Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| тархандар,
яғни ж о- ғарғы биліктегілер сіңірген әр түрлі еңбектері үшін пұрсатты лы ктар, мысалы, салык төлеуде ж ән е баска да жағдайларда пұрсат берілген адам- дар белгілі бір орын алды. Қоғамды орталы қтаны ру, мем лекеттік кұры - лымдарды ресімдеу, соғыс кактығыстары кезінде тархандар көшпелі ұжым- дарды баскару жүйесінде белгілі бір беделді кы змет оры ндары на ие болу құкығын пайдаланды. Бірак күнделікті калыпты кездерде, әдетте, «тар- хандардың пұрсаттылығы ұмытылып, ал бұл әлеуметтік топтың рөлі мәнін жойды. К азактарды ң үстем табы ны ң саны ең көп тобы көш пелі кауы м дар- ды ң барлы к буы ндары нда әл еум еттік-реттеуш іл ік міндеттерді ж үзеге асыратын ақсақалдар болды. «Бұл басты ктар немесе кін әздер, — деп атап өткен И. П. Ф альк, — ең бай, өте құрм етті ж ә н е ай м актарды ң оракулы сиякты адамдар, сонды ктан да хан ө зін ің сол ж ерлерге ы қпалы н, олар- дың билігі аз болғаны на карам астан, солар арқы лы көп іс ты нды ра ала- ды».85 Қ азақтарда аксакал деген атка зор интеллектуалды к әлеуеті, ж ан- жакты ұғымы ж ә н е бай тәж іри бесі бар адамдар ғана ие болды. К өш пелі мал шаруашылығы жағдайында бұл ж еке адам герш ілік қасиеттер малды ш оғы рлан ды ру мен и н д и ви д тің м а тер и ал д ы к ж а ғы н ан ка м там а сы з етілуінің сөзсіз аса маңызды ф акторы н а айналды. С о н д ы қ тан а к с а к а л - дард ы ң ко ға м н ы ң н а қ билеуш і т аб ы н ы ң ә л е у м е т т ік -э к о н о м и к а л ы к , саяси ж ән е құ к ы қ ты қ реттеу м індетін ием деніп алуы , идеологи я ж ә н е рухани мәдениет саласы на белсене араласуы заңды. К өш пелі коғам ны ц өлеум еттік топтарга б өлін у ін ің бүкіл ж үй есін ің н егізі болған ак сак ал - дар өз катарлары нан баска өлеум еттік санаттар мен сослови елерді то- лыктырып отырды. 203 К өш пелі қоғам ны ң үстемдік етуші бөлігінің өкілдері болған әр түрлі сословиелік топтармен ж әне қауымны ң еркін мүшелерімен катар, К азақ- станда тәуелді халы к санаттары — қулдар мен т ө л е ң г іт т е р болды. С ұлтандар сословиесінде қы зметте жүрген адамдар төлеңгіттер деп аталды . Бүл топты ң пайда болуы өзара қы рқы старға ж әне жоңғарларға қарсы көп ж ы лды қ күреске байланысты, сол кезде жоғарғы биліктегілер мен оны ң өкілдері сұлтандарға «қызметші» адамдар өте қажет болған еді.86 К ұлдар да тәуелді халы қ санаты на жатты, олар түтқы нға түскен ре- сейліктер, қалмактар мен ирандықтар арасынан алынды. Құлдар негізінен ж еке қож алы қта: мал бағуға, егістікті өндеуге, дала ақсүйектерінің үй іш індегі ж ұм ы стары на пайдаланылды. Алайда казактарда құлдық әлеу- м еттік-экон ом и кал ы қ калып ретінде кеңтаралған ж оқ ж әне патриархат- ты к үй кұлдығы ш енберінен шыкпады. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 2 0 2 1 2 2 жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|