Щ I i I муталиева Л. М. Меирам хана бизнесінің маркетингі о қ у құралы Алматы, 2013

Сондықтан  ассоциативтік  маркетинг  тамақтандыру 
кәсіпорнының  имиджін  қалыптастырумен  қатар  олардың 
сауда залдарына мынадай талаптар қояды:
•  сауда залдары жарық, демалуға қолайлы болуы тиіс;
•  қабырғалар  мен  төбенің  жұмсақ,  ашық  және  жылы 
түске боялуы;
•  зал  адамдарға  қолайлы болатындай  ресімделуі,  көзді 
ауыртпауға және кәсіпорын атауымен үйлесуге;
•  ресімдеуде тазартуы қиын безендіруді қолдануға бол- 
майды;
•  ауыр  безендіру,  перде,  гобелен,  көп  шаң  жинап,  ги- 
гиена  талаптарына  жауап  бермейтін  болады  және 
жарықты нашарлатады;
•  жарық  беретін  арматура,  жарықты  сейілтетін  тор, 
көркем орындалған шамдар мен бра түрінде жасанды 
жарық залдың жалпы ресімделуімен үйлесуге тиіс;
•  жабдық келушілер үшін ғана емес, сонымен бірге кли- 
енттерге  қызмет  көрсету  процесінде  қызметкерлерге 
де қолайлы болуы тиіс;
•  үстелдер жинауға ыңғайлы болуы тиіс;
•  ыдыс-аяқ  гигиеналық,  біршама  төзімді,  белгілі  бір 
нысан  мен сыйымдылықтағы,  көзге көркем,  сызатсыз, 
жарықсыз және т.б. болуы тиіс.
Сауда  залының  ресімделуі  өзіне-өзі  қызмет  көрсету 
және даяшылардың көмегімен қызмет көрсету деп аталатын 
қызмет  көрсетудің  екі  түріне  нарық  сегментінің  сүранысы 
ескеріліп  қүрылған  маманданымына  да  жауап  беруге  тиіс. 
Тамақтандыру  кәсіпорындарының  құрамындағы  барлық 
өндірістік үй-жайлар (асүй, қойма, қосалқы үй-жайлар, суық 
цехтар  және т.б)  иіс сауда  залына  кірмейтіндей  орналасуға 
тиіс.
Сауда  залындағы  жабдықтар  қызметкерлерді  шаршай- 
тындай 
қарама-қарсы  адам 
қозғалысы 
мен  ағынын 
тудырмауға, клиенттер өзінің қалауы бойынша залдан еркін 
кіріп-шығуға тиіс.
М
ей
ра
м
ха
н
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі

Сөйтіп,  ассоциативтік  маркетинг  қоғамдық  тамақтан- 
дыру  жүйесінде  белгілі  бір  жер  мен  уақыт  кезеңінде 
тұтынушылар  сауда  залындағы  жайлылықтың  ішкі  жай- 
күйін  қабылдайтын  бейне  ретінде  қалыптасады  және 
түтынушылардың нақты ауқымы (сегменті) үшін кәсіпорын 
мен  оның  өнімінің  жарнамасының  белгілі  бір  нысаны  бо- 
лып  табылады  және  маркетингтің  жарнама  қызметінің  аса 
маңызды элементі болып саналады.
Сауда  залының  дизайны  мен тамақтандыру  кәсіпорын- 
дарының  архитектуралық-көркем  ресімдеуінде  елеусіз  нәр- 
се  болмауға  тиіс,  сондықтан  оларды  жасау  үшін  маман- 
дар  тартылғаны  дүрыс.  Бәсекелестік  әлемінде  қоғамдық 
тамақтандыру маркетингінде оның бірегей, қайталанбайтын, 
өте  жайлы  әрі  ыңғайлы  ретінде  қабылданатьга  ішкі  бей- 
несін  қүру  мақсаты  қойылады.  Түтынушы  осы  сана-сезімі 
қабылдайтын осы сипаттамалар тамақтьщ, қызмет көрсетудің 
сапасы  мен  бағамен  қатар  бағаланады.  Олардың  мақсаты  -  
маркетингтің  мақсаттарын  кәсіпорынның  архитектуралық- 
көркемдік  бейінін  оң  қабылдау  арқылы  іске  асыру,  яғни 
кәсіпорынның маманданымына сәйкес бірегей бренд қүру бо- 
лып табылады.  Мәселен, дәстүрлі мейрамхана  үзақ әңгімеге 
және  өздерін  УІР-мәртебесіне  жатқызатын  клиентердің 
келуіне арналған  қалыпты сән-салтанатқа сәйкес болуы тиіс. 
Шығыс  мейрамханасында  тиісінше  кілемдер,  аласа  жиһаз, 
қабырғаларда  нақышты  өрнектер,  балық  мейрамханасын- 
да  -   торлар,  бөшкелер,  яхтаның,  зәкірдің  макеттері  және 
т.б.  бейнеленуге тиіс.  Демек,  жарнаманың  басқа түрлерімен 
салыстырғандаашураждадатүтынушыларғаарналғанақпарат 
көп  болуы  тиіс.  Сондықтан  тамақтандыру  кәсіпорнының 
архитектуралық-көркем  ресімдеу элементтерінің ортақ ком- 
позициясы болуы, ол қоғамдық тамақтандыру маркетингінің 
ең маңызды сипаттамасына айналып отырған ішкі кеңістіктің 
үздіксіз  даму,  интерьер  сыртқы  ортамен  байланысты  бо- 
луы  тиіс.  Бүған  мысалы,  залда  орталық  аймақты  белгілеп, 
оның  айналасында  жарық  пен  көлеңкенің,  безендірілген

тілімшелердің,  мүсін  ком позицияларының,  өсімдіктердің, 
аркалардың,  витраждың  ойынының  сағымын  жасап  немесе 
керісінше, залды бірнеше өр түрлі аймақ, сектор, тақырыптық 
бірлестік және т.б.  орналастырудың көмегімен  қол жеткізуге 
болады.
Көбінесе  ассоциативтік  маркетингті  бағалаған  кезде  ол 
бос  кеңістікті,  оның  жекелеген  орындарының  бөлек  екенін 
көрсететін ж и һ азд ы  орналастыру тәсілі, оның түрі мен түсіне 
байланысты  қабылданады.  Сонымен  бірге  негізгі  кіре  беріс 
бойы  қосарланып  қойылған  үстелдер  залдың  үзындығын 
одан  сайын  үзартады,  ал  ж и һазды   топпен  қою  үлкен 
кеңістікті  кішірейтеді,  осыдан  клиенттер  өздерін  қолайлы 
сезінеді.  А лайда  ж и һ а з  қалай  қойылса  да,  ол  келушінің 
айналысындағы  заттарға  қарағанда  оларды ң  тұтастығын 
білдіруге тиіс.
Адамдар  үтымды  әрі  ж үйелі  іс-қимыл  жасайды  де- 
ген  дәстүрлі  пікір  қалыптасқан.  Алайда  ғалымдар  адам 
іс-қимылды  тек  20-25%-да  ғана  ойланып  жасайтынын 
дәлелдеді.  Қалған  жағдайларда  ол  сана-сезімге  беріледі 
және  ол  көлемге  емес  сезімге  көп  жүгінеді.  Сондықтан 
60-жылдары  ассоциативтік  маркетингте  заттың  түрі  оның 
пайдалылығымен  анықталады,  ал  пайдалылық  сол  немесе 
затқа  жүктелетін  функция  ретінде түсініледі деп  айтылатын 
«3-ф»  теориясы  басым  қолданылды.  ХХІП  ғасырдың  басын- 
да  осы  теориядан  бас  тартылып,  ол  түтынушы  ең  алдымен 
эстетикалық көзқараспен қарайды, содан кейін -  заттың функ- 
циясы мен оның көзбен, сипап көргенде, оның дәмін татқанда, 
иісін  сезгенде  өзіне  үнайтынына  қатысты  субъективтік  пікір 
қалыптастырады деген ережемен алмастырылды.
Мүның  өзінде  функция  маңызды  рөл  атқармайды, 
көбінесе  түтынушылық  сезімнен  туынды  ретінде  сезіледі. 
Осыған  байланысты  тауардың  атқаратын  функциялары- 
на  қарамастан,  оның  дизайны  мен  оның  ресімдеуіне  ерек- 
ше  көңіл  бөлетін  болды.  Маркетингтің  жарнама  қызметінің 
элементі  ретіндегі  брендтің  қазіргі  кезеңдегі  теориясы  мен 
практикасы  осыған  негізделеді,  қоғамдық  тамақтандыру  ££
М
ей
р
ам
ха
н
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
ма
р
к
ет
и
н
гі

М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі
кәсіпорындарының  ассоциативтік  маркетингінде  де  осы 
заңдылық қолданылуға тиіс. Мәселен, егер жарты ғасыр бұрын 
шет  елдердің  қоғамдық  тамақтандыруында  ассоциативтік 
маркетинг қызыл, жасыл, қызғылт сары, көіілдір, ақшыл жа- 
сыл және  тағы  басқа  ашық бояулар  басым  болған  түстердің 
мол түріне құрылса, 70-жылдары сарғыш түстерге басымдық 
берілді («сарғыш он жылдық»), ал 80-жылдары оны «қара он 
жылдық» (алтын, күміс, көк, қызғылт сары теңбілдері бар қара 
түс)  алмастырды,  ал  қазіргі  уақытга  тазалыққа,  байлыққа, 
тәсілдер  мен  пен  сезімталдыққа  ерекше  көңіл  бөлінеді. 
Бәсең музыка  мен қымбат материалдың үйлесуіне құрылған 
эстеттік  (пластмассамен  әрленген  ағаш,  шыны-  витраждар, 
тастар), сұр-көк және қызғылт түспен әрленген, корольдік көк 
(индиго),  қызыл және жылтыр қара түстегі күңгүрт бояу ба- 
сым болды.
Адамдар  ала-қүла  мен  ашық  түстен  біркелкі  түске 
көшті (шағын нәрсені ұнату -  ұялы телефон, көзілдірік және 
т.б.).  Сөйтсе  де  ассоциативтік  маркетингте  қатаң  талаптар 
мен  қағидалар  сақталды,  яғни  интерьерде  қате  таңдалған 
түстердің  салдарынан  түтынушы  өзін  қолайсыз  сезініп,  о!л 
сервистің сапасына әсер етГп, сатудың түсуіне себеп болады. 
Тұтынушы кез келген түсті оған сәйкес толқынның ұзьгадығы 
бойынша қабылдайды (18-кесте) және әрбір нақты жағдайда 
қолайлы болуы тиіс.
18. Тұтынуш ының түсті ассоциативтік м аркетингтің
элементі ретінде қабылдауы
Түсгің
өңінің
түряері
Түстің адамга әсер етуінің нэтижелері
Бағаланған
уаідл;
двма,мг
Қысымньщ
өчгеруі,
максУмин.
Тамыр
Ден қоюдың
жылдамдыгы,
опер./сек.
Бүлшык 
етгің ден 
коюы, 
шартты 
бірлікге
Субъективгік
көзқарасы,
1  саг
Қызыл
33,5
+91+1,5
+45
+3
+12
Тең
уақыттың
0,5-ке
ұзаруы

18-кестенің соңы
Жасыл
31,9
(К5
-5
-2
-3
Уақыттың
0,3-ке
қыскаруы
Көк
66,1
-8/-5
-
-15
-6
0,5-ке азаюы
Сары
37,4
+Э/+7.5
+%
1
1
0,1-геұзаруы
Ескерту: Серов Н.В. Светоцветовая теория. -  СПб., 2001  [46].
18-кестенің деректеріне сүйеніп қызыл түсті кәсіпоры нды  
алыстан  байқау  қажет  болған  және  ол  тез  тамақтануға 
арналған  (түскі  уақытта,  автобус  аялдамасында  ж әне  т.б.) 
кәсіпорын болса пайдаланған дүрыс деп айтуға болады.  Бүл 
қызыл түстің алдымен жүмыс  істеу қабілетін  күрт  көтеріп, 
адамның  тыныс  алуы  жылдамдап,  тереңдейтінімен  бай ла- 
нысты.  Еңбек  өнімділігі  10  минуттан  кейін  26%-ға  арты п, 
қолдьщ буынын қысу күші 2 есеге үлғаяды,  алайда бұл  үзақ 
уақытқа созылмайды. 20 минуттан кейін еңбек өнімділігі 34%- 
ға төмендеп, адам түстен шаршап, осы түс оны тітіркендіріп, 
адамда мазасыздық сезімі пайда болады.
Сондықтан фаст-фуд және бистро көсіпорында рын қызыл  § 
түске бояуға болады, ал әңгімелесіп, демалуға арналған кеш кі  ^  і 
мейрамханалар  қьвыл  түсті  пайдаланбауға  тиіс.  Алайда 
о. 
қызыл түсуақытгы үзартатындай сезім үялатынын үмы тпаған  2 
жөн,  бүл  келушіге  түскі  ас  уақыты  аз  көрінбеуі  үш ін  өте  Ц  
қолайлы, ал егер адамдар тамақтаңу пунктінде үзақ уақы т бо-  о 
луды көздесе, онда олар осы кәсіпорыннан қанағаттабай кетуі  * 
мүмкін.  Қызыл  түстің  шамадан  тыс  артық  болуы  түрақты   ю 
клиенттердің  санын  төзімді  адамдардың  тар  ауақымына  д 
дейін азайтуы мүмкін. Ал егер адамның көзі демалатын басқа  |  
түстер  болса  (мысалы,  ақ дастархан,  жасыл  өсімдіктер  ж әне  $ 
т.б.), онда адам қызыл түстен шаршамайды. 
и
Сары  түс  жеңілдік  сезімін  үялатады  ж әне  көзді  ш ар-  ^  
шатпайды,  ол  көздің керу жылдамдығын  арттырады,  алай- 
да  кешкі  уақытта  адам  осы  түстен  мазасызданып,  ол  уай- 
ым  мен  қүлазу сезіміне  бой  алдырады.  Еуропалық  мәдени 
дәстүрде  сары түс  шуағы  шашыраған  күнмен  теңестіріледі 
тамақтандыру  кәсіпорнын ресімдеуде саы  түс басым  болса,  ^

ол  адамның  сана-сезімінде  сенімсіздік,  күйзеліс  сезімі  пай- 
да болып,  мазасызданатыны байқалады.  Ал  Еуропа  мен Ре- 
сейде  сары  түс  «сары  билетті»,  опасыздықты,  қызғанышты 
тегін білдірмейді.  Сонымен бірге шығыс мәдениетінде сары 
түстің ешқандай теріс сипаттамасы жоқ.
Жасыл, әсіресе егер бүл хаки түс болса, онда бүл әскери 
уақытпен  және  адамды  солай  мазасыздандырады;  көк  түс, 
егер  көгілдір  болса,  ол тәбетті азайтып, тапсырыс берілетін 
тағамдардың санын да азайтады.
Ғалымдар  адамдардың  түсті  қабылдауы  олардың  білім 
деңгейі  мен  жасына  байланысты  екенін  байқады.  Мәселен, 
мысалы,  білім  деңгейі төмен  адамдар білім деңгейі жоғары 
адамдармен  салыстырғанда  күлгін,  қоңыр  және  сары  түсті 
2  есе  жиі  таңдайды.  Ал  білім  деңгейі  жоғары  адамдар  көк 
және жасыл түсті 8% ж иі таңдайды.
20-25  жастағы  адамдар  неғүрлым  ашық түстерді,  ал  60- 
тан  асқан  адамдар  -   жүмсақ  сарғыш  түсті  таңдайды  және 
сары түске сезімталдық 50 жастан кейін өзгермейді екен.
Осының  нөтижесінде  XX  ғасырдың  ортасында  алдымен 
Францияда,  содан  кейін  Үлыбританияда  колоршы-кон- 
сультант деген жаңа  мамандық пайда болды.  Сонымен бір- 
уақытта «хаки» түсті жастар, ал батпақтүсті мен сарғыш түсті 
мазасыз,  өз-өзіне сенімсіз,  үш қалақ және тұрақсыз адамдар 
таңдайтыны  байқалды.  Сары  және  қызғылт  сары  түстер 
тамақтандыру  кәсіпорнында  адам  көп  болмаған  жағдайда 
қуаныш, мерекелік шаттық, еркіндік пен ризашылық сезімін 
үялатады.
Сөйтіп,  түс  ассоциативтік  маркетингті  ғана  емес,  со- 
нымен  бірге  тұтынушылардың  белгілі  бір  көңіл-күйін  де 
қалыптастыра алады екен.
Тамақтандыру  кәсіпорнында  ас  мәзірі  өнімнің  нақты 
маркасының  жарнамасы  болып  табылады.  Ас  мәзірі  де 
қоғамдық  тамақтандыру  маркетингінің  оны  ресімдеуге 
қатысты талаптар  қойылатын  ерекше элементі.  «Ас  мәзірі» 
деген  сөз  француздың  «шепи»  (тағамдар  мен  сусындардың 
кестесі)  деген  сөзінен  пайда  болған.  Коммуникациялық

маркетингте  ол  тұтынушыға  оның  қандай  өнім  мен 
қызметтерді  қай  бағамен  және  қай  жерден  сатып  ала  ала- 
тынын қол жеткізімді нысанда көрсетеді.  Ас  мәзірі жоспар- 
лы  түрде  ұйымдастырылған  қызмет  пен  ресімдеу сапасын 
талап  етеді.  Өкінішке  орай,  ресімдеу  сапасы  ТМД  елдері 
кәсіпорындарының  маркетингінде үнемі ескеріле бермейді, 
ал  ас  мәзірін  ресімдеу  келушіге  сенімділік  беретінін  және 
өзін  қолайлы  әрі  еркін  сезінуге  көмектеседі  деп  саналатын 
еуропалық елдерде оған ерекше көңіл бөлінеді.
Маркетингіде сапа концепциясын тамақ әзірлеумен және 
қонақтарға  қызмет  көрсетумен  айналысатьш  қызметкерлер 
өзінің  ептілігімен  қалыптастырады.  Сондықтан  ресторатор 
мен  бас  аспаздың  лауазымдары  -   қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіпорнындағы ерекше лауазымдар.
Аспаз -  б үл там ақтандыру кәсіпорнының жүрегі, оның бас- 
ты маркетингтік элеМенті.  Жақсы  аспаздың гастрономиялық 
талғамы  ғана  емес,  сонымен  бірге  тәжірибесі,  тағамдардың 
дәміне  сын  көзбен  қарау дағдысы да  болуы  тиіс.  Сондықтан 
оның  лауазымына  маманды  таңдаумен  қатар,  оның  еңбегін 
лайықты бағалау керек.
Қоғамдық  тамақтандыру  маркетингінде  жақсы  үйым- 
дастырылған  марке^ингтік  зерттеу  мен  жоспарлау  жүйе- 
лері  ерекше  рөл  атқарады.  Мүның  өзінде  қоғамдық 
тамақтандырудағы  маркетингтік  жоспарлаудың  ерекшелігі 
ретінде  ол  сыртқы  ортаны  бағалаудан  гөрі  келушілердің 
сүратуын бағалауға сүйенетінін атауға болады.
Сол  себептен  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындары 
нәтижелерінде  тұтынушылардЫң  барлық  сүраныстарын 
қарастырып  қана  қоймай,  осы  кәсіпорынДарда  маркетингті 
белгілі  бір  басқару  жүйесін  қалыптастыруға,  согіымен 
бірге  ең  жоғары  экономикалық  нәтижеМен  және  өндіріске 
көп  қайтарым  беріп  жүмыс  істёуге  тиіс  маркетингтік 
зерттеулерді 
жақсы 
үйымдастыру 
керек. 
Ғаламдық 
экономикалық  дағдарыс  жағдайында  мемлекет  экономи- 
касындағы  кез  келген  дағдарыстық  құбылыстармен  қабат-  ^
М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
арк
ет
ин
гі

М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
тасатын  жұмыссыздықтың  өсуінде  және  халықтың  сатып 
алу  қабілетінің  түсуінде  осы  қажеттілік  күрт  артады  жэне 
қоғамдық  тамақтандыру  өнімінің  тұтынушылар  санын 
күрт  азайтады,  сондай-ақ  кәсіпорынның  осы  өнім  мен 
қызметтердің  үсынысының  сұраныстмң  туындаған  немесе 
іуындауының қолда бар мүмкіндіктеріне сәйкестігін анықтау 
үшін көп күш-жігерді қажет етеді.
Қоғамдық  тамақтандыру  саласындағы  маркетингтік 
зерттеулердің күрделілігі мен ерекшеліктері оның тауардың 
екі түрін,  яғни  меншікті  өндіріс  өнімі мен сатып  алынатын 
тауарларды  сату  ауқымында  жұмыс  істейтінімен  байланы- 
сты. Меншікті өндіріс өніміне аспаздық өңдеуден өткен және 
аспаздық  өнім  түріндегі  өнім  жатады.  Меншікті  өндіріс 
өнімінің  неіізгі  бөлігін  қоғамдық  тамақтандыру  көсіпорны 
орналасқан  жерде  сатылатын  немесе  үйге  босату  немесе 
жеткізу  түріндегі  «түскі  ас  өнімі»  құрайды.  Осы  өнім  түрі 
өндірісі  көлемінің  көрсеткішіне  тағам  жатады.  Сатып  алы- 
натын  тауарларға  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындары 
өнеркәсіптік  немесе  сауда  кәсіпорындарында  сатып  алып, 
аспаздық  өңдеусіз  сататын  өнімдер  (сусындар,  нан,  кәмпит 
жөңе  т.б.)  жатады.  Нәтижесінде  қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіпорындарында  меншікті  ерекше  айналым  құрылымы 
(68-беттегі 8-сурет) қалыптасады.
Бұл 
жағдайда 
тамақтандыру 
кәсіпорындарының 
тауарлық  (өнім  түрлері)  саясатын  жоспарлау  көмегімен 
өндірістік  процесті  басқару  жүзеге  асырылатын  және 
тұтынушылардың тілектері мен қажеттіліктері, бағалардың 
қод  жеткізімділігі,  сондай-ақ  нақты  өнімдерге  сұраныстың 
қалыптасуына  ықпал  ететін  әлеуметтік-экономикалық, 
демографиялық,  этникалық  және  басқа  да  факторлардың 
бары  ескерілген  тұтынушылардың  сұранысын  барынша 
қанағатгандыруға тиіс ас мәзірі түрінде ресімделеді.
оо
Оч

8-сурет. Қоғамдық там ақтанды ру кәсіп оры ндары  сататы н  
өнімнің құры лы м ы
Сондықтан  маркетинггік  талд ау  мен  ж о с п а р л а у   -  
тамақтандыру  кәсіпоры ндары ны ң  ең  м аңы зды   әр   к ү р д ел і 
ф ункциялары ны ң  бірі,  ал  ас  м әзірін  ж асау  (тау ар л ы қ   сая- 
сатты  таңдау)  ш аралары   там ақтан ды ру  к әсіп оры н дары н ы ң  
өзінің нарықтағы  мақсатты тобын  (сегменті) д ұ р ы с  ан ы қ тай  
білетініне  байланысты  ж едел  м ей рам хан а 
м аркети н гі 
кешенінің негізгі (базалық) элем енті болы п  табы лады .
Сонымен  бірге  дағдарыс  ж ағдайы нда  кли ен ттерм ен 
тілдесу қатынасын орнататын, сондай-ақ ұ зақ   мерзім ді  өзара 
қарым-қатынастарды  дамытатын  көз  ретіндегі  м аркетинггің 
жағдай жасау және көңіл бөлу сияқты сезілм ейгін белгьіерінің 
рөлі күрт артады.
Сөйтіп, маркетинггі басқаруды ң тиім ділігін, егер ол:
•  кәсіпорынның  өніміне  түты н уш ы ларды ң  н азары н   ба- 
рынш а аудара алса;
•  кәсіпорынның  ж еке  немесе  топты ң  талғам ы на  ж ау ап  
беретін өнімін міндетті түрде алу ни егі туындаса;
•  пайданың немесе оның өсуінің деңгейі тұ р ақ ты  болса;
•  кәсіпорынның  күш ті  им и д ж і  мен  оны ң  ти ім д і  б р ен д і 
қал ыптастырыл са;
•  маркетинггік  стратегияны ң  келеш егі  ай қ ы н   болса 
бағалауға болады. 
Р
М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
е
т
и
н
гі

Маркетингті басқарудың тиімділігіне кәсіпорында:
•  тұтынушылардың сүранысын анықтау тәсілі ретіндегі 
маркетинггік  зерттеулер 
жүйесі  жақсы 
ұйым- 
дасгырылғанда;
•  жоспарлық-болжамдық 
іс-қимылдарды 
іске 
асырудың  көмегімен  маркетинг  стратегиясы  нақты 
белгіленгенде;
•  кері  байланыс  жүйесі  мен  кәсіпорынның  іс-қимыл- 
дарының қаржы нәтижесін талдау арқылы маркетинг 
нәтижелерінің  аудиті  ұтымды  құрылған  жағдайда 
ғана жүзеге асырылады.
•  мұның  өзінде  маркетингті  басқару  жүйесінің  іс- 
қимылдар  кешенінде  барлық  қалған  басқарушылық 
шешім  қабылдау  негізделетін  нарықты  кешенді 
маркетингтік  зерттеуді  ойдағыдай  үйымдастырудың 
маңызы артып отыр.
Реттеудің  дереқгері  басқарудың  келесі  мәселелерін 
шешуге бағытталады:
1)  ақпарат жинау, өңдеу мен бағалау;
2)  нарықтық  бәсекелестіқтің  тұрпаты  мен  нарықтағы 
өзінің бәсекеге қабілеттілігін бағалау және талдау;
3)  бәсекелестердің  мүмкіндіктері  мен  белсендідігін 
бағалау және талдау;
4)  кәсіпорынның меншікті мүмкіндіктерін бағалау және 
талдау;
5)  сұранысты болжау;
6) коммерциялық тәуекелді анықтау және бағалау;
7)  маркетингтік  стратегия  мен  нақты  маркетинтік 
бағдарламаларды ақпараттық-талдамалы нёгіздеу;
8)  маркетингтік  бағдарламалардьің  іске  асырылу  тиім- 
ділігін бағалау.
Сөйтіп, ‘'  маркетингтік  зерттеулер  жүйесі  арқылы 
кәсіпорынның  экономикалық  әлеуетінің  өсу  көзі  ретіндегі 
маркетинггік іс-қим ылдардың жиынтығы ғана емес, сонымен 
бірге  маркетингті  басқарудың  тиімділігін бағалау тәсілдері 
де қалыптасады.

2.3 М ейрамхана би зн есінің  маркетингтік ортасы
Мейрамхана  бизнесінің  маркетинггік  ортасына  кәсіп- 
орынның  қызметіне  тікелей  және  ж анам а  ы қпал  ететін 
сыртқы  ф акторлар  кіреді.  Маркетингтік  орта  -   ф ирм адан 
тысқары  іс-қимыл  жасайтын  және  маркетинггік  қызметіне 
әсер ететін белсенді субъектілер мен күш терінің жиынтығы. 
Маркетинггік орта микро және макроортаға бөлінеді.
Мейрамхана  бизнесі  саласында  микроорта  саласының 
элементіне мыналар кіреді:
1. 
Жеткізуиіілер
 -  бұл қызмет көрсету үш ін компанияға 
қажетті  тамақ  өнімдерін  жеткізетін  ф ирм алар  мен  жеке 
тұлғалар. Мейрамхана бизнесінде жеткізушілерге өндірістік 
компаниялар, көлік көсіпорындары жатады.
2. 
Делдалдар
  -  тамақтандыру  кәсіпорындарына  қызмет- 
терді  жарнамалауға,  нарыққа  жылжытуға,  сатып  алушыға 
сатуға,  ұсыңуға  көмек  көрсететін  фирмалар.  Мейрамха- 
на  бизнесінде  делдалдарға  маркетинггік  ф ирм алар  мен 
мерекелерді,  тойларды  және  басқа  да  ,  салтанаттарды  *| 
ұйымдастырумен айналысатын фирмалар жатады. 
Й
3. 
Бғсекелестер  -
  бұл  ұқсас  қызметтерді  жүзеге  асыра- 
тын кәсіпорындар. 
^
Көсіпорынға  нарықта  әр  түрлі  бәсекелестер  бетпе-бет 
'х 
келеді.  Бәсекелестерге  қарағанда,  нарықта  бизнесте табысқа  « 
ж еіу  үшін  маркетинг  жөніндегі  мамандар  клиенттердің  « 
қажетгіліктерінің  ғана  емес,  сонымен  бірге  бәсекелестердің  ^  
стратегияларыньщ  өзгеруіне  бейімделе  білуге  тиіс.  Фирма  |  
клиенттердің  сана-сезіміне  өз  қызметтерінің  басымдығын  і  
ұялатып, стратегиялық артықшылыққа ие болуға тиіс.
4. 
Байланыс жасайтын аудиториялар -
 бұл тамақтандыру 
кәсіпорындарына  нақты  немесе  ықтимал  мүдде танытатын 
немесе оның іскерлік белсенділігіне,  қойылған  міндетгердің 
тиімділігі  мен  оған  жетуге  қабілеттілігіне  әсер  ететін 
әлеуметтік топтар немесе кез келген адамдар.
Байланыс  жасайтын  аудиторлардың  тұрпаттары  мына-  _  
дай боладьп 
—

•  қаржы органдары;
•  бұқаралық ақпарат құралдары;
•  қаржы және салық органдары, статистикалық ұйымдар, 
жергілікті басқару органдары сияқты  мемлекеттік  меке- 
мелер;
•  азаматтық  (әлеуметтік)  топтар  -   қоршаған  ортаны 
қорғаушылар,  өзінің  ерекше  талаптарын  білдіретін 
ұлттық топтар, діни қоғамдар;
•  жақын  маңдағы  аудандардың  тұрғындары  кіретін 
жергілікті байланыс жасайтын ауднториялар;
•  көпшілік  қауым  -   бұл  жағдайға  орай  кездейсоқ 
таңдалған  мекемелердің  қызметін  пайдаланатын 
барлық кездейсоқ тұтынушылар;
•  осы  фирманың  қызметкерлері  мен  қызметшілері, 
олардың  отбасы  мүшелері,  директорлар  кеңесінің 
мүшелері, акционерлер кіретін ішкі байланыс жасай- 
тын аудиториялар.
Макроорта фирмаға сырттан әсер ететін алты фактор то- 
бынан құралады.
1. 
Демографияльщ  орта.
  Демография  деп  халықты  саны, 
тығыздығы,  сонымен  бірге  жасы,  жынысы,  ұлты,  айналыса- 
тын  кәсібі  мен  басқа  да  статистикалық  белгілер  бойынша 
зерттейтін ғылым аталады.
Қазақстанда  мейрамхана  бизнесі  тұрғысынагі  келесі 
жастардың тобы қызыіушылық танытады:
Жасы 20-34 жас аралығындағы жастар. Халықтың бизнес- 
ке көптеп кіретін неғұрлым белсенді тобы.
35-45  жас  аралығындағы  ерте  орташа  жас.  Осы  топтың 
өжептәуір бақуатты өкілдерінің елеулі бөлігінің бизнесі бола- 
ды, олардьщ талғамы мен артықшылықтары мәлім, тұрақты 
әрі белсенді.
50  жастан  асқан  ортадан  асқан  жас  пен  зейнеткерлер. 
Топ  екі  топқа,  яғни  актив  және  пассив  өкілдерге  бөлігіеді 
және жаңалыққа нашар бейімделеді.
Экономикалык;  орта.
  Экономикалық  орта  халықтың  са- 
тып алу қабілегі мен олардың іс-қимылының сипатына әсер

ететін ф акторлардан құралады. Ж алпы сатып алу қабілетіне 
ағымдағы  кіріс,  ж инақ  ақшаның  болуы,  бағалар  деңгейінің 
кіруіне  байланысты  маркетинг  жөніндегі  мамандар  халық 
табысының өзгеруінің негізгі  үрдісі  мен  олардың сатып  алу 
сипатының барысы жөнінде хабардар болуы тиіс.
Қазақстан  Республикасы  Статистика  жөніндегі  агент- 
тігінің  деректеріне  сәйкес  2008  жылы  ауқатты  азамат- 
тардың үлесі  «0,2% — элита  және 4,9% — ортадан жоғары  ең 
кедейлердің үлесі -   13,4%-ды»  қүрады.  2007 жылғы  әлемдік 
өтімділіктің  дағдарысы  экономикаға  капиталдьщ  түсуін 
күрт азайтты.
Экономикалық  ортаньщ  өзгеруі  ел  экономикасын 
наш арлаған  кезде  зардап  шегетін  сала  болғандықтан,  мей- 
рамхана  нарығының жай-күйіне  әсер  етеді.  Мәселен,  соңғы 
зерттеулер дағдарыс жағдайында тұтынушылар ең алдымен 
қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының қызметінен бас 
тартатынын көрсетті.
Табши  орта
  -   бұл  маркетингтік  қызмет  үш ін  қажетті 
немесе  оған  әсер  ететін  табиғат  ресурстары.  Табиғи  орта 
тамақтандыру  кәсіпорындарының  қызметіне  соншалықты 
күш тіәсер етпейді.
4. 
Саяси орта.
  Маркетинггік шешімдерге адамның жеке 
және ұжымдық қызметіне ықпал ететін заң шығаратын және 
үкіметтік  мекемелер,  сондай-ақ  әр  түрлі  саяси  топтардың 
ерекшеліктері ерекш е ықпал етеді.
5. 
М ғдени  жәпе  әлеуметтік  орта.
  Мәдени  ортаға 
өзінің  мүш елерінің  негізгі  құндылықтары  мен  сенімін 
қалыптастыратын  қоғамның  негізгі  құндылықтары,  басым- 
дықтары  мен  мінез-құлық  нормалары  ықпал  ететін  ин- 
ституттар  мен  мекемелер  кіреді.  Олар  қоғамның  басқа 
мүш елерімен жасайтын өзара  қарым-қатынастарын айқын- 
дайтын  көзқарастарды  ұстанады.  Көптеген  мәдени  ерекше- 
ліктер адамдар маркетингтік операция л арды жүзеге асырған 
кезде қабылдайтын шешімдерге әсер етуі мүмкін.
Қазақстанның  мәдени  ортасында  батыстың  стандартта- 
рын  көшірмелеу  сияқты  фактордың  ықпалымен  өзгерістер  ^  
орын  алып,  осыған  байланысты  кафе,  мейрамхана,  бар,  ко-  2
М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
ма
р
к
ет
и
н
гі

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: