Серия философия серия культурология

120
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
авторов  я  бы  выделил  работы  Б.  Калликотта,  Р. 
Атфильда, Ф. Метьюэ, Б. Дивола и Д. Сеженса. 
И  конечно  же,  в  качестве  первоисточника 
справедливо  упомянуть  идеи  А.  Швейцера  о 
благоговении  перед  жизнью.  Сегодня  пред-
принимаются  попытки  расширить  понимание 
категорического  императива,  применяя  его  не 
только в сфере нравственных отношений людей, 
но  и  в  отношениях  человека  к  живой  природе. 
Но  здесь  возникает  проблема,  связанная  с 
возможностями укоренения новых мировоззрен-
ческих  образов  и  этических  регулятивов  в 
массовом  сознании.  Ведь  они  во  многом 
ориентируют  на  созерцательное  отношение  к 
природе,  свойственное  скорее  традиционным, 
чем техногенным культурам. Идеи новой этики, 
инициированные  угрозой  грядущей  экологиче-
ской катастрофы, если им не найти альтернатив-
ных  тенденций  в  современном  научно-тех-
ническом  развитии,  могут  интерпретироваться 
как требование ограничить извне это развитие и 
даже отказаться от него [6, c. 7-10]. Но возврат к 
традиционалистскому  типу  развития  невозмо-
жен. В  эпоху Ренессанса, когда  готовился старт 
техногенной  цивилизации,  на  всей  Земле  жило 
500  миллионов  человек,  а  сейчас  их 6 мил-
лиардов,  и  без  современных  технологий 
невозможно  даже  минимальное  жизнеобеспе-
чение  населения  планеты.  Кроме  того,  не 
следует  забывать,  что  бережное  отношение  к 
природе,  благоговение  перед  ней  в  традицион-
ных  культурах  сопрягалось  с  определенным 
пренебрежением  к  человеку [6, c. 12-58], жиз-
недеятельность  которого  в  шкале  ценностных 
приоритетов  была  как  бы  на  вторых  ролях. 
Поэтому,  когда  мы  говорим  о  возможностях 
потенциала  восточных  культур,  отношение  к 
нему должно быть избирательным, а свойствен-
ная 
западной 
цивилизации 
приоритетная 
ценность человека, его духа и его деятельности, 
судя  по  тенденциям  постиндустриального 
развития,  должна  не  только  сохраниться,  но  и 
обрести  новые  измерения.  Я  думаю,  что  наше 
будущее  отношение  к  природе  не  сведется  к 
созерцанию  ее  и  адаптации  к  ней.  Человек  по-
прежнему  будет  видоизменять  природу.  Весьма 
вероятно,  что  преодоление  экологического  кри-
зиса  будет  связано  не  с  сохранением  дикой 
природы  в  планетарных  масштабах,  а  с  расши-
ряющимся  окультуриванием  природной  среды. 
В  этом  процессе  важную  роль  будут  играть  не 
только  природоохранные  меры,  направленные 
на  сохранение  тех  или  иных  естественных 
локальных  экосистем,  но  и  искусственно  соз-
данные  биогеоценозы,  обеспечивающие  необ-
ходимые  условия  устойчивости  биосферы. 
Вполне возможно, что в этом благоприятном для 
человечества 
сценарии 
окружающая 
нас 
природная среда все больше будет аналогичной 
искусственно созданному парку или саду и уже 
не  сможет  воспроизводиться  без  целенаправ-
ленной  деятельности  человека.  И  в  этом  будет 
состоять  предназначение  человека,  который  так 
изменил  облик  планеты,  что  стал  реальной 
силой,  определяющей  сохранение  биосферы.  В 
принципе  эти  идеи  высказывались  в  двух 
направлениях:  религиозное  и  научное.  В  обоих 
можно  найти  критику  свойственного  западной, 
техногенной  цивилизации  идеала  деятельности, 
нацеленного  на  эксплуатацию  природы,  сугубо 
технологическое  к  ней  отношение.  Русские 
философы  писали  о  возможных  катастрофиче-
ских последствиях такой деятельности, предска-
зывая  глобальную  экологическую  катастрофу 
задолго  до  того,  как  обозначились  реальные 
признаки  экологического  кризиса.  Но  предла-
гаемые  в  русском  космизме  проекты  будущего 
не отбрасывали западную традицию – ценность 
творческой  личности,  научной  рациональности 
и  др.  Идеалом  философии  космизма  было 
объединение  человечества  в  планетарном  мас-
штабе,  коэволюция  человека  и  природы,  управ-
ление  природой  как  особым  организмом,  в 
который  включен  человек.  Идеи  Вернадского  о 
биосфере и ноосфере перекликались не только с 
идеями  Леруа  и  Шардена,  но  и  с  идеями 
восточных  культур  о  связи  истины  и  нравст-
венности, о самоограничении и самовоспитании 
как  условии  эффективной  деятельности  чело-
века.  Тенденции  современного  научно-техни-
ческого  развития  как  предпосылка  новых 
ценностей  в  системе  ценностей  и  мировоззрен-
ческих 
образов 
техногенной 
(западной) 
культуры  человек  рассматривается  как  проти-
востоящий  природе,  вектор  его  активности 
направлен  вовне,  на  преобразование  мира. 
Восточная традициалистская система ценностей 
полагает  человека  включенным  в  организм 
природы,  как  бы  растворенным  в  ней;  вектор 
человеческой  активности  ориентирован  не 
столько  вовне,  сколько  вовнутрь,  на  самовос-
питание, 
самоограничение, 
включение 
в 
традицию.  Я  думаю,  что  синтез  этих  двух 
противоположных представлений будет связан с 
корреляцией, взаимной зависимостью этих двух 
векторов. Это будет не западная и не восточная 
система 
ценностей, 
а 
нечто 
третье, 
синтезирующее 
достижения 
современной 
техногенной  культуры  и  некоторых  идей 
традиционных  культур,  обретающих  сегодня 
новое  звучание.  Предпосылки  такого  синтеза 
возникают  не  только  благодаря  осознанию 
опасности 
глобальной 
экологической 
и 
антропологической  катастрофы,  угрозы  гряду-
щего  апокалипсиса,  осознанию,  стимулирую-
щему  поиск  новых  ценностей  и  этических 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
121 
регулятивов  деятельности.  Эти  предпосылки 
порождаются  также  и  современными  тенден-
циями  научно-технического  развития,  которое 
составляет  один  из  базисных  компонентов  всей 
современной  цивилизации.  Не  отрицая  цен-
ности  идей  новой  этики,  я  предлагаю  посмот-
реть  на  них  с  иной  точки  зрения,  увязать  их  с 
происходящими  внутри  самого  техногенного 
развития  изменениями  типа  научной  рацио-
нальности  и  стратегий  технологической  дея-
тельности.  Эти  стратегии  связаны  с  освоением 
принципиально  новых  типов  объектов,  которые 
представляют  собой  сложные  саморазвиваю-
щиеся  системы.  Среди  них  главное  место 
занимают  человекоразмерные  системы,  вклю-
чающие  человека  в  качестве  своего  особого 
компонента.  Образцами  таких  систем  высту-
пают:  биосфера  как  глобальная  экосистема, 
биогеоценозы,  объекты  современных  биотехно-
логий, социальные объекты, системы современ-
ного технологического проектирования. Сегодня 
в  социальных  и  производственных  технологиях 
все чаще проектируются не просто техническое 
устройство  и  даже  не  система  «техническое 
устройство – человек»,  а  целостный  комплекс, 
выступающий  как  сложная  развивающаяся 
система: «техническое  устройство – человек» 
плюс особенности природной среды, в которую 
будет  внедрятся  соответствующая  технология, 
плюс  особенности  социокультурной  среды, 
принимающей  данную  технологию [7, c. 102-
105].  Стратегия  деятельности  с  саморазвиваю-
щимися  системами  неожиданным  образом 
порождает  перекличку  между  культурой  запад-
ной  цивилизации  и  древними  восточными 
культурами.  И  это  очень  важно,  если  иметь  в 
виду  проблемы  диалога  культур  как  фактора 
выработки  новых  ценностей  и  новых  стратегий 
цивилизационного развития. Долгое время наука 
и  технология  в  новоевропейской  культурной 
традиции  развивались  так,  что  они  согласовы-
вались  только  с  западной  системой  ценностей. 
Теперь  выясняется,  что  современный  тип 
научно-технологического 
развития 
можно 
согласовать и с альтернативными и, казалось бы, 
чуждыми  западным  ценностям  мировоззрен-
ческими  идеями  восточных  культур.  Прежде 
всего,  следует  сказать  о  тех  принципиально 
новых  идеях  современной  научной  картины 
мира,  которые  касаются  представлений  о 
природе  и  взаимодействии  с  ней  человека.  Эти 
идеи  уже  не  вписываются  в  традиционные  для 
техногенного  подхода  понимание  природы  как 
косного  мира,  безразличного  к  человеку,  и 
отношение  к  природе  как  к  «мертвому 
механизму»,  с  которым  можно  эксперименти-
ровать  и  который  можно  осваивать  по  частям, 
преобразовывая  его  и  подчиняя  человеку.  В 
современной  науке  сформировалось  новое 
видение  природной  среды,  в  которой  протекает 
жизнедеятельность  людей.  Природа  начинает 
рассматриваться не как конгломерат качественно 
специфических  объектов  и  даже  не  как 
механическая система, но как целостный живой 
организм,  преобразование  которого  человеком 
может  проходить  лишь  в  определенных  грани-
цах.  Нарушение  этих  границ  приводит  к 
изменению  системы, ее  переходу  в качественно 
иное  состояние,  могущее  вызвать  необратимую 
деградацию  системы,  исчезновение  многих 
биогеоценозов и гибель человечества. Вплоть до 
середины XX столетия такое «организмическое» 
понимание  окружающей  человека  природы 
воспринималось  бы  как  своеобразный  атавизм, 
возврат  к  полумифологическому  сознанию,  не 
согласующемуся  с  научными  идеями  и 
принципами [7, c. 63-68]. Но  после  того,  как 
сформировались  и  вошли  в  научную  картину 
мира  представления  о  живой  природе  как 
сложном  взаимодействии  экосистем,  после  ста-
новления  и  развития  идей  В.И.  Вернадского  о 
биосфере  как  целостной  системе  жизни, 
взаимодействующей  с  неорганической  оболоч-
кой  Земли,  после  развития  современной  эколо-
гии,  это  новое  понимание  непосредственной 
сферы  человеческой  жизнедеятельности  как 
организма,  а  не  как  механической  системы, 
стало  научным  принципом,  обоснованным 
многочисленными  конкретными  теориями  и 
фактами.  Весьма  показательно,  что  все  эти 
новые  мировоззренческие  идеи,  возникшие  в 
западной  культуре  второй  половины XX в.  и 
опирающиеся  на  современные  научные[8,c38-
51]  представления  об  окружающей  человека 
природной  среде,  перекликаются  с  мировоз-
зренческими  установками  восточных  культур. 
Представления  о  мире  как  едином  организме, 
все части которого влияют друг на друга, можно 
обнаружить практически во всех традиционных 
космологиях  Востока.  В  этих  культурах  пола-
гался  идеал  внутреннего  единства  и  гармонии 
человека  и  природы.  Это  единство  выражал 
принцип  даосизма  и  конфуцианства  «одно  во 
всем  и  все  в  одном»  и  буддийское  учение  о 
дхарме,  где  все  элементы  дхармы  полагались 
равносильными  и  связанными  между  собой. 
«Все  пронизывает  единый  путь – дао,  все 
связано  между  собой.  Жизнь  едина,  и 
стремление  каждой  ее  части  должно  совпадать 
со  стремлением  целого» .Человек,  включенный 
в мир, должен ощутить мировой ритм, привести 
свой  разум  в  соответствие  с  «небесным 
ритмом»,  и  тогда  он  сможет  постичь  природу 
вещей  и  услышать  «музыку  человечества» 
Выясняется,  что  в  сложных  исторически 
развивающихся системах особую роль начинают 

122
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
играть  несиловые  взаимодействия,  основанные 
на  кооперативных  эффектах.  Для  открытых, 
самоорганизующихся  систем  такие  взаимодей-
ствия  выступают  конституирующим  фактором. 
Именно  благодаря  им  система  способна 
переходить  от  одного  состояния  самооргани-
зации  к  другому,  порождая  новые  структуры  в 
процессе своей эволюции. Кооперативные свой-
ства прослеживаются в  самых  различных само-
регулирующихся  системах,  состоящих  из  очень 
большого  числа  элементов  и  подсистем.  Их 
можно  обнаружить,  например,  в  поведении 
плазмы,  в  когерентных  излучениях  лазеров,  в 
морфогенезе  и  динамике  популяций,  в  эконо-
мических  процессах  рыночного  саморегулиро-
вания.  Наконец,  можно  констатировать,  что 
ситуация  освоения  в  познании  и  практике 
сложных развивающихся систем по-новому ста-
вит  проблему  демаркации  между  истиной  и 
нравственностью,  целерациональным  и  интуи-
тивным  действием,  которые  резко  различали 
западную  и  восточную  культурные  традиции. 
Рациональное  понимание  делает  возможной 
позицию  равноправия  всех  «систем  отсчета» 
(базовых  ценностей)  и  открытости  различных 
культурных  миров  для  диалога.  В  этом  смысле 
можно  сказать,  что  развитые  в  лоне  западной 
культурной  традиции  представления  об  особой 
ценности  научной  рациональности  остаются 
важнейшей  опорой  в  поиске  новых  мировоз-
зренческих  ориентиров,  хотя  сама  рациональ-
ность обретает новые модификации в современ-
ном развитии. Сегодня во многом теряет смысл 
ее  жесткое  противопоставление  многим  идеям 
традиционных  культур.  Новые  точки  роста 
создают  иную,  чем  ранее,  основу  для  диалога 
западной  культуры  с  другими  культурами.  У 
человечества  есть  шанс  найти  выход  из  гло-
бальных  кризисов,  но  для  этого  необходимо 
осуществить  духовную  реформацию  и  выра-
ботать новую систему ценностей 
 
_______________ 
 
1.  Фукуяма  Ф.  Конец  истории // Вопросы 
философии. – 1990. – Выпуск 3. – С. 52-55. 
2.  Предмет  и  специфика  философского  знания  на 
пороге  ХХІ  века // Материалы  Республиканской  научно-
теоретической конференции. – Алматы, 2000. – С. 15-30. 
3. 
Кен 
Уилбер. 
Краткая 
история 
Всего 
Владивостока. – М., 1997. 
4.  Рорти  Р.  Философия  и  зеркало  природы. – 
Новосибиск, 1997. 
5. История современной и зарубежной философии: 
компаративистский подход. – СПб., 1997. 
6. Швейцер А. О Благоговение перед жизнью. – М., 
1992. 
7. Философия древнего Востока. – Новосибирск, 1986. 
8 Степин В.С., Горохов В.Г., Розов М.А. Философия 
науки и техники. – 1999. 
* * * 
Мақалада  əлемдегі  даму  мен  өзгерістер  үдерісі, 
əлемдегі құрылымдық айырмашылықтар жəне мəдениет 
сұхбаты  өркениет  дамуының  жаңа  стратегиясы  мен 
жаңа  құндылықтар  дайындау  факторы  ретіндегі  мəні 
ашылады. 
 
* * * 
Article is devoted the subsequent tendency of 
development and world change in general in its structural 
difference and to its planimetric oppositions in dialogue of 
cultures as factor of development of new values and new 
strategy civilizational developments. 
 
 
 
 
 
Ш.Ш. Əлиев 
 
АҚПАРАТТАНҒАН ҚОҒАМ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАСҚАРУДЫҢ  
НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
ХХI  ғасыр – ақпарат  ғасыры  болып 
табылады, адамзат қауымы дамудың жаңа саты-
сына – ақпараттық  қоғамға  аяқ  басты.  Бүгінгі 
танда  қоғамдық  санаға  ықпал  ететін  бұқараны 
ортақ мақсатқа жұмылдыратын бірден-бір күш - 
бұқаралық ақпарат құралдары болып табылады. 
Ақпарат – кез  келген  шекараны  бұзып-жарып 
өтіп  кете  беретін  сынаптай  сырғыған  қару 
екендігін  ұмытпаған  абзал.  Ал  ХХІ  ғасырдың 
негізгі  құндылығы – ақпарат.  Ақпарат  таратуда 
теледидар,  газет-журналмен  қатар  ғаламтордың 
да үлес салмағы артып келеді. Бұл процестердің 
қоғамдық  сананың  қалыптасуы  мен  өзгерісіне 
тигізер  əсері  мол.  Бүгінгі  күні  маңызды  ақпа-
ратқа  ие  болу – билікке  ие  болу  дегенді  білді-
реді.  Осы  тұста  азаматтардың  ақпараттық 
сауатты болуы маңызды. Олай болмаса біз өрке-
ниет  көшінің  артында  қалып  кетеміз.  Бүгінгі 
жаһанданған  əлемдегі  технологиялық  иннова-
цияның шарықтаған заманында: интернет, спут-
никтік байланыс арқылы мəтін, аудио, видеоеақ-
параттардың тез арада əлемге таралуы, олардың 
географиялық,  экономикалық,  рухани  аймақ 
шекарасынан  ары  шығып  кетуі  осыған  айғақ. 
Осындай  əлемдік  ауқымда  жүріп  жатқан  зама-
науи үрдістен, өркениеттің көшінен біздің еліміз 
де  қалыс  қала  алмасы  түсінікті.  Қаласақ  та, 
қаламасақ та заман ағымы осылай. 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
123 
Соңғы  жылдары  адами,  қаржылық,  мате-
риалдық ресурстармен қатар басқару процесінің 
маңызды  ресурстарының  бірі  ақпарат  саналып 
отыр.  Бүгінгі  қалыптасып  келе  жатқан  жаңа 
өркениеттің – ақпараттық  өркениетте  ақпарат 
стратегиялық  маңызға  ие  болып  отыр.  Ақпа-
ратты өндіру мен тұтыну қоғам өмірінің барлық 
саласындағы  даму  мен  тиімді  басқарудың 
негізіне  айналып  отыр.  Қазіргі  заманғы  талап 
бойынша,  ақпараттқа  ие  болу  мүмкіндігі 
қоғамның  барлық  мүшелері  үшін  өмірлік 
маңызға ие құндылыққа айналып отыр.  
Американдық  социолог  Э.Тоффлердің  үшін-
ші билік – ақпараттық билік деп айтуы да тегін 
емес. Ол біздің дəуірімізге тəн негізгі белгілерді 
сипаттай  отырып,  мынадай  баға  береді: 
«Интерактивтілік,  мобильділік,  өзара  байланыс 
мүмкіндігі,  қайтымдылық,  жаһандану  секілді 
белгілер. Осылардың барлығы ендігі таңда жаңа 
биліктің – ақпараттық  биліктің  маңыздылығын 
көрсетеді» [1, 3 б.].  Бұл  жаңа,  құдіретті  жəне 
алғыр ақпараттық технологияның қанат жаюуы-
мен  байланысты  жəне  бүгінгі  таңда  биліктің 
басты ресурсы ретінде білім мен ақпарат болып 
табылады.  Ақпаратты  өндіру,  оны  алмасу  жəне 
тұтыну басқару қызметінің ең қажетті атрибуты 
болып  есептелетін  бүгінгі  таңда - бұл  біз  өмір 
сүріп  отырған  дəуірдегі  ең  өзекті  мəселелердің 
біріне  айналуда.  Жаңа  ақпараттық  технология-
лардың енуі дəстүрлі басқару саласын түбегейлі 
өзгерістерге  алып  келді.  Қазіргі  таңда  бүкіл-
əлемдік  ақпараттық  кеңістік  процесі  қарқынды 
түрде жүруде.  
Бұл  дəуірде  басқару  құбылысы  құлақ  естіп, 
көз  көрмеген  дəрежедегі  мүмкіндікке  ие.  Ақ-
параттандыру  адамзаттың  жаһандық  сарқылмас 
қорына  айналып,  ақпарат  билеген  үздіксіз 
қозғалысқа  ие  дəуірге  аяқ  басты.  Ақпараттан-
дыру,  басқару  мен  ұйымдастыру  жаңа  өрке-
ниеттік  дəуірде  прогреске  жетелейтін  зор 
локомотив  секілді  мемлекеттердің  дамуында 
қозғаушы күш қызметін атқаруда. 
Басқару  мəдениетінде  рационалды  бастау, 
білім,  заманауи  концепциялар,  ғылыми  техно-
логия  ерекше  маңызға  ие.  Заманауи  білімсіз 
қоғамды  реформалауға,  мемлекеттік  реттеуді 
сауатты  жүзеге  асыру  бүгінгі  жағдайда  мүмкін 
емес.  
Бəрімізге  белгілі  ағылшынның  «менедж-
мент» (басқару)  сөзі  өзінің  бастауын  латынның 
«манус - қол»  деген  сөзінен  алған.  Алғашқы 
кезде  ол  жануарларды  басқаруға  жəне  жылқы 
малына бас білдіру өнерін білдірді. Содан кейін 
ғана  бұл  сөз  адам  іс-əрекеті  шеңберіне  ауысып, 
адамдар мен ұйымдарды басқарудың тəжірибесі 
мен ғылым аймағын білдіре бастады. Басқару – 
бұл  мақсатқа  жету,  қоғамның  міндеттерін, 
пайдалы  қорытынды  алуға  бағытталған,  белгілі 
əдіс-тəсіл  мен  əрекеттердің  көмегімен  тиімді 
ұйымдастыру.  Ерекше  басқару  болып  жатқан 
əрекеттердің  мəнін  танудан,  жаңа  идеяларды 
ұсынумен,  ақыл-ойға  негізделген  басқарудың 
деңгейімен  анықталады.  Инновациялық  мақсат 
пен  міндеттерді,  бірегей  əдістерді  қолданбай 
басқару  процесі  тиімді  болмайды.  Негізінде 
басқарудың төрт негізгі қызметі бар: жоспарлау, 
ұйымдастыру,  мотивация  жəне  бақылау.  Бүгінгі 
күні персоналды басқару мəселесі қоғамдағы ең 
өзекті  сұрақтардың  біріне  айналуда.  Əрбір 
басқарудың негізінде адами фактор тұруы қажет. 
Мысал  ретінде  жапон  менеджментін  айтуға 
болады. Жапонияның басқару мəдениеті класси-
калық  европалық  менеджмент  тұжырымдамасы 
мен  жапон  дəстүршілдігінің  қосындысынан 
құралған.  Олар  өздерінің  төл  тұжырымдамасын 
жасап  шығарды.  Жаңа  технологияның  барлығы 
адамның  еңбекке  деген  мотивациясын  оятуға 
негізделген.  Жапон  өндірісі  жұмысшы  үшін 
келісім,  қауіпсіздікке  негізделген.  Бұл  өндірісті 
ұйымдастыруда техникалық жағына аса көп мəн 
беретін  американдық  басқаруға  қарағанда 
əлдеқайда тиімді. 
Ақпараттық  қоғамдағы  басқару  бірнеше 
мағынаға ие: 
1. Қоғамдық пікірге, саясат пен мəдениетке, 
кəсіпкерлік  іс-əрекетке  ықпал  ететін  əлеуметтік 
жəне экономикалық институт ретінде.  
 
2.  Рухани  өндіріс  жəне  медиаөнімдерді 
(газет,  журнал,  кітап,  фильм,  телебағдарлама, 
DVD, CD тауарлары)  саласындағы  басқару 
ісімен айналысатын адамдар тобы. 
3.  Ақпаратты  өндіру  мен  тұтыну  про-
цестерін,  медиа  техникалық-ұйымдастырушы-
лық жəне əлеуметтік-экономикалық.  
Ақпараттық  қоғам  төмендегідей  ерекшелік-
термен сипатталады: ақпараттық-технологиялық 
жарылыс  тудырған  қоғамның  жаңа  түрі;  білім 
қоғамы; ақпарат алмасуда уақыт, кеңістік, саяси 
шекаралар  деген  ұғымдардың  əсері  жоқ 
жаһандық  қоғам.  Ақпараттық  қоғамда  биліктің, 
оның  институттарының  дамуына  мүмкіндік 
беретін 
ең 
алдымен 
озық 
ақпараттық 
технологиялар  негізінде  құрылатын  барлық 
деңгейдегі  коммуникативтік  өзара  қатынастың 
жаңа  жүйесін  жасау  болып  табылады.  Оған 
қоса,  соңғы  кездері  əлемнің  көптеген  елдерінде 
мемлекеттік  басқару  күрделене  түсуде,  соған 
сəйкес мемлекеттік қызметшілер саны да артып 
барады. Ал оларды оңтайландырудың бірден-бір 
жолы – электрондық үкіметтің жұмысын дұрыс 
жолға қою. Мұның барлығы жаңаша ақпараттық 
технологияларға  деген  биліктің  мұқтаждығын 
өсіре  түсуде.  Бүгінгі  ақпараттандыру  дəуірінде 
жаңа  ақпараттық-коммуникациялық  техноло-
гияларды игеру мен саяси жүйеге енгізу ұлттық 
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің кепілі. 

124
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
Ақпараттық  қоғам  алаңында  ақпарат  пен 
білімге  негізделген  жаңа  биліктің  түрі  басым-
дыққа  ие  болып  келеді.  Жаңа  биліктің  негізгі 
сипаты  болып – білімнің  синтезі  ретіндегі 
интеллект,  ақпарат  пен  комуникация,  əлеумет-
тік-мəдени  құндылықтардың  рухани  күші 
секілді. Қоғам неғұрлым интеллетуалды қоғамға 
айналған  сайын,  ондағы  қоғамдық  пікір  мен 
əлеуметтік психикананың ерекшеліктерін ескер-
мей, сол қоғамдағы басқару қиынырақ болады.  
Ақпараттандыру  адамзаттың  жаһандық  сар-
қылмас қорына айналып, ақпарат билеген үздік-
сіз қозғалысқа ие дəуірге аяқ басты. Бұл дəуірде 
басқару  құбылысы  құлақ  естіп,  көз  көрмеген 
дəрежедегі  мүмкіндікке  ие.  Ақпараттандыру, 
басқару  мен  ұйымдастыру  жаңа  өркениеттік 
дəуірде  прогреске  жетелейтін  зор  локоматив 
секілді мемлекеттердің дамуында қозғаушы күш 
қызметін атқаруда.  
Əлеуметтік  басқаруда  ақпарат  обьект  пен 
субьект  басқарудағы  байланыстырушы  буын 
қызметін  атқарып,  басқару  іс-əрекетін  дайын-
дауды  қамтамасыз  етуде,  басқарушылық  шешім 
мен оның қортындысын сипаттауда үлкен мəнге 
ие.  
 Ақпараттық  қоғамдағы  басқару  басқару-
шылық  жəне  саяси  қызметті  нақты  атқарады. 
Ақпараттық  басқарудың  адамдардың  сезімі  мен 
санасына мықты, көпқырлы жəне көлемді билігін 
ескере  отырып,  оны  «төртінші  билік»  деп  атауы 
тегін емес. Алайда, С.М. Гурьевичтің, «бұқаралық 
ақпарат  құралы – билік  емес,  бірақ  керек  кезде 
оның билігін шектей алатын, билікке нақты ықпал 
ете  алатын,  қоғамдық  ойды  көрсете  отырып,  өте 
маңызды  күшке  айнала  алады»,  деген  тұжы-
рымдамасымен келісуге болады [2, 13 б.]. Осыдан 
келіп шығатын қорытынды: БАҚ – бұл қоғам мен 
мемлекеттің,  əлеумет  пен  биліктің  арасындағы 
қатынасты  реттеуші  құрал,  қоғамдық  санаға 
ықпал 
ететін 
бұқараны 
ортақ 
мақсатқа 
жұмылдыратын  бірден-бір  күш  екендігімен 
маңызды. 
Ақпаратты  қолдану  жəне  алмасу  тікелей 
технологияның  дамуының  нəтижесі  деп  білуге 
болады.  Бұл  сонымен  қатар  адам  ақыл-ойының 
жемісі екендігін ұмытпауымыз қажет. 
Біз  əлі  негізі  ақпарат  болып  табылатын 
өркениетті өмір  сүріп  жатқанымызды білмейтін 
де  шығармыз.  Біз  енді  ғана  Г.М.  Маклюэннің 
«глобальды  ауыл»  ойын  қабылдай  бастадық. 
«Ғаламтор»  əлемді  бір  ақпараттық  жүйеге 
біріктірді,  жаңа  ойлау  мен  «əлемдік»  сананы 
қалыптастырды.  
Бүгінгі  демократиялық  елімізде  баспасөздің 
қоғамдағы  рөлі  елеулі  өзгеріске  ұшырады.  Ол 
насихатшы  ғана  емес,  сонымен  бірге  қоғамдық 
ой-санамыздың  сараптаушысы  жəне  қоғамдық 
ой-пікірді 
қалыптастырушы 
болып 
отыр. 
Сондай-ақ,  баспасөз  саласында  бəсекелестік 
пайда болып, мемлекеттік емес газет-журналдар 
да жарық көруде. 
ХХI  ғасырда  Қазақстанда  жаңа  басқару 
мəдениеті  қалыптасуда.  Оның  негізгі  мəні: 
ақпарат,  білім,  ғылыми  жобалау,  əлеуметтік 
модельдеу.  Осының  арқасында  медиамəдениет 
қоғам  мен  мемлекет,  индивид  пен  билік 
арасындағы делдал қызметін атқаруда.  
Қазақстан  Республикасы  тəуелсіздігін  алып, 
дүниежүзілік  адамзат  көшіне  жеке  мемлекет 
ретінде  қосылған  бүгінгі  күні,  халқымыздың 
əлеуметтік-саяси,  экономикалық  жəне  мəдени 
өмірінде бұқаралық ақпарат кұралдарының алар 
орны,  атқарар  қызметі  өте  салмақты  болып 
отыр.  Бүгінгі  танда  қоғамдық  санаға  ықпал 
ететін, бұқараны ортақ мақсатқа жұмылдыратын 
бірден-бір  күш,  бұқаралық  ақпарат  құралда-
рының  басты  тетіктерінің  бірі – ақпарат  құрал-
дары  арқылы  басқару  болып  табылады.  Егер 
басқарушы  тұрғысынан  қарайтын  болсақ, 
ақпарат бұл жерде «қандай да бір мəліметтердің, 
деректердің,  қатынастардың,  оқиғалардың  қо-
сындысы  жəне  қолдануға  жарайтын  жинақ-
талған,  жүйелеген» [3, 54 б]  түрі  ретінде  бола-
ды. Бірақ басқару аймағында  барша ақпаратпен 
емес,  тек  басқару  іс-əрекеттерін  ұйымдастыру 
мен  жүзеге  асыруға  қатысты  басқарушылық 
ақпаратпен  ғана  өзара  қарым-қатынас  жүзеге 
асырылады. 
 Қазіргі  кезде  қазақстандық  қоғамның 
барлық саласында ақпараттандыру процесі қызу 
жүруде,  оның  ішінде  саясат  саласында  да  жаңа 
ақпараттық-коммуникативтік  технологияларды 
қолдана  отырып,  мемлекеттік  қызмет  пен 
əкімшілік-басқару істерін əлемдік стандарттарға 
сай  модернизациялауға  барынша  күш  салынып 
жатыр. Осыған байланысты Қазақстанның саяси 
жаңғыруындағы аса маңызды факторлардың бірі 
–  ақпараттық  басқарудың  қалыптасуы  мен 
дамуы болып табылады. 
Ал  ақпараттық  ғасырға  аяқ  басқан  тəуелсіз 
Қазақстанның  əлемдік  үрдістен  кенже  қалмауы 
мен  технологиялық,  мəдениеттік,  өркениеттік 
сапасын арттырудың бір бағыты - саяси жүйені 
заман  талабына  сай  жаңғыртып,  ақпараттық 
басқаруды  қалыптастыру  мен  дамыту  екені 
анық. Осының барлығы Қазақстан қоғамы үшін 
маңызды  саяси  міндеттерге,  стратегиялық 
құжаттарға  ұласып  жатқан  маңыздылығын 
көрсетеді. 
Қазақстан əлемдік өркениет көшінен қалмай, 
жаңа ақпараттық-коммуникациялық технология-
ларды игеріп, оны саяси жүйе мен жалпы қоғам 
өмірінде  кеңінен  қолданса  ақпараттық  ғасыр-
дағы  тұрақты  даму  жолына  түспек.  Халықтың 
ақпараттануы  мемлекет  үшін  қауіпті  болмайды, 
керсінше  егер  уақытылы  жəне  толыққанды 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
125 
болса  пайдалы,  игілікті  болады.  Заманауи 
əлемдік саяси тəжірибеде бұл жауапты міндетті 
электрондық  үкімет  жемісті  жүзеге  асыруда. 
Бүгінгі  таңда  ақпаратқа  негізделген  қоғамда 
басқару мəселесі өз өзектілігін жойған жоқ жəне 
ол болашақта жаңаша қарқын алуы мүмкін. Сол 
себепті  бұл  тақырыпты  кеңінен  зерттеудің 
маңыздылығы өте зор деген ойдамыз. 
 
______________ 
 
1. Тоффлер Э. Метаморфозы власти. – М., 2002. 
2.  Гуревич  С.М.  Газета:  вчера,  сегодня,  завтра. – 
М., 2004. – 320 с. 
3.  Друкер  П.  Эффективный  управляющий. – М., 
2006. 
 
* * * 
В  данной  статье  предпринята  попытка  определить, 
что  основным  ресурсом  власти  выступают  знание  и 
информация. 
 
* * * 
In given article is undertaken attempt to define that 
main resource authorities emerge the knowledge and 
information. 
 
 
 
 
 
К.Е. Рахимбеков 

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: