Ш 72 Түркі тілдерінің вокализм жүйесі. Оқу құралы/ Шнайдер В. А. – Нұр-Сұлтан қ.: «Тұран-Астана» унив. Баспаханасы. 2019. 126 б
жүктеу/скачать 1,25 Mb. Pdf көрінісі
|
| ә), жартылай ашық (е, о, ө) және қысаң дауыстылар (ы, і, ұ, ү, и, у)
деп бөлу тәжірибесі қолданылып жүргенін байқаймыз. Бұлай бөлуге негіз болған да жоғарыдағы а және ә дыбысына қатысты пікір десек болады. Шынында да, а және ә дыбысын айтуда төменгі жақ мейлінше төмен түсіп, кең ашылса, о, ө және е дыбыстарын айтқанда тарыла түсіп сәл ғана төмендейтінін аңғару қиын емес. 3) е таңбасы екі дауысты дыбысты бейнелейді. а) [Брюкеде е, Сиеверсте е, Лепсиуста е]. «Неміс тіліндегі «selig, werden» сөздеріндегі е дыбысына, француз тілінің é дыбысына сәйкес. Бұл дыбыс айтылуда тіл көмейге қарай жылжып, езу екі жаққа сәл жиырылады» /11,Х/. Сипатталып отырған дыбыс қазіргі қазақ тіліндегі «кел, кет» сөздері құрамындағы е дыбысына сәйкес келеді. «Е (э) ауыздың (жақтың) орта деңгейде ашылуынан пайда болатын дыбыс. Яғни ауыз жоғарыдағы а немесе ә дыбыстарын айтқандай кең емес, сәл ғана ашылып (иек төмен түсіп) жасалатын дыбыс. Өзінің жіңішке дыбыс болуымен ә дыбысына жуықтасатындығына қарамастан айырмашылығы да жоқ емес. Ә дыбысын айтқанда сөйлеу мүшелерінің жымдасуы тіл мен төменгі денталь тұсында болса, е дауысты дыбысын айтқанда тіл жымдасуы төменгі дентальмен 16 солғын болады және тіл орта денесі қатты таңдайға жуық орналасады» /12,231/. В.В. Радловтың айтуынша е таңбасы ä және і аралығында айтылатын дыбысты бейнелейді. Ол француз тілінің égal сөзіндегі é дыбысы, неміс тіліндегі sehen сөзіндегі е дыбысы болып табылады. Абақан татарларында е дыбысы u дыбысына жақын. Ал қырғыз тілінде е сөздің абсалют басында іä тәрізді айтылады. жүктеу/скачать 1,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|