Щ I i I муталиева Л. М. Меирам хана бизнесінің маркетингі о қ у құралы Алматы, 2013

19-кестенің соңы
1 -  тұгынушыларга стандартты көзқараспен
-  барлық жерде косымша жұмыс 
I
карау
орындарын дамытып құру 
1
-  шогырландырма маркетинг жүйесі
мүмкіндігі 
|
қолданылмаган банкротгык
-халыктың әлеуметтік- 
1
1 -  коммерциялық тэуекеддін жогары
экономикалык өмір сүру
денгейі
жагдайын ың жақсаруы 
|
-  жеке кажеттіліктерді ескермеу бренд
-  жақсы ұйымдастырылган 
1
қалыптастыруды қиындатады
шогырландырма маркетингте 
1
-  сервис пен тамақтын жогары емес
психологиялық факторлар
саласы бизнесті толыктай құртады
ықпалының келешегі
-  кэсіби қызметкерлердің тапшылығы
-  бағаларды саралау
-  мемлекет тарапынан бақылау
коммерциялық тэуекелдерді
нормаларының болмауы денсаулыкка зиян
төмеңдетуге мүмкіндік береді
келтіреді
-  жарнаманы күшейту
гұтынушыларды жаксы
іқпараттандыруга эсер етеді
Ескерту: Автор құрастырған
5\\ГОТ-талдаудың деректерінен қазақстандық көсіпорын- 
дарда 
маркетингті 
пайдаланудың 
басты 
проблемасы 
ретінде  сараланған  бағалардың  болмауын,  жарнаманың  ж 
есебінен,  оның  ішінде  кәсіпорынға  бәсекелік  артықшылық  § 
беретін 
меншікті 
брендті 
қалыптастыруға 
қабілетті  о. 
қандай  да  бір  бірегей  және  айрықша  тағамның  есебінен  2 
әсерінің  жетіспеуіне,  маркетинггік  зерттеулердің  нашар 
ұйымдастырылуын,  кәсіби  мамандар  мен  нарықты  дұрыс  'о 
сегменттеудың тапшылығын атауға болады. 
*
Қазақстандық  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорында- 
рының  проблемасы  олардың  осы  күнге  дейін  маркетинггі  § 
өнім 
өткізумен 
шатастыруымен 
байланысты, 
алайда  5 
маркетинг  өнім  өткізуді  білдірмейді.  Өнім  өткізу  сату-  I  
шының  қажетгілігін,  ал  маркетинг  сатып  алушының  «  
қажеттілігін  ойластырады.  Ол  тұрақты 
пайда 
алуға  2  
тұтынушылардың  қажеттілігі  мен  қалауын  дәл  табу,  алдын 
болжап,  оны  қанағаттандыру  негізделетін  бизнестің  фило- 
софиясына  қаланады.  Қоғамдық тамақтандыру жағдайында 
ассоциативтік  маркетингтің  нәтижесіне  интерьер,  орна- 
ластыру  тәсілдері,  тамақ  түрі,  баға  мен  қызмет  көрсету  ю

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
мәдениеті  сияқты  элементтерді  біріктіріп  және бір-бірімен 
үйлестіріп  қол  жеткізуге  болады.  Маркетинг  өнімдер 
мен  нарықтарды  сәйкестікке  келтірумен  айналысуға  тиіс. 
Мүның  өзінде  өнім  қоғамдық  тамақтандыру  жүйесінде 
сезімтал  басымдық  болса  да,  ол  түтынушылық  мақсатқа 
жетудің бір  қүралы болып табылады.  Сондықтан қоғамдық 
тамақтандыруда  өнім  өткізу  маркетингтің  жалпы  циклінің 
бөлігі  болуға  тиіс  маркетинггік  іс-қимылдардың  элементі 
регінде қарастырылуға тиіс (9-сурет).
Нарыкты зерттеу
Маркетинг және багалау
Ас мәзірін қалыптастыру 
және эзірлеу
Өнімнін жогары сапасы  ме 
жаксы дәміне қол жеткізу
Өнімді жылжыту
9-сурет. Маркетинггің циклі
Маркетингтің  барлық  іс-қимылдары  (9-сурет)  ойласты- 
рылып  және жүйелі түрде жүзеге асырылуға тиіс.  Өкінішке 
орай,  Қазақстанның  тамақтандыру  кәсіпорындарында  бүл 
тәртіп  әрдайым  сақтала  бермейді.  Осыған  байланысты  мар- 
кетинг цикліне қатысты мынадай түжырым жасауға болады:
1.  Қоғамдық  тамақтандырудың 
маркетингі 
өзінің 
анықтамасына  сәйкес  нарықтың  нақты  сегменті  мен  оның 
қажеттіліктерін анықтаудан басталатьш цикл ретінде қарас- 
тырылуға  тиіс.  Алайда  Қазақстанның  көптеген  қоғамдық 
тамақтандыру кәсіпорындары осы процеске атүсті қарайды.
2.  Қоғамдық  тамақтандыру  маркетингінде  табысқа 
ж еіу  көбінесе  кәсіпорындарды  бағаларды  саралап,  олар- 
дың  халықтың  сатып  алу  қабілетіне  сәйкестігіне  қол 
жеткізуіне байланысты.  Өкінішке орай,  еліміздің  қоғамдық 
тамақтандыру  кәсіпорындары  осы  мүмкіндікті  барынша

пайдалана алуды үйрене алмай келеді.
3.  Тамақтандыру 
кәсіпорындарында 
пайдаланыла- 
тын  бағаларға  қарамастан,  өндірілетін  өнімнің  сапасы  әр- 
қашан  жоғары  болуы  тиіс.  Бұған  өнімнің  дәмділігі  мен 
өнімді  сақтау  мерзімдерін  сақтаудың  есебінен  жетуге  бо- 
лады.  Алайда  Қазақстанның  шағын  бизнеске  жататын 
көптеген  тамақтандыру  кәсіпорындарында  осы  процеске 
жеткіліксіз  көңіл  бөлінеді,  сол  себептен  мемлекет  тарапы- 
нан тиісті нұсқаулықтар әзірленіп, осы процестерді бақылау 
күшейтілуі тиіс.
4.  Еліміздің көптеген тамақтандыру кәсіпорындарында 
ассортименті тұрақты әрі біркелкі болып келеді. Сол себеп- 
тен  жеке  бір  кәсіпорынньщ  артықшылығы  байқалмайды, 
олардьщ  арасында  бәсеке болғанымен,  тұрақты  келушілері 
болмайды және келушілер де бір кәсіпорынды таңдауға нем- 
құрайды қарайды.
Қазақстанның  тамақтандыру  кәсіпорындарының  ең  ос- 
ал  буыны  ретінде  олардьщ  қызмет  көрсету  соңында  тұты- 
нушылардың бағасын алуға бағытталған және тұтынушы осы 
тамақтандыру  кәсіпорнынан  қандай  деңгейдегі  қанағаттану 
сезімімен  кетіп  бара  жатқаны  жөнінде  түсінік  беретін 
маркегингтік зерттеулердің жүргізілмеуін атауға болады. Осы 
мақсатта  тамақтандыру  кәсіпорындарындағы  маркетинггік 
бағалау жүйесін жетілдіру және бағалауды  жүргізуге арнал- 
ған тиісті құралдарды әзірлеу керек.
Б ақы лау сүрак^пары
1.  Тамақтандыру 
кзсіпорындары  маркетингініц 
дэстүрлі 
маркетингіден айырмаиіылыт.
2.  Мейрамхана  бизнесіндегі  маркетинг  кеіиенінің  ерекше- 
ліктері.
3.  Тамак,тандыру 
кэсіпорындарыныц 
меншікті  өндірісі 
циклініц 
негізгі 
сатыларына сипаттама беріңіз.
4.  Қогамдъщ 
тама-қтандыру кэсіпорындарыныц 
белгілері.
 
^
5. 
Тамацтандыру  кзсіпорындары  маркетингініц 
мақсат-
 
2
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

тары мен міндеттері. 
5
6.  Ассоциативтік  маркетинг  үгымы  мен  оныц  ерекше- 
ліктері.
7.  Тама-қтандыру  кғсіпорындары  цызметтерініц  ерекиіе- 
лікпіері.
8.  Тамацтандыру  кэсіпорындарындагы  цызмет  көрсету 
Нысандары.
9.  Тамак,тандыру  кэсіпорындарында  маркетингтік  цыз- 
Метті баскрру.
10.  Тамак;тандыру кәсіпорындарында маркетингті пайдала- 
нуда к;андай к;иындык;тар туындайды?
11. Тамацтандыру  кэсіпорындары  макросгртасыныц  ерек- 
шеліктері.
12. Кдзақстандагы  тамак;тандыру  кәсіпорындары  марке- 
тингініц негізгі проблемалары.

3-ТАРАУ. МЕЙРАМХАНА БИЗНЕСІНДЕГІ 
М АРКЕТИНГ-МИКС
3.1 Т амақтандыру кәсіпорындарының 
ассортименттік саясаты
Ассортименттік саясатты қалыптастырған кезде осы про- 
цеске  екі  фактор  ықпал  етеді.  Бір  жағынан,  тамақтандыру 
кәсіпорындары тиімді әрі сұранысқа ие тамақ ассортиментін 
қалыптастыруға,  ал  екінші  жағынан,  негізгі  қьізметке 
кәсіпорынның  беделімен  байланысты  оңтайлы  қосымша 
қызметтерді таңдауға тиіс.
Мейрамхана  өнімінің  айрықша  ерекшеліктеріне  мына- 
лар жатады:
•  бұл  әр  тұрлі  құрамдастардың  арасындағы  өзара 
кұрделі  қарым-қатынастар  жүйесімен  сипатталатын 
қызметтер мен тауарлар кешені;
•  мейрамхана  қызметтеріне сұраныс  кіріс пен бағалар- 
дың деңгейіне қатысты өте сезімтал болады;
•  келушілерге қызмет көрсету ұсақ-түйек пен еленбейтін 
нәрседен тұратындықтан, мардымсыз кемшілікке жол 
беру  мейрамхана  қызметінің  жоғары  сапасына  қол 
жеткізбейді;
•  мейрамхана өнімін өзінің жұмыс істеу әдістерх, ерекше 
қажетгіліктері мен әр түрлі коммерциялық мақсаттары 
бар көп кәсіпорынның күш-жігерімен құрылады.
Мейрамхана өнімінің үш деңгейі:  •
•  бірінші деңгей -  тамақтандыру қызметі жататын негіз- 
гі өнім;
•  екінші  деңгей  -   тамақтандыру  қызметін  музыкалық 
сүйемелдеу,  мереке  мен  той  ұйымдастыру  сияқты 
қосалқы қызметтер қосылады;
•  үшінші  деңгей  -   СПА;  бассейн  қызметі  және  т.б. 
сияқты ерекше қызметтер қосылады.
Мейрамхана  қызметі  саласындагы  саясатта  мынадай  іс-  .  
шаралар қарастырылады: 
2
М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
нг
і
•  тамақтандыру 
кәсіпорындарының 
қызметтерін 
түрлендіру;
•  жаңа қызмет түрлерін әзірлеу;
•  сұранысқа ие емес қызметгерді көрсетуді тоқтату;
•  қызметтердің ең таңдаулы ассортиментін қамтамасыз 
ету;
•  қосымша қызметтер жүйесін ұйымдастыру. 
Кызметтер номенклатурасы
 деп тамақтандыру кәсіпорны
сату үшін көрсетілетін барлық қызметгердің жиынтығы ата- 
лады. Қызметтердің жиынтығында өзінің тұтынушылық си- 
патгамасы  бойынша  ұқсас  немесе  белгілі  бір  қажеттілікті 
қанағаттандыруға  тиіс  қызметтер 
ассортименттік  топтар 
деп аталады.
Қызметтердің ассортименті мынамен сипатталады:
•  кеңдігімен -  ассортименттік топтардың саны;
•  тереңдігімен  ассбртименттік топтағы ассортименттік 
жайғасым санымёй;
•  толықтығымен  -   барлық  ассортименттік  Топтағы 
ассортиментік жайғасымдар санымен;
•  үйлесімділігімен,  яғни  қызметтердің  арасындағы 
қайсыбір  параметрлер  бойынша  жақындық  дәреже- 
сімён.
Мейрамхана қызметтері ассортиментін қалыптастыруда 
пайдаланылатын тәсілдемелерді қарастырайық:
•  тамақтандыру 
кәсіпорындарының 
қазіргі 
бар 
қызметтерін түрлендіру;
•  белгілі бір қызметтерді көрсетуді тоқтату;
•  мейрамхана қызметтерінің жаңа түрлерін әзірлеу. 
Қаза қстанда тамақтандыру кәсіпорындарының тауарлық
саясатына  мемлекеттің  шығыс  пен  батыстың  тоғысында 
орналасқаны,  көп  үлтты  халқының  бары,  оның  әр  түрлі 
мөдениеттерді,  сүраныстар  мен  дәм  түрлерін  сіңіргені  өте 
әсер етеді.
Сөйтсе де  еліміздің  көптеген  тамақтандыру  кәсіпорын- 
дарының  тамақ  ассортиментінде  нақты  кәсіпорын  үшін

арнайы  дайындалған  және  оның  брендін  көрсетуге  қабі- 
летті,  дайындалған  қайсыбір  тағам  түріндегі  өзінің  айрық- 
ша  тағамы  жоқ  тамақ  түрі  аз  болады.  Қазақстанның 
тамақтандыру  кәсіпорындарының  аспазшылары  тәжірибе 
жасай алмайды не болмаса жасағысы келмейтіні белгісіз. Ал 
елімізДің оңтүстік өңірінде орналасқан кәсіпорындар өзінің 
тауар саяСатын қазақ-өзбек және ұйғырдың тамақ түрлеріне 
барынша  жақын  тағам  түрі  ассортиментгің  негізінде 
қалыптастырады.  Қазақстанның  солтүстігі  мен  шығысында 
орналасқан  кәсіпорындар өзінің тауар саясатын стандартты 
орыс-украин тағам ының негізінде үлттық екі-үш тамақ түрін 
(бесбармақ,  манты,  палау)  енгізіп,  сондай-ақ  үсынылатын 
тамақтың шағын тізбесімен қалыптастырады.
Сөйтіп, Қазақстанда еуропалық қоғамдық тамақтандыру 
маркетингінің келесі екі негізгі қағидасы бүзылады:
•  біріншіден, бір қоғам дық тамақтандыру кәсіпорнының 
тұтынушыларға үнайтын белгілі брендін ғана емес, со- 
нымен  бірге  оның  бәсекелік  артықшылығын  қалып- 
тастыруға бағытталған фирмалық (айрықша) тағамдар 
жоқ;
•  екіншіден,  тұтынушыларға  ұсынылатын  тауар  ас- 
сортиментінің  тарлығынан  олар  нақты  қоғамдық 
тамақтандыру кәсіпорнын бірегей регінде қабылдауын 
төмендегіп,  өзіне  немқұрайды  тұтынушылық  сезім 
қалыптасуына  мәжбүр  етеді,  кейін  тұтынушы  қай 
жерден тамақ ішетінін таңдамайтын болады.
Тек  адамдар  жұмыс  істейтін  жерде  және  оны  іздеуге 
қызметкерлер  уақыт  жұмсамайтын  кәсіпорындар  ғана 
осы  жағдайға  ұшырамайды,  сөйтсе  де  тұтынушылар 
осы  кәсіпорынға  өздерін  тамақты  дайындау  сапасы 
қанағаттандыратын  жағдайда  ғана  келетін  болады.  Кері 
жағдайда  олар  жұмыс  күні ішінде өздерін-өздері тамақпен 
қамтамасыз  етіп,  қоғамдық тамақтандырудың  қызметін тез 
ауыстырады.
Алматы  қаласының  әр  түрлі  шеттеріндегі  жұмыс 
орындарының маңында түскі ас ішуге қатысты екі жүз адам-  ^
М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
мар
кет
ин
гі
ды сұрату тамақты ассортиментінің аз болуына және тамақ 
дайындау сапасының төмен  болуына  байланысты,  олардың 
көбісі  бір  айдан соң тамақтандыру  кәсіпорнының  қызметін 
пайдалануды тоқтататынын көрсетті (20-кесте).
20. Ғеспонденттерден қоғамдық тамақтандыру 
қызметінен бас тартудың себептері туралы сұратудың 
нәтижелері (250 адам = 100%)
№
Сұрактарға берілген 
жауаптар
Иэ
Жок
Кейде Баска
себептер
бар
1.
Сіз өзініздің жұмыс 
орнындагы қоғамдық 
тамақгандыру 
кәсіпорнында жиі 
тамақганасыз ба?
73,5
14,1 (мұндай 
кәсіпорындардың 
жоғын атап 
көрсетті)
12,4
2.
Тамактандыру 
кәсіпорнынын 
қызметімен 
пайдалануды тоқгату 
үшін не себеп болды?
-ешқашан өзгермейтін 
ассортименттін аздығы
64,2
16
19,8
-
•тамақ дайындау 
сапасының төмендігі
28,4
35,2
6,8
-
• жогары бага
5,4
86,9
7,7
-
-түскі асқа уақыттың 
жетіспеуі
0,5
95,7
3,8
-
-бэсекелес- 
кэсіпорынның пайда 
болуы
1,5
46
0,7
3.
Жұмыс орналасқан 
жерде осындай 
кәсіпорындар қажет пе?
100
Ескерту: Автор құрастырған
20-кестенің  деректерінен  тамақтандыру  кәсіпорнына 
тұрақты  бару  ниетіне  тамақ  ассортиментінің  өзгер-

мейтіні  мен  жасалған  тамақ  төмен  сапасының  өзі 
бағалардың  деңгейінен  әсер  ететіні  көрінеді.  Мұның 
өэінде  респонденттердің  68%-ы  тамақтың! сапасы  олар- 
ды  белгілі  бір  дәрежеде  қанағаттандыратынын,  сөйте  тұра 
ассортименттщ біркелкілігі ертелі-кеш пе жалықтыратынын 
атап өтгі. Мұндай құбылыс көбінесе шағын кәсіпорындарда 
кездеседі.  Осы  кәсіпорын  тұтынушылар  көп  жүретін,  көп 
шоғырланған  жерде  орналасқанымен,  онда  Қазақстанда 
жалпы  қабылданған  стандартты  өнімдермен  қатар  қандай 
да  бір  ерекше  тағамдардың  болмауы  тұтынушыларды 
осы  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорнынан  қол  үздіретін 
факторға айналады. Бұл жағдайда тұтынушылар өздері оңай 
және тез әрі төмен бағамен (сол жерде сатылатын пісірілген, 
қуырылған  және  т.б.)  өзінің  денсаулығына  зиян  келтіретін 
тағамдарды сатып алатын болады.
Жоғарыда  атап  өтілген  факторлар  тамақтандыру 
кәсіпорындарының  қаржы  қызметінің  нәтижесіне  тікелей 
ықпал еткенімен, оның мөлшерін біліп есептеу мүмкін емес.
Сонымен бірге бір тамақтандыру кәсіпорнының қызме- 
тіндегі  оның  қаржы  қызметінің  нәтижесіне  ықпал  ететін 
факторларды анықтау қиын, ал арнайы мамандандырылған 
маркетингтік ұйымдарға осындай зерттеуге тапсырыс беру- 
ге  көп  кәсіпорындардың  қаржы  ресурстары  жетіспейді  әрі 
бұл  үшін  қажетті  білімі  болмағандықтан  зерттеу  жөнінде 
біле де бермейді.
Демек,  Қазақстанның  қоғамдық  тамақтандыру  жүйе- 
сі  үшін  мамандар  даярлайтын  оқу  орындарында  «Қоғам- 
дық  тамақтандыру  маркетингі»  деп  аталатын  арнайы 
мамандандырылған  пәнді  енгізу  қажет.  Өкінішке  орай, 
қазіргі  уақытта  Қазақстан  Республикасының  қоғамдық 
тамақтандыру жүйесінде жүмыс істейтін екі жүз елу адам- 
ды сұрату олардың ЗОД %-ның технологиялық университетті 
бітіргенін,  41,5%-  маркетинг  тек  үстірт  және  соның  өзінде 
онъщ  жалпы  түсініктері  ауқымында  зерттелетін  тиісті 
аспаздық  | колледжде  оқығаны,  ал  қалғандарының  ар- 
найы  кәсіптік  білімінің  мүлдем  жоғы  немесе  қоғамдық  щ
М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
тамақтандыруға мүлдем үқсамайтын салаларда даярлықтан 
өткені анықталды. Бұл ең алдымен осы саланың мемлекетгік 
басқару  жүйесінің  назарынан  таса  қалғанын,  ал  екіншіден, 
қоғамдық  тамақтандырудың  еліміздің  қызмет  көрсету 
саласындағы  өзінің  тиісті  орнын  алмағанын  айғақтайды, 
ал  көптеген  дамыған  елдерде  бірқатар  атап  өтілген  се- 
бептерге  және  ол  халықтың  өмір  сүру  сапасын  тікелей 
қалыптастыратынына  байланысты  осы  сала  мемлекеттің 
қамқорлығы мен бақылауында жұмые істейді.
3.2 Мейрамхана бизнесінде баға белгілеу
Баға  -   бұл  тауар  құнының  ақшалай  түрі  және  оған, 
өдетте, орташа шығындар мен пайда кіреді.
Бағаны анықтауда мына екі тәсілдеме қолданылады:
-   қаржылық,  бұл  жағдайда  баға  шығындар  мен 
пайданың көмегімен анықталады;
-   маркетинггік, 
бағаны 
анықтау 
түпкіліктіі 
тұгынушыларға  арналған  бағадан  басталады,  содан 
кейін тауарды жылжыту каналдарына қатысушыларға 
арналған  баға  анықталады,  оған  өндіріс  шығындары 
қосылады,  яғни  баға  тауарды  жылжыту  сатыларына 
байланысты белгілінеді.
, Баға белгілеу процесіне мына факторлар ықпал етеді:
•  бәсекелестік;
•  өндіріс пен айналыстың шығындары;
•  жеткізу жағдайлары;
•  ақшаның сатыталу қабілегі;
•  сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы;
, •  ақша саласының жай-күйі; &
•  бағаларды мемлекетгік реттеу.
Салықтар  мен  міндетті  төлемдер,  бағаларды  монопо- 
лиялық  реттеу/  нарықтың  тұрпаты,  баға  қалыптастыру, 
бағаларды  франколау,  тауардың сапасы,  сатып  алушы  мен 
сатушының  арасындағы  өзара  қарым-қатынастар,  жеткізу 
көлемі, кәсіпорынның баға стратегиясы жанама ықпал етеді.

Бағаның деңгейіне ықпал ететін ішкі факторлар:
•  тауарлардың өміршеңдік циклінің сатысы;
•  тауар қозғалысына қатысушылардың саны;
•  нарықтың сегменті;
•  сатып алушыға қызмет көрсету деңгейі.
Бағаның деңгейіне ықпал ететін сыртқы факторлар:
1)  тұтынушылар;
2)  мемлекет;
3)  делдалдар;
4)  бәсекелестік;
5)  шығындар.
Тұтынушылар  қабылдау  бағасы  бойынша  келесі  төрт 
санатқа бөлінеді:
1) үнемді сатып алушылар;
2) жеке-дара сатып алушылар;
3) сыпайы сатып алушылар;
4) енжар сатып алушылар (қолайлылық, ыңғайлылық). 
Мемлекет бағаларды келесі үш тәсілмен белгілейді:
•  мемлекеттік прейскуранттық бағаларды енгізеді;
•  бағапарды тұрақтан дырады;
•  монополистердің багаларын белгілейді.
Мемлекет бағаларды мына қүралдардың көмегімен рет-
тей алады:
•  жекелеген  тауар  бағаларының  шекті  деңгейін  белгі- 
лейді;
•  прейскурантгың  бағаларына  шекті  үстеме  баға  белгі- 
лейді;
•  тауардың бағасын біржолғы көтерудің шектің деңгейін 
белгілейді,
•  монополиялық бағаларды бақылауды жүзеге асырады. 
Еркін  баға  қатысында  мынадай  шектеулер  енгізілуі
мүмкін:
•  бағаларды деңгейлес белгілеуге тыйым салу;
•  бағаны  сатылас  белгілеуге  тыйым  салу  -   бұл  өндіру- 
шінің  жеткізушілер  мен  саудаға  өз  бағаларын  қоюға 
тыйым салуы; 
^
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
•  демпингке  тыйым  салу  -   бүл  тауарды  оның  өзіндік 
құнына төмен бағамен сату;
•  бағамен кемсітушілікке тыйым салу;
•  адал емес баға жарнамасына тыйым салу.
•  Баға белгілеу стратегиясын жузеге асыру сатылары;
•  баға  белгілеудің  міндеттерін  белгілеу:  өміршеңдік, 
ағымдағы  пайданы  барынша  арттыру,  нарықтың 
үлесін барынша ұлғайту;
•  сұранысты  анықтау:  бағаға  сезімталдық,  сұраныстың 
баға сезімталдығы;
•  шығындарды анықтау: тұрақты, өзгермелі, өнім бірлі- 
гіне шаққанда орташа;
•  бәсекелестердің  шығындарын,  бағалары  мен  ұсыныс- 
тарын талдау;
•  баға белгілеу әдістерін таңдау;
•  бағаны түпкілікті белгілеу.
Баға белгілеуде мынадай үш мақсат қойылады:
1.  Өнім  өткізуге  негізделген  бағалар.  Осы  мақсат  мына 
жағдайларда таңдалады:
а)  баға сұранысы икемді болғанда;
* 
ә)  үлкен тұтыну нарығы бол ғанда;
б)  бәсекелестер төмен бағалардан қорыққанда;
в)  фирма сату көлемін артгыру өндіріс пен өнім еггкізу 
шығынын  қысқартады  деп  ұйғарған  жағдайда  бұл  мақсат 
ұзақ мерзімге қойылады.
2.  Пайдаға  негізделген  бағалар.  Осы  мақсат  мына 
жағдайларда таңдалады:
а)  тауарға әжептәуір көп сұраныс болғанда;
ә)  осы тауарға сұраныс икемді болмағанда;
б)  фирма  өзін  бәсекелестен  патентпен  немесе  тауарды 
үнемі жетілдірумен қорғаған жағдайда;
в)  тауардьщ  жоғары  бағасы  тауардың  жоғары  сапасы- 
ның бейінін  қолданған  жагдайда,  қысқа  мерзімді  мақсат -  
жоғары бағалар.

3.  Фирманың  қазіргі  жағдайына  негізделген  бағалар.
Бұл жағдайда фирма бағалардың динамикасын, жаңа тауар- 
лардың пайда болуын, нарықтағы ахуал мен бәсекелестердің 
іс-қимылдарын қадағалауға тиіс.
Баға белгілеудің негізінен мына үш  әдісі қолданылады:
1.  Шығынға  негізделген баға  белгілеуде мына  нүсқалар 
пайдаланылады:
•  орташа шығандар плюс пайда;
•  бағаны алынған пайда нормасының негізінде есептеу;.
•  бағаны залалсыздық шегін талдау негізінде есептеу.
2.  Сүранысқа негізделген баға белгілеу:
•  бағаны сезілетін құндылықтың негізінде белгілеу.
3.  Бәсекелестікке негізделген баға белгілеу:
•  бағаны ағымдағы бағалардың негізінде белгілеу;
•  бағаны жабық сауда-саттық негізінде белгілеу.
Баға  саясаты  тамақтандыру  кәсіпорындарының  өніміне
сүранысты  қалыптастыратын  елеулі  фактор  болып  табыла- 
ды. Қазақстандағы тамақтандыру кәсіпорындары қызметінің 
практикасы  бағалардың  жоғары  деңгейі  кәсіпорын  беделді 
тұтынушыларға  иек  артқан  немесе  ауқатты  адамдар  де- 
малатын  жерде  орналасқан  жағдайда  ғана  белгіленетінін 
көрсетеді.  Алайда  бағаның  осындай деңгейін  белгілеу үшін 
алдын  ала  маркетингтік,  сонымен  бірге  сатып  алу  кірісінің 
жоғары  деңгейін,  тұтынушылар  кәсіпорнына  келудің 
ыңғайлылығы  мен  тамақтандыру  кәсіпорны  таңдаған 
белгілі  бір  аумақтағы  бәсекелестікті  зерттеу  жүйесін  дүрыс 
ұйымдастыру қажет.
Өкінішке  орай,  осы  жұмысты  дайындау  барысында 
жасалған  талдау  тамақтандыру  кәсіпорындарында  мұн- 
дай  зерпгтеулер  нарық  ортасы  өзгерген  жағдайда  да  жүргі- 
зілмейтіні,  ал  бағалар  тек  шығын  әдісімен  және  кәсіпорын- 
ның иесі болжап, нарықтың ахуалын экспресс-талдау жүзеге 
асырылмай, өзінің алғысы келетін пайданың деңгейі бойын- 
ша  есептелетінін  көрсетті.  Осыған  байланысты  Қазақстан 
Республикасының тамақтандыру  кәсіпорындарында  марке-  ^
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
нг
і
тингтік зерттеудер жүйесін өзгерту керек.  ’
Еліміздің тамақтандыру кәсіпорындарында маркетинтік 
зерттеулерді  белгілі  бір  күнгі  экспресс-талдау  түрінде 
гана  емес,  сонымен  бірге  оны  жүзеге  асырмай  нарық 
ортасындағы өзгерістерді қадағалау қиын болатын түрақты 
үйымдастырылған процеес түрінде жүргізген дүрыс. Түрақ- 
ты  маркетингтік  зерттеу  жүргізудің  қажетгілш  әсіресе 
дағдарыс  жағдайлары  кезеңінде  немесе  түтынушылардың 
орташа  табысының  өзғеруіцің  салдарынан  тамақтандыру 
пунктгерініңжүмысына әсер ететін туристер ағыны өзгерген 
кезде артады.
Осы түжырымньщ дүрыстығын 21-кестедегі ақпаратпен 
растауға болады.
21.  Қазақстан Республикасында кәсіпорын түрлері 
бойынша орындалған жүмыстар мен көрсетілген 
қызметтер көлемінің динамикасы (салыстырмалы
бағада)(млн теңге) 
-•  ■
■
_______ ____

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: