орындарында  осы  қағида  әрдайым  сақтала  берм ей ді

М
ейр
ам
ха
на 
биз
н
есі
н
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі
14. Т а м а қ т а н д ь ф у  к ә с і п о р ы н д а р ы н д а  ө н і м д е р д і
с а қ т а у д ы ң  н о р м а т и в т і к  е э е ж е с і
Өнімніңтүрі
Сакталать
градустағь
температу
н
і
ра,
Сақтау
уақыты,
тәулікпен
1 
текше 
метрге 
шакканда 
өнім жүктеу 
нормасы
-теи
-дейін
Тоңазытылған ет
0
+4
3-5
160-180
Мұздатылған ет
-2
+2
3-5
260-300
Үлестік ет пен жартылай 
өңделген өнімдер
-1
+4
1-2
160-200
Тоңазытылған құс еті
0
+4
2-3
160-200
Тоңазытылған кұс еті мен 
жабайы күс еті
-2
0
3-5
160-200
Гастрономиялык өнімдер
+2
+4
3-5
160-200
Тоңазытылған балық
0
+4
2-3
160-180
Мұздатылған балық пен балык 
еті
-5
-2
3-5
260-300
Дәнді және паюсты уылдырық
-2
0
10-20
260-300
Сары май
-2
+5
3-20
300-400
Ерітілген май
+5
+10
20-30
300-400
Өсімдік майы
+5
+10
10-20
250-350
Маргарин
-2
+5
10-20
300-400
Сүт пен сүзбе
+1
+4
1-2
250-300
Қаймақ пен ірімшік
+2
+5
1-2
250-300
Әр түрлі ірімшік
+5
+10
5-10
160-250
Торттар мен пирожныйлар
0
+2
2-3
160-200
Балмұздақ
-12
-8
3-5
160-200
Тоңазытылган жеміс пен көкөніс
-10
-8
5-8
250-300
Жеміс-жидек
+1
+10
3-8
200-250
Жидек
0
+3
2-3
160-200
Жүмыртқа
+2
+10
20-30
250-300
Шарап
+5
+10
-
300-400
Сыра
+3
+6
10-20
300-400
40
40
Ескерту: Коршунов Н.В. Организация обслуживания в ресторанах. — М. 
Высшая школа,  1980. -181(90)-б.

Өкінішке  орай,  осы  зерттеуді  жүргізген  кезде  Алма- 
ты  қаласыньщ  бірде-бір  мейрамханасы  бізді  өз  мұз- 
датқыштарына жолатқан жоқ, ал оншақты ұсақ кәсіпорынды 
зерттеу  оның  тоғызында  өнімді  сақтау  нормативтерінің 
сақталмақ түгіл, осы кәсіпорындардың қызметкерлері осын- 
дай  нормативтердің қолданылатьгаы жөнінде білмейтін бо- 
лып шықты. Ал осы өнімдерді тамақтандыру кәсіпорындары 
сақтау  мерзіМдері  көбінесе  сақталматын  базарлар  мен 
бөлшек  сауда  кәсіпорындарынан  сатып  алатынын  ескер- 
сек, олардан сырттай білінбейтін,  алайда тұтынушылардың 
денсаулығына зиян келтіретін өнімдерді сатып алуға болады.
Сонымен  бірге  зерттеу  импорттық  өніммен  салыс- 
тырғанда  Қазақстанда  өндірілетін  осындай  өнімдерде  оның 
жасалған мерзімі көрсетілмейтінін көрсетті, Қазақстанға Ре- 
сей  мен Өзбекстаннан әкелінген  кейбір тауарларда да  оның 
шығарылған күні жазылмаған болып шықты. Қазақстанның 
қоғамдық  тамақтандыру  жүйесінде  осындай  жайтқа  жол 
берілмеуге  және  ол  республикада  қабылданған,  алайда  әлі 
тиісінше  қолданылмайтын  «Түтынушының  құқықтарын 
қорғау туралы» Заңға сәйкес бақылануға тиіс.
Шет  елдерде  (Еуропада,  АҚШ-та,. Жапонияда)  осындай 
бақылауды  компьютерлік  жүйені  пайдалану  көмектеседі. 
Халықаралық  экономикалық  шаруашылықтың  қоғамдық 
тамақтандыру 
саласында 
өнімдер 
мен 
сусындардың 
қозғалысы  ескерілген,  тағамның  шексіз  санымен  жұмыс 
істеу,  оларды  ас  мәзірі  бойынша  топтастыру,  салықтар 
мен  үстемелердің  қиын  құрамдастарымымен  жұмыс 
істеу 
қарастырылған 
КезіаигапІ-2000 
компьютерлік 
жүйесі  бұрыннан  беру  қолданылады,  ал  Қазақстанның 
тамақтандыру  кәсіпорындарында  (15  кәсіпорын,  оның
5-і  ірі)  жүргізілген  зерттеу  барысында  осындай  жүйенің 
қолданылмайтыны мәлім болды.
Сонымен  бірге  қойма  запастарының  сақталуы  мен 
қозғалысын  бақылауға,  сондай-ақ  қоймалардағы  тауарлар- 
дың  есебін  жүргізу  мен  есептен  шығаруға,  ас  мәзірін 
күрделі  сараланған  бағалар  бойынша  калькуляңиялауға  чо
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

және  бастапқы  құжаттарды  (жұкқұжат,  шот  және  т.б.) 
қалыптастыруға арналған 5іоск~2000 компыотерлік жүйе де 
қолданылады.
Еуропа  елдері  мен  АҚШ-та  көптеген  тііггі  шағын 
кафелердің  өзінде  бухгалтерлік  өткізбе  мен  өнімді  сақтау 
мерзімдерін  бақылау  желісі  бар,  «Лоджинг  Тач»  жүйесі 
түріндегі автоматтандырылған интерфейс жұмыс істейді.
Осы  технологияларды  пайдалану  бухгалтерияның  ең- 
бек  шығынын  айтарлықтай  қысқартуға,  ақпараттың  қайта- 
лануына  жол  бермеуге,  сонымен  қатар  тамақтандыру 
кәсіпорындары қызметтің қай тұрпаты мен ауқымына жат- 
са  да,  осы  кәсіпорынның  баға  функциялары  ауқымындағы 
белгіленген  логистикалық  мәселелерді  шешуге  мүмкіндік 
береді. Шет елде «Лоджинг Тач» жүйесінің негізінде тамақ- 
тандыру кәсійорындарында  конфигурациясы әр түрлі, дер- 
бес немесе қонақүй және емдеу-сауықтыру бизнесімен бірге 
пайдалануға болатын Носідез Е5Р 2000, ОРПМ5 және АТои5, 
АНап  Кезіаигапі: компыотерлік жүйелері  кең қолданылады. 
Олардың  іске  асыру  модулі  өнімдерді,  орналасатын 
жерлерді,  бағалар  мен тарифтерді,  әріптестер  мен есеп  ай- 
ырысуды  және т.б.  басқаруға  негізделеді.  Осы  жүйелердегі 
тамақтандыру кәсіпорындары модулі бір күндегі рационның 
берілген  құнына  шаққанда  сол  бір  өнімнен  құралатын 
оңтайлы  әрі  алмастырылатын  ас  мәзірін  жасауға,  оны 
келушілердің қажет санына бөлуге, өнімнің қажетті санына 
жүкқұжат жазуға және т.б. мүмкіндік береді.
Тамақтандыру  блогы  (мейрамхана,  кафе,  бар  және 
т.б.)  саны  бірнеше  болуы  мүмкін  және  олардың  ас 
мәзірі  шектелмейді.  Сонымен  бірге  осы  жүйе  бойынша 
тапсырыстық  ас  мәзірін  жүргізуге  және  тамақ  өнімдерін 
үйге  немесе  жүмыс  орнына  даяр  түрде, тұтынушылар  мен 
кәсіпорындар  үшін  оңтайлы  баға  мен  жеткізу  қызметінің 
тарифтерін есептеп жеткізуге болады.
Ресейде  әр  түрлі  сырқаттарға  арналған  тамақтың 
түрлерін  қалыптастыруға  мүмкіндік  беретін  «Шипа- 
жай»  компьютерлік  бағдарламасы  кең  тараған.  Мұның 
өзінде  осы  модуль  шарттардың,  жеке  карточкаларды,

кез  келген  сәтте  ұйымның  сальдосын  жүргізуге,  сан  алуан 
есептерді  қалыптастырып,  өткізбелерді  автоматты  түрде 
қалыптастыруға  мүмкіндік  береді.  Осы  бағдарламадағы  әр 
бір блок дербес те,  кешенді түрде де жұмыс істей аләды. Ал 
ақпарат  тарату  жергілікті  желінің  көмегімен  де,  соңдай-ақ 
желі байланысы болмаған жағдайда дискеттің көмегімен де 
жүзеге асырылады. Бағдарламалық кешендііҒох Рго У^2.5. М5 
Эоз  модульдердің  көмегімен  деректерді  басқару жүйесінде 
әзірлеуге болады.
Бағдарлама  «пассивті  онлайн»  режимін  (фискалдық 
тіркеуші  режимін)  қолдайтын  және  ОРОЗ  (ОЬЕ  £ог  Ке{а1 
Р05)  стандарты  бойынша  құрылған  жүйелік  бағдарлама 
қолданылатын  кез  , келген  кассалық  аппаратпен  бірлесіп 
жұмыс істейді. Ол  1С  Бухгалтерия  6.0 және  1С Бухгалтерия 
7.7 ред. 3.5. деректерімен оңай үйлестіріледі.
«Макдональдс»  тұрпатындағы  тамақтаңдыру  кәсіп- 
орындары 
желісі 
ашылған 
кезде 
Ке5Іаигап4-2000 
бағдарламасы  кең  қолданылды.  Алайда  қазіргі  кезде  тіпті 
осы кәсіпорындардың өзінде де аталмыш бағдарлама пайда- 
ланылмайды  немесе жеткіліксіз  қолданылады.  Қазір  тағам 
түрі  стандартты  әрі  өзінің  ас  мөзірі  бойынша  шектеулі. 
Сондықтан  Қазақстан  Республикасының  тамақтандыру 
кәсіпорындарында 
бағдарламалық 
қамтамасыз  еіуды 
енгізу,  біздің  ойымызша,  осы  кәсіпОрЫндардың  бірқатар 
маркетингтік  проблемаларын  шешуге,  йсіресе  '  өзінің 
қызметін  «швед үстелі» тұргіаты бойынша ұйымдастырған 
жағдайда 
талдамалы 
жұмыс 
жүргізуге 
мүмкіндік 
береді.  Алайда  осындай  компьютерлік  ж үйелер  тек 
ірі  кәсіпорындарда  қолданылмауға  тиіс,  ісол  себептен 
қоғамдық  тамақтандырудың  шағын  кәсіпорындары  үшін 
осы  бағдарламаларды  жаңартып,  сәйкестендіру  және осы 
салаларға  аталмыш  жүйелерді  енгізудің  жарнамасын 
ұйымдастыруды  ойластыру  керек.  Осы  процесті  іске  асы- 
ру  үшін  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік басқару 
жүйесі  тарапынан  жағдай  жасалуы  тиіс.  Мұның  өзінде 
клиенттер  шағын  және  үй  асүйін  қоса  алғанда,  кез  келген 
тамақтандыру  кәсіпорнында  шотты  төлеу,  есеп  айырысу- 
ды  тек  қолма-қол  ақшамен  емес,  банк  карточкалары  бой-  35
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
ынша  жүргізу  мүмкіндігіне  ие  болуы  тиіс,  ал  бүл  үшін 
Қазақстанньщ банк жүйесін осы процеске кірістіру қажет.
Сөйтіп, Қазақстанның тамақтандандыру кәсіпорындары 
маркетингінің  өнім  өткізу  саясатын  жетілдіру  мемлекет- 
те  оған  аударылатын  назардың деңгейіне  еліміздің  имиджі 
мен  оның  халқыньщ  өмір  сүру  сапасы  көп  байланысты 
салааралық  және  жүйелі  процесс  ретінде  қарастырылуға 
тиіс.
2.2 М ейрамхана бизнесі м аркетингінің 
ерекш еліктері
Қызмет  көрсету  саласында  7  «р  -   қызметтер,  бағалар; 
бөлу мен жылжыту, қызметкерлер, нақты қоршаған орта мен 
процесс кіретін дәстүрлі емес маркетинг кешені пайдаланы- 
лады. Бүл мейрамхана бйзнесі саласына да тән -  бүл қызмет 
тауар, баға, өткізу, жылжьпу, қызметкерлер,' қызмет көрсеіу 
процесі  мен  нақты  қоршаған  орта,  Ъларды  жүзеге  асыру 
ретінде  қарастырылады. Тамақтандыру кәсіпорындары үш- 
ін келушілерге түрақты  қызмет көрсететін тиімді байланыс 
жасайтын  қызметкерлерді  қалыптастыру  маңызды  болып 
табылады.
Тамақтандыру  кәсіпорындарыңьщ  маркетингтік  қызме- 
тінде  тауарлық,  баға,  өткізу  мен  коммуникациялық  саясат, 
сондай-ақ  қызмет  көрсету  процесінің  өзінен  қүралатын 
өзгермелі маркетинг-миксті басқару маңызды рөл атқарады.
Қоршаған  ортаны  қызметтер  керсетілетін  үй-жайдың 
сыртқы түрі, интерьері қалыптастырады, сондай-ақ оған экс- 
терьер  мен  интерьердің  дизайны,  тазалық,  жарық,  жайлы- 
лық және т.6. құрамдастар жатады.
Мейрамхана  бизнесі  маркетингінде  дәстүрлі,  ішкі  жәңе 
интерактивтік деп аталатьш маркетинггің үш түрі қолданылады 
(5-сурег).
о
г-

Ішкі маркетинг
Дәстүрлі маркетинг
5-сурет. Мейрамхана бизнесіндегі марктетингтің түрлері
Дәстүрлі маркетингтің стратегиясы «фирма-түтынушы» 
буынына  бағдарланған  және  баға  белгілеу,  коммуникация- 
лар және тарату каналдары мәселесімен байланысты.
Ішкі маркетинг стратегиясы «фирма-қызметкер» буыны- 
на бағдарланған және қызметкерлерді түтынушыларға сапа- 
лы қызмет көрсетуге ынталандырумен байланысты.
Ішкі маркетингтің мынадай өзіндік ерекшеліқтері бар:
•  тамақтандыру кәсіпорңьіның келушілермен байланыс 
жасайтын қызметкерлерін қамтиды;
•  функционалдық  қызмет  көрсету  сапасын  ойдағы- 
.дай  құруға  ықпал  ететін  ынталандыру  және  ұйым- 
дастырылған еңбек ету жағдайларын жасауға арналған;
•  қызметкерлерді  менеджменттің  сыртқы  тұтынушы- 
ларға қызмет көрсетудің сапа стандарттарын орындау- 
ға ынтадандыру.
Интерақтивтік маркетинг стратегиясы «қызметкер-тұты- 
нушы»  буынына  бағдарланған  және  қызметкерлердің өзара 
іс-қимыл  жасау  процесінде  қызмет  көрсетудің  сапасын 
бақылаумен байланысты.
Ауқымы  (ірі,  орташа  немесе  шағын)  қандай  болма- 
сын  мейрамхана  бизңесінің  маркетингі,  жоғарыда  айты- 
лып  кеткендей,  әсіресе  меншікті  өндіріс  өнімін  жылжыту 
саласында  өте  ерекше  сипаттамалар  тән  көп  факторлық 
және  күрделі  құбылыс  болып  табылады.  Қоғамдық  ^
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

тамақтандыру  маркетингті  басқару  функциялары  (жос- 
парлау,  ұйымдастыру,  ынталандыру  мен  бақылау)  және 
таза  маркетингтік  функциялармен  (өнім  түрлерін,  баға, 
коммуникациялық  және  өткізу  саясатын  қалыптастыру, 
маркетинггік  зерттеулер  ұйымдастыру  және  барлық  іс- 
қимылдардың  нәтижесін  бақылау)  қоса  шаруашылық 
қызметтің  басқа  түрлерімен  салыстырғанда  «маркетинг- 
менеджмент»  жүйесі  мен  тұтынушыда  қызмет  көрсету- 
дің  сапасымен  жалпы  қанағаттану  сезімін  оятуға  қабілетті 
оріганолептикалық  сезім  (көру,  дәм,  сезу)  кешенін  қалып- 
тастыру қажепілігінде байқалады.
Қоғамдық тамақтанДьіру маркетингінің бірінші қасиетіне 
сәйкес  кәсІпорЬінның  меніпік  иёсі  немесё  менеджері  әрбір 
клиентпен  байланыс  жасай  алмайды  және  сол  себептен 
өзінің  өкіЛеттіктёрінің  бөлігін  осы  байланысты  жүзеге  асы- 
ратын қілзметкерлергё беруге тиіс. Егер қызметкерлер дұрыс 
таңдалмаса немёсе жеткіліксіз үйретілсе немесе тиімді жұмыс 
істёуге тольіқ ынталандырылмаса, онда олар тұтынушы өзіне- 
өзі  осы  кәсіпорынның  қызметімен  ешқашан  пайдаланбауға 
сөз  беретіндей  етіп  қызмёт  көрсетеді.  Ал  адамдар  қоғамда 
маркетинггің «паблйк рилейшн» («адамНан адамға хабарлау») 
элементі түрінде белгілі бір ақпаратты алып жүруіне байла- 
нысгы, қызметкёрлердің осындай мінез-Құлқы кәсіпорынның 
имиджін бұзуға ғана емес, сонымен бірге оны тұрақты клиент- 
тёрден айыруға қабілетті, ал тұтынушылардың тұрақсыздығы 
коммерциялық  тәуекелді  арттырып,  кейбір  жағдайда 
кәсіпорынды банкроітыққа әкеп соқтыруы мү^кін.
Сондықтан қызмет көрсету саласындағы қызметкерлерді 
ойдағыдай ынтаЛандьіру -  қызметкерлер клиенттермен тіке- 
лей  және  өндіріс  процесін  іске  асыру  мен  коммерциялық 
қызмётті 
үйымдастыру 
процесінде 
өзара 
байланыс 
жасауға  міндетті  нақты  кәсіпорынның  экономикалық- 
қаржы  табысының  шүбәСіз  факторы.  МенеджерлерДің 
қызметкерлермен сөйлёсе аЛмауы, оларды  қалай да болма- 
сьін  құрметтемеуі  не  болмаса  қызмет  көрсету саласындағы

өзінің ең б ек ететін қы зм етк ер л е р ін е қаты сты  эк о н о м и к ал ы қ  
ж ән е  әл еум еттік-п си хологи ялы қ  б асқ ар у   әдістерін  пай да- 
лануда  ж о л   берілген  кем ш іл іктер   алды м ен   д ау   (ай қы н   не- 
месе  ж асы ры н)  туды рады ,  ал   содан  кей ін  кәсіп оры нны ң 
қ ар ж ы л ы қ   ж ай -к ү й ін   оны   бәсекелестік  пен   сы ртқы   н ар ы қ 
ортасы ны ң  ж ай -к ү й ін ің   б үзуы нан  ж ы лд ам   ж ән е  күш ті 
бұзады .
Қ оғам ды қ  там ақ тан ды ру  м аркетингін ің  екін ш і  қасиеті 
күш ті  бәсекелестік  ж ағдайы нда  тұты нуш ы ға  өзінің  тәбетін 
қанағаттанды ру 
ж еткіліксіз 
б олаты ны м ен 
байланысты. 
Т ұты нуш ы   тағам ны ң  тү р і  м ен  безендірілуі,  оларды ң   дәм  
си п аттам алары   бойы нш а  өзінің  ең  ж оғары   талғам ы н 
қанағаттанды раты н  ү й -ж ай ды ң   дизайнЫ,  қы зм еткерлердің 
сыртқы  т ү р і  м ен  м інез-құлқы   қандай  ж оғары   болса  да 
Мөртебе,  бедел  Мен  өзінің  бағалауына  ж ауап   беретін,  оның 
ойы нш а  белгілі  б ір  «деңгей»  (іс-қимыл  ж асау  ереж есі  мен 
оларды ң  бёлгіленген  қағидалар  мен  ереж елерге  сәйкестігі) 
сақталатын кәсіпорындарға ғана барута даяр. 
1
Осыған байланысты: 
=
•  бірінш іден,  кәсіпорында  оқытылған  қы зметкерлер  £ 
ж ұм ы с істеуге тиіс; 
о,
•  екіншіден,  қызметкерлерді  тиісті  мінез-құлыққа  ж әне 
тағамды,  залды ң  нысанын  және  т.б.  ресімдеуге  ынта- 
ланды ру керек; 
«
•  үш інш іден,  тұты нуш ы ларды ң  қы змет  көрсету  үш ін  й 
таңдалған  нары қ  сегменті  бойы нш а  сүраныстарын  ю 
білуқаж ет; 
*
•  төргіншіден,  таңдалған  сегменггі  тұтынуш ылардың  § 
ұлтьга,  дінге  көзқарасын,  өм ір  сүру  салтын,  қалып-  о. 
тасқан мінез-құлқын және т.б. ескере отырып, олардың  « 
ділін зерттеу қажёт;
•  бесіншіден,  қоғамдық  тамақтандыру  көсіпорны  белгілі 
бір  жағдайға  орай  қызмет 
Көрсёіуге 
тиіс  кёз  келген 
тұтынушының  (турисгіқ,  салтанатты,  беделді,  іскерлік 
және т.б.) барлық Қажетгілігін толық  қанағаттаңдыруға 
тьфысу қажет. 
.  . 
, 
р

Қоғамдық тамақтандырудың  маркетингін  дамыту  және 
оның тиімділігін арттыру үшін ең алдымен қызметкерлерді 
ойдағыдай басқарудың базалық жағдайын жасау және:
1)'  клиенттер  жақсы  қабылдайтын  және  олардың  сана- 
сезміне әсёр ете алатын;
■
 
й)
  өнім мен сусын үсыну—
 әжептәуір еңбекті қажет ететін 
қызмет екенін ескеретін;
3) 
клиенттердің  сүраньісын  ігауда  залының  аумағында 
емес,  одан  тысқары  да  қанағаттандыру  тәсілдерін  қалып- 
тастыратын факторларды анықтау қажет.
Сонымен  біруақытта  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпор- 
нының менеджмеңті өнімді түтынушыға жылжытудың жал- 
пы циклін еркеруге тиіс (6-сурет).
6-сурет  өнімді  жылжыту  циклінің  әр  түрлі  сатылары 
кәсіпорын  қызметкерлерінен  өзінің  еңбек  функцияларын 
жүзеге асыру жөніндегі әр түрлі деңгейдегі  кәсіби деңгейді 
талап ететінін көрсетеді. Осыған байланысты  мамандардың 
әрбір тобын басқарудың тиісті әдістерін қолдану, сондай-ақ 
алдын ала ойластырылып, жоспарланған стратегиялық мар- 
кетинг жүйесін қалыптастыру қажет.
Осьг  түрғыдан  алып  қарағанда  тамақтандыру  кәсіп- 
орындары  үшін  түтынушылар  нарығын  қызмет  көрсеіу 
нысандары  бойынша  сегменттерге  бөле  білу  өте  маңызды 
рөл  атқарады.  Мынадай  қызмет  көрсету  нысандары 
қолданылады:
•  клиент  тамаққа  тапсырысты  өзі  беріп,  оны  арнайы 
орнатылған жабдықтан үстелге апарып  ліейтін  өзіне- 
өзі қызмет көрсету;
•  клиент  өзі  т*апсырыс  берген  тамақты  алып  жейтін 
бардың үлдірігі жанында қызмет көрсету;
•  тапсырысты  қабылдап,  оны  үстелге  әкелетін  даяшы 
қызмет көрсететін, үстел басында қызмет көрсету;
•  клиентқе кәсіпорын қызметкеріне алдын ала жасалған 
тапсырыс бойынша тамақ берілетін қызмет көрсету;

•  бөлшек сауда кәсіпорындарында (дүкенде, дүкеншеде 
және  т.б.)  клйенттің  тапсырысынсыз,  кәсіпорынның 
үсьгаысы ауқымында қызмет көрсету;
•  клиенттерге  үйде  алдын  ала  жасалған тапсырыс  бой- 
ынша Қызмет көрсету.
6-сурет. Тамақтандыру кәсіпрорындарында меншікті 
өндіріс өнімдерін түтынуға жылжыту циклдері
Біздің  ойымызша,  соңғы  нысан  Қазақстан  үшін  ең 
келешекті  болып  табылады  Алайда  оны  дамыту  үшін 
қоғамдық тамақтандыру  кәсіпорындары  тарапынан,  қазіргі 
кезде  нашар  ретінде  сипаттауға  болатын  жарнаманы 
күшейту  қажет.  Сондықтан  маркетингтің  осы  аспектісін 
қажет бағытта жетілдіру үшін жарнаманы түрғын үйлердің 
пошта  жәшіктеріне  салынатын,  әр  түрлі  үйымдардың 
кеңселеріне  жіберілетін  буклет,  каталог,  үнпарақ  түріндегі 
жарнаманы  кеңінен  дамытуды,  тегін  хабарландырулар 
газеттері  мен  қоғамдық  жарнама  басылымдарын  пайда- 
лануды,  сондай-ақ  әр  түрлі  қоғамдық  және  өндірістік-
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

коммерциялық мекемелер мен ұйымдардың телефон және 
таксофон хабарламаларын пайдалану тәсілдерін іздестіруді 
ойластыру керек.  Демек,  қызметтің осы түрі Қазақстанның 
қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындарының  жарнамаға 
жұмсайтын  кұш-жігеріне  байланысты  және  бұл  ісіі  күрт 
жандандыруды қолга алу керек.
Қазақстанда  кофехана  ұйымдастыру  кәсіпорынның 
жаңа  түріне  айналуы  мүмкін.  Алайда  Алматы  қаласының 
көшелерінде жүргізілген  сауалнама  (250  кездейсоқ  респон- 
дент  сұратылды)  көрсеткендей,  тұтынушылар  кофе  емес 
шай  ішуді  қалайды  екен.  Бұл  жергілікті  халықтың,  әсіресе 
еліміздің оңтүстігіндегі халық талғамьгаың ерекшелігі және 
осыған байланысты шайхана сияқты қоғам дық тамақтандыру 
кәсіпорындарын  құруды  ұсынуға  мүмкіндік береді.  Қазіргі 
уақытта елімізде мұндай  кәсіпорын саны өте аз,  сондықтан 
оларды қалыптастырып, дамыту үшін мемлекетгік органдар
жағдай жасауға тиіс....
Сонымен бірге Қазақстанда қоғамдық тамақтандырудың 
маңызы  мен  мүмкіндіктерін  айқындайтын  жалпы  мемле- 
кеттік бағдарламалық  құжаттарды  және Қазақстан  Респуб- 
ликасы  халқының діліне неғұрлым  жақын  жаңа  кәсіпорын- 
дарды  үйымдастыру  үрдісін  қалыптастыру  қажеттілігі 
туындаған  сияқты.  Осындай  бағдарламалық  құжаттарда, 
біздің  ойымызша,  Қазақстанның  банк  құрылымдары  та- 
рапынан  экономиканың  нақты  аясы  ретіндегі  қоғамдық 
тамақтандыру  кәсіпорындарына  және  елімізде  шағын 
бизнесті дамытудың  неғұрлым  келешекті  нысаны  ретіндегі 
консультациялық-кәсіпкерлік  қызметтерді  ұйымдастыру 
әдістеріне, 
сонымен 
бірге 
қоғамдық 
тамақтандыру 
кәсіпорындарында  тамақ  жасаудың  сапасын  бақылау 
үйымдастыруға  және  шағын  бизнестің осы  түрінің дамуы- 
на  кедергі  келтірмей,  оған  жұмыс істейтін салада барынша 
көмек  көрсететін  жергілікті  билік  органдары  тарапынан 
осындай  кәсіпорындар  қүру  мен  оларды  дамытуға  көмек 
көрсетуге ерекше назар аударылуға тиіс.,
Сонымен  біруақытта  бұл  үшін  едімізде  қоғамдық 
тамақтандыру  саласының  мамандарын  жаппай  даярлау-

ды  және  тек  технологтарды  ғана  емес,  сонымен  бірге  осы 
саланың ерекш еліктерін білуге маманданатын эконом икалы қ 
қызметкерлерін даярлауды қаж ет етеді.
Тамақтандыру  кәсіпорындарының  өнімін 
өткізудің 
әр  бір  нысаны  үш ін  қызметкерлерді,  өзінің  ай ры қ ш а  ди- 
зайны  мен  декорын,  үй-ж айды ң  түрпаты   м ен  орналаса- 
тын  жерді,  жарықты,  температураны,  шудың,  тазалы қ  пен 
жайлылықтың, қызметкерлер мен клиенттердің сыртқы тү р і 
мен киімінің деңгейін таңдауға тиіс.
Осы түрғыдан алып қарағанда тамақтанды ру кәсіпорын- 
дарының  маркетингі түтынуш ылардың  сатып  алу  қабілетін 
бағалаумен  және  түтынушының  сатып  алу  қабілетін  нақты 
өнімге немесе қызметке олар кәсіпорынның, ф и р м  аның неме- 
се  компанияның  пайдаға  немесе  басқа  мақсаттарға  жетуге 
бағытталатындай етіп тиімді сүранысқа айналды рум ен бай- 
ланысты барлы қ іскерлік операцияларды   үйымдастыратын 
басқару функциялары ретінде байқалады.
Қоғамдық тамақтанудағы  маркетингтің мәні  мен  сипат- 
тамасын  анықтаудың  осы  тәсілдемесінде  оньщ  тиімділігін 
сатудың түрақтылығымен  немесе  өсуімен  өлшеуге  болады, 
өйткені  меншікті  өндірістің  сатуға  шығарылған  өнімдері  -  
бүл мөлшерін өлшеп, тексеруге (сатып алуға болатын) және 
олардың  қасиетін  анықтауға  болатын  нақты  ф изикалы қ 
объектілер.  Бүл  жағдайда  қызметтердің  (байланыстың)  са- 
пасын  бағалау  қиындау.  Қызметкерлерге  сенім  білдіруге 
тура  келеді,  ал  бүл  үш ін  қызметкерлерді  ынталандырумен, 
оларды түтынушылардың күтуімен үйлесу тәсілдері бойын- 
ша  оларды  көтермелеу  жүйесімен  ойдағыдай  байланысты- 
ру  қажет  белгілі  бір  ынталандыру  мен  бақылау,  сонымен 
бірге  нақты  белгіленген  мақсаттарды  қалыптастыру  қажет. 
Осының  барлығы  қоғамдық  тамақтандыру  жүйесіндегі 
ішанара  түрақты,  стратегиялық  менеджментпен  ажыра- 
мастай,  ал  ішінара  қазіргі  кезде  бар  бәсекелестердің  көп 
саны  бар  жағдайда  меншікті  бәсекелік  артықшылықтарды 
тұрақты  іздеу  тәсілі  ретіндегі  функциялары  мен  мәнін 
қал ыптастырады. 
^
М
ей
ра
м
ха
н
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
Маркетинг  деп  оның  көмегімен  мүгедектердің  неме- 
се  адамдардың  тобы  өздері  қажетсінеіін  нәрсесін  алатын 
әлеуметтік және басқарылатын процесс аталады. Сондықтан 
маркетинггің белгілі бір мақсаттары мен қағидалары болады.
Маркетингтің  мақсаты  қанағаттандыру  тәсілдері  тау- 
арлармен  қызметтер  бірлесіп  қажеттілікпен  дәл  үйлесіп, 
олар  өздерін-өздері  іске  асыра  алатың,  түтынушылардың 
қажеттілігін,  олардың  сұраныстары  мен  қажетгілігін 
қанағаттандыру тәсілдері тауарлар мен қызметтермен бірге 
қанағаттандыру тәсілдерін терең тану жөніндегі күш-жігерін 
барынша азайту болып табылады.
Осы  мақсат  кәсіпорындардың  жұмыс  істейтін  нақты 
жүйесіндегі  маркетингті  ұйымдастырудың  қағидаларын 
жүйелі  түрде  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Кәсіпорын 
маркетингтінің қағидаларына мыналар жатады:
•  қанағаттандыру тәсілдері тауарлар мен қызметтермен 
бірге қанағаттандыру тәсілдерін терең тану жөніндегі 
күш-жігерін барынша азайту болып табылады.
Осы  мақсат  кәсіпорындардьщ  жұмыс  істейтін  нақты 
жүйесіндегі  маркетингті  үйымдастырудың  қағидаларын 
жүйелі  түрде  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Кәсіпорын 
маркетинггінің қағидаларына мыналар жатады:
•  барлық  элементтер  мен  операциялардың  өндірістік- 
коммерциялық  қызметгің  барынша  жоғары  нәтиже- 
сіне жетуге бағдарлануы;
•  ұзақ мерзім бойы жұмыс істеуге бағдарлану;
•  оны қалыптастыру үшін сұраныс пен белгілі бір түрде 
жасалатын ықпалды нысанды түрде зерттеу;
•  сатып алу сұранысына сәйкес меншікті нарықтағы та- 
уашаны анықтау;
•  нарыққа сараланған көзқарас таныту;
•  жаңалықтарға бағдарлану;
•  кез  келген  операцияларға  шығармашылық  көзқарас- 
пен қарау.
Нарық жағдайында маркетингтің кез келген түрі оны іс 
жүзінде іске асыруға  арналған  жүйелік-мақсатты тәсілдеме

қалыптастырады.  Осының  арқасы нда  м ар к ети н г  н ары қ ты  
басқаратын  негізгі  әрі  басымды  қ у р ал ы н а  айн алад ы . 
Бұл  оның  рөлі  мен  негізгі  миссиясы,  о л а р   өз  кезегінде 
м аркетинп ің құралы н қалы птастырады :
•  нарықты зерттеу мен таддауды;
•  басқару объектілерінің ағымдагы ж ай -к у й ін ің  д и агн о- 
стикасын,  оны ң болаш ақтағы   тиім ді д ам у ы н а  төнетін 
қауіп пен оның әлеуетін;
•  маркетингтің  тауар,  баға,  ж арн ам а,  өткізу  б ағы ттары  
бойы нш а стратегиясы мен саясатын белгілеу;
•  тұтынушылармен  кері  байланыс  жасаудың  тәсілдерін 
анықтау;
•  қызметкерлердің 
көсіби-біліктілік 
д аярлы ғы ны ң, 
маркетингтік мәселелерді ш еш у дағды сы ны ң д ең гейін 
анықтауды;
•  маркетинг  стратегиясын  іске  асы ру  ж а й -к ү й ін ің  
аудитін;
•  нары қ  пен  кәсіпорынның  ж ай -күй ін е  бай л ан ы сты  
маркетингтік  іс-қимылды  тұрақты   нақты лауды ,  оны  
нарықтың  өзгерістеріне  бей ім деу  тәсілдерін  іздес- 
тірудің.
Осы  тұрғыда  қоғамдық  там ақтан ды руда  қолданы ла- 
тын маркетингті пайдалануда оған ж едел м аркетингтен гөрі 
стратегиялық маркетинг сипаттам алары   тән.  С тр атеги ял ы қ 
маркетинг  -   тұты нуш ы ларды ң  болаш ақтағы   сұраны сы ны ң 
күрделі  ж үйелері  мен  анықтаудың  алдағы  п а р а м ет р л ер ін  
болжаудың  сезімтал  ж әне  сонымен  біруақы тга  күрд ел і 
механизмі.  Ол  операци яларды ,  нары қты   стратеги ялы қ 
сегменттеуді  ж үй елі  талдау  мен  зертгеудің  ғы лы м и  тәсіл- 
демелерін қолдануды қаж ет етеді.
Стратегиялық  маркетинггің  концепциясы  жеке  адам- 
ның немесе нарықтың белгілі бір сегменті үш ін құндылықтар 
жүйесін тұрақты зертгеп, нақты қалыптастыруға қүрылады. 
Мүның өзінде ғалымдар «қүндылық» деген үғымды әр түрлі 
түсіндіреді (15-кесте). 
^
М
ей
р
ам
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

15. «Құндылық» деген ұғымның мәніне 
көзқарастардың өткенін шолу
Авторлар
«Құндылык» санатының мэні
Ф. Котлср
ҚұндЬілық-^-бұл адамның қажеттілігін қалыптастыратын 
оган арналган материалдандырылган игіліктер
Ж.-Ж. Ламбен
Құндылық -  адам үшін бұдан маңызды болған емес 
нэрсе. Қүндылықтар адамның қажеттілігімен тығыз 
байланысты, алайда олар ең нақты деңгейде болады.
М. Портер
Қүңдылық — бүл жиынтық тұтынушылық шығындарды 
қалыптастыратын ерекше қасиеттердің болуы.
Д. Соңдерс, В. Вонг Құңдылық — бұл тұтыну шының игілігін 
қалыптастыратын оның пайдасы.
С.И. Ожелов, 
Н.Ю. Шведова
Құндылык — бұл қайсыбір нәрсенің маңыздылығы, 
ерекше маңызы.
Б.А. Райзберг,
Е.Б. Стародубцева
Құндылық -  бұп қалаудың, мәннің, процестің немесе 
құбылыстың байқалуы.
Е.П» Голубқов
Құңдылык -  бұл нақты қажеттілікті калыптастыратын 
нәрсе.
Ескерту: теориялық көздерді автордьщ жүйелеуі [21, 22].
15-кестеден құнды лы қ-бұл ең алдымен есебі маркетинг- 
ке тауарды нарықты жылжыту концегіциясын ғана емес, со- 
нымен бірге өндірістік-коммерциялық қызметтің кез келген 
түрін ұйымдастырудың басымдығын іске асыруға мүмкіндік 
беретін нақты қажеттілікті қалыптастыратын нәрсе. Сөйтіп, 
маркетинг алдымен құндылықтарды зерттеудің құралы,  со- 
дан кейін -  нақты өндірістік және нарық жағдайында оларды 
іске асыру тәсіліне айналады.
Қоғамдық  тамақтандыру  үшін  бұл 
маркетингтің 
қағидалары  мен  іс-қимылдарын  өндірістік-коммерциялық 
операцияларды  тиімді ұйымдастыру  мүмкіндігін  алу  үшін 
ғана емес, сонымен бірге түпкілікті қаржы нәтижесі ретінде 
пайда алуді білдіреді.
Атап айтатын болсақ, маркетинг мынадай рөл атқарады:
•  қОғамдық  тамақтандыру  кәсіпорны  өнімінің  түтыну- 
шьі  нақты  қабылдайтын  өзінің  бәсекелестерінің  фак- 
торларын қалыптастырады;

•  ықтимал  сүраныстың  көлемін тұрақтандырады  неме- 
се арттырады;
•  өнім өндірісі мен оны сатуда жоғары синергизмге же- 
іуге мүмкіндік береді.
Осы түрғыда тамақтандыру кәсіпорындары үш ін марке- 
тинг -  бұл белгілі бір баға мен тұтынушыларды олар жөнінде 
хабардар  е іу   ауқымында  іске  асырылатын  стратегиялық 
қажеттілікті,  өнімнің  құндылығы  мен  маркаларын  зерттеу 
негізінде  қабілеттілік нормативтері мен оларды  қолдау  ша- 
раларын әзірлеу.
Маркетинг қоғамдық тамақтандыруда бәсекеге қабілепілік 
факторлары  шежіресінің  бірінші  деңгейін  қалыптасгырады 
(7-сурет).
7-сурет. Қоғамдық тамақтандыру өнімінің бәсекеге 
қабілеттілік факторларының бірінші деңгейі
Осы орайда әрбір тамақтандыру кәсіпорнының бәсекеге 
қабілеттілігінің ш ежіресі барын, демек, ж үйелік және функ- 
ционалдық  (пәндік)  тәсілдемемен  байланыстыру  қажет 
маркетингтік іс-қимылдардың меншікті жиынтығы болаты- 
нын атап өту қажет.
Сонымен  біруақытта  қоғамдық тамақтандырудағы  мар- 
кетинг  тікелей  маркетинг  ретінде  қалыптастырылады.  Ол 
даяш ылар  сауда  агентіне  айналатын  тікелей  сату  жүйесі 
арқылы  іске асырылады.  Бұл үш ін  қоғамдық тамақтандыру 
маркетингіндё  тікелей  маркетинг  пен  маркетингтің  жал- 
пы  кешенінің  элементі  ретінде  тікелей  және  жанама 
маркетингтің арасындагы шекті анықтау қиын.
М
ей
ра
м
ха
н
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

М
ей
р
ам
х
ан
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
мар
ке
ти
нгі
Сатып  алу түрғысынан  бұл  маркетинг  қаж епі  өнім  түрі, 
нарықтың нақты сегменті үшін қол жеткізімді баға, жарнамаға 
жүмсалатын  күш-жігер  мен  өнім  өткізетін  жерді  жайлы 
әрі  ыңғайлы  жер  ретінде  сана-сезіммен  қабыддау  сняқты 
элементтердің  барлық  түрлерін  тең  бағалы  пайдаланылуын 
ғана  емес,  сонымен  бірге  тамақтандыру  кәсіпорындарының 
тиімді жұмыс істеуінің негізгі екі құрамдасының сапасын, яғни 
тамақтың сапасын  (оның ішінде дәмі)  мен  қызмет  көрсетудің 
сапасын  қамтамасыз еіуге іиіс. Жоғарыда айтылып  кеткеннің 
негізінде  тамақтандыру  кәсіпорындарының  бүкіл  жүйесі
-   кешенді  әрі  көп  жақты  маркетинг,  ал  осы  кешенді  бір  эле- 
мент болмаса, онда осы кәсіпорындар шаруашылық қызметте 
тиімділікке  жете  алмайтынын  атап  өпгу  қажет.  Мұның өзінде 
тамақтандыру  кәсіпорындары  маркетингінің  негізгі  мақсаты 
өзі сияқты бәсекелес кәсіпорындардың алдында өзінің бәсекелік 
артықшылықтарын қалыптастыру болып табылады.
Қоғамдық  тамақтандыру  кэсіпорындарының  қызме- 
ті  өндіріс  саласынан  гөрі  қызмет  көрсету  саласына  жата- 
тындықтан,  маркетингті қайсыбір  мүлікке меншік құқығын 
бермей  қоғамның  жеке  және  ұжымдық  қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға көмек көмек ретінде сипаттауға болады.
Сондықтан  қоғамдық  тамақтандырудың  қызметтеріне 
мына қасиеттер тән деп бағалауға болады:
•  өндірістің тұтынудан бөлінбейтіні және ажырамайтыны;
•  оқшауланбауы,  яғни  ондіріс  агентінің  тұтынушымен 
байланыс жасауы;
•  қызмет көрсетудің сапасын сақтаудың қиындығы.
Бұл  жағдайда  қызметтердің  маркетингі  өзара  қарым-
қатынастар  маркетингі  ретінде қалыптасады және іс жүзін- 
де  іске  асырылғанда  оның  ерекшеліктері  болады.  Осы 
ерекшеліктер  оның  іс-қимылының  келесі  нәтижелёрінде 
байқалады:
•  тұтынушылық тауарларға қарағанда қызметтер аз сезі- 
летіндіктен,  тұтынушылар  оларды  жеке  және субъек- 
тивті түрде бағалайды;
•  қызмет  көрсету нысанын таңдаған  кезде өте  маңызды

факторға  айналаты н еңбек сыйымдылығы  ж оғары   бо- 
лады;
•  үсыныстың  түтынуш ыларды ң  сүраны сы мен  дәл  үй- 
лесуі тиіс.
Осы  талаптар  сақталуы  үш ін  қоғамдық  тамақтанды ру- 
дың  маркетингі  төменде  аталы п  өтетін  м үмкіндіктер  бола- 
тындай қүрылуы тиіс:
1)  барлы қ  маркетингтік  проблем аларды   ш еш етін  ке- 
шенді тәсілдемені пайдалану;
2)  бәсекелік 
артықш ылықтардың 
өсу 
стратегиясы 
ретіндегі  маркетингтің  негізгі  стратегиясын  іске  асыруға 
ресурстарды  шоғырландыруды  қоса  алғанда,  маркетингтік 
күш-жігерді шоғырландыруды үйымдастыру;
3)  өнім түрлерін кеңейту саясаты арқылы іске асырыла- 
тын инновациялық процестің перманаменттігін қамтамасыз 
еіу;
4)  сүраныстың  өзгеруіне  ойдағыдай  әсер  ететің  бейім- 
делу стратегиясын кіріктіру;
5)  түтынудың әлеуметтік факторларына бейімделу.
Осы  түрғыдан  алып  қарағанда  тамақтандыру  кәсіп-
орындары тамақ сияқты өнімнің «мінсіз» өмірш еңдік  циклі, 
белгілі  бір  аумақтағы  тамақтанудың  ділі  ен  мәдениетіне 
байланысты  қалыптасқан  тамақ  өнімдерінің  аз  өзгеретін 
өміршеңдік  циклі  жәңе  оның  сапасы  қажетті,  бағасы  қол 
жеткізімді  болмаса  немесе  ол  наш ар  ж арнамаланған  бол- 
са, меншікті өнім түрі ауқымындағы өнімнің әрбір циклінің 
қысқа  өміршеңдік  циклі  болады.  Сондықтан  тамақтандыру 
кәсіпорындарының  маркетингі  өміршеңдік  циклдің  соңғы 
түрін  үзартып,  оның  алғашқы  екі  өміршеңдік  цйклдер- 
ге  қосуға  бағдарлануы  тиіс.  Алайда  барлық  қоғамдық 
тамақтандыру  кәсіпорындары  өміршеңдік  циклдің  екінші 
түріне тырысып қателікке жол беруі мүмкін. Осының салда- 
рынан бәсекелестік өте шиеленісіп, бағаларды банкроттыққа 
жол  ашатын  деңгейге  дейін  түсіруге  дейін  қажет  болуы 
мүмкін.  Демек,  қоғамдық  тамақтандырудың  маркетингі  оо
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
ма
р
к
ет
и
н
гі

белгілі бір  қоғамдық тамақтандыру  кәсіпорнына  тән  қайсы 
бір жеке инновацияларсыз жұмыс істемеуге тиіс және оның 
жұмысында мына қағидалар сақталуы тиіс:
•  өнімді оның сапасы арқылы материалдық тұрде ұсыну 
және  сервистік  қызмет  көрсету  арқылы  материалдық 
емес қызмет көрсетуді жұзеге асыру;
•  тұтынушыларға  сезілмейтін  қызметтерді сапасы бой- 
ынша  оңай  көрсетілетін  сезілетін  объектімен  бірдей 
қабылдауына қол жеткізу;
•  қызмет  көрсету  кезінде  қызметті  сатушы  мен  тұты- 
нушының арасындағы өзара  қарым-қатынастың сапа- 
сын  (құзыреттілік,  біліктілік,  адал  ниеттілік,  қызмет 
көрсетудің жылдамдығы) басымдық ретінде таңдау.
Сондықтан тамақтандыру кәсіпорындарының маркетин- 
гін  бір  жағынан,  тауардың  маркетингі  (өндіріс  нәтижесі) 
және  коммерңиялық  делдалдықтың  маркетингінің  тұрі 
және  екінші  жағынан  -   маркетинггің  басқа  түрлеріне 
тән  емес  маркетинггік  қызметгің  өзінің  айрықша  ерек- 
шеліктері  тән  дербес  бағыт  ретінде  қарастыруға  болады. 
Қоғамдық  тамақтандьфу  жүйесіндегі  өндірістік  және  сау- 
да  маркетингінің  мәні  әлеуметтік  осы  өнімнің  өндірісі 
мен  сату  сипатымен,  ал  сервистік  маркетинггің  мазмұны
-   тұтынушылардың  таңдалған  сегменті  мен  осы  сала 
кәсіпорындарының  ерекшелігінен  туындайтын  басқа  фак- 
торлармен анықталады.
Соңғы факторлар көбінесе мына жағдайда қалыптасады:
•  өндіруші  мен  тұтынушының  кездесетін  жердің 
орналасқан жері мен қолайлылығы;
•  өнім  сатушы  мен  клиенттердің  арасындағы  байла- 
ныстың сипаты;
•  сауда  алаңы  мен  асүй  жабдықтары  қуагының  қазіргі 
деңгейдегі талаптарға сәйкестігі;
•  кадрларды, әсіресе аспазшылар дұрыс таңдалғанда;
•  әрбір нақты байланыстың тараптарын бөлетін аралық 
болғанда;
•  клиентгердің түрі;

•  әр  тараптандырылған  қызметтердің  түрінің  (музыка, 
көңіл көтеретін қызмет түрлері және т.б.) болуы.
Аталып  өткен  көп  ф акторлар  түрғысынан  қоғамдық 
тамақтандыру маркетингінде өнім өткізудің келесі екі тұрпа- 
ты қалыптасты:
•  өзіне-өзі қызмет көрсету;
•  даяш ы ларды ң көмегімен қызмет көрсету.
Сонымен 
біруақытта 
қоғамдық 
тамақтандырудың
қазіргі  кезеңдегі  маркетингі  сату  түріндегі  жаңа  қызмет 
түрлерін қалыптастырады (16-кесте). Осы үйде жөне ж арты - 
лай өңделген өнімдерді сату түрінде қызмет көрсету нысаны 
қазіргі уақытта әлемлде кең тарап келеді.
16-кестеде  маркетингін  түтынушы  маркетингін  қызмет 
қызмет  көрсету  мен  түтынуш ылармен  байланыс  жасау  ны- 
саны түріндегі сауда  маркетингімен біріктірілген  маркетинг 
ретінде бағалауға мүмкіндік береді.
16. Қоғамдық тамақтандыру саласындағы қызмет 
көрсету (сату түрлері) нысандары
Байлан ы с- Кездесу орны
сипаты
К лиент өндірушіге барады
Өндіруші клиентке барады
Сауда алаңының көлемі  мен асүй- 
дің куаты
Өндіруші мен  клиенттің 
арасындагы кашықтық
Шагын алаң
Орташа және үлкен 
алаң
Қашыктыкта
Бетпе-бет
Жасырын
Кәсіпорын 
ішінде сату
Белгілі бір 
клиенттерге іс- 
шара немесе шарт 
бойынша сату
Талсырыстар
бойынша
кездейсоқ
мәмілелер
Тұракгы
тапсырыстық
мәмілелер
«/■>
оо
М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі

16-кестенін соны
Жеке
Аумақга
Қосымша арнайы
Тапсырыстар, Пэтерлерді
және ку-
мамандандырылган
алдын-ала
аралау немесе
линария
дүкевдер мен
уагдаластық
алдын-ала
дүкендерінде аумакга сату
жэне телефон уағдаластық
сату
аркылы сапу
бойынша 
клиент 
орналасқан 
жерде тікелей 
сату
Ескерту: автор ғылыми дереккөздер бойынша мейрамха- 
на бизнесі маркетингінің даму тәжірибесінжүйеге келтірген.
Демек,  қоғамдық  тамақтандыру  маркетингіне  бірік- 
тірілген  маркетингінің  барлық  қасиеттері  тән  болуы  тиіс, 
оларға төмендегілер жатады:
1)  маркетинг  саласындағы  кәсіпорындардың  мақсат- 
тары мен стратегиясын нақты әзірлеу;
2)  маркетингтік  зерттеулердің  жақсы  үйымдастырыл- 
ған жүйесі;
3)  барлық  іс-қимылдар  бойынша  біріктірілген  марке- 
тинг жоспарын әзірлеудің қажеттілігі;
4)  бәсекеге  қабілеттіліктің  қол  жеткізімді  нормасын 
анықтау;
5)  маркетинг  жоспарын  кәсіпорынның  практикалық 
қызметіне енгізу нәтижелерін бақылау.
Бұл  қоғамдық  тамақтандырудың  маркетингіне  осы 
саланың  өнімін  тұтынушыға  жылжыту  тәсілі,  қоғамдық 
тамақтандырудың  өнімі  мен  қызметтерін  нарық  ортасына 
жылжыту тәсілдерін жоспарлау, ұйымдастыру мен басқару 
жөніндегі маркетинггік іс-қимылдар жүйесі деген анықтама 
беруге мүмкіндік береді.
Қоғамдық  тамақтандыру  саласында  маркетингтік  іс- 
қимылдармен мыналар байланысты:
•  клиенттерді тарту тәсілдері;
•  тұтынушылардың қалауын жүйеге келтіру әдістері;
•  кәсіпорындардың жұмыс істеуінің тиімділігі.

Ал қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары  маркетинг- 
інің табысы мынаған байланысты қалыптасады:
осы кәсіпорын қызметкерлерінің нарықты және өздері 
таңдаған оның сетментін кешенді талдай;
•  жоспарлық жұмыстарды маркетинггік іс-қимьілдарды 
пайдалану тәсілдері бойынша ұйымдастыру;
•  таңдалған тауар түрі (маркетинггің тауарлық саясаты);
•  таңдалған сегмент үшін қол жеткізімді баға белгілеу;
•  жарнаманы  кәсіпорынның  тауарлық  маркасы  және 
кәсіпорында жасалатьш әрбір өнімнің маркасы ретінде 
ұйымдастыру.
Қоғамдықтамақтандыру кәсіпорьшдарында маркетинггі 
паидаланудың қиындықтары оның негізгі іс-қимылдары бір- 
шама  тұрақты  пайдаланылғанда  байқалады.  Сондықтан 
оларды  алдын  ала,  кәсіпорын  құрылғанға  дейін  жоспар- 
лап,  барлық  бағытгар  бойынша  нақтылау  қажет,  бұл 
үшін  маркетингтің  іс-қимылдарын  үнемі  өзгеріу  үшін 
іздену  ғана  емес,  сонымен  бірге  қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіпорындарының қызметінде оларды басқара білу қажет. 
°сы  бағытга  ең  алдымен  тамақтандыру  кәсіпорнының 
бейінін,  оның маманданымы  мен нарық сегментін,  сондай- 
ақ тұтынушыларды осы тамақтандыру кәсіпорнына әкелген 
мақсатты анықтау қажет. Аталмыш мақсаттар әр түрлі бо- 
луы мүмкін. Адамдар тамақтандыру кәсіпорнына тек дәмді 
тамақ шіу үшін ғана, ал сонымен бірге мына мақсатта баруы 
мүмкін:
•  белгілі бір оқиғаны достардың арасында атап өту;
•  іскерлік мәселені шешу;
•  көңіл көтеру және демалу;
•  мәдени іс-шараға қатысу;
•  қажетп адамдармен сөйлесудің ретін сақтау үшін. 
Клиенттердің  мақсатын  түсіну  нәтижесінде  қоғамдық
тамақтандыру өнімін нарық ортасына жылжыту механизмін 
басқару жүйесі ретіндегі тамақтандыру кәсіпорындарының 
Маркетингі 
де үйымдастырылуы тиіс. 
оө
М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі

Маркетингтік  қызметті  басқару  деп  маркетингтік  іс- 
шараларды талдау,  жоспарлау,  ұйымдастыру мен олардың 
жүргізілуін  бақылау  кіретін  іс-қимылдар  жүйесі  атала- 
ды.  Осы  қызметті  басқаруда  клиенттердің  қажеттіліктерін 
қанағаттандыру  арқылы  кәсіпорынның  мақсаттарына  жету 
үшін пайдалы тауар-ақша айналымын орнату, нығайту мен 
қолдау көзделеді.
Қоғамдық тамақтандыру жүйесі бұл үшін:
•  орналасу үшін тиімді жерді таңдауға;
•  нарықтың белгілі бір сегментіне бағдарлануға;
•  нақты белгіленген өнім түрлері болуға;
•  бағаны  пайдалану  жүйесінің  стратегиялық  бағытын 
таңдауға;
•  жарнаманы ойдағыдай пайдалануға;
•  оқытылған қызметкерлері болуға;
•  негізгі  өнімді  жылжытуға  ықпал  ететін  қызметтерді 
әртараптандыруға  және  қосымша  қызметтер  жиын- 
тығының болуы тиіс.
Дағдарыс  жағдайында  маркетингті  оңтайлы  әрі  са- 
уатты  құрылған  басқару  жүйесі  нарықты  теңдестіруге 
және  сервистік  экономикада  маркетинг  ең  алдымен 
түтынушыларға  пайдалылық  нәтижесін  арттыруға  бағдар- 
ланатынын және менеджменттің стилін икемділігі, жылдам 
шешім  қабылдау,  оңтайлылық  пен  ашықтықтың  еркіндігі, 
қызметкерлер  өзара-қарым  қатынас  жасау  маркетингі 
арқылы  көсіпорынға  ең  көп  пайда  әкеле  алатын  өзінің 
желісін  үйымдастыру  бағытында  өзгертетінін  ескере  оты- 
рып,  әрбір нақты  кәсіпорынның дағдарыс жағдайын еңсеру 
көздерін табуға мүмкіндік береді.
Қоғамдық  тамақтандыру  саласында  қауымдасқан  мар- 
кетинг  қалыптастыру  кәсіпорынның  орналасатын  жерін 
таңдаумен, оның ішін жарақтандырумен және осы кәсіпорын 
қосымша  көрсете алатын  қызметтердің жиынтығымен  бай- 
ланысты.
Шаруашылық  қызметтің  басқа  салаларына  қарағанда 
тамақтандыру  кәсіпорындарының  орналасуы  ықтимал

келушілердің  ең  көп  санының  болуында  немесе  өзінің 
көркемдігі  немесе  функционалдық  міндеттері  бойынша 
тартымды  аумақтық  жерлерде  орналасады.  Сондықтан 
функционалдық 
маркетйнгке 
сәйкес 
тамақтандыру 
кәсіпорындарының  тұрғын  үйлер  көп  ауданда,  жаппай 
өндірістік қызмет аудандарында, түтынушылар көп болатын 
жерлерде  (автобус  аялдамаларының  маңында,  жолдарда, 
вокзалдарда,  әуежайларда  және  т.б.  жерлерде),  келушілер 
өздері тамақ жасауға мүмкіндігі жоқ демалыс орындарында 
орналасқанын талап етіледі.
Қоғамдық 
тамақтандыру 
өнімін 
тұтынушыларға 
жылжытудың 
ең 
сезімтал 
факторына 
оның 
ішінің 
қолайлылығы,  ас  ішетін  жердің  дизайнының  ресімделуі, 
клиенттер  тамақ  ішетін  уақытта  болатын  үй-жайдың 
ресімделуіне  қойылатын  талаптарға  жауап  беруі  жата- 
ды.  Демек,  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорнының  брендін 
оның  ішкі  ресімделуі,  клиенттер  үшін  қолайлылығы  мен 
ыңғайлылығы құрайды деп санауға болады.
Алматы  қаласының  көшелерінде  адамдарға  сауална- 
ма  жүргізу  (250  адам  сұратылды)  қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіпорнының орна л асқан жері адам дардың осы кәсіпорынға 
баруға  ынталандыруда  ерекше  рөл  атқаратынын  көрсетті 
(17-кесте).
17-кестенің 
деректерінен 
қоғамдық 
тамақтандыру 
кәсіпорны  келушілердің  жұмыс  немесе  оқу  орнына  жақын 
не  болмаса  тұтынушылар  түратын  жерге  жақын  және  кө- 
лік  қызметімен  байланысты  осы  кәсіпорынды  таңдайтыны 
көрінеді.
17. Келуш ілердің қоғам ды қ там ақтан ды ру 
кәсіп орны ны ң орналасқан ж ерін е қ о я ты н  
_________ талап тары , 250 адам = 100 %_______
Сұрату индикаторлары. 
%
Жауаптар
Жиі
Сирек
Жауап
беруге'
қиынсынды
Осындай
кәсіпорындар
Қажет  |  Қажет емес
0 4
00
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
ма
ркетингі
/ 7-кестенің соңы
Сіз когамдық 
тамактандыру 
кәсіпорындарына 
барасыз ба?
78
22
-
100
-
Сіз қоғамдық 
тамактандыру 
кызмстін 
қандай 
себепке байланысты 
пайдаланасыз:
-  жұмыстың немесе 
окудын жанында
92
2
6
100
-
-  үйдің жанында
68
24,5
6,5
100
-
— тамақ жасайтын 
уақьпты  қысқарту 
мумкіндігі
41,7
8,4
48,9
87,7
12,3
—жалғыз немесе 
достармен демалу 
мүмкіндігі
58,6
16,7
24,7
89,2
10,8
— көлік жолдарына 
жақындық
88,4
11,6
т
95,4
4,6
Б арлы қ  сұратылған  респонденттер  қоғамдық  тамақтан- 
ды ру  кәсіпорны ның  мына  сипаттам алары на  ерекш е  назар 
аударды:
-   жайлылық -  
75 %;
-   онда отырудың ж айлы лы ғы  - 4 0  %;
-   түскі ас залы ны ң ж абы қталуы  -  93,7 %;
-   жақсы д и зай н  -  64,8 %;
-   қызмет көрсетудің ы ңғайлы лы ғы - 31,2 %;
-   тазалы қ,  гигиена  мен  санитария  норм алары ны ң  сақ- 
талуы  - 1 0 0  %;
-   қызмет көрсететін адам дарды ң сы рт бейіні -  78,7 %;
-
  залды 
тақы ры пқа сай ресімдеу -  61,4 %.
Осы деректер әр б ір  сүрату бойы нш а сүраты лғандарды ң
санына  әрбір  сүраққа  оң  ж ауап  берген  адам дарды   есеп- 
теу  арқы лы   алынды  (кездейсоқ  ірікТеу  тәсілімен  300  адам 
сүратылды). 
Осы 
ж ауаптардан  сүрақты ң  қандай  нысанға 
қойылуьгаа  қарамастан,  адам дарды ң  залды ң  ж арақтанды р- 
|  ылуы  мен  оны  ресімдеуге  қойы латы н  талаптарға  ж ауап 

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: