Щ I i I муталиева Л. М. Меирам хана бизнесінің маркетингі о қ у құралы Алматы, 2013

салыстырғанда  меншікті  өндіріс  өнімі  бойьшша  ғана  6,0%- 
ға түсуді осы жылы халықтың төлемге қабілепі сүранысына 
әсер  еткен  ғаламдық  экономикалық дағдарыстың  туындау- 
ымен  сабақтастыруға  болады.  Ал  тамақтандыру  пункттері 
жоқ  қонақүйлер  көрсеткен  қыаметтер  көлемінің  түсу 
қарқынымен (7,2%), салыстырғанда тамақтандыру пункттері 
бар  қонақүйлер  көрсеткен  қызметтердің  түсу  қарқыны 
(4,4%)  жоғары  болды.  Сөйте  түра  барлық  тамақтандыру 
көсіпорындарының  көрсетілетін  қызмет  көлемінің  түсу 
үрдісі  барлық  кәсіпорындарда  байқалды  десе  болады.  Сол 
себептен  Қазақстанда  тамақтандыру  кәсіпорындары  бой- 
ынша  ашық  орталықтандырылған  статистика  болмаған 
күнде де сүраныстың өзгеру трендісінің негізгі үрдістер мен 
бағыттарын  қызметтер  нарығының  жай-күйі  мең  жалпы 
азық-түлік тауарларьшың бағаларын анықтауға бағытталған 
маркетинггік зерттеулер жүргізіп анықтауға болады.
Деңгейінен  қоғамдық тамақтандыру үшін сатып алына- 
тын шикізатқа жүмсалатын шығындардың мөлшері мен осы 
факторға  байланысты  сатып  алу бағасының тікелей  өзгеруі 
тәуелді  нарықтағы  бағалардың  өзгеру динамикасын  талдау 
нарықтың  маркетинггік  жай-күйі  мен  оның  тамақтандыру 
кәсіпорындарының дамуына жасайтын ықпалын бағалайтын 
осындай  көрсеткіш  болып  табылады.  Аталмыш  талдау 
тамақтандыру  кәсіпорындарының  меншікті  өндірісінің 
өнімдерін нарық ортасына  жылжытудың басты  қүралы  бо- 
лып табылады.
Қазіргі уақытта орын алған осындай өзгерістер 22-кесте- 
де келтірілген.
22-кестенің  деректерінен  2008  жылдың  басында  баға- 
лардың күрт өскені байқалды,  алайда 2007 жылдың инфля- 
циясының  орташа  қарқынының  есебінен  ол  шамалы  ғана 
байқалды.  Алайда  бүкіл  2008  жыл  бойы  инфляцияның 
қарқыны  күрт өсіп  отырды,  бүл еліміздің қоғамдық тамақ- 
тандыру жүйесіндегі өте икемді сипаттағы сату бағаларына 
ықпал  етті.  Әрине,  бір  жағынан,  сатып  алынатын  шикізат
М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
р
ам
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
ет
и
н
гі
бағасының өсуі мен екінші жағынан, халық табысының түсуі 
жалпы дағдарыстық эконом икал ық құбылыстардың байқалу 
тәсілі  ретінде  2009  жылдың  басында  28,7%-ы  банкроттық 
жағдайда 
болған 
отандық 
қоғамдық 
тамақтандыру 
кәсіпорындары  қызметінің  нәгижесінде  байқалмай  қалған 
жоқ. Егер осы кәсіпорындарда маркетинггік зерттеулер мен 
баға динамикасын зерттеулер уақытында жүргізіліп, бағалар 
сараланып белгіленген жағдайда банкрот болған  кәсіпорын 
саны  әлдеқайда  аэ  болатын  еді.  Осындай  кедергілерді 
тауарлардың ассортиментін өзгертіп, неғұрлым арзан тағам 
жасауға, салтанаттар мен мерекелерге қызмет көрсетуді ар- 
зандату жөніндегі ұсыныстарды  қарау және т.б.  әдістермен 
еңсеруге  боЛады.  Сөйте  түра  атап  өтілген  іс-шаралардың 
барлығын алдын ала жоспарлап, есептеп, тиісті жоспар жа- 
сап, оның іске асырылуын бақылау қажет.
22. Азық-түлік тауарлары бағасының 2007 жылғы
қарашаға қатысты 2008 жылғы қаңтарда өзгеруі
Өнім түрі  '
2007 жылғы  қарашага 
катысты 2007 жылгы 
желтоқсанда бағалардың 
%-бен өсуі
2007 жылгы  ' 1 
желтоқсанга қагысты
2008 жылгы қаңтарда 
багалардың өсуі
Үн
101,5
164,1
Ет және ет өнімдері
1(Й,5 
5
164,1
Нан
102,5
142,7
Қ ұс
103,5
138,9
Сүт өнімдері
102,6>
132,9
Жүмыртқа
102,5
129,6
Балык
101,6
121,5
Көкөніс
105,7
133,1
Ескерту:  ҚР  Статисгика  жөніндегі  агенттігінің  жедел 
деректері бойынша
Алайда  еліміздің  қоғамдық  тамақтандыру  жүйесінде 
о  
іс  жүзінде  мұндай  жұмыс  жүргізілмейді  және  бұл  осы

саланың  ұлттық  өндірушілері  қызметінің  осал  буынына 
айналды.  Жбспарлау  маркетинггің  емес  менеджменттің 
функциясы  екенін есКере отырып,  қоғамдық тамақтандыру 
кәсіпорындарында,  әсіресе  шағьпн  бизнес  саласыНда  осы 
функция  қанағаттанғысыз  дәрежеде  атқарылатынын  атап 
өтпеуге болмайды.
Демек Қазақстан Республикасының қоғамдық тамақтан- 
дыру  саласьшда  маркетинггік  зерттеулерді  дамыту  осы 
сала  кәсіпорындарыньщ нарықтьщ  өзгерген  жағдайларына 
бейімдеу  шараларын  іздестіруге  ғана  емес,  сонымен  бірге 
олардың менеджментінің тиімділігінің өсуіне ықпал ете оты- 
рып өзін айтарлықтай жақсартуды қажетсінеді.
Маркетинггік  ақпарат  сатып  алу  процесі  кез  келген 
отандық  қоғамдық  тамақтандыру  көсіпорнының  негізгі 
жұмысына  айналуы  және  маркетинг  пен  менеджменттің 
функцияларымен ғана емес,  сонымен бірге белгілі бір мар- 
кетинг стратегиясын құру тәсілдерімен ұйлестірілуге тиіс.
Сонымен  біруақытта  Қазақстанның  тамақтандыру 
кәсіпорьшдары  өзінің  баға  стратегияларын  өзгертуге,  күн 
ішінде  келушілерді  келу  уақыты  бойынша  да,  сондай-ақ 
салтанаттарға  қызмет  көрсету  сияқты  қызмет  тұрлерімен 
тұтынушыларды топтар бойынша бөлу бойынша бағаларды 
саралауды  үйренуге  тиіс.  Еліміздің  кейбір  кәсіпорындары 
орташа  бағамен  кешенді  түскі  ас ұсынып  осы  стратегияны 
ішінара  енгізе  бастады.  Сөйтсе  де  мұндай  кәсіпорын  саны 
әлі де аз, екіншіден, осы кешенді түскі асқа біркелкі, жылдар 
бойы өзгермейтін ас мәзірі ұсынылады. Кешенді түскі асты 
әдетте осы кәсіпорынның маңында жұмыс істейтін адамдар 
тұтынады,  сол  себептен  ол  тамақтандыру  кәсіпорындарын 
толғандыратын проблемаларды шешпейді.
Зерттеу  көрсеткендей,  көптеген  тамақтандыру  кәсіп- 
орындарында 
бағалар 
салыстырмалы 
ассортимент 
емес,  белгілі  бір  өнімнің  маркасына  жұмсалатын  толық 
шығын  ескеріліп,  яғни  қоғамдық  тамақтандыру  жүйесіне 
ұсынылған әдістемелер бұзылып есептеледі. Осының салда-  ^
М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
рынан қайтымсыз қалдықтың мөлшері пайда болады, демек, 
тағамдардың  құны  да  қымбаттайды.  Алматы  қаласындағы 
бірнеше  кәсіпорынды  зерттеу  кейде  осы  қалдықтардың 
45-50%-ға  дейін  жететінін  көрсетті.  Егер  қалдықтың  бөлігі 
табиғи  ысыраптың  (қартоп  пен  көкөніс  тазарту,  етгің 
піскеннен кейін азаюы) көлеміне жетсе, онда қалдықтың көп 
болуына  байланысты  кәсіпорын  нормативтік  те,  сондай-ақ 
артық  қалдықтардың  бөлігін  пайдалана  немесе  өңдей  ала- 
тындармен байланыс жасауға тиіс (23-кесте).
23. 
Алматы қаласының тамақтандыру 
кәсіпорындарының 2008 жылы тамақ қалдықтарының 
болуы
Кэсіпорынның тұрпаты
Үсынылатын 
норматив, %
Накты
каддықтар, %
Фактінің 
нормативтен 
ауытқуы, %
Ірі кэсіпорындар
15,3
16,2
+5,9
Орташа кэсіпорындар
ЩЗ
17,8
+16,34
Шагын касіпорындар
15,3
Ескерту: Автор құрастырған
22,4
+46,4
23-кестенің  деректерінен  ірі  кәоіпорын  қалдықтары- 
ның  нормативтік  мөлшерімен  салыстырғанда  қалдық- 
тары  өте  аз  екенін  көрсетеді.  Мұны  Қазақстанньщ  көп 
ірі  мейрамханаларының  меншікті  қосалқы  шаруашылы- 
ғының  болуымеН  немесе  олардың  жергілікті  мал  борда- 
қылайтын  фермерлік  шаруашылықтармен  тығыз  жасау- 
ымен  түсіндіруге  болады.  Әрине,  саны  айтарлықтай  көп 
шағын  тамақтандыру  кәсіпорындары  аграрлық  сектордың 
кәсіпорындарымен  мұндай  қатынас  жасамайды,  ал  кей- 
де  көкөніс,  балық тазартатын,  ет өңдейтін  және т.б.  қазіргі 
заманғы  техникасының  болмауы  пайда  болатын  қалдық- 
тардың мөлшерін көбейтеді.
Ал  егер  осыған  келушілер  толықтай  жемеген  өнімнің 
қалдықтарын  қосатын  болсақ,  онда  Қазақстанда  бір  немесе

бірнеше  ірі  мейрамхана  иесінің  емес  жалпы  қалалар  неме- 
се басқа  елді  мекендер  бойынша  тамақтың  қалдығьш  жиңау 
негізіндегі қосалқы шаруашылығын жүргізуге қабілетгі жем- 
шөп мал шаруашылығы фермаларьга құру қажеттілігі туын- 
дайтыны анық. Алайда бұл үшін:
•  қалдықтар  тез  шіріп,  бұзылып,  кез  келген  тірі  био- 
логиялық ағзаға зиян келтіретіне байланысты, барлық 
жинау  процесін  тез  және  борадақылау  шаруа- 
шылығының техникасында жүргізу керек;
•  осындай  шаруашылық  құруға  мүдделі  әрі  қажетгі 
көлемдегі  жері,  жылжымайтын  мүлкі,  автотехникасы 
мен айналым қаражаты бар адамдар болуы тиіс;
•  барлық  тамақтандыру 
кәсіпорындарының  осын- 
дай  мал  бордақылайтын  кәсіпорындармен  және 
малды  қалдықтармен  өсіретін  пуҢкттермен  неме- 
се  қалдықтарды  өңдейтін  кәсіпорындармен  Интег- 
рациялық байланыстарды дамыіу үшін ынталандыру 
шараларын қолдану.
Қалдықтармен өдетте шошқа асырайды, ал тамақ қалдығы 
шошқа өнімі халықтың діліне орай іс жүзінде тұтынылмайтын 
еліміздің  оңгүстік  өңірінің  қалаларында  көп.  Демек,  бұл  ҚР 
АӨК  жүйесінде  қазіргі  кезде  саны  аз  өңдеу  кәсіпорындары 
мен  қақтау-тұздау  цехтарының  саньга  көбейіуді  қажег 
етеді.  Сондықтан  отандық  тамақтандыру  мен  тамақтандыру 
кәсіпорындарының қалдықтарды тапсыруы өндірістік шығын- 
дарды  азаюына  сетігін   тигізетін  еліміздің  экологиялық 
қауіпсіаГДігін  арттыруға  көмек  ретінде  орталықтандырылып 
іске асьгрылатын тамақ қалдықтарьга өңдеу жөніндегі арнайы 
мемлекетгік бағдарлама әзірлеу қажет.
Қазіргі  уақытта  60%-ның  табысы  халықтың  жан  басы- 
на  шаққандағы  жиырма  үш  мыңнан  аспайтын  Қазақстан 
халқының қазіргі кезеңдегі табыс деңгейіне сүйенетін болсақ, 
онда  есептер  қоғамдық  Тамақтандыру  пункттеріндегі  бес 
жүз-жеті  жүз  теңгеден,  ал  осы  кәсіпорынға  бір  барғандағы 
тамақтың бүкіл жиынының бағасы—бір адамға шаққанда екі-  ^  
үш мыңнан аспауға тиіс. Алайда Қазір бағалардың өсу үрдісі
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

жалғасуда,  бүл  бағалар  төмендеуге  тиіс  дағдарыс  кезеңіне 
қарама-қайшы  келеді.  Сөйте  тұра  еліміздің  қоғамдық 
тамақтандыру кәсіпорындары өзінің ассортиментін бағалар- 
ды төмендету-жағына қарай өзгертуге бет бүрған жоқ және 
оны  істей  де  білмейді,  керісінше  инфляцияның  соңынан 
ілесіп, өнім қалыптасқан бағасын көтеруде.
Осының нәтижесінде клиентгер азайып, тіпті кәсіпорын- 
ның  банкрот  болуы  мүмкін.  Айтыдғанды  дәлелдеу  үшін 
2009  жылдың  бірінші  жартысында  көптеген  қоғамдық 
тамақтандыру  кәсіпорындары  тіпті  кешкі уақыттың  өзінде 
қаңырац  бос  түрып,  өзінің  қызметін  тоқтатқанын  айтсақ 
жеткілікті.  Жазғы  уақытта  ашық  ауада  алаңдардың  болуы 
кәсіпорындарға  өзінің  проблемаларын  ішінара  шешуге 
көмектескенімен,  қысқа  уақыттан  кейін  осы  проблемалар 
одан бетер іііиеленіседі.
Демек,  еліміздің  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіп- 
орындары 
баға 
проблемасын 
өзінің 
ассортиментін 
бағаларды төмендету жағына  қарай өзгерту мүмкіндігімен 
тығыз үйлестіріп  бағаларды саралау жүйесін  кең пайдала- 
ну негізіңде өзінің бағасы саясаты мен стратегиясын өзгеріу 
арқылы шешуді үйрёнуге тиіс. Осы орайда айталған шара- 
лар беделді әрі жоғары сапалы тағамдарға,  сондай-ақ УІР- 
адамдар  үшін  арнайы  тапсырыс  бойынша  даярланатын 
тамақ өнімдеріне қолдаңылмайды.
Сонымен  бірге  егер  осы  ассортимент  белгілі  бір  сүра- 
нысқа ие болса осы ассортиментттің бағасын арттырып, осы- 
лайша  қосымша  пайда  алып,  пайданың  бөлігін  еліміздің 
халқын  оның  жан  басына  шаққандағы  табысы  бойынша 
бөлуге  және  өзі  таңдаған  миссия  мен  нарықтың  сегментін 
ескере отырып қоғамдық тамақтанудың нақты түріне сәйкес 
жаппай  түтынушыларға  немесе  аз  қамтылған  клиенттер- 
ге  тікелей  арналған  тағамдардың  немесе  жекелеген  өнім 
маркаларының  өзіндік  қүнын  өтеуге  бағыттауға  болады 
(24-кесте).
ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің 2008 жылғы алдын- 
ала  статистикалық  деректерін  бағалау  халықтың  бірінші

топтагы санының өспегені, алайда осы жыл ішіндегі инфля- 
ция мен жүмыссыздықтың өсуі екінші сегментті 3,5%-ға,  ал 
үшінші сегментті -  2,8%-ға арттырғанын, сонымен біруақытта 
төртінші  сегментті  1,9%-ға  және төртінші  сегментгі -  0,8%- 
га  төмендеткенін  көрсетгі.  Бұл  Қазақстанның  қоғамдық 
тамақтандыру  саласындағы  бизнес  табысты  болуы  үшін 
оның баға саясатының өзгеруі түпкілікті өнімді нарық орта- 
сына жылжытуда орасан зор рөл атқаратынын дәлелдейді
24.2007 жылы Қазақстан Республикасының халқын жан
Бір айдагы жан басына 
шаққандағы акшалай 
табыс
2003 ж.
2004 ж.
2005 ж.
2006 ж.
2007 ж.
5000 тснгсге дейін
61,1
50,7
43,5
39,1
33,1
5000-10000 теңге
27,3
33,3
37,3
45,1
43,7
10000—15000 теңге
7,4
10,0
11,8
10,0
14,8
15000 -  20000 теңге
2,3
3,4
4,2
3,1
4,8
20000 теңгедсн астам
1,9
2,6
2,8
2,7
3,6
.  ------ г 
—  
лолш д сп   агенттіпнің
деректері бойынша жүйеге келтірген
Бағаның икемділігі мейрамхана бизнесінде ерекше  рөл
атқарады. Мүның өзінде мейрамхана қызмеггеріне сұраныс
дискретгік болып табылады, сол себептен баға қатысындағы
Яфаныс  икемділігінің  жоғары  дәрежесі  байқалады.
Қымбат  емес  кафе,  барлар  мен  асханаларда  сұраныстың
баға икемділіп ең жоғары болады.  Икемділік бір өзгермелі
мөлшердің екінші  мөлшердің өзгеруіне ден  қою  шамасын 
оілдіреді.
Қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындарында  жүргізіле- 
маркетин™   талдаудың  негізгі  мақсаты  -   клиенттерді 
олардың  қызметіне  тарту  факторын  зертгеу  ғана  емес  со-
“
РГе 
®Р 
««мның  жалпь,  қаржы  нәтижёсіне 
ықпм ету тұргысынан оның, сұранысы  мен дайындау сапа- 
сын бағалауға комек керсету. Осы тұрғыдан а л ы п Т ™   9
М
ей
р
а
м
ха
н
а
 
б
и
зн
е
с
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
г
і

Қазақстанның  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындары 
өз  өнімінің  сұранысының  икемділігін  тұрақты  түрде 
бағалауды жүріізуге тиіс. Отандық қоғамдық тамақтандыру 
кәсіпорындары  ықтимал  банкроттыққа  жол  бермеу  үшін 
өзгеретін  нарық  ортасында  өзінің  тіршілік  ету  қабілетін 
сақтаудың  пәрменді  жолдарын  іздестіруге  тиіс  ғаламдық 
дағдарыс  пен  инфляция  жағдайында  осындай  зерттеу 
жүргізудің  қажеттілігі  күрт  артқанымен,  қазіргі  уақытта 
республикадағы 
бірде-бір 
қоғамдық 
тамақтандыру 
саласының  бірде-бір  кәсіпорны  мұндай  бағалауды  жүзеге 
асырмайды. 
Жалпы 
бағаның  өзгеруіне 
сұраныстың 
сезімталдығын  талдау  әдістері  жалпыға  мәлім  және  олар 
бағаның икемділік коэффициентін (Ер)өлшеуге негізделеді:
і-ші тауардың сұраныс санының пайыздағы өзгерісі
Ер—-----—
------------- Ш ----- ---- — -ч—— —-------.  .
тауар бағасының пайыздағы өзгерісі
Алайда  қоғамдық  тамақтандыру  саласында  осы  про- 
цеске  жоғарыда  көрсетілген  модель  бойынша  есептелетін 
бағалардың  дұрыстығын  белгілі  бір  дәрежеде  өзгертетін 
халықтың  ділі,  оның  Тамақтану  тәртібі  мен  тамақ  қабыл- 
даудағы  нақты  тағамдар  жиынтығында  қалыптасқан  салт- 
дәстү“рлері  мен  басқа  да  факторлар  араласады.  Оларда  да 
сүрақтама тәсілімен анықтауға болады.
Сондықтан Алматы  қаласындағы  «Расул» деп  аталатын 
кафенің деректері бойынша «Лағман» Тағамына сұраныстың 
икемділігін тиісінше бағалау жүргізуге тырысайық. Бағалау 
қосьімша  клиенттерді  тарту  мен  өнім  өткзу  сегментін 
кеңейіу  тәсілдерін  іздестірумен  қатар,  осы  тағамды  жасау 
үшін  сатып  алынатын  шикізаттың  қымбаттау  қарқынына 
сәйкес  бағаның  ықТимал  өсуінің  қарқыны  ескере  отырып 
нақты  қалыптасқан  сұраныс  бойынша  осы  кафеге  барын- 
ша  көп  пайда  әкелуге  қабілетті  оңтайлы  бағаны  іздестіру 
мақсаты қойылды (25-кесте).
25-кестенің деректеріне сәйкес 500 теңге бағада сүраныс-

тың төмендеу ақрқыны аз, ал 350 теңге бағада -  сұраныстың 
өсуі  мен  ауқымнан  ұтудың  (ауқым  нәтижесі)  есебінен  осы 
тағамды жасауға шығын аз жұмсалатынына қарамастан, «Ра- 
сул» кафесі үшін осы тағам бойынша ең тиімді баға 420 теңге 
баға болатыны көрінеді. Яғни кәсіпорын бағаны 280 теңгеден 
420  теңгеге  дейін  көтерген  жағдайда  да  түтынушылардың 
сегменті  68,3%-ға  қысқарғанымен,  адамдардың  кез-келген 
жағдайларға  бірте-бірте  көндігетінін  және  өздері  үйренген 
жерге, оның ішінде бүрын барған тамақтандыру кәсіпорнына 
қайтып  келу  үрдісін  ескерсек,  оның  өз  клиенттерінің 
сегментін жоғалтпау мүмкіндігі бар.
25. «Расул» кафесінде дайындалатын «Лағман» тағамы 
сұранысының икемділігі
Баға,
теңге
Жыл
ішіңдегі
сұраныс-
тың
келемі,
дана
Өсу қарқьшы, %
Сұра-
ныстың
икемділік
коэффи-
циенгі
Мөлшер, мың теңге
багалардың сұраныс
көлемі-
нің
түсім-
нің
шыгын-
нын
пайда-
ның
280
3000
840
692,5
147.5
300
2850
+7,14
-5
0,7
855
705,25
149,75
320
2700
+6,67
-7
1,05
864
712,75
151.25
350
2400
+9,4
-11,11
1,18
840
689,0
151.0
400
2150
+14,9
-10,4
0,7
860
707,87
152,13
420
2050
+5,0
-4,65
0,93
861
707,65
153.35
450
1950
+7,14
-4,87
0,68
877
724,6
152,40
500
1870
+11,1
-4,10
0,37
935
783,1
151,92
Ескерту: Автор қүрастырған
Тамақтандыру  кәсіпорны  тиімді  жүмыс  істеу  және 
көп  пайда  алу  үшін  бағаның  икемділігі  көрсеткіштерінің 
негізінде оңтайлы бағаны анықтауға тиіс.
г~-
сч
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

Мейрамхана бизнесіндегі жарнаманың асүй мен тамақ- 
тандыру  кәсіпорнының  өзінің  жарнамасын  үйлестіретін 
белгілі бір ерекшелігі бар.
Жарнаманың негізгі функциялары:
•  клиенттің тамақтандыру  кәсіпорнына  сенімін  қалып- 
тастыру;
*  өнімдердің ассортименті  мен ас мәзірі туралы хабар- 
дарету;
*  жарнамаланатын тамақтандыру кәсіпорнының артық- 
шылығына сендіру,
•  тамақтандыру  кәсіпорнының  қызметтерін  пайда- 
лануға ынталандыру.
Үнпарақтардағы  жарнама  тұрақты  пайдаланылмайды. 
Компания  жарнаманың  осы  түрін  тұтынушыларды  көбейту 
және  өз  қызметтеріне  сұранысты  тез  арттыру  қажет  болған 
жағдайда,  өдетте бір бағыт бойынша маусым басталғанда не- 
месе сұраныс сыни шекке дейін төмендегенде пайдаланылады.
Компания  бюджетгі  жоспарлаған  кезде  жарнамаға 
пайданың  белгілі  бір  пайызын  аударып,  ұйғарылған  сату 
көлеміне  сүйенеді.  Фирманың  басшылығы  осы  әдісті 
неғұрлым  икемді  әрі сату деңгейіне сәйкес өзгертуге бола- 
тын, басқа әдістерге қарағанда тиімді әдіс деп санайды.
Жарнама  әзірлеген  кезде, - ең  алдымен,  оның  кімге 
арналғанын  есте  сақтау  қажет.  Жарнама  науқанының 
міндетіне  ақпаратты  аудиторияның  назарына  жеткізу, 
ұсынылатын  қызметтердің  сапасына  (марка,  жұмыс  және 
т.б.)  регінде  сендіру  және  аудиторияға  қызметтердің 
көрсетілетінін  есіне  салу  кіруі  мүмкін.  Болашақта,  фир- 
ма  өзі  көздеген  бүкіл  мақсатты  сегментті  қамтыған  кезде 
адамдардың  есіне  салатьш  жарнама  беруді  бастау  қажет, 
өйткені  адамдарды  қандай  қызметтердің  көрсетілетінін 
және она қайдан сатып алуға болатынын сатып алуды біледі, 
тек олардың есіне салу қажет.

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: