Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| жел өңменіңнен өтеді. Күн еңкейіп қалған кез. Семинариядан
елге әкетпек кі тап тарымды алып, Әбікей ағайдікіне келе жат- қанмын. Бір айналмадан бұрыла бергенімде, өңі сарғылт, денесі ашаң, орта бойлы кісі қарсы кездесті де: – Сәлемет пе, інім? Сен осы Имекеңнің баласы емеспісің? – деп оқыс сұрады. – Иә, Имекең баласымын. – Мен Сұлтанмахмұтпын. Уақытың болса, бүгін кешке пә- теріме келіп кетші, – деп тұрағын айтты. – Жарайды, Махмұт аға. Өзіме таныс татар ағайынның үйі екен. Кештеңкіреп кел- дім. Оңаша бөлме, үстел үсті десте-десте қағаз, кітап. Сұл- текең ескі танысындай қарсы алды. – Қаныш қарағым, менің оқуым көп емес. Әсіресе орысшаға шорқақпын. Мына кітаптың мен көрсеткен жерін оқып шы- ғып, мәнін қазақша айтып көрші, – деді де, сырты қалың сары қағазбен тысталған көлем ді кітаптың бетін ашып, маған ұсынды. Асты сызылған сөздері көп екен. Көз жүгір тіп көріп едім, өзім де ұғына қоймадым. Екі рет оқығанда сол беттің жал- пы сарынына түсін гендей болдым. Айта бастадым. Сұлтекең жа зып отыр. Екі сағаттай отырдық. Шам түтіні екеумізді жарыса жөтелтті. Біраз мұңдасып алдық. Екеуміздің оңаша сұхбатымыз бұдан кейін де екі кеш қай- таланды. Сұлтекең соңғы кеш те ас дайындатып қойыпты. Ол кісі ауыз үйге шығып кеткенде, құмарлық билеп, «Осы нендей кітап болды екен?» деп, тыстығын ашып қарасам: «Капитал. Критика политической экономии. Сочинение Карла Марк са, том пер вый. С.-Петербург...» – деген сөздерді оқыдым...» Өмір талқысы мен кеуде дерті қат-қабат соққылап әбден ти- тықтаған Сұлтанмахмұт ақын да жас талапқа тезірек елге қайт деп кеңес береді. – Оқимын дегенің көңілді қуантады, жақсы інім. Тегінде, бұл біздің халықтың кешігіп қуған өнері... Сол олқыны сендей жас- тар қаузаса игі! Тек оқу үшін денсаулық керек. Қанатсыз қы- раннан не қайран, жапалақтай жалпылдап жер бауырлап ұшу- дың қызығы да болмас... 71 ШЫҒАРМАЛАРЫ Екі ойлы болып, қаланы қиып кете алмай жүрген жас жігітке есті ағаның емеуірінмен білдірген ақылы түрткі болды. Ақыры елге қайтуға бел байлады. Қазан айының орта кезі еді бұл. Ертіс өңіріне қыс сол жылы ерте түсіп, маң дала ұлпа қарға бөгіп, әлдебір тосын оқиға күт кен- дей манаурап жатқан-ды... Сол қыста Қаныш екі түрлі шаруамен шұғылданған: бірі – Семейден ала келген оқулықтарын жастана жатып, төртінші бас- қыштың сабағын әзірлеу; екіншісі – екі ауылдың ересек балала- рына әріп үйретіп, өз бетінше сабақ беру. Кеудесін шалған ауыр дертпен күресу де – осы күнгі тән сауықтырудың алуан емдерімен салыстырғанда мүлдем қара- пайым. Нұр лан Қасенұлы ақсақал осы жайында бізге былай деп бізге сыр шерткен-ді: «Күнде кешке, жылқы күзетіне кетерде, Би атам орта торсық қымызды қанжығама байлайды; торсықтың ішінде құмалақтай күшала дәрі мен бірге қарыстай шикі қазы, көбінесе со ның ішектен сыдырылған үлпілдегі жүреді... Ал таңертең әлгілердің қайда кеткенін біл мей сің. Тек қайыс боп қалған қазының қат ты қыртысын ғана көресің. Осы сусынды Қанкежан күні бойы ішеді. Қырдың қымызы тегінде асыл дәрі, науқасты екі-үш айда-ақ аяғы нан тік тұрғызып, өңіне қызыл жүгіртті...» ІІ Ақпан төңкерісінде билікке ие болған Уақытша үкіметтің та- рихтан еншілеген мерзімі түгесіліп, 1917 жылғы қазан айының 25-жұлдызында (ескі жүйе бойынша) социалист-революцио- нерлердің В.И. Ленин бас таған большевиктер партиясы саяси сахнаға шықты. Империя астанасында жеңіске үрдіс жеткені- мен, большевиктер билігі Ресейдің шалғай қала, алыс уездерінде іле-шала орнаған жоқ: Мәскеудің өзін бірнеше тәулікке созылған қантөгіспен әрең дегенде тізе бүктірген; ал қазақ даласы сияқты алыс түкпірлерді өз құзырына қарату әлі алда болатын... Ұлттық қозғалыстың Әлихан Бөкейханов басқарған ұйымдастыру ко- митеті қараша айында күллі қазақ қауымына екі мәрте үн деу жолдаған. Соның соңғысында: «Россия іріп-шіріп жатыр, бір аяғы жерде, бір аяғы жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|