Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
- Бұл бет үшін навигация:
- Ф.А.Щербина эк- сп едициясы ны ң деректері бойы нш а қ а за қ ш аруаш ы лы қтары үшін ай
| үлкен кеңістіктің
керегі жоқ, өйткені олар жер-жерде оты рыкш ы лы қ пен егіншіліккс кошіп жатыр деген түжырым жасалды. Қорыта келгенде, егер Ф.А.Щербина эк- сп едициясы ны ң деректері бойы нш а қ а за қ ш аруаш ы лы қтары үшін ай- макка жөне баска жағдайларға карай жер пайдалануды ң ең томен норма- сы 1 10-209 десятина, а л е ң к ө б і 187—510 десятина болса, 1904—1908 жыл- дардағы қайта ұйымдастырылған экспедицияларды ң деректері бойынша о ларти ісін ш е 70—125 десятина ж өне 1 19—219 десятин а болды.І24Сөйтіп 36—40%-дан 36—57%-ға дейін төмендетілді. Бірнеш е жыл бойы Қазақстан- 595 ны ң бүкіл аумағы бес қоны с аудару округіне А қмола, Семей, Торгай- О рал, Ж етісу, С ырдария округтеріне бөлінді. Ауданды меңгеруші баск- арды, ол іш інара генерал-губернатор арқылы жергілікті әкім ш ілікке, ал көп дәреж еде егінш ілік ж ән е мемлекеттік менш ік министрлігінің жерге орн аласты ру ж ә н е егін ш ілік басқарм асы на багы нды .125 Аудан меңге- руш ісін ің өз қарам ағы нда өр түрлі саладағы қы зметкерлер штаты, сон- д ай -ақ кіші аудандардағы жергілікті жерлерде шенеуніктері болды. Ж ан-ж ақты қарастырылған шешім сияқты болып көрінгеніне қарама- стан қазақтардан жерді алып қою көпш ілік жағдайларда ең дөрекі ж әне заңсы з түрде жүргізілді. Ж етісудың байырғы тұрғындарынан бұрын алып қою ға ты йы м салы н ған кы стаулар мен егістіктерін иеліктен айы ру қ а ж е т т іг ін н е гізд е у ге ты р ы сы п , Ж е тіс у қо н ы с ауд ару ауд ан ы н ы ң меңгеруш ісі С.Н.Велецкий бұлар қазақтарға уакытша ж әне шартты түрде пай далан уға ғана берілген м ем лекеттік ж ерлер, егер «қоны стандыру учаскесін» ж асау каж ет болған жағдайда, «олардың (ауылдардың. —Ред.) бір бөлігін көш іріп, учаске үшін орынды босату ж әне қазақтарды ң баска ж ерлердегі қы сгаулары н ты ғы зы рақ орналасты ру қажет» деп дәлелдеп б ақ ты .126 Н а к о с ы принциптерді негізге алып, генерал-губернатор К онд р а т о в и ч 1907 ж ы лы ж е р ге о р н а л а с т ы р у п а р т и я л а р ы н а Ж е т іс у д а «учаскелерді ж об алауд ы ң заңды тәр тіб ін ен уакы тш а кейбір мүмкін ш егіністер жасауға» тікелей нұскау б ерд і.127 Н ак сол казак ауылдары көш ірілген ж ерлер, сенатор К .К .П ал ен н ің Түркістан өлкесі бойынш а тексерісінің куөландырылуына Караганда, тау-тасты, суландыруға жара- майтын ку дала б о л ға н .128 «Қ азақтарды ң колайлы ж ерінің белгілі бір м өлш ерін, — деп ж азды «К ирги зская степная газета», — көптен бері-ак селолар алып қойған ж ән е осы ған қарамастан калган ж ердің ең жаксы учаскелері Ресейден келген коныстануш ылардың пайдасына көше баста- ды. Бейш ара казактар жер алаптарының шектеулі болуы салдарынан таяу болаш акта азды -көпті көш уін еріксіз токтатады »:129 Осы газеттің баска бір нөмірінде «көш пелілер әл-аукаты н ы ң жыл сайын ж әне үнемі қүлды- рап бара ж аткан ы байкалады» ж ән е «бұл құбы лы сты ң себебі, сірә, жер алаптары ны ң ж еткіліксіздігін де ж атса керек: ж аз бен күзде жайылған жайы лымдарда малды кыста да жаю ға тура келеді», — деп ж азды .130 Қ азак қоғамындағы киын да кияметті жер катынастары бұдан да ерте- ректе қалы птаса бастағанын атап өту керек. Қауымдык жерлерді ж екеле- ген кауы м дарды ң немесе ж еке билік иелерінің бөліп алу үрдісі көптеген онж ы лды қтар бойы ж үргізіліп, патш а әкім ш ілігін ің біркатар қаулы ла- рында зандык негіз алған еді. Ж ер дауын ең алдымен рулык жер пайдалану дәстүрі ескерілм ей, даланы болы старға әкім ш ілік ж олмен бөлу үрдісі киындата түсті. «Міне, сондықтан казактарды ң жер пайдалануында осын- дай сұм ды к бы лы к орын алды, - деген тұжырым жасады сол замандағы- ларды ң бірі, — ж ән е қазактарды ң иеліктері бойынш а белгіленген қазіргі болы стык бөлініс әйтеуір бір кескілеп тасталған жер құрағының келеңсіз көрінісі болып табы лады. И еліктер мөлш ерінің тең болуы... акырында ж ай ғана десятин алар м өлш ерінің ара катынасы туралы халқымен ж әне малымен коса бір рудың иелік етуі ж өнінде сөз болмауға да тиіс».131 1822 жылғы «Сібір қазактары туралы жарғының» 172-параграфында былай делінген: «егін салғысы немесе баска жерлерде ш аруаш ылык кора-қопсы тұрғызғысы келген әрбір казаққа сол үшін жан басына ш ақканда 15 деся- 596 тинадан ж ербөлу керек».132 Бұл жерлер түракты меншік ретіиде жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|