ол туралы Яссауи: 
«Нәпсiсiн тыйып қаһар қылды Хасен Басри...
әзiздердiң жағында болғым келер...» – деген екен. Сөйтіп, сопы-
лық философия адамдарды тақуалық өмiрге, дүниенiң алдамыш 
қызықтарына құмартпауға, рухты биiк дәрежеде ұстауға шақырды.
Сопылық жолдың екiншi үлкен басымдығы – Құдайды шын 
жүрекпен сүйiп, Оған толығынан берiлу мәселесi. Ол үшiн адам өзiнiң 
менмендiгiн толығынан ұмытып, күндiз-түнi тек Алла тағалаға деген 

280
құштарлық, ғашықтық сезiмде болуы қажет. Сонда ғана адамның 
өзiндiк сана-сезiмi жойылып, Құдайлыққа жол ашылады. Мұндай жан-
дүние ахуалын сопылар фана (бейболмыс, Құдайға жетiп, сiңiсу) деген 
ұғыммен берген. Орта ғасырлардағы Шығыс жұлдыздарының бiрi Руми 
Джалаледдин төмендегiдей нақыл сөздер арқылы бiзге оны ашық та 
айқын түсiндiредi:
«Бiреу сүйген жарының (Абсолюттiң) есiгiн қағады. «Бұл кiм?» – 
деген сұраққа: «Менмiн», – деп жауап бередi. Есiктiң ар жағынан: «Бұл 
үйге Менiмен Сен сыймайсың», – деген дауыс естiледi. Есiк жабық 
қалпында қала бередi. Ол тақыр далаға кетiп, жалғыздықтың азабын 
тартып, аузын берiк ұстап, күндiз-түнi Құдайға құлшылық етедi. Бiр 
жылдан кейiн қайтып оралып, есiктi тағы қағады. «Бұл кiм?» – деген 
сұраққа, Ол: «Сенсiң», – дейдi. Сол сәтте есiк дереу ашылады». Демек, 
тек «мендiк» толығынан Құдайлықтың шеңберiнде ерiп-сiңген кезде 
ғана адам рухтың ең биiк сатысына көтерiлiп, Алланың құшағына 
қосылады.
Сопыларды ресми мешiт алғашқы ғасырларда қанша қудаласа да, 
қарапайым халық арасында олардың беделi өсе бердi. Олар Құранның 
аяттарын, шариғаттың қағидаларын түсiндiрiп қана қоймай, дiндi 
философиялық тұрғыдан тереңдете бiлдi. Сопылардың ойынша, 

жүктеу/скачать 3,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: