Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| ТӨҢКЕРІС ТОЛҚЫНЫНДА
І 1917 жылдың таңы атты. Жоғары мәртебелі Екінші Николай патшаның құдірет-күші бұқара халықтың жаппай көтерілген дүмпуіне төзе алмады. Аяғы аспаннан келгенін қа һарлы ақпанның аязды таңында бір-ақ білді. Ақпан төңкерісінің жаңғырығы ту қиырдағы Семейге он бес күн кешігіп жеткен. Аңсаулы бостандық бірақ «ке шік тім» деген жоқ, бодан елді дүр сіл кінтіп желпіндіре келді. Ар бостандығы. Ел бостандығы. Жер бостандығы. Сөз бос- тандығы. Еріктісің, теңсің! Дін мен ділге де азатсың! Алақандай 67 ШЫҒАРМАЛАРЫ Семейде аз уақыттың ішінде толып жатқан комитеттер мен одақ- тар, партиялар ұйымдасып, олардың атқару мекемелері, газет- тер мен листоктар тайталаса туып, көктемгі көктей қаулап шыға кел сін. Күнде жиын, күнде сайлау. Дуылдаған жұрт, гуілдеген сөз. Кө те ріңкі көңіл, желпіне сөйлеген шешендер, ергежейлі «көсемдер»... Мұғалімдер семинариясының сабағы көп жиын, көп ко ми тет- тің оңды-солды сүйреген дүрмегіне тап болды. Сабақ мезгілінде өтпейді. Үзі лістер кей де әлденеше күнге созылады. Шә кірт тер ішінен «орақ тілді тілмарлар» шықты. «Өзің ға на оқымай, өз гені де оқыт!» ұраны күн са йын талқылайтын өзек ті тақырыпқа айнал- ды… Айтып-айтпай не керек, 1822 және 1868 жылдардағы рефор- мадан кейін, ең шұрайлы, топырағы құйқалы, нулы-сулы, өзенді- көлді атырабына жат жұрттың адамдары шегірткеше қаптап, көшпелі халықтың мал-жайын құмайт, түгі тықыр тақыр жер- лерге ығыстыру шарасы жүзеге асқаннан бері сорлы қазақ қыр төскейінде емін-еркін көшуді түсінде ғана көретін болған-ды. Ал олардың құрамы жаңа ғасырдың басында бес миллионнан асқан. Алайда өзінен шыққан билеушісі жоқ мүсә пір халықтың келешегін кім ойламақ?.. Мұн дай түйткілге басы ауырмайтын, өз жұтқынын ғана көксейтін тоғышардың жауабы: «Е, оны бір Алла біледі!» Десек те, еркіндік рухы қанына сіңген халық орта- сынан бодандық қамытын лақтырып тастауға шақырған ерлер әр жерден жүздеп шықты. Бір ғажабы, солардың өркениеті озық қалаларда орысша оқыған жастар арасынан атойлап көрінуі еді. Таңданарлық жайт: тап солар – отарлаушы елдің үкіметі кешегі кер заманда аярлықпен ұсынған мәртебелі мансап, биік шендерді қуана қабылдап, туған ұлтына опасыздық еткен, аға сұлтандыққа, болыс, старшын, қазылыққа таласып, өзара қырық пы шақ болған бай-шонжарлардың перзенттері. Бұлардың алдыңғы толқыны Қазан, Том, Орынбор, Омбы, Воронеж, Мәскеу, Тарту, Варшава мен Санкт-Петербургтің әйгілі инс титуттары мен университеттерінде білім алған. Енді, міне, орыс оқуын меңгерген білім паз жастар ор- тасынан өмір-бақи бодан болуға көнбеген, туған жұртының тілін, ді нін, ділін сақтап, ерік ті ел атануды мұрат ет кен өжет ұрпақ сая- си майданға білек сыбанып шықты. Түрме азабын тарту, мәңгі қыс жайлаған теріскей қиырға айдалу мехнаты оларды жасқантпаған. Ұлы мақсат – еркін дікке жету, рухани бостандық! Сол үшін жан пида! Шын-ау, иен жерін сырт көзден қорғап, елдігін, еркіндігін 68 Медеу СӘРСЕКЕ сан ғасыр сақтап келген ұлттың діл-қуаты, жігер-намысы сар- қылды деп ойлау күпірлік емес пе?! Жоқ, кебенек көйлегін киген ерлер таусылмапты. «Ер тумаса – ел ғаріп» нақылы әлі де әсерлі екен. Тәубе делік!.. Шынтуайтын айтқанда, сол ерлердің бел буып шыққан күресі оқшашар қарумен жасақталған патша әскеріне бәз-баяғыдай най- за, шоқпар ұстап, садақ пен қылыш асынып, ХІХ ғасырда қарсы тұрған Сырым, Исатай, Жанғожа, Кенесары, Наурызбай батырлар бастаған қарсылықтан бөлек болатын. Сол күрестің сыр-сипатын қазақ зиялыларының жаңа толқынына көшбасшы болған Ахмет Байтұрсыновтың: жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|