дамуының  белгілі  бір  көрсеткіштері  қалыптасты  (4-кесте)

й
р
а
м
х
а
н
а
 
б
и
зн
е
с
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
г
і
құрады.  Бөлшек  сауда  тауар  айналымы  жыл  сайынғы  4,9% 
орташа  өсуінде  оның  тауар  айналымы  1868,4  м лрд  теңгеге 
жетті.
Алайда 2007 жылы басталған ғаламдық қаржы дағдарысы 
2008 
жылы 
Қазақстанның 
экономикалық 
дамуының 
қарқынына  белгілі  бір  дәреж еде  әсер  етті.  Мәселен,  елімізде 
жалпы  ішкі  өнімнің  даму  қарқыны  4,6%-ға  төмендеді, 
ал  өнеркөсіптік  өндірістің  көлемі  тек  2,6%-ға  ғана  артты. 
Н әтижесінде халықтың жан басына  шаққандағы  нақты табы- 
сы 27623 теңгені құрады, ал инфляңия  18,8%-ға өсті.
4. Қазақстан Республикасының әлеуметтік- 
экономикалық дамуының негізгі көрсеткіш тері
Көрсеткіштер
Жылдар
2003
2004
2005
2006
2007
Жалпы ішкі өнім, 
млрд теңге
4612
5045,5
7457,1
9583,0
9738,8
'Өнеркэсіптік өнімнің 
көлемі, 
млрд тенге
2836
3733,8
5124,1
7357,13
7703,8
Ауыл шаруашылыгының 
жалпы өнімінің көлемі, 
млрд теңге
61574
694,7
763,2
979,94
1069,8
Негізгі капиталга 
салынган инвестициялар, 
млрд теңге
1327,9
1530,6
2206,5
2969,0
3234,2
Сатудың барлык 
каналдары бойынша 
бөлшек сауданың тауар 
айналымы, млрд теңге
968.9
1095,2
1436.3
1681,6
1868,4
Халыктың жан басына 
шакқандагы атаулы акша 
табысы, теңге
10533
12744
15443
19982,1
26714
Жұмыссыздык деңгейі, %
8,8
8,4
7,9
7,6
7,1
Сырткы сауда айналымы, 
млн АҚШ доллары
21335,4
32877,5
33000,8 51440,35
72349,3
Г')
т
Ескерту:  Қазақстанның элеуметтік-экономикалык дамуыныц ресми 
деректері ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің акпарагы бойынша

Сонымен  біруақытта  жұмыссыздықтың  0,7%-ға  өскені 
байқалды,  ал  өткен  жылдары  ол  жылына  орташа  3,5%-ға 
төмендеп отырды, яғни жұмыссыздықтың ағынына кері про-
цесс туындады.
2009 жылдың басында Қазақстанда жұмыс істейтіндердің 
орташа  айлық жалақысы 61793 теңгені құрап,  13,2%-ға  өсті, 
алайда  инфляция  жалақының  өсуінен  5,6%-ға  асып  тұсті, 
яғни халықтың нақты табысы сол көлемғе азайды.
Бұл  Қазақстан  халқының  2009  жылғы  наурыз  айын- 
да  12243  теңгені  құраған  күнкөрістің  ең  төменгі  деңгейінің 
мөлшеріне де әсер етті (5-кесте).
5. Қазақстанда халықтың күнкөрісінің ең төменгі
деңгейінің 2009 жылгы наурыздағы деңгейі
Халыктын тобы
Күнкөрістің ен 
төменгі денгейі
Азық-түлік емес 
тауарлар
Азық-түлік
тауарлары
13 жаскадейінгі балалар
9699
3880
5819
14*17 жастагы 
жасөспірімдер: 
-  бозбалалар
15448
6179
9269
-қы здар
11836
4734
7102
Енбекке жарамды:
- 1 8  жастан асқан ерлер
14610
5844
8766
- 1 8  жастан асқан әйёлдер 11601
4640
6961
Зейнеткерлер мен егде 
адамдар
11449
4580
6869
Ескерту:  ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша
Жалпы  Қазақстан  Үкіметі  дагдарыстың  экономикалық 
құбылыстарын  еңсеруге  бағытталған  өзінің  дағдарысқа 
қарсы бағдарламасымен елдегі макроэкономикалық көрсст- 
кіштердің белгілі бір тұрақтылығын сақтап отыр.
Алайда мемлекетте қоғамдықтамақтандырудыңтұрақты 
жұмыс  істеп,  дамуы  үшін  2009  жылдың  басында  19,5%-ды  £>
М
е
й
р
а
м
х
а
н
а
 
б
и
зн
е
с
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
г
і

М
е
й
р
а
м
х
а
н
а
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
г
і
құраған инфляция ең қолайсыз құбылыс болып қалып отыр, 
ал азық-түлік тауарларының кейбір түрлерінің бағасы 20,8%- 
ға,  азық-түлік емес  тауарларға -   15,7%-ға  және  қызметтерге 
-21,4%-ға  көтерілді.  2005  жылмен  салыстырғанда  25,1%-ға 
және қызметтерге 43,5%-ға  көтерілді.
Осы  үрдіс  2007  жылмен  салыстырғанда  тиісінше  7,9% 
және 8,3 %-ға төмендеген сауда  мен қоғамдық тамақтандыру 
көлемінің өсу қарқынына да әсер етті  (6-кесте).
6. Қазақстан Республикасында 2003-2008 жыл- 
дары көрсетілетін сауда қызметтері м ен қоғамдық 
тамақтандыру қызметтері көлемінің өзгеру 
динамикасы, млрд теңге
Өңірлер мен облыстар
Жылдар
2003
2004
2005
2006
2007
2008
1
2
3
4
5
6
7
Қазакстан
Республикасы:
Сауда қызметтері, 
оның ішінде когамдык 
тамактандыру 
кызметтері
968.9
24,8
1218,9
29,5
1408.7
34.7
1736,8
46,89
1868,4
52,32
1720,8
47.97
Ақмола:
сауда кызметгері, 
оның ішінде когамдық 
тамакгандыру 
кызметтері
18151,9
0,41
21395,0
0,58
24836,0
1.01
29058.6
1,72
33417,4
3,06
27402,3
2,89
Актөбе:
сауда кызметтері, 
оның ішінде когамдык 
тамактандыру 
қызметгері
67102,5
0,95
76936,8
1,14
79984,5
1,57
83153
2,14
88973
2,93
10874,0
2,87
■'3'
т

6-кест енің ж алгасы
Алматы:
сауда кызметтері, 
оның ішінде  қоғамдық 
тамақгандыру 
кызметтері
37229,1
0,11
27890,2
0,1
31152,7
0,26
34891
0,64
39078
1,34
43767
1,314
Атырау:
сауда қызметтері, 
оның ішінде  когамдық 
тамактандыру 
қызметтері
16701.9
3.35
23052,8
3,89
25202.8
5.8
27553
8,6
30308,6
8,9
33339,5
9.18
Шығыс Қазақстан: 
сауда қызметтері, 
оның ішінде қогамдық 
тамактандыру 
кызметтері
100658
1,28
117325
1,48
130596,5
2,45
145369
4,06
161360
4,5
148351
4,1
Жамбыл:
сауда қызметтері,
оның ішінде  қоғамдык
тамақтандыру
кызметтері
13012.1
0,32
16957,4
0,36
22215,8
0,49
29105
1,36
37836
1,77
37458
1,63
Батыс Қазакстан: 
сауда қызметтері, 
оның ішінде қоғамдық 
тамақгандыру 
қызметтері
44262
2,68
48273
2,27
55840,1
2,47
64593,4
2,69
74928
2,93
73429,8
2,89
Қараганды: 
сауда  қызметтері, 
оның ішінде қогамдық 
тамақтандыру 
қызметтері
121024,4
1,64
138613
2,04
146909,6
2,27
155703
2,53
162709
3,28
164336
3,29
Қостанай: 
сауда қьпметтері, 
оның ішінде қогамдык 
тамақгандыру 
кызметтері
30391,3
0.59
36179,6
0,68
40172,0
1,11
44605
1,63
49065,5
1,83
45140,2
1,72
Қызылорда: 
сауда қызметтері, 
оның ішінде қогамдық 
тамақгандыру 
кызметтері
12324
0.37
15325,7
0,67
18843,6
0,85
23169
1,08
25949,3
1,21
24392
1,17
іг>|
т
М
ейр
амх
ан
а 
биз
нес
іні
ң 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі

Мейра
мх
ана
 
бизн
есін
ің 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі
Маңгыстау: 
сауда қызметтері, 
оның ішінде коғамдық 
тамақгандыру 
қызметтері
12324
2,06
17701,1
2,58
20968,3
2,23
24517
2,79
274586
3,16
26648
2,84
Павлодар: 
сауда қызметгері, 
оның ішінде қогамдық 
тамақтандыру 
қызметтері
40847,2
0,32
48713,3
0,33
58893,8
0,72
71202
1,98
80458
2,40
74021,5
2,15
Солтүстік Қазақстан: 
сауда қызметтері, 
оның ішінде қогамдық 
тамақтандыру 
қызметтері
21376,5
0,57
32191
0,61
36444,5
0,73
41260
0,87
46623,8
0,97
42894
0,89
Оңгүстік Қазақстан: 
сауда кызметтері, 
оның ішіңде когамдық 
тамактандыру 
кызметтері
32917,3
0,77
42884,8
0,84
57061,3
1,59
75924
3,01
85794
3,4
78072,8
3,06
Астана қаласы: 
сауда қызметтері, 
оның ішінде қогамдық 
тамақтандыру 
кызметтері
55659.4
1,93
69195,4
2,27
82266
2,85
97806
3,58
108564
3,97
99879
3,65
Алматы қаласы: 
сауда кызметтері, 
оның ішінде когамдык 
тамактандыру 
кызметтері
362065,7
7,27
486288,9
9,63
577309,9
10,98
685368
12,52
760758
13,9
699897
12,51
Ескерту: ҚР Статистика женіндегі агенттігінің деректерін автор жүйеге 
келтірген
'О
гл
6-кестенің  деректерінен  Ақтөбе,  Алматы,  Атырау  және 
Қарағанды  облыстарындағы  сауда  айналымын  қоспағанда, 
2008 жылы сауданың да,  сондай-ақ  қоғамдық тамақтандыру 
көлемінің  де  барлық  жерде  түскені  көрінеді.  Алайда  осы 
облыстарда  да  бөлшек  сауданың  тауар  айналымының 
өсуі  орташа  4-6%-ға  төмендеді.  Бүл  халықтың  барлық  әл-

ауқатына  емес,  белгілі бір   қызметтердің  түріне  сұраныстың 
психологиялық  жағына  әсер  еткен  әлемдік  экономикалық 
дағдарыстың  болуы мен  байланысты  еЛ  экономикасындағы 
қолайсыз  процестерді  айғақтайды.  Сонымен  бірге  осы 
кестенің  деректері  Қазақстанда  қоғамдық  тамақтандыру 
қызметінің  үлесі  шамалы  екенін  ж әне  ол  бар-жоғы  2,7%- 
ды  құрайтынын  көрсетеді.  Демек,  елім іздің  қоғамдық 
тамақтандыру  саласында  оның  болашақта  дамуы  үш ін 
пайдаланы лм ағанрезервтердіңбары нбайқатады .С өйтетұра 
осы  сектордың  дамуы  көбінесе  елім іздің  басқа  әлеуметтік- 
экономикалық салаларының ж ай-күйіне байланысты екенін 
мойындауымыз  керек.  М әселен,  егер  халыққа  тұрғын  үй  
жетіспесе,  білім  алу  мен  денсаулық  сақтау  қызметтерін 
төлеуге  қаражаты  болмаса,  онда  қоғамдық  тамақтандыру 
қызметін халық соңғы кезекте пайдаланады.
Бұдан  басқа,  қоғамдық  тамақтандыру  ж үйесінің  дамуы 
мемлекетте  шағын бизнеске  мемлекеттік басқару жүйесі' та- 
рапынан қандай көңіл бөлінетінінебайланысты. Мемлекеттік 
басқару  ж үйесі  тарапынан  көңіл  бөлудің  қажеттілігін  осы 
саланың көсіпорындарының құрылымымен негіздеуге бола- 
ды (7-кесте).
7-кестенің  деректерін  бағалау  қоғамдық  тамақтандыру 
Қазақстандағы ерекш е қызмет көрсету саласы ретінде шағын 
бизнес  басым,  72,6%-ын  көп  жағдайда  бүкіл  отбасының  та1- 
бысын  қамтамасыз  етудің  жалғыз  ғана  тәсілі  болып  табы- 
латын  отбасылық  бизнесті  құрайтын  мемлекетгік  емес 
сектордың  есебінен  дамитынын  көрсетеді.  Отбасылық  биз- 
неске бөтен қызметкерлер  тартылмайды,  алайда  отбасының 
бүкіл  м үш елерін ж үмы спен қамҮамасыз етіп, олардың сана- 
сезім інде  кәсіпкерлік  белсенділік  пен  өзара  жауапкерш ілік 
сезімін қалыптастырады.
Г"
гЛ
М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі

кәсіпкерлікті  қолдау  қоры»  АҚ-ның  «Даму»  кәсіпкерлікті 
қолдау  қоры»  АҚ-га  ребрендингі  қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіпорындарына ешқандай жеңілдік әкелген жоқ. Сонымен 
бірге Алматы қаласында кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі бар- 
жЬғьі 12 орталықтың жұМыс істеуі орталықтың осы санының:
•  біріншіден,  бір  жарым  миллион халқы бар қала үш ін 
аз екенін;
•  екіншіден,  олардың әр түрлі бизнес-қауымдастықтар- 
дың жаньшда жұмьіе ісгейтінін және олардың бірінші
■'  кезекте  сауда  саласымен  жөне  жылжыМайтын  мүлік 
Операцияларымен  жүмыс  істейтінін’/  ал  қоғамдық 
тамақтандыру саласьгаан қашқайтынын;
•  үшіншідён,  шағын  бизнесгі  білдіретін  осы  кәсіп- 
орыңдарға қор нарығымен жұмыс ісгеуге мүлдем жол 
берілмейгінін;
•  төртйнііііден,  осы  саланың  бәсекегё  қабілетгілігінің
-  деңгейін  толыҚқанды  бағалагу  Мүмкін  емес,  аталмыш
сала  бойынша  дерек  табу  қиын  және  етатистикалық 
органдар оның кәсіпорындарының жай-күйі жөніндегі 
толық‘әрі шынайы көрінісгі көрсетпейдіәрі тиісгі тал- 
дау жасамайтынын көрсетеді.  >
Қоғамдық  тамақтандыру  «өзге  Қызметтер»  дёп  атала- 
тын  сауда  ауқымындағы  нақты  жағдайды  ахуалды  бағалау 
қИын,  өйткені  ол  бойынша  дёректер  Қазақстанда  қысқаша 
жарияланады. Жалпы, ҚР С^сктистиКа Жөніндегі агентгігінің 
дерёктерінё сәйкес 2007 жьыы  қоғамдық тамақтану  қызмет- 
терінің  көлемі  73,2  ійлрд  теңгені,  немесе  жалпы  сауданың 
4,0%-ыН  құрады,  бұл  2006  жьілғыдан  18,6%-Ға  көп,  алай- 
да  осы  деректерге  сену  қиын.  Мұның  өізнде  осы  деректер- 
ден  қоғамдық  тамақтандыру  қызметінің  ж алпы   көлемінің 
19‘6%-ын  жеке  кәсііікерлер  көрсеткён,  бұл  осы  саладағы 
жеке 
кәсіпкерлердің  өзіндік  салмағымен 
үйлеспейді. 
Экономикалық  дағдарыс  пен  инфляция 
2008  жылы 
қоғамдық  1 тамақтандыру  кәсіпорындарының  қызметіне 
өте  өсер  етіп,  алдын  ала  бағалау  бойынша  олардың  жгіл- 
гіы  табысы  2007  жылмен  салыстырғанда  9,7%-ға  азайды.

Алайда  жалпы  табыс  көрсеткішінің  түсуі  2008  жылдың  IV 
тоқсанында  байқалды,  ал  Қазақстанның  жалпы  қоғамдық 
тамақтандыру  кәсіпорындарының  желісі  2008  жылды  2007 
жылғы  көрсеткіштермен  салыстырғанда  бірш ама  жақсы 
шаруашылық нәтижелермен аяқтауы ықтимал.
Қазақстандағы  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындары 
желісі  бойьшша  бұдан  толық  статистикалық  ақпарат, 
өкінішке  орай,  жоқ.  Ал  егер  қоғамдық  тамақтандыру 
қызметінің  түрлерін  бағалайтын  болсақ,  олардың  құры- 
лымын былайша көрсетуге болады (8-кесте).
8. Қазақстан Республикасындағы қогамдық
тамақтандыру қы зметінің құрылымы (%-бен)
Қызметтердің түрлері
Жылдар
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Қазақстан Республикасындағы 
мейрамханалар, асханалар мен 
тамақтандыру кәсіпорындары 
көрсететін барлық қызмет түрлері
100
100
100
100
100
100
Мейрамхана қызметімен 
қамтамасыз ету
30,2
30,2
30,5  • 31,8
31.2
30,0
Көлікте (теміржолда, кемелерде 
жэне т.б.) тамақтандырумен 
қамтамасыз ету
'1,2
1,2
1,35
1,4
1,41
1,42
Асханалардың қызметі
41,7
42,0
.  42,2
42,4
41,9
41,6
Өзіне-езі қызмет көрсететің 
мекемелерде тамақгандырумен 
камтамасыз ету
1,89
1,90
1,92
2,04
1.93
1,91
Даяр тамақгы үйлер мен 
кеңселерге жеткізу жөніндегі 
қызметгер
4,13.
4,15
4,15
4,28
4,14
4,09
Сусын сату жөніндегі қызметгер
2,9
2,9
3,0
3,0
3,1"
2,9
Қогамдық тамақтандырудың езге 
де қызметтері
18,07 17,65
16,88
15,35
16,32
18,08
8-кестенің  деректерінен  2007-2008  жылдары  мейрамха- 
на  қызметтері  мен  тамақты  үйлер  мен  кеңселерге  жеткізу 
жөніндегі  қызметке  сұраныстың  түскені  көрінеді.  Бұл 
дағдарыс  жағдайында  халықтың  тамақты  өзі  дайындауға  5!
М
е
й
р
а
м
х
а
н
а
 
б
и
зн
е
с
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
г
і

М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
ма
р
ке
ти
н
гі
көшкенін  байқатады.  Алайда  адамдар  өзіне-өзі  қызмет 
көрсететін  және  бағалар  айтарлықтай  төмен  мекеме- 
лерде  мұндай  жағдай  байқалмайды.  Демек,  қоғамдық 
тамақтандыру  жүйесінің  даму  процесі  көбінесе  елімізде 
сатылатын  шикізаттың  бағасы  мен  жалпы  инфляцияның 
деңгейі  әсер  ететін  кәсіпорыНдар  бағасының  саясаты- 
на  тәуелді.  Сонымен  бірге  осы  процесс  тұтынушыларға 
үсынылатын  тағам  түрлерін  ықтимал  тиімді  өзгертудің, 
өнім  жасау  үш ін  оларды  сатып  алатын  жаңа  көздердің 
және қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары сатып алатын 
өнімнің  багасын  белгілейтін  отандық  ауьіл  шаруашылығы 
шикізатын өңдеу саласыньщ дамуына ңеіізделетін қоғамдық 
тамақтандыру 
жүйесіндегі 
бағаларды 
төмендетудің 
төсілдерін іздестірумен тығыз байланысты.
Жалпы  Қазақстан  Республикасындағы  қоғамдық  та- 
мақ*Гандыру  кәсіпорындары  ғаламдық  экономикалық  дағ- 
(дарыстың жағдайына бейімделу үшін олардың маркетингтік 
және логистикалық қызметі жақсы дамуы тиіс,  ал осы сала- 
да  отбасылық  бизнес  санының  көп  болуына  байланысты, 
аталған  қызметтер  бизнестің  аталмыш  нысанымен  айна- 
лысатын  көп  отбасының  жалпы  табысын  арттыруға  немесе 
азайтуға қабілетті. Мұның өзінде мейрамхана бизнесі нарық 
жағдайына  бейімделуі  үшін  оның  өзінің  өнімін  жылжыту- 
мен  қатар  ол  өзіне  қажет  шикізат  жеткізушілермен  байла- 
нысты ретке салуға тиіс.
Сонымен  бірге  елімізде  көліктегі  қоғамдық  тамақтан- 
дырудың  жай-күйінің  жақсара  бастағанын  атап  өту  қажет. 
Дағдарысқа  қарамастан,  қызметтің  осы  түрінің  өзіндік 
салмағы  түскен  жоқ,  керісінше  өсті.  Авиацияда  тамақ 
дайындаудың  сапасы  жақсарып,  теміржол  көлігінде  тамақ 
жасаудың  сапасын  бақылау  күшейді.  Алайда  теміржол 
көлігінде  осы  күнге  дейін  вагондар  бойынша  арэан 
тамақ  өнімдерін  таратып  сату  нашар  қолданылады  және 
түтынушыларға  ұсынылатын  өнімнің  түрінің  аздығы  бай- 
қалады.

Қазақстанда  тамақ  өнімдерін  халық  тұратын  жерлерге 
(қалалардың  тұрғын  үй  кешенді  орналасқан  аудандар) 
автокөлікпен  апарып  сату  және  халықты  қоғамдық  тамақ- 
тандыру  өнімімен  қамтамасыз  етудің  кейбір  түрлері 
дамымаған. Осы қызмет түрі дағдарыс жағдайында олардың 
даму  мен  бейімделу  көзі  болғанымен,  оны  қоғамдық 
тамақтандыру  кәсіпорындары  емес,  әдетте  сүт  өнімін, 
көкөніс  пен  жеміс  өндіруш ілер  пайдаланады.  Алайда 
өнімді  автокөлікпен  апарып  сату  көлік  шығындарының 
арты  есебінен  бағаларды  көтеруі  мүмкін.  Бұл  жағдайда  да 
қоғамдықтамақтандыру кәсіпорнына қажет шикізатты жаңа 
жеткізушілерді  іздестіріп,  баға  жеңілдіктерін  қамтамасыз 
етуге болатын ұзақ мерзімді  келісімшарт жасасуға болады.
Осы  зерттеудің  авторы  Алматы  қаласындағы  бірнеш е 
қоғамдық  тамақтандыру  көсіпорнын  зерттеу  олардың  2006 
жылы  ұлттық  өнімді  сатып  алу  көлемінің  7,9  %-ды,  ал  2007 
жылы  6,2%-ды  құрағанын  көрсетті,  ал  ресми  статистика 
деректері  бойынша  осы  көрсеткіштер  тиісінше  39,2%  және 
41,6%-ды құрады.
Ауыл  шаруашылығы  өнімінің  негізгі  үлесі  жалпы  қала 
базарларында сатылып  алынады  (2-сурет).
2-сурет.  ҚР қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарын 
қамтамасыз ететін көздер
Сатылып алынатын өнім көздері 
бойынша өзіндік салмагы, %-бен

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: